Rozdział 1
Na terenie parków narodowych chroniona jest całość przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu. Watrto przy tym zauważyć, że wcale nie musi to oznaczać, iż teren taki jest jednorodną oazą dzikiej przyrody. W granicach wielu polskich parków znajdują się użytkowane rolniczo pola, drogi, obiekty turystyczne, a nawet osiedla i wsie. Jednak na obszarze parku narodowego ochrona przyrody uznawana jest za cel nadrzędny w stosunku do wszystkich innych zasad gospodarowania, i jeśli pomiędzy potrzebami tej ochrony a innymi potrzebami gospodarczymi pojawiają się jakiekolwiek konflikty - powinny być one rozstrzygane na kożyść przyrody. W obrębie parków wydzielane być mogą rezerwaty przyrody, chroniące szczególnie cenne fragmenty danego terenu.Bardzo często są to rezerwaty ścisle.
Obecnie w Polsce istnieją 22 parki narodowe, a planowane jest utworzenie trzech następnych.. Nowe parki tworzone są w zasadzie na terenach jak najmniej przekształconych przez działalność człowieka. Dla ich utworzenia potrzebna jest decyzja Rady Ministrów.
Rozdział 2
Rezerwaty przyrody - w tej formie chronione są obiekty majace istotną wartość naukową, przyrodniczą, kulturową bądz krajobrazową, o powierzchni mniejszej, niż w przypadku parków narodowych. Tworzone są one w zasadzie po to, aby chronić całe ekosystemy zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, a także takie fragmenty przyrody, które stanowią siedliska rzadkich i cennych gatunków roślin i zwierząt.
Ze względu na dopuszczalność ingerencji człowieka rezerwaty można podzielić na ścisłe i częściowe. Rezerwaty ścisłe to takie, w których nie jest dopuszczalna jakakolwiek ingerencja ludzka. Wszystkie zachodzące tam procesy (np. starzenia się i odnawiania lasu) zachodzą w sposób naturalny. Tereny takie są więc swoistymi „laboratoriami”, w których zachowano fragmenty przyrody w takich warunkach, w jakich funkcjonowały one, zanim zaczął na nie oddziaływać człowiek. Rezerwaty częściowe - to obiekty, w których dopuszcza się ingerencję człowieka. Interweniować można jednak jedynie wtedy, kiedy zagrożone jest istnienie przedmiotu ochrony rezerwatu. Jeżeli na przykład przedmiotem ochrony w danym rezerwacie są cenne zbiorowiska łąkowe - objęcie takiego miejsca ochroną ścisłą spowodowałoby, że nie koszone łąki zarosłyby zbiorowiskami krzewów, a później lasem. W takim przypadku niezbędne jest prowadzenie na terenie rezerwatu zabiegów „naśladujących” dawny sposób użytkowania tego terenu (w tym przypadku jest to coroczne koszenie).
Rozdział 3
Użytki ekologiczne powołuje rada gminy lub wojewoda. W związku z tym, że na lokalnym szczeblu decyzje zapadają znacznie szybciej niż w ministerstwie - objęcie ochroną w formie użytku ekologicznego wykorzystywane jest niekiedy do „tymczasowego zabezpieczenia” jakiegoś cennego terenu, do czasu, aż Minister Ochrony Środowiska rozpatrzy wniosek o objęcie go ochroną rezerwatową.
Parki krajobrazowe - są to obszary chronione ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe, lecz w odróżnieniu od parków narodowych, celem ochrony jest tu nie tylko zachowaniu tych wartości, lecz także ich popularyzacja i upowszechnienie w warunkach racjonalnego gospodarowania. Jest to więc jak gdyby „lużniejsza” forma ochrony dużych obiektów, dopuszczająca w ich granicach większość form normalnej działalności gospodarczej, nakładająca jednak na tę działalność różnorodne ograniczenia (ustalane dla każdego parku przez właściwego wojewodę). Celem tych ograniczeń jest takie uregulowanie sposobu zagospodarowania chronionego terenu, aby jego wysokie wartości przyrodnicze nie uległy degradacji.
Jako obiekty chronione „obłożone” mniejszą liczbą ograniczeń, mogą parki krajobrazowe obejmować znacznie większe obszary, niż większość parków narodowych.. To one właśnie pełnić mają rolę obszarów rekreacyjnych,na których możliwy będzie dla każdego kontakt ze stosunkowo mało zmienioną przyrodą. To tutaj także zlokalizowane powinny być zakłady prowadzące różnorodne „ekologiczne” formy działalności gospodarczej - np. uzdrowiska, czy gospodarstwa produkujące tzw. zdrową żywność.
Rozdział 4
Strefy ochronne rzadkich gatunków zwierząt - ta kategoria ochrony utworzona została w celu zabezpieczenia miejsc rozrodu niektórych, płochliwych gatunków zwierząt. Strefy takie tworzy się wokół gniazd rzadkich gatunków ptaków (bielika, rybołowa, orła przedniego, orlików, kani czarnej i rudej, bociana czarnego, puchacza, cietrzewia, głuszca, kulona, kraski i żołny), a także wokół miejsc godowych węża Eskulapa i żółwia błotnego. Wymienione gatunki to zwierzęta rzadko spotykane i w dodatku nie tolerujące w otoczeniu swoich gniazd obecności człowieka. Niepokojenie ich w okresie rozrodu grozi porzuceniem wysiadywanych jaj (w przypadku ptaków) i w związku z tym - utratą lęgów. Zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem o ochronie gatunkowej zwierząt, w promieniu 200 m od miejsc lengowych tych gatunków (a od 1 lutego do 31 sierpnia - w promieniu 500 m) zabronione jest dokonywanie wszelkich zmian w otoczeniu, przebywanie poza miejscami wyznaczonymi i prowadzenie jakichkolwiek prac, mogoncych mieć wpływ na chronione zwierzęta.Granice takich stref zatwierdza wojewoda.
Parki narodowe - chronią obszary wyróżniające się szczególnymi wartościami naukowymi, przyrodniczymi, społecznymi, kulturowymi i dydaktycznymi. Ich powierzchnia nie powinna być mniejsza niż 1000 ha.
Rozdział 5
Użytki ekologiczne - kategoria stworzona dla ochrony wielu licznych, niewielkich fragmentów przyrody, cennych w skali lokalnej (tj. typowych dla jakiegoś obszaru, lub przeciwnie - rzadkich na jakimś terenie), lecz posiadających zbyt małą wartość przyrodniczą, aby mogły być uznane za rezerwaty przyrody.