Zasady racjonalnego postępowania

Użyteczność - satysfakcja, którą dana osoba uzyskuje z spożycia jakiegoś dobra lub usługi lub też z udziału w jakimś rodzaju działalności

Postępowanie racjonalne - jest to takie wewnętrznie spójne postępowanie, które umożliwia jednostajną maksymalizację satysfakcji

Opiera się ono o trzy założenia:

1. Jednostka ma preferencje i potrafi w pewnych granicach określić swoje chęci;

2. Jednostka zdolna jest uporządkować swe chęci w sposób wewnętrznie spójny od najbardziej pożądanych do najmniej pożądanych;

3. Jednostka będzie dokonywać wewnętrznie spójnych wyborów w celu maksymalizacji swego zadowolenia.

????? - korzyści; jest to staranne rozważenie wszystkich kosztów i korzyści wiążących się z danym kierunkiem postępowania.

Z założenia o racjonalności działania wypływa szereg wniosków:

• poszczególne jednostki dokonują wyboru spośród wachlarza alternatyw

• przy dokonywaniu każdego wyboru każdy musi zrezygnować z jednego lub więcej wariantów alternatywnych, wszelkie racjonalne zachowanie wiąże się z kosztem, który stanowi wartość najbardziej preferowanej, a niewybranej alternatywy

• dążąc do maksymalizacji dobrobytu, dana jednostka będzie podejmować działania przynoszące więcej korzyści niż kosztów.

Zasada racjonalnego gospodarowania - jako nakaz optymalizacji funkcji celu (produkcji); wszelkie działania wytwórcze lub usługowe powinny uwzględniać opłacalność ich realizacji.

Optymalizacja może przyjąć postać maksymalizacji lub minimalizacji.

Maksymalizacja - polega na dążeniu do osiągnięcia największej wartości funkcji produkcji z rozporządzalnych zasobów; z dysponowanego zasobu sił i środków otrzymać jak największą ilość dóbr jakościowo produktów w jak najkrótszym czasie.

Minimalizacja - to osiągnięcie danej wartości funkcji celu (produkcji) przy minimalnym nakładzie; na wytworzenie danego produktu (dobra lub usługi) zużyć jak najmniej sił i środków.

Funkcja produkcji Cobr-Douglasa

Funkcja produkcji - istnieje ścisły związek między ilością (wielkością czynników produkcji zużywanych w procesie produkcji) a wielkością wytwarzanych z nich dóbr i usług.

Funkcja produkcji ujmuje zależności między nakładami i wynikami w postaci równania:

Y = f (K,L,S)

Y - wielkość produkcji

K - kapitał rzeczowy

L - płaca

S - surowce

Zależność produkcji od zatrudnienia ma istotną własność przy danym kapitale rzeczowym zatrudnienie każdego pracownika przynosi coraz to mniejszy efekt produkcyjny, tj. tzw. spadająca produktywność pracy- marginalny produkt pracy (MPL)

MPL = Y : L

MPL- informuje, o jaką wielkość rośnie produkcja w następstwie zatrudnienia dodatkowego pracownika.

Analogicznymi właściwościami charakteryzuje się kapitał:

MPK = Y: K

MPK - malejący krańcowy produkt kapitału

MPK informuje, o jaką wielkość wzrośnie produkcja w skutek powiększenia potencjału wytwórczego o jednostkę kapitału.

Relacje produkcyjne

1. Efektywność środków trwałych - E to stosunek produkcji wytworzonej w określonym czasie (rok, m-ąc) do wartości zasobów środków trwałych.

Na E istotny wpływ wywierają:

• zmiany w specjalizacji i systemie pracy

• struktura produkcji

• postęp techniczny i technologiczny

• powiązania zewnętrzne przedsiębiorstw z otoczeniem

• zmiany organizacyjne

• Techniczne uzbrojenie pracy - U to stosunek wartości (ilości środków trwałych) do liczby zatrudnionych pracowników

U = M/Z

M - wartość środków trwałych

Z- wielkość zatrudnienia

Techniczne uzbrojenie pracy zależy także od rozkładu zatrudnienia w ciągu doby (współczynnik zmianowości) co prowadzi do pewnej osobliwości nazwanej rozrzedzeniem „U”; należy zatem uwzględnić rozkład zatrudnienia w czasie.

3. Wydajność pracy żywej - W - to stosunek między wielkością (wartością) produkcji a nakładami pracy żywej. Produkcja przypadająca na jednego zatrudnionego, stosunek produkcji do czasu niezbędnego do jej wytworzenia.

W = P/Z

P - wielkość (wartość)

Z- zatrudnienie (czas pracy)

4. Kapitałochłonność produkcji - K - to stosunek majątku trwałego do wielkości produkcji ( jest odwrotnością efektywności majątku trwałego)

K = M/P

M- majątek trwały
P - produkcja

5. Związek między wydajnością pracy i technicznym uzbrojeniem pracy:

P/Z = M/Z , P/M

P - produkcja

M - majątek trwały

Z - zatrudnienie

Podmioty gospodarujące - w każdej gospodarce występują dwa podmioty gospodarujące”

1. Gospodarstwa domowe - jest ono konsumentem i właścicielem zasobów

2. Przedsiębiorstwa - to producent (dóbr i usług) i użytkownik zasobów

Samodzielnym podmiotem jest też państwo (reprezentowane przez rząd).

Między gospodarstwami domowymi oraz przedsiębiorstwami dokonuje się przepływ dwóch strumieni



OKRĘŻNY OBIEG DOCHODÓW

Schemat cyrkulacji:

1. Strumień przepływów finansowych

2. Strumień przepływów realnych

• Strumień finansowo-pieniężny- przepływający od gospodarstw domowych za pośrednictwem rynku, za pośrednictwem rynku, w formie opłat za dobra i usługi, do firm ; następnie ma miejsce ponowny przepływ płatności od firm przez rynek do gospodarstw domowych

• Przepływy realne, niepieniężne- ziemia, praca, kapitał przepływają od gospodarstw domowych za pośrednictwem rynku zasobów (czynników produkcji) do przedsiębiorstw za pośrednictwem rynku dóbr konsumpcyjnych i usług do gospodarstw domowych.

Ruch okrężny:

Gospodarowanie - to nieustanny proces produkcji i konsumpcji, czyli ciągła zmiana czynników produkcji na dobra finalne i ich zużywanie. Proces ten polega na nieprzerwanym przepływie wartości pomiędzy podmiotami gospodarczymi¸ów przepływ to przepływ okrężny dóbr i usług

Co koordynuje decyzje producentów i konsumentów?

Co wyznacza kierunki ich działania?

Tym przedmiotem o charakterze niewidzialnym jest rynek, a właściwie mechanizm rynkowy.

Instrumentami koordynującymi są:

CENY = DOCHODY - ZYSKI

Parametry te są nośnikami informacji, na podstawie których obie strony rynku kupujący i sprzedający podejmują decyzje:

Cena to pieniężny wyraz wartości, chociaż równa się wartości tylko wyjątkowo i przypadkowo, a zazwyczaj odchyla się od niej i to niekiedy zasadniczo cenę można określić najkrócej jako kwotę pieniężną, której żąda producent za produkt lub usługę względnie, którą płaci odbiorca.

Cena równowagi - to poziom cen, przy którym większość popytu zgłaszanego przez konsumentów odpowiada dokładnie wielkości podaży oferowanej na rynku przez producentów.

Cena wolnorynkowa - to cena kształtująca się na rynku w trakcie aktów kupna-sprzedaży w wyniku ścierania się obu stron rynkowych

Cena transakcyjna - wyrażona w walucie krajowej cena towaru wynikająca z przeliczenia jego ceny dewizowej.

Dochody - wszelkie wpływy osiągane w oznaczonym czasie przez jednostkę gospodarującą po potrąceniu kosztów ich uzyskania niezależnie od tego czy mają one charakter stały czy przypadkowy (np.wahania cen światowych ropy naftowej).

Dochody państwa - środki materialne (pieniężne lub w naturze) pobierane przez państwo na pokrycie wydatków związanych z realizacją jego funkcji. Są one pobierane w różnych formach, np. podatków i opłat. Mogą pochodzić również ze źródeł zagranicznych, np. pożyczki zagraniczne.

Zyski - to nadwyżka wartości sprzedaży nad ogólnymi wydatkami, dodatni wynik finansowy przedsiębiorstwa. Zyski jest syntetycznym wskaźnikiem ekonomicznym, pozwalającym na ocenę działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, a jednocześnie jest podstawową do inwestowania i rozwoju firmy.

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO.

DOCHÓD NARODOWY.

Istota i rodzaje reprodukcji - aby produkcja odbywała się nieprzerwanie musi mieć miejsce ciągłe odtwarzanie środków produkcji, siły roboczej, środowiska naturalnego.

Proces odtwarzania produkcji i stosunków społecznych odbywa się w każdej gospodarce, nazywa się reprodukcją społeczną.

Niezbędne jest wytwarzanie takich produktów jak:

• trwałe środki produkcji (budynki, maszyny, urządzenia, narzędzia),

• środki konsumpcji niezbędne do odtwarzania zużytej siły roboczej i odnowy konsumpcji właścicieli środków produkcji

Proces produkcji, w którym w pełni odnawia się środki produkcji( trwałe i obrotowe) i w którym ilość i kwalifikacje siły roboczej są stałe nazywamy procesem reprodukcji prostej.

Proces produkcji, w którym środki produkcji są w pełni odnawialne, a ich ilość z okresu na okres się zwiększa, wzrasta ilość siły roboczej, aby uruchomić dodatkowe środki produkcji nazywamy procesem reprodukcji rozszerzonej.

O rodzaju reprodukcji decyduje zdolność gospodarki do akumulacji.

Akumulacja to proces gromadzenia kapitału, zwiększania środków produkcji oraz zwiększania ilości zatrudnionej siły roboczej w gospodarce.

Reprodukcja prosta nie ma akumulacji. Reprodukcję rozszerzoną charakteryzuje akumulacja dodatnia, reprodukcja prosta i zwężona mają charakter przejściowy i występują w czasie kryzysów.

Wartość globalna jest sumą wartości ogółu dóbr i usług materialnych i niematerialnych w gospodarce narodowej w ciągu roku.

PKB wytwarzanym nazywamy część wartości globalnej jaka pozostaje po odliczeniu wartości dóbr materialnych i usług niematerialnych (bez amortyzacji) zużytych na jej wytworzenie w Gospodarce Narodowej.

PKB podzielony stanowi sumę spożycia i akumulacji brutto. Spożycie obejmuje dobra materialne i usługi niematerialne finansowane z dochodów osobistych ludności oraz funduszów społecznych.

• WG - wartość globalna

WG = Wpiz + Wd

Wpiz - wartość poniesiona i wartość zachowana

Wd - wartość dodana

• Wpiz = Wa + Wm + Wn

Wa - wartość amortyzacji ( wartość przeniesiona)

Wm - wartość materiałów

Wn - wartość usług

• Wd = Wpln + Wz

Wpln - wartość płac pracowników najemnych

Wz - wartość zysków

WG = Wa + Wm + Wn + Wpln + Wz

PKB - Produkt Krajowy Brutto

1. Ujęcie Działowo - Gałęziowe (w poszczególnych działach gospodarki)

PKB = Wpiz + Wd - (Wm + Wn)

2. Ujęcie Dochodowo - Zasobowe

PKB = Wpln + Wz + Wpdp

Wnkp - wartość niedochodowych środków pośrednich

Wnkp = Wa + Wpdp

Wpdp - wartość podatków pośrednich

3. Ujęcie Wydatkowe

PKB = Wki + Wpbi + Wrz + (Ex p - Imp)

Wki - wartość konsumpcji

Wpbi - wartość prywatnych inwestycji majątkowych i przyrostu zapasów

Wrz - wartość zakupów rządowych

Wki = Wdt + Wn + Wbk

Wdt - wartość dóbr trwałego użytku

Wbk - wartość bieżącej konsumpcji

PKN - Produkt Krajowy Netto

Otrzymuje się przez odjęcie od produktu krajowego brutto (PKB) wartości amortyzacji.

PKB - powiększony o dochody netto z tytułu własności za granicą

Produkt Narodowy Netto (PNN) - to PKB pomniejszony o amortyzację.

Dochód Narodowy - to suma dóbr i usług nowo wytworzonych w danym roku w Gospodarce Narodowej. DN ustala się poprzez sumowanie produkcji czystej, czyli wartości dodatniej poszczególnych działów gospodarki narodowej.

Metody liczenia Dochodu Narodowego:

Dochód narodowy analizowany jest w trzech przekrojach:

1. jego tworzenia - przez działy i gałęzie G.N.

2. jego podziału - udział grup społecznych w DN liczonym w koszcie czynników produkcji\

3. ostatecznego wykorzystania DN - tj. proporcji wydatków na cele konsumpcyjne i cele inwestycyjne

DN = PKB - Wlkp.

DN = PKB - (Wa + Wpdp)

DN = Wd - Wpdp

DN = Wiln + Wz - Wpdp

1. Ujęcie Działowo - Gałęziowe

DN = Wd - Wpdp

2. Ujęcie Dochodowo - Zasobowe

DN = Wpin + Wz - Wpdp

Wz = Wzp + Wzwl + Wzop + Wzr

Wzp - wartość zysków przedsiębiorców

Wzl - wartość zysków właścicieli nieruchomości

Wzop - wartość zysków z oprocentowania kapitału

Wzr - wartość zysków rentierów

3. Ujęcie Wydatkowe

DN = Wki + Wipn + Wirn + (Exp - Imp)

Wipn - wartość inwestycji prywatnych netto

Wirn - wartość inwestycji rządowych netto

Podział Dochodu Narodowego

wytwarzanie i podział Dochodu Narodowego są procesami ciągłymi.

1. Pierwotny - dokonuje się w miejscach jego wytwarzania. Polega na podziale między pracowników przedsiębiorstwa w postaci wynagrodzeń i na akumulację finansową przedsiębiorstw.

Realna wartość siły roboczej - to siła nabywcza wynagrodzeń pracowników najemnych. Akumulacja finansowa przedsiębiorstw i źródła zysków jego właścicieli.

2. Dochody pierwotne pracowników i przedsiębiorstw podlegają, za pośrednictwem rynku i budżetu dalszemu podziałowi, który określa się podziałem wtórnym DN. Związany on jest z finansowaniem zadań gospodarczych i społecznych państwa.

Do wydatków państwa zalicza się m.in.:

• Administracja, wymiar sprawiedliwości, ochrona porządku publicznego, obrona narodowa

• Kredyty zagraniczne

• Nauka, edukacja, sztuka

• Ochrona zdrowia i opieka społeczna

• Dotacje do innych rodzajów działalności

3. Ostateczny podział DN wyraża proces jego rozdziału na dwie części:

• konsumpcję

• akumulację

Ostateczny podział DN polega na konkretnym jego zużytkowaniu.

Część przeznaczona na konsumpcję materializuje się w:

• konsumpcji indywidualnej dóbr i usług wszystkich zatrudnionych i właścicieli przedsiębiorstw

• konsumpcji zbiorowej dóbr i usług zużywanej przez administrację państwową, sektor obrony i instytucje publiczne

Część akumulowana DN zużywana jest na:

• inwestycje powiększające zdolność wytwórczą gospodarki

• inwestycje w sferze usług nieprodukcyjnych

• przyrost środków obrotowych w gospodarce, obejmujący wyposażenie nowych przedsiębiorstw w surowce, materiały, półfabrykaty, energię

• przyrost zapasów i rezerw w gospodarce

• obsługę akumulacji bilansu płatniczego

SYSTEM PIENIĘŻNY.

System pieniężny jest to ogół norm prawnych określających podstawową jednostkę monetarną i jednostki pomocnicze, ich nazwy, wartości, sposób zabezpieczenia emisji pieniądza, jego moc znaną z zobowiązań, zakres cyrkulacji i jego wymienności na pieniądz innych państw.

Pieniądz kruszcowy (złoto lub srebro) - staje się niewystarczający do obsługi rynku, rozwój handlu powoduje rozwój banków, które na masową skale wprowadzają weksle i czeki, zastępują pieniądz kruszcowy; pojawia się nowa forma pieniądza - banknot.

Weksel - jest to dokument dłużniczy wyrażający bezwarunkowe zobowiązanie zapłaty wymienionej na nim sumy pieniężnej do rąk określonej osoby w określonym terminie i miejscu, potwierdzone podpisem wystawcy. Często kłopoty i ryzyko związane z realizacją weksli przyjmują banki, kupując weksle przed terminem płatności i po niższej cenie niż suma, na jaką zostały wystawione.

Czek - jest to papier wartościowy zawierający bezwarunkowe polecenie wypłaty przez bank określonej kwoty pieniężnej okazicielowi czeku lub osobie na nim wskazanej, ze środków (rachunku) wystawcy czeku. Rodzaje czeków:

• imienne - na określonego remitenta tj. osobę, na którą czek został wystawiony

• na okaziciela - które mogą być przekazane zwyczajnie przez wręczenie ich innej osobie.

Czek jest specyficznym rodzajem weksla. Jest on wekslem bankowym i służy do wielokrotnych rozliczeń bezgotówkowych.

Funkcjonuje także pieniądz elektroniczny poprzez zapis wartości na karcie magnetycznej. Rachunki bankowe zawarte są w komputerze i są obciążane lub uznawane za pomocą kart magnetycznych.

Między bankami a ludnością stosuje się trzy formy transakcji pieniężnych:

• Bankomaty - wpłaty i wypłaty, przelewy za pomocą plastikowej karty identyfikacyjnej

• Terminale - końcówki komputera bankowego w punktach sprzedaży, umożliwiają sprawdzenie stanu konta kupującego i obciążenie jego rachunku bankowego

• Bankowość domowa - końcówki komputera bankowego zainstalowane w domu klienta.

Prawo Kopernika - Greshama

„Pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy”

Jeżeli w obiegu występuje pieniądz podwartościowy, pełnowartościowy i nadwartościowy, to pieniądz mający lepszą relacje między wartością nominalną jest wypierany z obiegu przez pieniądz mający gorszą tę relacje.

W gospodarce rynkowej pieniądz pełni funkcje:

1. Miernika wartości - mierzy i wyraża wartość wszystkich towarów i usług.

Pozwala określić stosunek wartości poszczególnych towarów i ustalić relacje w procesie wymiany, co następuje za pomocą cen, będących pieniężnym wyróżnieniem wartości towarów.

2. Środka wymiany - cyrkulacji - polega ona na pośredniczeniu w transakcji kupna i sprzedaży zawieranych na rynku przez kupujących i sprzedających.

3. Środka przechowywania wartości - tezauracji - pieniądz może być gromadzony w postaci oszczędności, jeśli nie traci byt szybko na wartości.

4. Środka płatniczego - przy regulowaniu zobowiązań finansowych wynikających, np. z kredytów, podatków, kar, czynszów itp.

5. Pieniądza światowego - gdy państwo gwarantuje jego wymienialność zewnętrzną i swobodę posługiwania się nim w obrotach płatniczych i kapitałowych.

Czynniki określające popyt pieniądza

1. Pieniądz jako środek wymiany i środek płatniczy jest transakcyjnym popytem na pieniądz niezbędny do zakupu dóbr i usług. Wielkość tego popytu zależy od ilości nabywanych dóbr i usług oraz ich cen. Terminy otrzymywania dochodów i wydatków są zróżnicowane, dlatego przedsiębiorstwa muszą utrzymywać pieniądz płatniczy (cash flow).

2. Wynika z niepewności przyszłych dochodów i wydatków oraz dążenia do bezpieczeństwa - określany jest mianem przezornościowego popytu na pieniądz. Przedsiębiorstwa utrzymują pewne zasoby pieniądza w celu finansowania nieprzewidzianych wydatków.

3. Spekulacyjny popyt na pieniądz polega na dążeniu do posiadania pieniądza w przewidywaniu spadku cen innych aktywów, oczekiwaniu i przyszłych zysków (np. akcje, obligacje). Działania takie obarczone są dużym ryzykiem.

Popyt na pieniądz zależy od:

• Poziomu DN

• Wielkości dochodów osobistych

• Wielkości stóp procentowych

• Ogólnego poziomu cen

Podaż pieniądza jest to ilość pieniądza wprowadzanego do obrotu. Podaż regulowana jest przez bank centralny (NBP) w oparciu o przewidywany dochód narodowy, wzrost cen, prędkość obiegu pieniądza, wpływ oprocentowania na strukturę zasobów pieniężnych.

Równanie obiegu pieniądza

Ilość pieniądza w obiegu określa formuła

M * V = P * Q

M - ilość pieniądza w obiegu

V - prędkość obiegu pieniądza (oznacza ile razy przeciętnie, jednostka pieniężna została użyta przy zawieraniu transakcji w roku)

P - przeciętny poziom cen dóbr i usług wchodzących w skład PNB (produkt narodowy brutto)

Q - wielkość wytwarzanych dóbr/usług, czyli realna wielkość PNB.

Zasoby pieniądza pomnożone przez prędkość jego obiegu równe są cenom dóbr i usług pomnożonym przez wielkość ich produkcji.

Wzrost poziomu cen występuje, gdy:

• Zasoby i prędkość produkcji rośnie szybciej niż produkcja

• Produkcja nie rośnie a rosną zasoby pieniądza

• Wielkość produkcji i zasoby pieniądza nie ulegają zmianom, a wzrośnie prędkość jego obiegu

• Spadnie poziom produkcji przy niezmienionych zasobach pieniądza i prędkości jego obiegu

Banki i ich funkcje

Banki są to instytucje systemu pieniężno - kredytowego pośredniczące w obiegu pieniądza w gospodarce rynkowej.

Dwustopniowy system bankowy:

1. Bank centralny (bank emisyjny, emisja pieniądza gotówkowego)

2. Banki komercyjne, handlowe i inne

Bank centralny spełnia funkcję banku państwa, bo realizuje politykę pieniężno - kredytową państwa (podaż pieniądza, jego ilość w obiegu).

Bank państwa zajmuje się ponadto:

• Przychodami i wydatkami budżetu państwa

• Udziela kredytu państwa (prowadzi w imieniu rządu operacje finansowe w kraju i zagranicą)

• Udziela pożyczek rządowych

• Przechowuje rezerwy złota i dewizy oraz nimi dysponuje

• Nadzoruje transakcje kredytowe z zagranicą

• Zaciąga i spłaca kredyty zagraniczne

• Prowadzi politykę kursów walutowych

Instytucje nie bankowe - pośrednictwa finansowego:

• Towarzystwa ubezpieczeniowe

• Fundusze emerytalne

• Fundusze powiernicze

Fundusz powierniczy jest to towarzystwo wspólnych inwestycji, które inwestuje połączone ze sobą wkłady pochodzące od wielu osób w różnego typu papiery wartościowe, a następnie płaci im dywidendę proporcjonalną do ich stanu posiadania.

Dzielą się na:

?????? - liczba jednostek uczestnictwa (akcji lub udziału) jest znana i zależy od popytu na te papiery

?????? - występuje stała liczba akcji lub udziałów: można pożyczać pieniądze od tego funduszu na zakup jednostek uczestnictwa

Banki handlowe zwane depozytowo - kredytowymi lub konsumpcyjnymi, które obsługują przedsiębiorstwa i ludność, prowadza działalność depozytowo - kredytową kreują (tworzą) zdecentralizowany pieniądz wkładany jako instrument kredytu i środka płatniczego.

Banki inwestycyjne i hipoteczne - które opierając się na wkładach klientów, własnych środkach finansowych oraz kapitale uzyskanym z emisji akcji i obligacji, specjalizują się głownie w udzielaniu kredytów długoterminowych.

Banki o statusie specjalnym - zajmujące się finansowaniem ważnych przedsięwzięć gospodarczych kraju, jak np. robót publicznych, ochrony środowiska, gospodarki żywnościowej, transportu, handlu zagranicznego.

Banki oszczędnościowo - pożyczkowe - zajmujące się przyjmowaniem i lokowaniem środków finansowych w różnorodne aktywa, należą do nich także kasy oszczędnościowe, które za pośrednictwem urzędów pocztowych gromadzą wkłady oszczędnościowe drobnych działaczy i następnie je lokują

Polityka pieniężna Banku Centralnego

Bank Centralny realizuje cele makroekonomiczne poprzez:

• Zatrzymanie wewnętrznej równowagi gospodarczej

• Stabilizację cen

• Pełne wykorzystanie środków produkcji

• Ograniczenie bezrobocia

• Zapewnienie wzrostu gospodarczego

• Zapewnienie równowag zewnętrznej, czyli równowagi bilansu płatniczego

• Stabilizację kursu walutowego

Bank Centralny wpływa na te cele pośrednio poprzez oddziaływanie na:

• Rozmiary kredytów

• Poziom stóp % kredytów, depozytów

• Podaż pieniądza

• Polityka drogiego lub taniego pieniądza

Wpływ Banku Centralnego na inne banki w celu kreacji pieniądza i kredytu:

• Obowiązek utrzymywania rezerw gotówkowych

• Prowadzenie polityki refinansowania (tj. określenie wysokości stopy dyskontowej i lombardowej)

• Prowadzenie polityki walutowej

• Operacja otwartego rynku (tj. kupna i sprzedaży papierów wartościowych)

• Bezpośrednie sterowanie kredytami

Dyskonto - operacja bankowa polegająca na skupowaniu płatnych w terminie późniejszym zobowiązań, przeważnie weksli i potrącaniu przez bank pewnej części sumy nominalnej weksla (zakup weksla przez banki). Podstawę obliczenia tego potrącenia stanowi wskaźnik procentowy zwany stopą dyskonta - jest to procent, jaki bank centralny pobiera przy dyskoncie weksli banków handlowych. Obowiązującą stopę dyskonta ustalają banki centralne (np. NBP).

Redyskonto - to ponowne dyskonto, polegające na skupowaniu przez banki centralne weksli lub innych wierzytelności handlowych. Poprzez zmianę stopy redyskonta bank centralny wywołuje zmianę stopy dyskontowej stosowanej przez banki komercyjne.


Lombard - to instytucja bankowa trudniąca się udzielaniem ludności pożyczek pod zastaw ruchomości - oznacza także kredyt bankowy udzielany przez bank centralny bankom komercyjnym.

INFLACJA I JEJ SKUTKI

Inflacja oznacza zjawisko wzrostu cen dóbr w pewnym okresie. Inflacja występuje, gdy rośnie ogólny poziom cen, a nie ceny pojedynczych dóbr i usług.

Deflacja- to zjawisko spadku ogólnego poziomu cen - prowadzi do ograniczenia produkcji.

Stagflacja - oznacza wzrost ogólnego poziomu cen, któremu odpowiada stagnacja PKB

Inflacja przejawia się w dwóch formach:

• Jawnej (cenowej) - to sytuacja, w której nie ma administracyjnych ograniczeń wzrostu cen.

• Ukrytej (stłumionej) - pojawia się sporadycznie w określonych okresach gospodarczych, charakteryzuje się luką inflacyjną, czyli nadwyżką popytu nad podażą; prowadzi to do: sprzedaży spod lady, rozdzielnictwa, czarnego rynku.

Inflacja pełzająca - jest to wzrost cen nie przekraczający rocznie 0%

Inflacja galopująca - to wzrost cen rzędu dwucyfrowego

Hiperinflacja - trzycyfrowy wzrost cen, który uniemożliwia sterowanie procesami ekonomicznymi. W tej sytuacji pieniądz przestaje spełniać swoje funkcje i następuje ucieczka od pieniądza na rzecz wymiany naturalnej.

Depracjacja - spadek siły nabywczej pieniądza; za tę samą liczbę jednostek pieniądza można nabyć mniej dóbr/usług.

Aprecjacja - wzrost siły nabywczej pieniądza

Miernik inflacji - indeks wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych tzw. indeks kosztów utrzymania (Consumer Price Indem - CIP).

W pomiarze bierze się pod uwagę tzw. Koszyk Towarów Konsumpcyjnych

CIP =



CIP - indeks cen towarów konsumpcyjnych

Pio - cena doba „i” w roku bazowym

Pit - cena dobra „i” w roku badanym dla i = 1,…,n

Qio - waga dobra „i” w roku bazowym

Qit - waga dobra „i” w roku badanym

Wyniki zależne są od wyboru dóbr i usług w koszyku reprezentowanych dla społeczeństwa.

Przyczyny inflacji:

Inflacja popytowa, której pierwotny impuls wzrostu cen wystąpił po stronie popytu; Przyczyny inflacji upatrywano we wzroście globalnego popytu w stosunku do globalnej podaży dóbr/usług. Globalny popyt może być spowodowany zwiększonym zapotrzebowaniem ze strony przedsiębiorstw, gospodarstw domowych, zagranicy. Nadwyżka popytu nad podażą przy danych cenach powoduje powstanie luki inflacyjnej. W krótkim czasie nie ma możliwości odpowiedniego zwiększenia podaży, w związku z czym powstanie luki inflacyjnej stanowi impuls do wzrostu cen.

Inflacja podażowa (inflacja kosztowa), w której pierwotny impuls powodujący wzrost cen, wystąpił po stronie podaży. Inflacja kosztowa może wynikać ze wzrostu każdego ze składników kosztów(płac, surowców, materiałów itd.). Przyczyną wzrostu może być wytwarzanie nieoptymalnej skali produkcji (proporcje czynników produkcji) lub wysokie koszty stałe przy niewykorzystanych zdolnościach produkcyjnych, szczególnym przypadkiem inflacji kosztowej jest ??????, polegajaca na wzroście cen niezbędnych do produkcji surowców i półproduktów importowanych.

Skutki inflacji:

Inflacja powoduje negatywne skutki ekonomiczne, społeczne i polityczne:

1. Spadek płac realnych

2. Spadek realnych rent, emerytur, świadczeń socjalnych

3. Zmniejszenie realnej wartości majątku przedsiębiorstwa

4. Amortyzacja nie wystarcza na zakup nowych środków trwałych

5. Różnica czasowa między zapłata a otrzymaniem świadczenia (odroczenie spłat)

6. Transfer dochodów między państwem a sektorem prywatnym, gospodarstw domowych i przedsiębiorstw

7. Szybciej osiągane są progi podatkowe i pomimo, że dochody są realne, nie rosną

8. W czasie inflacji zyskują właściciele dóbr rzeczowych (ziemi, budynków); tracą posiadacze majątku wyrażonego w postaci pieniężnej.

SYSTEM FINANSOWY PAŃSTWA

System finansowy państwa jt. zbiór instytucji oraz norm regulacyjnych i ochronnych państw oraz reguł rynkowych podejmowania realizacji decyzji finansowych. System jest niezbędny do funkcjonowania gospodarki rynkowej tj. pieniężnego odzwierciedlenia, stymulowanie i ocenianie realnych procesów produkcji konsumentów, inwestorów, współpracy z zagranica, dokonywanie racjonalnych wyborów ekonomicznych prac przedsiębiorstwa.

Do podmiotów systemu finansowego zalicza się:

-banki : centralny i komercyjny

-dysponenci fundusz publicznych

-budżet centralny

-budżet regionalny

-pozabudżetowe fundusze publiczne

-fundusze ubezpieczeń społecznych

-giełdy biura maklerskie,

System finansowy obsługuje podmioty gospodarki rzeczowo-pienieżnej czyli:

-przedsiębiorców

-jednostek jednostek zakładów sektora publicznego

-gospodarstw domowych

-otoczenie zewnętrzne, z którym współpracuje gospodarka narodowa

Zakres oddziaływania systemu finansowego dotyczy:

-przypływów dóbr i pieniędzy miedzy przedsiębiorstwami( producenci) a gosp. Dom. ( konsumenci)

-przepływów pieniędzy miedzy przedsiębiorstwem a budżetami centralnymi,regionalnymi,lokalnymi, ustala zobowiązania wobec budżetów, sposoby ich realizacji i sankcji,

-przplyw pieniądza miedzy budżetem centralnym a bankiem centralnym, który zasila budżet w środki pieniężne, dokonuje operacji na dużą skale,

-przepływ pieniędzy miedzy gospodarstwem niedomowym a budżetami które zasilają gospodarkę w dochody i koszty wynagrodzeń i ustala on poziom i dynamikę wynagrodzeń, warunki ich płatności i wstrzymania,

Budżet państwa stanowi zestawienie roczne ex ante i ex post - dochodów i wydatków związanych przez władze państwową (rząd) określonych zadań ekonomicznych (ochrona praw własności, równowaga ekologiczna) ograniczenie bezrobocia, zrównoważony bilans płatniczy.

System budżetu państwa

Pozwala gromadzić środki pieniężne i rozdysponowywać je na realizacje dóbr sektora publicznego gospodarki naród.

Główne źródła dochodu budżetu

1.dochody z własności publicznych

2.majatek publiczny

3. podatki i opłaty o charakterze przymusowym

4. pożyczki zaciągane przez państwo a podmiotów krajowych lub na rynku finansowym - pieniężnym i dochodowym;

Trzy rodzaje funkcji BP: ekonomiczne, zarządzania, socjalne.

Funkcje ekonomiczne:

-fiskalna- ściąganie podatków od podmiotów

- redystrybucyjna - określa udział budżetu we wtórnym podziale dochodu naród.

-alokacyjna- zapewnia dopływ środków na finansowanie określonych potrzeb publicznych

- równowagi gospodarki - wpływa na ukształtowanie globalnego popytu i globalnej podaży

--wzrost gospodarczy- inwestycje budżetowe (kapitał ludzki, naukę) podbuduje rozwój ekonomiczny,

Funkcje zarządzania:

-planowanie- przewidywanie ex ante poziomu i charakteru dochodów i wydatków budżetu,

-administrowanie-konsekwentne i sprawne realizacje ex post, zaplanowanego budżetu (realizacja budżetu i dochodów)

-kontrolna- ma na celu przeciwdziałanie zjawiskom niegospodarczym, korupcji w gospodarowaniu środkami budżetowymi,

Funkcje społeczne:

-uspołecznianie procesu podejmowania decyzji w procesie budowania budżetu jak i jego realizacji,

-wychowanie społeczeństwa- pobudzające zainteresowania sprawami publicznymi, funkcjonowaniem różnych dziedzin sektora publicznego sposobnego funkcjonowania,

- negocjacyjno-polityczne- rozstrzyganie sporów i konfliktów dotyczących decyzji budżetowych.

Struktura Budżetu Państwa

Sa podstawa oceny redystrybucji DN przyjmują stopę redystrybucji, która wyraża relacje wydatków…

ROWNOWAGA BUDŻETU

Oznacza zdolność systemu budżetu państwa do sfinansowania w ciągu roku z uzyskaniem dochodów wszystkich wypadków… ex ante za uzasadnienie przez władzę ustawodawcza danego kraju.

Nadwyżka i deficyt budżetowy:

D=W równowaga budżetowa

D>W nadwyżki budżetowe

D<W deficyt budżetowy

PODATKI

To przymusowe bezzwrotne nieodpłatne świadczenie pieniężne, pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodu na pokrycie wydatków w państwie.

System podatkowy

Zbiór reguł, zasad, sposobu i instytucji ustalania i pobierania podatków od podmiotu gospodarczych, gospodarstwa domowe, jednostek zakładu sektora publicznego podmiotu zagranicznych.

Funkcje systemu podatkowego:

• Stabilizacja dochodów budżetu - elastyczność systemu podatkowego, jeżeli dochody podmiotów rosną szybko - wprowadza się progresywne skale podatkowe, w przypadku słabego tempa rozwoju skale podatkowe zmniejszają obciążenie.

• Wspomaganie rozwoju gospodarki prywatnej - jest realizowany przez stosowanie stosownej polityki fiskalnej wobec tworzonych przedsiębiorstw prywatnych (np. przejściowe zaniechanie poboru podatków; ulgi podatkowe; umarzanie zaległości podatkowych i zaległości za zwłokę w płaceniu)

• Oddziaływanie na proces prywatyzacji gospodarki publicznej - stosowanie zróżnicowanych stawek opodatkowania; wyższe dla sektora państwowego, niższe dla prywatnego

• Tworzenie warunków do oszczędzania zasobów, akumulacji kapitału w przedsiębiorstwach i oszczędności środków pieniężnych przez gospodarstwa domowe - stosowanie ulg podatkowych z tytułu wykupu obligacji skarbowych i zwolnienie od podatków dochodów z obligacji oraz przyspieszona autoryzacja.

Między funkcjami systemu podatkowego dochodzi niekiedy do kolizji, np. zbyt szerokie stosowanie ulg może stanowić zagrożenie dla stabilności dochodowej budżetu.

Rodzaje podatków:

a)p. majatkowe- mogą być ustalone w zakresie od stanu posiadania majątku, przyrostu majątku, nabycie majątku np. spadek, darowizna,

b)p. przychodowe - podatki gruntowe, podatek od nieruchomości, podatki przemysłowe-podatki od przychodów z kapitału i od przychodu pracy,

c)p. dochodowe- SA ustalane na podstawie rzeczywistego czystego dochodu płatniczego poszczególnych źródeł lub ze wszystkich źródeł łącznie,

d)p. konsumpcyjne-które płaca przedsiębiorstwa sprzedające dobra i usługi, ale ich ciężar ponoszą, nabywcy tych dóbr i usług i do tych podatków zalicza się podatek obrotowy(akcyzowy) który obciąża niektóre wyroby(np. alkohol tytoń, środki transportu, towary importowane),

e)p. od towarów i usług VAT - jego stawki SA zróżnicowane i odrębne dla określonych grup towarów i usług. Podstawowe opodatkowanie jest ich wartość sprzedaży w PL : 22%,17%,7%,0%,

Wg źródeł pokrycie podatku dzielimy na:

-bezpośrednie - uzależniające wprost wymiar podatku od dochodu lub majątku

-pośrednie- podatki od wartości dodanej i podatku specjalne;

Wg podstawowych kwalifikacji podmiotów pobierających podatki określa się:

-centralne

-lokalne

Rodzaje systemu podatkowego:

W zależności od sposobu egzekwowania podatki wyróżnia się:

- system progresywny - jest tak skonstruowany, że procent dochodu płaconego w formie podatku do budżetu rośnie wraz ze wzrostem dochodów podatnika..

- system proporcjonalny - to taki sposób ustalania i pobierania podatków, w którym wszyscy podatnicy płacą tę samą stopę podatkową.

- system regresywny - procent dochodu płacone w formie podatku zmniejsza się w miarę wzrastania dochodu podatnika.

Wybór systemu zależ od prowadzonej przez państwo polityki gospodarczej. Polityka podatkowa państwa ma ograniczoną skuteczność, na co wpływa:

• Niepewność, co do wyboru właściwego systemu podatkowego,

• Niebezpieczeństwo wywołania inflacji, gdy aktywna polityka fiskalna powiększy rozmiary deficytu,

• Trudności zdobycia środków na rynku pożyczkowym, co może skłonić do emisji pieniądza bez pokrycia,

• Nadmierny fiskalizm, który doprowadza do wypychania części pieniądza poza obieg gospodarki rzeczowo-pieniężnej, co może powodować wzrost stopy procentowej, spadek skłonności do inwestowania i procesy recesyjne w gospodarce.

Zasady systemu podatkowego w Polsce:

1. Centralnego władztwa - decyzje podatkowe pozostają w centrum

2. Koncentracji dochodów władz publicznych; za pomocą podatków:

• od towarów i usług

• akcyzowego

• dochodowego od osób fizycznych

• dochodowego od osób prywatnych

3. Przekazywanie części podatków i opłat w gestię władz samorządowych. Jest to źródło zasilania budżetów gminnych.

4. Oparcia się na podatkach pośrednich jako pewniejszych dla państwa i łatwiejszych do kontrolowania przez aparat skarbowy

5. Powszechności podatku od dochodów osób fizycznych, jako jedno z głównych źródeł dochodów budżetowych

6. Partycypacji władz gminnych w podatkach władz centralnych i z mocy ustawy

7. Możliwości używania podatków do realizacji celów pozafiskalnych

8. Reformowania systemu podatkowego zgodnie z zasadami obowiązującymi w UE, w celu ułatwienia integracji w sferze podatków z UE

Zasady systemu podatkowego wg. A Smitha (1723-1790). Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów.

1. podatki powinny być sprawiedliwe i nie powinny przekraczać możliwości podatnika

2. wysokość podatków powinna być z góry określona

3. sposób i warunki płatności powinny być wygodne dla płatnika

4. koszty poboru podatków powinny być niskie, a podatki nie powinny wpływać hamująco na aktywność i przedsiębiorczość podatnika

HANDEL ZAGRANICZNY

(in. wymiana międzynarodowa) - to przepływ dóbr między odrębnymi gospodarkami narodowymi.

Obejmuje 4 grupy zjawisk i procesów gospodarczych:

1. wymianę towarów i usług

2. przepływ kapitału,

3. migrację siły roboczej

4. transfer myśli naukowo-technicznej,

Podstawą rozwoju wymiany zagranicznej jest międzynarodowy podział pracy (MPP). Udział w MPP określany jest przez warunki naturalne kraju (położenie geograficzne, klimat, zasoby, czynnik demograficzny) oraz przez rozwój gospodarczy, postęp techniczny.

Handel zagraniczny obejmuje export i import, dóbr i usług. Suma eksportu i importu to obroty handlu zagranicznego. Różnica między eksportem a importem to saldo handlu zagranicznego - nadwyżka między eksportem i importem to dodatnie saldo handlu zagranicznego; nadwyżka importu nad eksportem to ujemne saldo handlu zagranicznego. Struktura rodzajowa eksportu i importu oznacza udział różnych grup towarowych.

Struktura geograficzna obrotów handlu zagranicznego oznacza udział eksportu i importu towarów z poszczególnymi krajami. Przepływ kapitału w formie pożyczek(kredytów) lub inwestycji zagranicznych(bezpośrednich lub portfelowych).

Inwestycje bezpośrednie - to tworzenie od podstaw przedsiębiorstwa za granicą lub nabycie udziałów w przedsiębiorstwie.

Inwestycje portfelowe - to zakup różnych zagranicznych papierów wartościowych (akcje, obligacje) w celu uzyskania zysku.

Bilans płatniczy - jest to zestawienie dokonanych na rzecz zagranicy i otrzymanych płatności ze wszystkich tytułów w określonym czasie.

Płatności:

• otrzymane z zagranicy - zwiększają podaż dewiz (aktywa)

• dokonane na rzecz zagranicy - zwiększają wielkość dewiz (pasywa)

Jeżeli płatności na rzecz zagranicy przewyższają płatności otrzymane z zagranicy to występuje saldo ujemne ( i odwrotnie).

Bilans obrotów bieżących składa się z:

1. płatności (wpływy i wydatki) z tytułu obrotów handlowych, jest to tzw. Bilans handlowy

2. płatności z tytułu usług: transportowych, pocztowych, telekomunikacyjnych, turystycznych, ubezpieczeń, usług finansowych, budowlanych, informacyjnych itp.

3. przepływ dochodów z tytułu własności obejmujący odsetki, zyski, dywidendy otrzymywane od posiadanych obligacji, akcji, odsetki od udzielanych kredytów i lokat międzybankowych.

4. transfery rządowe i prywatne, darowizny, spadki, renty, emerytury

5. niesklasyfikowane obroty bieżące czyli saldo skupu i sprzedaży walut oraz saldo wpłat i wypłat z rachunków walutowych

Bilans obrotów finansowych - jest to ruch kapitałów krótko-, średnio- i długoterminowych oraz zmiany w stanie rezerw walutowych państwa. Obejmuje on napływ i odpływ kapitału z tytułu inwestycji bezpośrednich i portfelowych.

Terms of tride

Podział korzyści wynikających z wymiany międzynarodowej między poszczególne kraje, zależy od kształtowania się relacji wymiennych towarów eksportowanych na towary importowane. Relacja ta określa jest jako TERMS ORF TRADE (TOT) oznacza warunku wymiany lub stosunki wymiany.

W praktyce analizuje się cenowe TOT, tzn. współczynnik liczony jako relacja względnych zmian cen w eksporcie do względnych zmian cen towarów importowanych.

TOT = P1 e / P0 e P1 i / P0 i

P1e, P0 e - ceny płacone za granicą za towary eksportowane w okresie badanym i bazowym.

P1i, P0i - ceny płacone za granicą za towary importowane w okresie badanym i bazowym.

Korzystne TOT występuje, gdy współczynnik ten jest >1, czyli ceny towarów eksportowanych rosną szybciej niż importowanych (i odwrotnie - korzyści z międzynarodowego podziału pracy przesuwają się do innych krajów).

Kształtowanie cen w handlu zagranicznym zależy od:

• podaży i popytu poszczególnych grup towarów/usług

• konkurencyjności towarów/usług

• polityki cenowej

• sytuacji politycznej ma poszczególnych rynkach

Rozliczenia między krajami mogą być dewizowe lub bezdewizowe :

• dewizowe - pieniądze, weksle, czeki, przekazy bankowe;

• bezdewizowe - transakcje kompensacyjne (wymiana towarowa), dearingowe (bilateralne lub multiateralne); podstawą są umowy między krajami dotyczące warunków wzajemnej płatności.

INSTRUMENTY POLITYKI HANDLOWEJ

• wolny handel - to całkowicie nieskrępowana wymiana międzynarodowa; zwiazana z koncepcją liberalizmu gospodarczego; oznacza, że największe korzyści z MPP zostaną osiągnięte przez wolną konkurencję niezależnych producentów i konsumentów, a interwencja państwa powoduje jedynie szkody.
  Układ GATT - Układ Ogólny w Sprawie Ceł i handlu;
  WHO -Światowa Organizacja Handlu (1994r)

• protekcjonizmu - to oddziaływanie na międzynarodową wymianę dóbr/usług; celem polityki protekcjonizmu jest podniesienie konkurencyjności towarów na rynkach obcych, zmniejszenie konkurencyjności na rynku wewnętrznym.




Formami protekcjonizmu są:

• wprowadzenie ograniczeń ilościowych lub ceł,

• stosowanie przez państwo różnorodnych środków popierania eksportu.

RYNEK PRACY

Zatrudnienie - to w szerokim znaczeniu - praca, zajęcie, czynność; w wąskim znaczeniu: praca osób, których stosunek do pracodawcy oparty jest na umowie najmu, mianowaniu lub współużytkowania środków produkcji.

Zatrudnienie jako kategoria makroekonomiczna charakteryzuje się złożonością i specyfiką, które wynikają z następujących uwarunkowań przyczyn:

1. uwarunkowania demograficzne - wpływają bezpośrednio na wielkość i strukturę zasobów siły roboczej(rodność, umieralność, przyrost naturalny, emigracje, imigracje);

2. uwarunkowanie społeczne - są wynikiem polityki społecznej ( czas pracy, świadczenia społeczne, renty, emerytury, edukacja, bezrobocie);

3. uwarunkowania ekonomiczne - poziom i struktura DN (część konsumowania i akumulowania) określają poziom absorpcji zatrudnienia; zatrudnienie to najważniejszy czynnik produkcji; z jako źródła popytu efektywnego.

Gospodarowanie siłą roboczą polega na:

1. przygotowaniu do pracy (kształcenie i kwalifikacje)

2. wykonywaniu pracy (wynik to dobra i usługi)

3. użytkowanie rezultatów pracy (płaca, zakup dóbr i usług)

Układ: człowiek - praca - życie w rodzinie zależy od wzajemnych stosunków:

• siły roboczej i środków produkcji (skuteczność i efektywność uzyskiwania dóbr i usług);

• siły roboczej i całego społeczeństwa;

• siły roboczej zatrudnionej i pozostałej ludności, propozycje podziału efektów na potrzeby bieżące i przyszłe.

Podaż siły roboczej - to określona liczba ludzi w wieku zdolności do pracy i taką zdolność mających, gotowa podjąć zaoferowaną pracę w określonym czasie na danym rynku pracy.

Popyt na siłę roboczą - to określona liczba ludzi w wieku zdolności do pracy i taką zdolność mających, na którą jest zapotrzebowanie przy danej cenie w określonym czasie ze strony pracodawców.

BEZROBOCIE

Bezrobotni - to ludzie w wieku zdolności do pracy i mający tę zdolność, ale z różnych powodów nie mogący znaleźć pracy.

Bezrobocie frykcyjne - przejściowe - jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy. Ludzie zmieniają zakłady pracy.

- 19 -

Strumień płatności

Pieniężny, płac, czynszów, procentów, zysków

Producenci

1. Łączą zasoby

2. Wytwarzają dobra i usługi

Struktura płatności

pieniężnych

Konsumenci

1. Dostarczają zasoby

2. Kupują dobra i usługi

oszczędności

kredyty

Struktura dóbr i usług

Struktura zasobów: ziemi, pracy, kapitału

SKARB

PAŃSTWA

GOSPODARSTWA
DOMOWE

Nadwyżki wypracowane

z zysku

PODMIOTY
GOSPODARCZE

podatki

podatki

Płace sfery budżetowej

Renty, zasiłki

emerytury

kredyty

SKARB

PAŃSTWA

Zakup akcji
i udziałów

Dotacje, subwencje

nadwyżki

podatki

kredyty

Zakup papierów wartości.

---