03.12.2008

20.12.2008

Pedagogika opiekuńcza

Temat

KLASYFIKACJA POTRZEB I FORM OPIEKI

NAD DZIECKIEM

Klasyfikacja potrzeb w zakresie opieki nad dzieckiem może być przeprowadzona z punktów widzenia:

- treści opieki (prawna, moralna, zdrowotna, pedagogiczna, socjalna

itp.),

- formy opieki (potrzeba rodziny zastępczej, domu dziecka,

pomocy materialnej, wczasów itp.) lub

- celu opieki (potrzeba profilaktyki, interwencji, kompensacji,

rewalidacji itp.).

W procesie rozpoznawania potrzeb opieki nad dzieckiem najbardziej racjonalna wydaje się,

klasyfikacja potrzeb opieki według sytuacji zagrożenia.

Bierze ona bowiem pod uwagę konstytutywne cechy tego typu działania społecznego, akcentując czynniki sprawcze i ukierunkowujące aktywność osób oraz instytucji będących podmiotami opieki nad dzieckiem.

Przedstawiona poniżej klasyfikacja potrzeb w zakresie opieki nad dzieckiem nie ma charakteru zamkniętego.

Przeprowadzona została z określonego punktu widzenia, mianowicie według źródeł powstania tych potrzeb i rodzaju zagrożenia.

Należy jeszcze raz podkreślić, iż określenie

potrzeba opiekuńcza czy potrzeba opiekuńczo-wychowawcza jest skrótem myślowym i oznacza zespół czynników stwarzających sytuację zagrożenia i wymagających podjęcie opieki nad dzieckiem przez określone osoby lub instytucie najczęściej do tego działania zobowiązane. A więc chodzi tu o

potrzebę działania opiekuńczego (opiekuńczo-wychowawczego).

Zróżnicowanie potrzeb według głównych środowisk wychowawczych oraz właściwości organizmu dziecka

A. Potrzeby wynikające z działalności rodziny

1. Pozbawienie opieki:

— sieroctwo naturalne pełne (brak obojga rodziców) i niepełne (brak

jednego z rodziców),

— sieroctwo społeczne (porzucenie dziecka, odebranie władzy

rodzicielskiej przez sąd),

— okresowe pozbawienie dziecka opieki z powodu choroby

rodziców, ich wyjazdu lub innych zdarzeń losowych.

2. Brak środków materialnych:

— rodzina pozbawiona środków materialnych na zaspokojenie

potrzeb dziecka,

— rodzina mająca trudne warunki materialne, nie pozwalające na

zaspokojenie wszystkich niezbędnych potrzeb dziecka,

— rodzina pozbawiona środków materialnych okresowo, na skutek

zdarzeń losowych (choroba, powódź, pożar i inna klęski

żywiołowe).

3. Brak dostatecznej opieki w związku z pracą zawodową obojga

rodziców:

— rodzice pracujący zawodowo w jednakowym czasie i nie mogący

zapewnić dzieciom opieki w okresie swego pobytu w pracy,

— rodziny niepełne, w których pracują zawodowo ojcowie lub matki,

— rodzice pracujący zawodowo w wymiarze godzin lub w warunkach

uniemożliwiających opiekę nad dzieckiem (wyjazdy).

4. Zaburzenia funkcjonalne rodziny

— rodzina w rozkładzie (w tym sprawy rozwodowe i rozpad

dotychczasowej rodziny),

— poważne błędy wychowawcze rodziców, powodujące utratę

więzi z dzieckiem,

— brak troski o dziecko, alkoholizm i demoralizacja w rodzinie,

powodujące krzywdę dziecka i prowadzące zwykle do sieroctwa

społecznego.

B. Potrzeby związane z działalnością szkoły

1. Bezpieczeństwo osobiste dziecka:

— w drodze do szkoły (problemy ruchu drogowego),

— w toku zajęć szkolnych, zwłaszcza w pracowniach, na

wycieczkach, na zajęciach wychowania fizycznego i sportowych,

— w czasie przerw rekreacyjnych, w tym zwłaszcza niebezpieczne

zabawy w różnych porach roku.

2. Niepowodzenia szkolne:

— wynikające z indywidualnych właściwości dziecka, powodujących

trudności w nauce,

— wynikające z wadliwej organizacji życia dziecka w rodzinie i braku

odpowiednich warunków do nauki własnej w domu,

— wynikające z niedostatecznej pracy szkoły, zwłaszcza ze słabego

przygotowania uczniów do samodzielnej pracy umysłowej.

3. Utrudniony dostęp do szkoły ponadpodstawowej:

— odległość szkoły od miejsca zamieszkania dziecka,

uniemożliwiająca mu podjęcie nauki,

— odległość szkoły od miejsca zamieszkania dziecka, wymagająca

dojazdu do szkoły,

— brak śródków materialnych na opłacenie przez rodzinę kosztów

pobytu dziecka w internacie lub na stancji.

C. Potrzeby związane z aktywnością dziecka w środowisku

1.Potrzeba aktywności indywidualnej:

— ograniczenie pożytecznej samodzielności dziecka w zabawie,

nauce i życiu domowym,

— brak troski o rozwój i zaspokajanie zainteresowań dziecka,

zwłaszcza zainteresowań poznawczych,

— niewystarczająca lub wadliwa opieka nad dzieckiem

utalentowanym.

2. Potrzeba kontaktów społecznych.

— brak lub nieumiejętność nawiązywania kontaktów koleżeńskich i

przyjaźni,

— wypaczone kontakty koleżeńskie (fałszywa solidarność, zbiorowe

wagary i in.),

— trudności wychowawcze (lenistwo, kłamstwo, agresywność,

zazdrość, nieposłuszeństwo) utrudniające ułożenie prawidłowych

kontaktów dziecka z innymi dziećmi i ludźmi dorosłymi.

3. Potrzeba przydatności społecznej:

— egoizm i niechęć do współdziałania,

— postawa konsumpcyjna i pasożytnicza,

— niedostosowanie społeczne (w tym chuligaństwo i przestępczość

nieletnich).

Koni

D. Potrzeby wynikające z właściwości organizmu dziecka

1. Defekty fizyczne:

— kalectwo ograniczające lub uniemożliwiające samodzielne

poruszanie się dziecka, różne upośledzenia narządów ruchu, nie

ograniczające poruszania się dziecka,

— wady rozwojowe i mikrouszkodzenia, utrudniające pełną

sprawność organizmu dziecka i wymagające zabiegów

korekcyjnych lub kompensacyjnych.

2. Upośledzenia:

— słuchu (głusi i niedosłyszący),

— wzroku (niewidomi i niedowidzący),

— umysłowe — różnego stopnia.

3. Zagrożenia zdrowia:

— zły stan higieny domowej i wadliwy tryb życia dziecka,

— stany osłabienia organizmu (wątła budowa, rekonwalescencja i

in.),

— choroby, zwłaszcza choroby przewlekłe, wymagające stałej opieki

Lekarskiej oraz choroby o charakterze epidemicznym.

Przedstawiona klasyfikacja potrzeb według sytuacji zagrożenia ma charakter ramowy. W konkretnych bowiem przypadkach zagrożenie może wystąpić w wielu postaciach i w różnym stopniu nasilenia, a niejednokrotnie występuje też sprzężenie kilku potrzeb.

Dlatego osoby i instytucje zajmujące się opieką — aby podjąć prawidłową decyzję o zastosowaniu odpowiedniej jej formy — powinny przede wszystkim dokładnie i całościowo rozpoznać sytuację dziecka.

W teorii i praktyce opieki nad dzieckiem spotykamy się najczęściej według zakresu zadań opiekuńczo-wychowawczych, podejmowanych wobec dziecka i czasu trwania opieki,

b) według typu środowiska wychowawczego, w którym przebywa dziecko objęte opieką.

. Pierwszy rodzaj klasyfikacji (a) umożliwia podzielenie form opieki nad dzieckiem na dwie główne grupy: formy opieki całkowitej i formy opieki częściowej.

W formach opieki całkowitej występuje pełny zakres zadań opiekuńczo-wychowawczych i odpowiedzialność za organizację życia dziecka w ciągu doby.

W formach opieki częściowej występuje ograniczony zakres zadań opiekuńczo--wychowawczych i odpowiedzialność za organizację życia dziecka w określonych godzinach dnia albo nawet działalność doraźna.

Drugi rodzaj klasyfikacji (b) wskazuje na to, w jakim środowisku wychowawczym podejmowane są zadania opiekuńczo-wychowawcze wobec dziecka, wskazuje wyraźnie na kierunek interwencji opiekuńczej; mamy więc tu do czynienia:

— z opieką nad dzieckiem w rodzinie,

— z opieką nad dzieckiem w szkole (określaną także jako funkcje

opiekuńczo-wychowawcze szkoły),

— z opieką zakładową w placówkach opiekuńczo-

wychowawczych,

— z opieką środowiskową w miejscu zamieszkania dziecka.

Z pedagogicznego punktu widzenia nie jest obojętne, jak zaspokaja się potrzeby opieki nad dzieckiem.

W polityce opiekuńczej wypracowane zostały zasady postępowania, wynikające z prawidłowości wychowania opiekuńczego, a mianowicie:

— zasada wychowawczego charakteru opieki nad dzieckiem,

— zasada całościowego rozpatrywania potrzeb i sytuacji dziecka

— zasada dokonywania interwencji opiekuńczej w porę i przy

pomocy wystarcząjących środków, określana także jako zasada

opieki optymalnej,

— zasada zaspokajania potrzeb dziecka głównie w jego najbliższym

środowisku, w tym zwłaszcza ochrony środowiska rodzinnego

dziecka,

— zasada indywidualizacji opieki i współudziału dziecka w

przezwyciężaniu sytuacji zagrożenia,

— zasada współpracy i koordynacji działania podmiotów opieki

(osób i instytucji) odpowiedzialnych za zaspokajanie potrzeb

w zakresie opieki nad dzieckiem.

System opiekuńczy nastawiony jest przede wszystkim na wspomaganie rodziny, jako głównego podmiotu opieki nad dzieckiem.

Rodzice z mocy prawa sprawują władzę rodzicielską i ponoszą główną odpowiedzialność za zaspokojenie potrzeb dziecka i jego wychowanie od narodzin do samodzielności życiowej.

Nie ma i chyba być nie może drugiej takiej instytucji, która mogłaby zastąpić w pełni opiekuńcze i wychowawcze wartości rodziny własnej.

Dlatego przy rozwiązywaniu problemów opieki nad dzieckiem podejmuje się przede wszystkim działania zmierzające do ratowania naturalnego środowiska rodzinnego dziecka.

Koniec

Celowi temu służą formy opieki częściowej, obliczone na udzielanie pomocy dziecku bez odrywania go od rodziny własnej.

W sytuacji utraty rodziny własnej lub jej całkowitej niewydolności wychowawczej podejmuje się próbę znalezienia zastępczego środowiska rodzinnego. Dopiero jako środek ostateczny stosuje się opiekę całkowitą w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

Nagromadzone doświadczenia pozwoliły na sprecyzowanie etapów postępowania w sprawie zapewnienia opieki dziecku osamotnionemu. W postępowaniu tym można wyróżnić dwa cykle działania: diagnostyczny i realizacyjny.

W cyklu diagnostycznym występują cztery etapy:

1. Sygnalizacja potrzeby opieki: najbardziej sprzyjające warunki do sygnalizowania potrzeb opieki nad dzieckiem mają: sąsiedzi, placówki służby zdrowia, placówki oświaty i wychowania (zwłaszcza przedszkole i szkoła), a także organizacje społeczne;

2. Rozpoznanie potrzeby opieki, czyli właściwa diagnoza sytuacji dziecka dokonana w zasadzie tylko przez upoważnionych do tego pracowników opieki nad dzieckiem. W sprawach bardziej skomplikowanych diagnozę powierza się poradniom, pogotowiu opiekuńczemu czy innym placówkom diagnostycznym;

3. Kwalifikacja potrzeby opieki, czyli ocena sytuacji dziecka oraz podjęcie decyzji o zastosowaniu odpowiedniej formy opieki częściowej lub całkowitej;

4. Zastosowanie wskazanej w decyzji formy opieki nad dzieckiem.

Z tą chwilą rozpoczyna się cykl realizacyjny, obliczony na wykonanie zadań składających się na osiągnięcie celów opieki.

W formach opieki całkowitej opieka ma charakter globalny i obejmuje okres od przyjęcia dziecka do jego usamodzielnienia.

W cyklu realizacyjnym wyróżniamy również cztery etapy:

1. Włączenie dziecka do życia w nowym dla niego środowisku.

2. Realizacja zadań okresowych obejmujących przygotowanie wychowanka do samodzielnego życia w społeczeństwie, a wyznaczanych głównie przez wiek dziecka, jego zdolności i szczebel edukacji.

3. Okres bezpośredniego usamodzielniania z trudnymi dziś do rozwiązania problemami mieszkania i pracy.

4. Opieka wspomagająca w pierwszym okresie samodzielnego życia. W praktyce nie zawsze występują wszystkie etapy. Postępowanie opiekuńcze może się zakończyć wcześniej, zależnie od oceny sytuacji i stanu zagrożenia przez przedmioty opieki oraz możliwości rozwiązania sytuacji zagrożenia przez samo dziecko i jego najbliższych z kręgu rodziny i osób zaprzyjaźnionych.

Najtrudniejsze do rozwiązania są sytuacje sprzężenia kilku potrzeb opiekuńczych, potęgujących zagrożenie życia i rozwoju dziecka. Działa tu swoiste prawo kumulacji skutków:

każdy nowy czynnik negatywny potęguje działanie czynników pozostałych, podobnie jak każdy czynnik pozytywny wzmacnia oddziaływanie pozostałych czynników pozytywnych.

1

---