Agresja w przedszkolu i sposoby jej niwelowania
Terminu „agresja” używa się do opisu bardzo różnorodnych zachowań. Zachowania agresywne to działania skierowane przeciwko przedmiotom lub ludziom wywołującym u jednostki gniew.
O dziecku mówi się , że jest agresywne wtedy , gdy zachowuje się arogancko, wywołuje konflikty, przezywa , skarży, przedrzeźnia, wyśmiewa rówieśników lub osoby dorosłe.
W każdym ujęciu akcentuje się , iż czynności agresywne polegają na szkodzeniu , czynieniu krzywdy , powodowaniu bólu , czyli na postępowaniu niezgodnie z normami i zasadami współżycia społecznego.
Agresywne zachowania są częścią codzienności w przedszkolu podczas zabawy. Przedszkole ma być miejscem dającym poczucie bezpieczeństwa, ma uzupełniać rodzinę jako miejsce zdobywania nowych doświadczeń oraz być szansa znalezienia nowych , zaufanych osób i kolegów. Ale nie jest to miejsce gwarantujące brak konfliktów. Jednak to tu można się nauczyć przezwyciężać je i nauczyć się kompromisu jako cudownego środka na dobre stosunki w grupie.
Wyniki badań wskazują na czynniki wywołujące agresję takie jak:
- niekorzystna atmosfera w rodzinie , będąca wynikiem znacznej impulsywności
i nerwowości dorosłych członków rodziny
- poczucie braku akceptacji szczególnie ze strony matki
- ignorowanie lub tolerowanie przez dorosłych sytuacji agresywnych w stosunku do
słabszych
- autorytatywne metody wychowawcze - surowa dyscyplina , kary cielesne
- duża liczba osób uczestnicząca w wychowaniu dziecka
- przewaga kar w wychowaniu , rzadkie stosowanie wzmocnień pozytywnych ,
stosowanie kar za przejaw agresji
Przyczyn agresywnych zachowań upatruje się także w nadmiernym oglądaniu telewizji i graniu w gry komputerowe. Oglądanie scen filmowych pełnych przemocy wspiera rozwój agresywnych zachowań co jednocześnie powoduje odwrotne oddziaływanie
tzn. dzieci agresywne preferują oglądanie tych scen i identyfikują się z bohaterami , przez co zwiększa się u nich poziom podekscytowania. Negatywne znaczenia ma przede wszystkim niekontrolowane oglądanie telewizji co jest niezwykle ważnym aspektem współpracy z rodzicami.
Zachowania agresywne przejawiają się pod postacią agresji fizycznej, czyli bezpośrednie zadawanie bólu innym osobom. Są to krótkie , gwałtowne wybuchy gniewu w postaci bicia , drapania , gryzienia. Atak nie zawsze skierowany jest na tę osobę , która wywołała agresję. Jeśli przyczyną jest osoba dorosła, agresja kierowana jest na słabsze osoby z otoczenia- rodzeństwo , rówieśnicy, zwierzęta lub wyładowywana jest przez niszczenie przedmiotów.
Jeśli dziecko nie wchodzi w bezpośredni fizyczny kontakt z osobami lub przedmiotami , a powoduje ich cierpienie poprzez wyśmiewanie , złośliwe uwagi , arogancję , skarżenia to określa się to jako agresja werbalna . Wyodrębnia się agresje werbalna kierowaną, gdy dziecko dokucza w sposób otwarty tej osobie, która jest obiektem agresji i wprost do niej kieruje swoje uwagi. Natomiast agresja niekierowana polega na obmawianiu , intrygowaniu , plotkowaniu , skarżeniu- nie jest więc jawna. Dziecko woli ukrywać swoje działanie , ponieważ boi się szkodzić w sposób otwarty. Ta forma agresji często spotykana jest w grupach przedszkolnych. Od reakcji dorosłego zależy , czy taki sposób działania utrwali się czy zniknie. Jeśli wskazane przez agresora dziecko zostanie ukarane , rośnie prawdopodobieństwo następnych podobnych zachowań. Jest to dość powszechne zjawisko, a nieprzemyślane reakcje opiekunów i wymierzanie kar na podstawie oskarżeń , są często popełnianym błędem.
Agresję rozpatruje się jako zachowanie instrumentalne. Jeżeli dziecko wielokrotnie dzięki agresji osiągnęło to co chciało np. zabawkę , pierwszeństwo w parach itd. to będzie stosowało ten sposób zachowania w dalszym ciągu, agresja stanie się instrumentem do osiągania celów.
Agresja może mieć przebieg dyskretny i cichy polegający na świadomym ignorowaniu i przesadnie wyraźnym brakiem zainteresowania, sygnalizując swoją antypatię do kogoś oraz wzbranianiem się przed społecznym kontaktem. Bez trudu opanowane jest już przez najmłodsze dzieci.
Dość nowym zjawiskiem jest agresja relacji , gdzie podczas negatywne wypowiedzi bezpośrednio do , lub pośrednio o ofierze, nadszarpnięte zostają stosunki dziecka z jego rówieśnikami oraz jego odczuwanie społecznej przynależności i akceptacji.
Wymienia się także agresję patologiczną charakteryzującą się zmianami układu nerwowego.
Wymienione wyżej rodzaje agresji występują w grupie przedszkolnej i wiążą się ze starciami fizycznymi i werbalnymi. Na zadawane pytanie ;Czy agresja jest typowo męską cechą ? można odpowiedzieć wyraźnie „NIE”. Również dziewczynki SA agresywne. Fakt, że rzadziej uczestniczą one w bójkach , nie oznacza , że obce są im zachowania agresywne. One również narzucają innym swoją wolę, drapią , gryzą itp. Dziewczęta często walczą środkami werbalnymi , doskonale opanowują różne formy wyrazu agresji pośredniej i agresji relacji.
Środkiem pomocniczym i niwelującym zachowania agresywne są ćwiczenia i zabawy interakcyjne. Oferują one dzieciom otwarte systemy interakcyjne , które ułatwiają im zdobywanie różnorodnych doświadczeń z samym sobą, a także z innymi ludźmi. Dzieci mogą wyrażać swoje potrzeby i uczucia , działać aktywnie, a ponadto doświadczać konsekwencji swojego postępowania.
Dotyczy to zabaw społecznych , głównie takich ćwiczeń i zabaw , w których nie ma zwycięstwa i przegranej , ponieważ chęć zwycięstwa prowadzi do silnego psychicznego napięcia , które sprawia , że inne społecznie pożądane sposoby nie są opanowywane.
Społeczne gry i zabawy umożliwiają wielorakie związki pomiędzy członkami grupy na płaszczyźnie emocjonalnej. W trakcie zabaw ruchowych dzieci mogą nauczyć się badać swoje własne ciało, panować nad nim , oraz nawiązywać pozytywne kontakty z innymi, W ćwiczeniach i zabawach interakcyjnych agresjom można nadać określoną formę. Tego rodzaju pozorne walki spełniają szereg funkcji:
- służą do wyrażania złości
- uwrażliwiają na społeczna definicję agresywnego zachowania
- umożliwiają ruch i kontakt fizyczny
-eliminują napięcia i odprężenia
- rozwijają fantazję ruchową i werbalną
- niwelują niepewność i strach.
Zabawom i ćwiczeniom interakcyjnym można przypisać szczególne cele nauczania np.;
- dostrzeganie i wyrażanie agresywnych uczuć
- rozpoznawanie elementów i przyczyn wyzwalających złość i agresję
- lepsze rozumienie siebie samego i innych ludzi
- opanowanie i przezwyciężanie złości i agresji
- budowanie poczucia wartości samego siebie i silnej osobowości.
Ćwiczenia i zabawy interakcyjne redukują liczbę konfliktów w grupie , przyczyniają się do świadomego i wolnego od agresji radzenia sobie z konfliktami oraz do opracowywania nowych , kreatywnych pomysłów na ich rozwiązanie.
Zabawy niwelujące agresję;
„ Odgadywanie mimiki”- Dzieci siedzą w kole. Jedno z nich rzuca kostką i pokazuje pozostałym co wyrzuciło, naśladując wyraz twarzy na kostce. Ta osoba , która jako pierwsza prawidłowo odgadnie co to za uczucie może rzucać kostką jako następna.
„ Wspaniałe miny” - Dzieci rzucają kostką , określają wyraz twarzy na kostce. Rozpoczynają opowiadanie związane z jakimś wydarzeniem np. wczoraj byłem u dentysty i musiałem wyrwać zęba, bardzo się bałem i byłem smutny. Kontynuacja zabawy polega na tym, że dzieci opowiadają o sobie w zależności od wyrazu twarzy wyrzuconej na kostce
„Drzewo, otrząśnij się” dzieci rozpraszają się po sali. Stoją w wyciągniętymi ramionami i potrząsają całym ciałem - wyrzucają z siebie złość (mogą przy tym głośno krzyczeć) Potem stają się jabłonią o ciężkich konarach pełnych jabłek. Powoli je zrzucają - z lewego a następnie z prawego konara ( lewa ręka , prawa ręka, lewa noga, prawa noga)
„Potwór ze skrawków papieru „ - Na stale leżą skrawki kolorowego papieru. Dzieci dmuchają na nie i rozpoznają jaką postać lub zwierze ułożyły
„Kosz złości” - Dzieci rysują coś czego się boją , zdarzenie lub symbole ( potwory duchy, burza, deszcz) zgniatają kartkę z rysunkiem wyrzucają do kosza
„Pęknąć ze złości” - Dzieci mają balony, wpuszczają do nich złość (dmuchanie balonu) zawiązują balony i siadają na nie. Nauczycielka mówi, że balony pękną z ich złością
„Kiedy jestem zła robię tak….” - Dzieci siedzą lub stoją w kole. Jedno z nich zaczyna mówić „Jestem Ania kiedy jestem zła robie tak…” i wykonuje jakiś ruch który wszyscy powtarzają. W dalszym ciągu zabawy kolejne dzieci podają swoje propozycje
„Berek uczuć” - Jedno z dzieci rozpoczyna zabawę. Bierze do ręki czapkę i próbuje nałożyć ją na głowę innemu dziecku. Jeśli mu się to udało, ucieka a osoba, która ma założoną czapkę zostaje berkiem. Zanim wyruszy ona na polowanie, musi głośno nazwać dowolne uczucie. Wszystkie dzieci starają się wyrazić to uczucie sposobem chodzenia i całym ciałem również berek
„Wyczarujmy przyjaźń” - Każde dziecko może tak „zaczarować” trzech innych uczestników zabawy by byli oni w przyszłości mili, uprzejmi i przyjaźni w stosunku do innych. Czarodziejską różdżką, dotyka ono po kolei te trzy osoby po barkach i wypowiada magiczne zaklęcie np. „Kamilo zaczaruje Cię w dziewczynkę która nie wyśmiewa się za mnie gdy czegoś nie potrafię”
„Skrzynia złości” - Pudełko z gazetami które może dziecko zgniatać jak długo chce.
„Ludzik złości „ - Skarpeta z namalowaną twarzą, która jest dostępna dla każdego dziecka i której może opowiedzieć o swoim zdenerwowaniu, tak by nikt nie słyszał.