ROZDZIAŁ X. POSTĘPOWANIE CYWILNE
Źródła prawa
I. Kodyfikacja procesu cywilnego w Austrii
- 1781r. - Powszechna ordynacja sądowa (Allgemeine Gerichtsordnung)
Powstała za panowania Józefa II; normowała postępowania sądowa w sprawach spornych
- grudzień 1796r. - Powszechna ustawa sądowa dla Galicji Zachodniej
Poszerzona wersja Powszechnej ordynacji sądowej; od 1807r. obowiązywała w Galicji Wschodniej, a później w kilku krajach południowowłoskich (Wenecji, Tyrolu, Istrii, Dalmacji, Trieście itd.). Została wzbogacona o przepisy dotyczące: postępowania upadłościowego, wekslowego, górniczego i wojskowego oraz nowe postanowienia dotyczące terminów sądowych.
Procedura austriacka opierała się na zasadach:
- dyspozycyjności
- kontradyktoryjności
- pisemności
- formalizmy procesowego i dowodowego
- ewentualności (przezorności)
Pewne odmienności od procesu powszechnego wykazywały procesy: w sprawach drobnych (ustny i sumaryczny(, posesoryjny, w sprawach małżeńskich, między panami a poddanymi oraz przed sądami szczególnymi (wekslowymi, górniczymi i wojskowymi)
Zasady powszechnego procesu cywilnego obowiązywały w Austrii do 1873r. Generalną reformę austriackiej procedury cywilnej zapoczątkowano dopiero w 1893r., wnosząc do parlamentu projekty 4 ustaw regulujących:
- organizację sądów
- zasady jurysdykcji
- procedurę cywilną
- postępowanie egzekucyjne
Głównym ich autorem był Franz Klein.
- 1895r. - uchwalono wraz z nową organizacją sądów procedurę cywilną
- 1896r. - uchwalono ordynację egzekucyjną
Nowa procedura cywilna, zwana często Kleinowską, całkowicie przebudowała dotychczasowy austriacki proces cywilny. Oparto go na zasadach:
- dyspozycyjności
- ustności (pisemność stosowano tylko w przypadkach przewidzianych ustawą)
- swobodnej oceny dowodów przez sędziego
- jawności
- instrukcyjności
Przepisy procedury cywilnej pozostały w Austrii bez większych zmian do 1914.
II. Kodyfikacja procesu cywilnego w Prusach i II Rzeszy
- 1793r. - Powszechna ordynacja sądowa dla państw pruskich (Allgemeine Gerichtsordnung)
Ujednolicona procedura cywilna. W 1815r. ogłoszono jej uzupełnienie, zaś w 1833r. uregulowano procesy: mandatowy, sumaryczny, i „bagatelny”. Natomiast ustawą z 1846r. zmieniono pozycję sędziego w postępowaniu.
Procedura pruska dzieliła proces na dwa stadia: rozpoznawcze i wyrokujące.
Środki dowodowe: samoprzyznanie się, dokumenty, zeznania świadków, przysięga strony, oględziny i opinie rzeczoznawców.
Reforma z lat 1833 i 1846 podzieliła procesy na: skrócone (skrócony proces zwyczajny, postępowanie przed sądem jednoosobowym, proces o zniewagi i mandatowy) i szczególne (postępowanie upadłościowe, w sprawach z prawa małżeńskiego i opiekuńczego, o uznanie za marnotrawcę).
- 1877r. - nowy kodeks cywilny wraz z nową organizacją sądownictwa oraz nową ordynacją upadłościowa. Wszystkie te akty prawne
poddano nowelizacji w 1898r., celem uzgodnienie ich przepisów z BGB.
Nowa procedura został oparta na zasadach:
- dyspozycyjności
- kontradyktoryjności
- ustności
- jawności
- swobodnej ocenie dowodów
III. Kodeks procedury cywilnej Francji z 1806r.
Postępowanie cywilne unormowano po raz pierwszy we Francji postanowieniem ordonansu z 1667r. Na nim też w swych głównych założeniach oparł się nowy, napoleoński kodeks procedury cywilnej (Code de procedure).
Zawierał w swych postanowieniach szczegółowych wszystkie charakterystyczne cechy nowożytnego procesu cywilnego, m.in. zasady:
- ustności
- jawności
- kontradyktoryjności
- swobodnej oceny dowodów przez sędziów
- formalizmu procesowego
- dyspozycyjności
Reprezentowały one tendencje liberalne i indywidualistyczne.
Środki procesowe dzielił na zwyczajne i nadzwyczajne.
Obecność pełnomocników procesowych.
IV. Kodyfikacja procesu cywilnego w Rosji
Po raz pierwszy rosyjski proces cywilny skodyfikowano w Zbiorze praw z 1832r. w tomie X części 2. Postępowanie wzorowane było na powszechnym niemieckim procesie cywilnym, opierając się na zasadach:
- pisemności
- tajności
- legalnej teorii dowodowej, przy czym sądowi przyznano prawo zbierania materiału dowodowego z własnej inicjatywy, co w sumie nadmiernie przeciągnęło przebieg postępowania. W rezultacie rosyjskie sądownictwo cywilne aż do reform Aleksandra II było całkowicie niewydolne.
Zmiana nastąpiła w 1846r. kiedy Aleksander II zorganizował strukturę sądownictwa, a wraz z nią wprowadził ustawy procesowe, które dołączone zostały do Zbioru praw jako tom XVI. Proces cywilny regulowała Ustawa o postępowaniu sądowym cywilnym (Ustawa ugołownogo sudproizwodstwa). Postępowanie oparte było na zasadach:
- kontradyktoryjności, ale z uwzględnieniem instrukcyjności, w formie możliwości zadawania stronom pytań oraz wskazywania potrzeby uzupełnienia materiału dowodowego
- ustności, ale w połączenie z pisemnością
- jawności, z możliwością wyłączenie na wniosek stron publiczności
- bezpośredniości przez przeprowadzanie dowodów i przesłuchiwanie świadków na samej rozprawie, a nie za pośrednictwem sędziego delegowanego (z wyjątkami) czy też swobodnej oceny dowodów, bez pozostałości ustawowej teorii dowodowej.
- 1891r. - postępowanie sumaryczne w sprawach wekslowych i innych zobowiązań pieniężnych oraz w sporach o wydanie rzeczy oddanej w najem.
- 1912r. - postępowanie nakazowe, polegające na przymusowym wykonaniu pewnych aktów na mocy sądowej klauzuli egzekucyjnej.