PRAWO RZECZOWE -zespół przepisów prawa cywilnego, które normują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności i innych form korzystanie z rzeczy, przepisy prawa rzeczowego normują stosunki własności, normują prawa majątkowe

Prawo rzeczowe dotyczy rzeczy i jest prawem bezwzględnym ( np. nie jest prawem rzeczowym prawo do wynalazku, prawo najmu i dzierżawy- gdyż są względne)

RZECZY- (art.45 kc) -są nimi przedmioty materialne, które :

• są materialnymi częściami przyrody

• mają charakter samoistny tzn. są na tyle wyodrębnione , że mogą być traktowane jako dobra samoistne

rzeczy oznaczone co do gatunku- np. pieniądze, węgiel, zboża

rzeczy oznaczone co do tożsamości- np. nieruchomości

Rzeczy

nieruchomości ruchomości

części powierzchni ziemskiej stanowiące rzeczy, które nie są nieruchomościami

odrębny przedmiot własności (grunty)

i budynki trwale z gruntami związane

lub części tych budynków

Części składowe rzeczy- czyli przedmioty połączone z rzeczami :

1. połączone w sensie gospodarczym i fizycznym

2. połączone tak silnie, że odłączenie spowodowałoby zasadnicze zmiany całości bądź przedmiotu odłączonego

3. połączenie musi być stałe , trwałe a nie dokonane dla przemijającego użytku

Przynależności

Rzecz stanowi przynależność innej rzeczy, jeśli spełnione są przesłanki:

• przynależnością może być tylko rzecz ruchoma

• musi ona być, pomimo związku z rzeczą, rzeczą odrębną

• musi mieć charakter rzeczy pomocniczej

• musi być potrzebna do korzystania z rzeczy głównej, zgodnie z przeznaczeniem

• musi pozostawać z rzeczą główną w faktycznym związku

• musi stanowić własność właściciela rzeczy głównej

Pożytki (art. 53,54 kc) pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody oraz inne odłączone od niej części składowe o ile stanowią normalny dochód z rzeczy

PRAWA RZECZOWE:

1. własność

2. użytkowanie wieczyste

3. ograniczone prawa rzeczowe (posiadanie, użytkowanie, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu, służebność gruntowa i osobiste, zastaw, hipoteka)

WŁASNOŚĆ- prawo własności wynika ze stosunku, jaki istnieje pomiędzy właścicielem a wszystkimi innymi podmiotami. W określeniu własności odróżniamy jej stronę:

• pozytywną uprawnienia jakie składają się na prawo własności

• negatywną możliwość wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę jego prawa

Definicja prawa własności to wyczerpujące wyliczenie podstawowych uprawnień właściciela:

• uprawnienia do korzystania z rzeczy -posiadanie, używanie rzeczy, czerpanie pożytków i innych przychodów z rzeczy, prawo do przetwarzania rzeczy, jej zużycia lub zniszczenia

• uprawnienia do rozporządzania rzeczą - prawo do wyzbycia się własności rzeczy (przeniesienie własności, zrzeczenie się własności, rozporządzanie własnością na wypadek śmierci), uprawnienia do obciążania rzeczy (czyli ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego obciążającego rzecz np. oddanie w dzierżawę lub najem)

Podmiot prawa własności : właściciel - pełna zdolność prawno-podmiotowa praw i obowiązków.

Przedmiot prawa własności: rzeczy czyli podmioty materialne(np. własność patentu, energii - w świetle przepisów prawa to nie są rzeczy, ale powszechnie istnieją takie pojęcia)

Granice prawa własności są takie, jakie określa ustawodawca (np. prawo budowlane) oraz zasady współżycia społecznego i społeczno- gospodarcze przeznaczenie danej własności.

Społeczno-gospodarczym przeznaczeniem danej własności - zakres uprawnień własności zależy od charakteru rzeczy będącej przedmiotem własności, każdy właściciel ma inne prawa

Zasada współżycia społecznego, niedopuszczalność, korzystania z prawa własności tylko w celu szykany lub bez żadnej uzasadnionej potrzeby, a z istotą szkodą dla innych osób np. muzyka w szczerym polu, ale w mieszkaniu nie bo sąsiedzi.

Czasowe granice własności:

Prawo rzeczowe: bezterminowe i terminowe.

Własność - prawo bezterminowo.

Można ustanowić terminową, ale tylko na podstawie woli osób zainteresowanych czyli w drodze czynności prawnych. Strony mogą się umówić po prostu.

Art.157p1 - jest to wyjątek - nie może być ustanowiona własność terminowa co do nieruchomości gruntowych, bo nie można jej przecież, np. sprzedam samochód po pierwszej stłuczce.

Art.235-241 - wyjątki - z ich połączenia mamy wniosek: w momencie przedterminową możliwość wygaśnięcia prawa użytkowania wygasa prawo własności.

Możliwa jest ustanowienie własności terminowej co do ruchomej bo możliwe jest przeniesienie własności tych rzeczy, z zastrzeżeniem warunku oraz terminu (w nieruchomościach -nie) wtedy dochodzi do swoistej własności podzielonej w czasie, bo własność należy niejako do dwóch właścicieli: aktualnego i przyszłego.

Prawo sąsiedzkie:art. 144-145K.C.

Z rzeczy może korzystać właściciel rzeczy ale czasem prawidłowość korzystania wymaga korzystania z właścicieli innych. Dotyczy to: nieruchomości lokalnych, gruntowych, nie dotyczy ruchomości.

IMMISJA -Immisje należy odróżnić od fizycznego wtargnięcia na grunt sąsiada. Różnica polega na tym że takie wtargnięcie stanowi działanie na cudzym gruncie, immisja zaś działanie na gruncie własnym, którego skutki odczuwa grunt sąsiada.

Immisje dzielimy na:

• bezpośrednie - polegają na skierowaniu pewnych substancji na grunt sąsiedni za pomocą specjalnych urządzeń.

• pośrednie - tylko pośrednio oddziałuje.

Nabycie i utratę prawa własności normują:

• prawo rzeczowe,

• prawo spadkowe,

• prawo rodzinne (na podst. umowy małżeńskiej)

Nabycie i utrata własności obejmuje:

1. przeniesienie własności - nabycie własności na podstawie umowy (nabywca i zbywca) do umowy przenoszącej własność, jak i do umowy zobowiązującej do takiego przeniesienia przewiduje się szczególną formę -aktu notarialnego (oprócz gruntów wniesionych do RSP) jest to umowa sprzedaży- umowa rozporządzająca przenosi własność, umowa zobowiązująca rodzi tylko skutki obligacyjne między stronami.

2. Nabycie może być:

pierwotne- nabywca zyskuje prawo własności bez obciążeń . To nabywca nie uzyskuje prawa jakie przysługiwało dotychczasowemu właścicielowi, ten ostatni traci swoje prawo, a nabywca uzyskuje własność niezależnie od niego. (np. wyrzucić zegarek do kosza, a ktoś może sobie go wziąć)

pochodne -nabywca zyskuje prawo własności w granicach w jakich przysługiwało zbywcy (ze wszystkimi obciążeniami). Prawo własności przechodzi z dotychczasowego właściciela na nowego. Prawo własności pozostaje takie samo, a zmienia się jego przedmiot. Właściciel nabywa prawo własności w takich granicach, w jakich posiadał je dotychczasowy właściciel. Nabywca nie może uzyskać więcej praw aniżeli posiadał poprzednik. W szczególności nie może nabyć prawa własności od osoby, której prawo nie przysługuje. Np. umowa!

Umowa:

sprzedaż

zbywca nabywca

osoba na rzecz, której mocą umowy własność przechodzi

osoba przenosząca własność

I czynność prawna umowa zobowiązująca lub obligacyjna mocą której zbywca zobowiązuje się do przeniesienia własności.

II czynność prawna umowa rozporządzająca lub rzeczowa, zawarta w wykonaniu tej pierwszej z mocy, której dochodzi do przeniesienia własności.

Art.535p.1 - umowa sprzedaży - umowa zobowiązująca

W niemiecki systemie, nie wystarczy sama umowa zobowiązująca do przeniesienia własności i dlatego konieczna jest zawarcie umowy rozporządzającej.

W systemie francuskim, umowa zobowiązująca jednocześnie przenosi własność ( umowa o podwójnym skutku)

Art.155p1 - tylko umowa zobowiązująca

Wyjątki: kiedy strony postanowią lub szczególne przepisy.

Art. 157p2 - wyjątek, gdzie trzeba zawrzeć dwie umowy.

Umowa przenosząca własność ma charakter konsensualny, tzn. że przeniesienie własności następuje na skutek samej umowy i że do przeniesienia własności nie są potrzebne dodatkowe przesłanki. Czyli ani wydanie rzeczy, ani w przypadku nieruchomości wpis do ksiąg wieczystych.

WYJĄTKI: to rzeczy ruchome, musi wystąpić na skutek przeniesienia rzeczy, umowa ma charakter realny. Np. gdy przedmiotem umowy będą rzeczy oznaczone co do gatunku, gdy chodzi o rzeczy przyszłe, gdy zbycia dokonuje osoba nieuprawniona do rozporządzania tą rzeczą, a nabywca jest w dobrej wierze - musi mieć charakter realny.

Zasada konsensualności - umów przenoszących własność ma charakter dyspozytywny - względnie obowiązujący tzn. strony mogą zmienić przepis, że własność przejdzie z mocy zawartej przez niej umowy dopiero z chwilą przeniesienia rzeczy.

Zasada przyczynowości - ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia ważności przyczyny, dla której strony na te przeniesienie się zdecydowały. Art. 156.

3.Zasiedzenie - (i przemilczenie) -nabycie własności na skutek upływu czasu i posiadania, nabycie prawa własności na skutek długotrwałego wykonywania tego prawa przez osobę nieuprawnioną. Przedmiotem nabycia mogą być tylko prawa rzeczowe (np. niektóre służebności gruntowe-art.292, użytkowanie wieczyste przeciwko innemu użytkownikowi, a nie państwu, prawo własności ruchomości i nieruchomości Jest to sposób nabycia prawa własności lub innego ograniczonego prawa rzeczowego, na skutek długotrwałego wykonywania tego prawa, przez osobę nie uprawnioną. Można nabyć rzeczy ruchome i nieruchome. Przedmiotem zasiedzenia mogą być tylko prawa rzeczowe (własność, użytkowanie wieczyste, służebność gruntowa), można nabyć współwłasność (udział). Każdą nieruchomość można zasiedzieć (gruntową, lokalową, budynkową) można zasiedzieć fizyczną część z nieruchomości gruntowej. W nieruchomości lokalowej nie można zasiedzieć części tylko jako całości.

Przesłanki nabycia przez zasiedzenie rzeczy nieruchomych:art.172

• posiadanie samoistne - takie, które odpowiada treści prawa własności

• upływ czasu: a) 20 lat - gdy posiada się nieruchomość jako posiadacz samoistny, b) 30 lat - gdy uzyskał posiadanie w złej wierze.

Przesłanki nabycia przez zasiedzenie rzeczy ruchomych: art. 174

• posiadanie samoistne - charakter ciągły

• upływ trzech lat

• dobra wiara posiadacza - gdy z przyczyn usprawiedliwionych, a więc bez niedbalstwa nie wiedział o tym że nie przysługuje mu prawo własności.

nabycie rzeczy w dobrej wierze- następuje wtedy, gdy z przyczyn usprawiedliwionych posiadacz nie wie, że nie przysługuje mu prawo własności (np. nabycie nieruchomości od osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych lub nie będącej właścicielem)

Zasady:

• istnieje domniemanie prawne ciągłości posiadania

• niemożność posiadania przeszkodą przemijającą nie przerywa posiadania

• zasada, że posiadanie przywrócone poczytuje się za przerwane

Skutek zasiedzenia:

• nabycie własności przez posiadacza

• skutek ten następuje z mocy prawa w dacie upływu terminu

Jest to pierwotny sposób nabycia własności. Posiadacz, który nabył prawo własności w drodze zasiedzenia może żądać by sąd stwierdził to w orzeczeniu. Odbywa się to w trybie postępowania nie procesowego, orzeczenie sądu stanowi dowód nabycia własności. Jest podstawą wpisu do księgi wieczystej.

4. Przemilczenie - polega na nabyciu własności lub innego prawa dlatego, że właściciel lub uprawniony przez czas określony w ustawie nie wykonuje swojego prawa, czyli je przemilczy. Podstawą tego nabycia jest więc bezczynność właściciela.

5. Zrzeczenie się własności- wynika z prawa właściciela do rozporządzania rzeczą (art.179,180) przy własności nieruchomości może dotyczyć tylko własności indywidualnej i osobistej (jest to czynność prawna jednostronna), a dla rzeczy ruchomej zrzeczenie się własności następuje przez: porzucenie rzeczy lub przez zamiar wyzbycia się własności. Jednostronne oświadczenie właściciela o zrzeczeniu się własności. Takie zrzeczenie się musi być dokonane w formie aktu notarialnego. Na takie zrzeczenie się musi wyrazić staroata.

Zrzeczenie się własności nieruchomości następuje na podstawie:

• oświadczenia właściciela

• zgody właściwego organu administracji

• aktu notarialnego

Nieruchomość, której zrzeka się właściciel staje się własnością państwową.

Zrzeczenie się rzeczy ruchomych następuje:

• porzucenie rzeczy

• zamiar wyzbycia się jej własności.

Rzecz ruchoma, której zrzeka się właściciel staje się niczyja.

6. Zawłaszczenie - czyli objęcie rzeczy w posiadanie samoistne (art.181). Jest to czynność jednostronna, realna. Do zawłaszczenia konieczne jest:

• zawładnięcie rzeczą

• w intencji stania się właścicielem

7. Znalezienie rzeczy -odnosi się do rzeczy : zgubionych, porzuconych bez zamiaru wyzbycia się własności, znalezienia zwierząt. Właściciel rzeczy zgubionej nie traci własności, a znalazcy przysługuje jedynie 10% wartości znaleźnego, jeżeli zgłosi swe roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej. Znalazca ma obowiązek zawiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru rzeczy, a jeżeli nie wie kto jest uprawniony albo nie zna miejsca zamieszkania tej osoby, obowiązany jest tzw. organy przechowujące, jest to starosta.

8. Porzucenie rzeczy -art. 180

9. Pobieranie pożytków naturalnych - art.190 - uprawniony nabywa ich własność przez odłączenie ichod rzeczy.

10.Akcesja - połączenie dwóch rzeczy w sposób trwały, że powstaje nowa rzecz. Art. 191-194. Są trzy metody:

• połączenie (łączy się kilka rzeczy i wychodzi jakaś nowa rzecz)

• pomieszanie ( miesza się 100kg mąki żytniej + 100 kg mąki pszennej wychodzi jakiś mąka)

• przetworzenie (wytworzenie nowej z jakiś cudzych materiałów)

11. Nabycie własności w toku egzekucji sądowej.

Współwłasność - własność tej samej rzeczy przysługująca niepodzielnie kilku osobom.

Ten stosunek prawny charakteryzują podstawowe trzy cechy:

1. jedność przedmiotu - przedmiotem wspólnego prawa jest jedna rzecz ruchoma lub nieruchoma(np. stado owiec)

Uwaga! Wspólność masy majątkowej (spadek) lub majątek wspólny współmałżonków nie jest współwłasnością!!!!!!

2. wielość podmiotów - wspólne prawo własności do tej samej rzeczy przysługuje co najmniej dwu osobom( ale nie dotyczy to osoby prawnej)

3. niepodzielność wspólnego prawa - pomimo istnienia wspólności rzecz nie jest podzielna, każdy ze współwłaścicieli ma jednakowe prawo do całej rzeczy.

współwłasność

współwłasność w częściach ułamkowych współwłasność łączna

(zwykła) każdy ze współwłaścicieli ma łączy się z innym stosunkiem -powstaje

swój określony ułamkowo udział i: tylko między osobami związanymi

• może sowim współudziałem rozporządzać określonym stosunkiem osobistym np.

• może żądać zniesienia współwłasności współwłasność członków s.c.

- nie można rozporządzać udziałem

- nie przysługuje żądanie zniesienia

współwłasności

Źródła współwłasności łącznej:

• współwłasność wynikająca ze wspólności majątkowej małżeńskiej

• współwłasność wspólników spółki nie mającej osobowości prawnej (cywilna, jawna , komandytowa)

Sposoby powstawania współwłasności w częściach ułamkowych:

1. ze spadkobrania- gdy spadek przechodzi na kilku spadkobierców

2. z czynności prawnych (np. kupno jednej rzeczy przez kilku nabywców)

3. na skutek zasiedzenia

4. z połączenia lub pomieszania rzeczy ruchomych

5. z orzeczenia sądu

Utrata współwłasności :

1. zniesienie współwłasności- czyli likwidacja stosunku prawnego, jaki łączy współwłaścicieli; następuje przez:

• podział rzeczy wspólnej

• przyznanie jednemu(lub niektórym) ze współwłaścicieli (przy niepodzielnych nieruchomościach rolnych)

• sprzedaż rzeczy wspólnej

1. sądowe zniesienie współwłasności- w postępowaniu nieprocesowym

Cechy odróżniające między łączną a ułamkową:

• w przypadku współwłasności w częściach ułamkowych każdy ze współwłaścicieli ma swój określony ułamkiem udział, natomiast współwłasność łączna, jest współwłasnością bez udziałową.

• W przypadku współwłasności ułamkowej współwłaściciel może swym udziałem rozporządzać, natomiast w przypadku współwłaściciel łącznej, nie może w ogóle dysponować prawami do przedmiotu z majątku wspólnego.

• Zwykły współwłaściciel może w każdym czasie żądać zniesienia współwłasności, w przypadku współwłasności łącznej takiego prawo nie przysługuje.

Korzystanie z rzeczy wspólnej:

• korzystanie ustawowe

• umowne

• na podstawie orzeczenia sądowego.

UŻYTKOWANIE WIECZYSTE - kategoria pośrednia pomiędzy własnością a ograniczonym prawem rzeczowym., Jest to prawno rzeczowa forma długotrwałego korzystania (na cele budownictwa mieszkaniowego) przez obywateli z gruntów stanowiących własność państwa- art.232-243 k.c., użytkownik wieczysty nie jest właścicielem (art.140) przysługuje mu samoistne prawo do nieruchomości, która stanowi przedmiot własności państwa

Uprawnienia użytkownika wieczystego:

1. uprawnienie do korzystania z nieruchomości

2. uprawnienie do rozporządzania swoim prawem, w sposób określony w umowie (np. uprawnienie do przeniesienia użytkowania wieczystego na inną osobę)

użytkowanie wieczyste może być:

• obciążone hipoteką

• obciążone użytkowaniem

• obciążone służebnością

• jest ono dziedziczne- można rozporządzać tym prawem w testamencie

użytkownik uiszcza opłatę roczną przez czas trwania użytkowania wieczystego (min. 40 lat-max. 99 lat)

Przyczyny wygaśnięcia użytkowania wieczystego :

1. upływ czasu na który zostało ustanowione(art.236 k.c)

2. rozwiązanie przez strony umowy o oddanie terenu w użytkowanie wieczyste

3. zrzeczenie się tego prawa

4. konfuzja- przejście użytkowania wieczystego (np. w drodze dziedziczenia) na państwo

5. rozwiązanie umowy ze względu na nienależyte użytkowanie przez użytkownika 9np. w sposób sprzeczny z jego przeznaczeniem)

6. wywłaszczenie

1

A

B

---