PROGRAM TERAPII GŁOSKI [š] - ćwiczenia oddechowe, fonacyjne, słuchu fonematycznego oraz usprawniające narządy artykulacyjne

1. Ćwiczenia oddechowe

• Zabawa „Wąchanie kwiatów” - dziecko siedzi lub stoi obok kwiatów (mogą one być wykonane z kolorowej bibułki i wówczas wąchanie odbywa się na niby), powoli wciąga powietrze nosem i równie powoli, aby jak najdłużej zapamiętać ich zapach, robi wydech. Ćwiczenie należy powtórzyć kilkakrotnie.

• Zdmuchiwanie kawałka papieru z gładkiej powierzchni - dziecko robi szybki, krótki wdech a wydycha powietrze wolno i długo zdmuchując kawałki papieru.

• Wydmuchiwanie skrawków papieru z chropowatej powierzchni- dziecko otrzymuje plastikową rurkę lub słomkę i za jej pomocą ma zdmuchnąć na przykład 10 papierków. Zostaje nagrodzone, jeżeli w czasie jednego wydechu, poruszając odpowiednio rurką, zdmuchnie najwięcej papierków. Liczba skrawków papieru zmienia się w zależności od wieku dziecka i stopnia zaawansowania ćwiczeń.

• Zabawa „Wesoły wiatraczek” - dziecko trzyma w ręku wiatraczek. Na określony sygnał, przybliża go do ust i mocno dmucha, po czym wyciąga przed siebie rękę z kręcącym się wiatraczkiem.

• Zdmuchiwanie świecy, dmuchanie na watkę lub piórko - dziecko stara się by watka, piórko wzniosło się jak najwyżej.

• Zabawa „Balonik” - dziecko naśladuje nadmuchiwanie balonu. Należy uważać, aby wydmuchiwanie powietrza odbywało się powoli, gdyż inaczej balonik pęknie.

• Dmuchanie na świecę- w taki sposób, by płomień wyginał się, ale nie gasł.

• Dmuchanie na pasek papieru (rozmiar 6cmx2cm)- dziecko dmucha na pasek równomiernie, powoli i jednostajnie. W czasie dmuchania pasek jest wychylony przez cały czas pod jednakowym kątem.

• Puszczanie baniek mydlanych- w czasie ćwiczenia wydech jest powolny, równomierny i długi, a efekt jest widoczny w postaci pięknych, mieniących się kul.

• Oddychania brzuszno - przeponowego - najłatwiej uczymy w pozycji leżącej. Ruchy brzucha i klatki piersiowej można kontrolować ręką. Pierwsze ćwiczenia wykonuje sam logopeda, a uczeń kładzie jedną rękę na jego brzuchu (w dolnej części klatki piersiowej), a drugą - na górnej części klatki piersiowej. Przepona przesuwając się przy wdechu do dołu wywiera nacisk na brzuch, który się uwypukla; przy wydechu przepona wraca do swojego położenia poprzedniego, tzn. unosi się, a brzuch opada. Z kolei uczeń wykonuje ćwiczenia sam i powtarza je 3 razy, wydmuchując powietrze między zbliżonymi wargami dla kontroli lub wymawiając długo głoskę s lub f. Ręka leżąca na brzuchu powinna się unosić, a leżąca na piersiach - poruszać w znacznie mniejszym stopniu.

• Huśtanie ulubionej zabawki - na brzuszek leżącego płasko na podłodze dziecka należy położyć książkę, a na niej ulubioną zabawkę - kotka, pajacyka, misia. W czasie wdechu zabawka unosi się do góry, przy wydechu opada. Zarówno wdech, jak i wydech muszą być powolne i równomierne, z chwilowym zatrzymaniem powietrza, aby zabawka nie spadła z huśtawki.

• Ćwiczenia oddechowe łączone z ruchami rąk - wykonać wdech z jednoczesnym szybkim wzniesieniem rąk do boku, a wydech z powolnym przesuwaniem rąk do przodu, aż do zupełnego ich skrzyżowania.

• Ćwiczenie oddechowe łączone z ruchami tułowia- wykonać szybki wdech skręcając jednocześnie tułów w bok; w czasie powolnego wydechu następuje powrót do normalnej postawy.

• Zabawa „Harmonijka”- dziecko stoi w rozkroku z rękoma na biodrach. Wykonuje skłon w bok, głęboko wciągając powietrze do płuc, drugą stronę tułowia rozciągając jak harmonijkę. Następnie wyprostowuje się, wyciskając powietrze z harmonijki. Potem wykonuje skłon w drugą stronę, znowu rozciąga harmonijkę i wyprostowuje się wypychając powietrze.

• Ćwiczenia oddechowe z jednoczesnym wypowiadaniem pojedynczych głosek- wymawianie w czasie wydechu samogłosek: a, e, o, u, i, y, początkowo każdą samogłoskę oddzielnie, potem łączymy je po 2 lub 3.

• Zabawa „Słoneczko”- dziecko stoi wyprostowane i wykonuje głęboki wdech. W czasie wydechu unosi ręce do góry, wznosi się na palce, wypowiadając słowa: „Słonko wschodzi coraz wyżej…”, następnie znowu wykonuje wdech i w fazie wydechowej mówi: „… a zachodzi coraz niżej.”

• Zabawa „Orkiestra”- osoba prowadząca śpiewa lub wypowiada słowa piosenki, dziecko powtarza. Wdech stosuje po 3 - 4 wyrazach. Naśladuje głosem instrumenty: bębenek - bum, bum, bum; trąbkę - tratatata.

2. Ćwiczenia fonacyjne

• Zabawa „Wiosna i misie” - dziecko - miś siedzi skulone na podłodze i mocno śpi. Logopeda - wiosna podchodzi do misia i dotyka pałeczką do jego ramienia. Wówczas miś budzi się ze snu, przeciąga się i cicho mruczy (przedłużona wymowa głoski m), przeciągając jednocześnie palcami po wargach i skrzydełkach nosa, wyczuwając ich drgania. Po chwili wiosna odchodzi, miś znów zapada w głęboki sen. Ćwiczenie powtarzamy kilkakrotnie.

• Zabawa „Śpij laleczko” - dziecko kołysze laleczkę, śpiewając jej: aaa. Prowadząca mówi, że laleczka nie chce spać. Wówczas dziecko naśladuje płacz lalki: uuu. Nauczyciel podpowiada, że trzeba dalej usypiać laleczkę, co dziecko wyraża głosem: aaa.

N. - Lale dalej płaczą Dz. - aaa

- Przyszedł pajacyk, który dziwi się, że lalki płaczą - zdziwione: ooo

- Lalki na chwilę milkną,

potem znów płaczą - uuuu

- Dziecko je kołysze - aaa

- Płacz lalek usłyszał koziołek,

który przyszedł i śpiewa im

swoją kołysankę - eee

- Ale lale płaczą dalej - uuu

- Zaś dziecko śpiewa im - aaa

- W odwiedziny do lalek przyszła

myszka, która stara się je uciszyć - iii

- Lalki płaczą w dalszym ciągu - uuu

- Dziecko śpiewa kołysankę - aaa

- Ostatnim gościem laleczek jest

małpka, która martwi się, dlaczego

lale płaczą - yyy

- Lalki płaczą jeszcze chwilę - uuu

- Dziecko kołysze je - aaa

- I w końcu lalki zasypiają.

• Zabawa „Echo”- na wstępie prowadząca nawiązuje do wycieczki do lasu lub góry, gdzie dziecko miało możność usłyszenia echa. Po tym wprowadzeniu dziecko woła poszczególne głoski, a jednocześnie powtarza je ciszej, tak jak to robi echo, np. a (głośno) - a (cicho), e (głośno) - e (cicho).

Potem wprowadza się inne samogłoski: oo, uu, ii, yy (I - głośno, II - cicho). Tę zabawę można wykorzystać do łączenia wymowy samogłosek ze spółgłoskami: m, n.

I. ma, me, mo, mu, mi, my

II. na, ne, no, nu ni, ny.

3. Ćwiczenia słuchu fonematycznego

• Ćwiczenia w różnicowaniu głosek opozycyjnych - początkowo nauczyciel kilkakrotnie powtarza jedną głoskę, potem dugą, [šššššsssss], a dziecko klaszcze, gdy usłyszy głoskę [š]. Następnie nauczyciel wypowiada głoski i regularnie zmieniając ich występowanie, [šsšss],a dziecko reaguje jak poprzednio. Z kolei są wymawiane głoski w różnej kolejności [ššsšss].

• Zabawa „Gaszenie pożaru”- nauczyciel wprowadza dziecko w tematykę powstania pożaru i opowiada, jak to pewnego razu u pana Antoniego wybuchł pożar. Płomienie szybko rozprzestrzeniły się i były bardzo zadowolone z tego, że mogą wyrządzić tyle szkody. Sąsiedzi zauważyli pożar i wezwali straż pożarną. Dzielni strażacy rozwinęli długi wąż i zaczęli polewać płomienie wodą. Płomienie zaczęły się kurczyć i syczeć: ssssssss, a woda szumiała ššššš. Sąsiedzi cieszyli się, że woda zalewała ogień i gdy słyszeli szum wody [ššššš], klaskali z radości, gdy zaś słyszeli syczące płomienie, opuszczali ręce. Następnie nauczyciel zwraca się do dziecka, by pomogło strażakom przy gaszeniu pożaru. Dziecko za przykładem sąsiadów, klaszcze w ręce, gdy słyszy szum wody [ššššš], a opuszcza je, gdy słyszy syczenie ognia.

• Ćwiczenia w obrębie analizy i syntezy wzrokowo - słuchowej - do zabawy wykorzystuje się obrazki przedstawiające grupki dzieci, zwierząt, ptaków, przedmiotów, itp.

Podczas zabawy dziecko klaszcze tyle razy, ile przedmiotów jest na danym obrazku. Jeżeli na obrazku są jednocześnie dzieci i zwierzęta, można obrysować oddzielnie grupę dzieci i zwierząt, a podczas klaskania stosować krótkie przerwy przy wystukiwaniu liczby dzieci, a długą między wystukiwaniem liczby dzieci i zwierząt, po czym znów krótkie przy wystukiwaniu liczby zwierząt.

• Ćwiczenia analizy i syntezy wzrokowo - słuchowej na materiale głoskowym - nauczyciel wypowiada zdanie, a zadanie dziecka polega na tym, by klasnąć tyle razy, ile jest wyrazów w zdaniu. Można też uderzać w bębenek, blat stołu albo układać kolorowe klocki. Analogicznie ćwiczymy podział wyrazów na sylaby, wyodrębnianie głosek w wyrazach.

• Zabawa „Miś się bawi razem z nami” - dziecko otrzymuje lizak, na którego jednej stronie naklejony jest miś, na drugiej - kolorowy papier. Dziecko słucha wymawianych przez nauczyciela słów, unosi misia wówczas, gdy wyraz zaczyna się na głoskę [š]: szafa, dom, szalik, szyba, rzeka, drzewa, szklanka. Jeżeli dziecko radzi sobie ćwiczenie utrudniamy, polecając podnieść lizak, gdy dana głoska jest na końcu wyrazu: kosz, dom, mysz, kalosz, sklep, radio, listonosz lub w pozycji śródgłosu: kasza, mapa, daszek, sufit, ptaszek, koszyk, kapusta.

• Zagadki - nauczycielka zwraca się do dziecka: Powiem ci trzy słowa. Słuchaj uważnie: dom - kosz - radio. W którym z nich jest głoska [š]?

Wskaż właściwy obrazek. Dziecko wskazuje.

4. Ćwiczenia usprawniające ruchome narządy artykulacyjne

Wszystkie ćwiczenia należy wykonywać przed lustrem, aby móc obserwować ruchy poszczególnych narządów i korygować błędne. Ćwiczenia zawsze pokazuje nauczyciel, a dziecko naśladuje. Należy zwracać uwagę, by były one wykonywane precyzyjnie, dlatego też trzeba pokazywać je powoli i wiele razy powtarzać.

Ćwiczenia języka:

1. Unieś szeroki język: - na górną wargę

- na górne zęby

- za górne zęby

2. Unieś język szeroki za górne zęby, na wałek dziąsłowy i skieruj go w stronę gardła po podniebieniu: - „malowanie sufitu”.

3. „Zamieć” językiem za zębami: - górnymi

- dolnymi

4. Ułóż język w kształt: rurki (boki języka skieruj do góry), koszyka (brzegi języka skieruj do góry, a w środku utworzy się zagłębienie).

5. Obliż wargi w jedną i drugą stronę.

6. Pomasuj czubkiem języka wałek dziąsłowy.

7. Poostrz czubek języka o górne siekacze.

8. Obliż językiem podniebienie, górne zęby i wargi.

9. Wysuń język z ust na przemian: wąski, szeroki.

10. Język „przyklej” do podniebienia za górnymi zębami i odciągnij w dół- cmokanie.

Ćwiczenia warg:

1. Wysuń wargi do przodu (zęby widoczne) - tworzenie „ryjka” - u.

2. Spróbuj utrzymać w zaokrąglonych ustach ołówek.

3. Wykonaj „całuski do lusterka”.

4. Wymawiaj na przemian a-o przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi dolnej i górnej.

5. Zbliż kąciki ust i wymawiaj: u

6. Złącz wargi płasko. Rozciągnij wargi poprzez cofnięcie kącików ust.

7. Ułóż dolną wargę na górną i górną na dolną. Wysuwaj wargi do przodu, ściągnij je i przesuwaj w kąciki ust: w prawo, w lewo, następnie wykonaj ruchy okrężne.

8. Dolną wargą zasłoń dolne zęby i górną górne zęby.

9. Dmuchaj przy złączonych wargach.

10. Zęby złącz, wargi lekko wysuń do przodu „rybka”.

5. Ćwiczenia połykania

W przypadku występowania połykania infantylnego, tj. takiego, przy którym język nie znajduje się na podniebieniu, ćwiczymy prawidłowy akt połykowy. Prowadzimy ćwiczenia z płytką przedsionkową dziesięć razy po trzy minuty dziennie. Wkładamy płytkę pomiędzy wargi i zęby dziecka, prosimy aby zacisnęło usta tak, aby utworzyły one małe kółeczko. Palcem ciągniemy za uchwyt do przodu całą płytkę.

Naukę połykania dzielimy na trzy etapy:

1. Unoszenie języka do podniebienia

2. Połykanie śliny

3. Spożywanie płynów

Unoszenie języka do podniebienia. Naukę rozpoczynamy od zaprezentowania na sobie prawidłowego układu języka. Pomocne jest dotykanie podniebienia w okolicy górnych zębów patyczkiem lub palcem, kiedy dziecko potrafi już trafić językiem w podniebienie przechodzimy do nauki połykania śliny.

Połykanie śliny. Prawą ręką podtrzymujemy głowę dziecka, palcem wskazującym i trzecim lewej ręki rozchylamy usta dziecka, sprawdzamy czy język jest na podniebieniu, zaś kciuk układamy na krtani (aby czuć czy została połknięta ślina). Polecamy uniesienie języka do podniebienia, zamknięcie zębów i połknięcie śliny z zachowaniem takiej pozycji języka. Napięcie warg wskazuje na nieprawidłowy przebieg aktu połykania i należy całą czynność powtórzyć. Ćwiczenia powinny być wykonywane możliwie często do momentu, gdy połykanie będzie przebiegać szybko i prawidłowo, wówczas można przejść do kolejnego etapu tj. połykania płynów z zachowaniem prawidłowego układu języka.

Spożywanie płynów. Stosujemy wyuczoną technikę do spożywania płynów, o prawidłowym przebiegu tej czynności świadczy brak wzmożonego napięcia warg w trakcie picia.

E. Sachajska, Uczymy poprawnej wymowy, WSiP Warszawa 1992.

Tamże

Tamże

Tamże

Tamże

E. Sachajska, Uczymy…, op. cit.

Tamże.

Tamże.

Tamże.

Tamże.

Tamże.

E. Sachajska, Uczymy…, op. cit.

Tamże

Tamże

Tamże.

Tamże

E. Sachajska, Uczymy…, op. cit.

Tamże

Tamże

E. Sachajska, Uczymy…,op. cit.

Tamże

E. Sachajska, Uczymy…,op. cit..

Tamże

Tamże

Tamże.

G. Demel, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 1983.

E. Sachajska, Uczymy…., op. cit.

Tamże

A. Balejko: Jak pokonać seplenienie, Białystok 2000.

Tamże

Tamże.

G. Demel, Elementy logopedii, WSiP, Warszawa 1982.

Tamże.

Tamże.

E. Chmielewska, Zabawy logopedyczne i nie tylko, MAC, Kielce 1995.

E. Chmielewska, Zabawy logopedyczne i nie tylko, MAC, Kielce 1995.

Opracowała: Hanna Ambroziak

1

---