Różnice możliwości interpretacji „Wesela”.
Wystawiony w teatrze krakowskim 16 III 1910 r. trzyaktowy dramat Stanisława Wyspiańskiego „Wesele” nawiązywał do odległego zaledwie o trzy miesiące autentycznego wydarzenia.
20 XI 1900 r. odbył się bowiem ślub Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną z podkrakowskich Bronowic. Wyprawione w domu Włodzimierza Tetmajera wesele, na którym spotkali się przedstawiciele krakowskiej inteligencji z chłopami z Bronowiec, a w którym uczestniczył również S. Wyspiański, stało się podstawą akcji dramatu, łączącego w wymiarze zewnętrznym zabarwienie satyryczne (niemal kabaretowe) z głębokimi refleksjami o sytuacji narodowej.
Aspekt satyryczny utworu wynikał przede wszystkim z faktu, że krakowscy widzowie bez trudu rozpoznali w bohaterach dramatu autentyczne postacie. Niewątpliwy komizm dialogów przedstawicieli miasta i wsi: Czepca i Dziennikarza, Radczyni i Kliminy, wreszcie Pana młodego i jego żony odsłonił obcość kulturową środowisk i wręcz ostentacyjnie manifestowanie odrębności. Można by zatem stwierdzić, że w najbardziej podstawowym wymiarze „Wesele” było „narodową szopką”, ujawniającą głębokie podziały i hermetycznie zamknięcie grup społecznych, którego nie były w stanie przerwać pojedyncze małżeństwa.
Na ów podstawowy problem nakłada się jednak złożona problematyka, która przemienia „Wesele” w pełną diagnozę ówczesnej (n może nie tylko ówczesnej) postawy narodowej Polaków.
Utwór Wyspiańskiego nawiązywał bowiem wyraźnie do formuły gatunkowej dramatów społecznych, która rzeczywiste wydarzenia przemieniła w kanwę metafizycznych odniesień. Podczas satyrycznie przedstawionego, autentycznego wesela pojawiły się bowiem postacie symboliczne, nawiązujące do narodowych mitów. Zaproszony na wesele Chochoł sprowadził Widmo, Stańczyka, Rycerza, Hetmana, Upiora (Szelę). Pojawiające się w fantasmagorycznych wizjach metafizyczne postacie, ujawniające indywidualne marzenia i niepokoje uczestników „Wesela”, osadzały jednocześnie aktualne wydarzenia w kręgu niełatwej tradycji narodowej.
„Osoby dramatu” przeniosły więc bronowickie wesele w zupełnie inny wymiar. Co więcej, stawały jego uczestników wobec narodowej szansy. Oto Wernyhora wręczał Gospodarzowi Złoty Róg, umożliwiający poderwanie narodu do zbrojnego, zwycięskiego zrywu. Gospodarz jednak przekazał ów symbol narodowej szansy Jaśkowi (przedstawicielowi ludu),który zgubił go w poszukiwaniu czapki z pawimi piórami. Szansa została więc zaprzepaszczona. Gotowym do działania, zgromadzonym z kosami chłopom, jak i wszystkim innym uczestnikom dramatu, pozostawało więc tylko włączyć się do obłędnego, nacechowanego marazmem tańca w takt monotonicznej muzyki Chochoła.
Ów somnaboliczny taniec był gorzką diagnozą stosunku do spraw narodowych. W Krakowie przełomu wieków dużo się bowiem mówiło o postawach patriotycznych. Niedawne uroczystości, związane ze sprowadzeniem prochów Mickiewicza do katedry wawelskiej, apoteoza historii narodowej w malarstwie J. Matejki, uroczyste obchody narodowych rocznic -sprawiały wrażenie, że sprawa niepodległości kraju pozostaje w centrum uwagi. Tymczasem Wyspiański w „Weselu” z brutalną szczerością pokazywał, że właściwie jego współcześni, przywykli do sytuacji, i tak naprawdę, nie mają ochoty na zmiany. Światła inteligencja może i wiedziałaby, jak poprowadzić sprawy narodowe, ale nie pragnie niepokojów i nie jest zdolna do działania. Bardziej gwałtowni w swych relacjach chłopi (którzy w „Weselu” biorą jednak losy w ręce) nie może nawet byliby skłonni do działania, ale -po pierwsze -nie wiedzą jak, a po drugie -też bliższe im są czapki z piórami. Narosłe od czasów rabacji galicyjskiej uprzedzenia uniemożliwiały przy tym wspólne działanie. Nie było więc żadnych szans na wyjście z kręgu narodowych dylematów. pozostawała pusta gra pozorów, obłędny taniec Chochoła, który do niczego nie mógł doprowadzić.
Skrajnie pesymistyczna ocena narodowych perspektyw, dążąca w jakiejś mierze do poruszenia sumień, nie wyczerpywała jednak możliwości interpretacji „Wesela”.
Dramat ten łączył w synkretycznym zamyśle różne rodzaje sztuki (słowo, muzykę, kompozycje plastyczne, taniec) , konsekwentnie wpisywał się bowiem w wieloznaczną formułę symbolizmu. Obok przedstawienia realnego wydarzenia i wyprowadzenia z niego oceny postawy patriotycznej ówczesnych Polaków, „Wesele” nie przestawało być przecież dramatem o roli poezji w odszukaniu głębszego sensu wydarzeń.
Poszczególne symbole też nie były w utworze jednoznaczne. Wprowadzający metafizycznych gości Chochoł równie dobrze mógł być niekształtną słomiastą kukłą, co formą ochronienia cennej rośliny. Jego postać mogła wyrażać równie dobrze beznadziejność, jak przekonanie, że w aktualnym zdefiniowanym kształcie ukrywają się do właściwego momentu najbardziej szczytne wartości.
Modernistyczny stosunek do sztuki mieszał się więc w „Weselu” z określaniem narodowych perspektyw, bystra obserwacja obyczajowa z formułą poezji lirycznej, klarowne wypowiedzi chłopów z aluzjami, nasyconymi niedopowiedzeniami, obrazami poetyckimi. Tworzyło to całość z założenia nie poddającą się jednoczesnej interpretacji, a przecież zupełnie wyrazistą w niepokoju o przyszłość narodu, która w coraz to nowszych realizacjach scenicznych zachowuje artystyczną świeżość i nie traci aktualności w narodowych polemikach.