Część szyjna pnia współczulnego

wrzecionowata, ku tyłowi od wielkich naczyń szyjnych i n. błędnego, do przodu od m. długiego głowy i szyi, umocowany przez blaszkę przedkręgową powięzi szyi; na wysokości kr. C6 krzyżuje t. tarczową dolną (czasem pętla tarczowa obejmuje), otacza t. podobojczykową (pętla podobojczykowa)

2-5 zwojów:

Zwój szyjny górny - stały, duży, spłaszczony od przodu ku tyłowi, wrzecionowaty lub owalny;
od podstawy czaszki, na wyr. poprzecznych górnych kręgów szyjnych i na m. długim głowy, na wysokości kr. C2-3 -> gałąź międzyzwojowa

Zwój szyjny środkowy - 75%, owalny, na wysokości kr. C5-6, czasem dwa

Zwój kręgowy - 50%, kulisty lub stożkowaty, wysokość kr. C6-7, do przodu od t. kręgowej

Zwój szyjny dolny - łączy się z I lub I i II zwojem piersiowym -> zwój szyjno-piersiowy/gwiaździsty, duży, gwiazdkowaty, spłaszczony; na wewn. pow. tylnej ściany kl. piersiowej, między wyr. poprzecznym kr. C7 a szyjką I żebra, ku tyłowi od t. podobojczykowej, pod powięzią wewnątrzpiersiową i opłucną ścienną; gałąź międzyzwojowa (zwój gwiaździsty-kręgowy) podzielona (pętla kręgowa i pętla podobojczykowa)

- Gałęzie cz. szyjnej pnia współczulnego - do głowy, szyi, kończyny górnej i serca

1. Gg. łączące - gałąź łącząca biała tylko w zwoju szyjno-piersiowym (od C8), włókna przedzwojowe z C8-Th7 (przez gałęzie łączące białe i cz. piersiową pnia współczulnego);
   - zwój szyjny górny - gałęzie łączące szare do górnych 4 lub 3 nerwów szyjnych, gg. łączące z n. podjęzykowym, ze zwojem dolnym n. błędnego, zwojem dolnym n. językowo-gardłowego (przez n. szyjno-żylny)
   - zwój szyjny środkowy - gg. szare do nn. V i VI
   - zwój kręgowy - do VI i VII
   - zwój szyjno-piersiowy - do C8 i Th1

1. N. szyjno-żylny - z wierzchołka zwoju szyjnego górnego do otworu szyjnego, dwie gałęzie: do zwoju górnego n. błędnego i do zwoju dolnego n. językowo-gardłowego

2. Gg. naczyniowe

1. N. szyjno-tętniczy wewnętrzny - górny koniec zwoju szyjnego górnego, splot szyjno-tętniczy wewnętrzny w ścianie t. szyjnej wewn. (przedłuża się na gałęzie - splot oczny [oddaje gałązki towarzyszące n. wzrokowemu, gałązki do n. nosowo-rzęskowego], splot t. przedniej mózgu, splot t. środkowej mózgu, splot t. naczyniówkowej)

• nn. szyjno-bębenkowe -> splot bębenkowy

• n. skalisty głęboki -> współtworzy n. kanału skrzydłowego -> zwój skrzydłowo-podniebienny

Po wejściu do jamy czaszki - splot jamisty

• gałązki do n. okoruchowego, bloczkowego, odwodzącego

• gg. przysadkowe

• gg. oczodołowe

• korzeń współczulny zwoju rzęskowego

1. Nn. szyjno-tętnicze zewnętrzne - przednia pow. zwoju szyjnego górnego (3-6 gałązek), splot szyjno-tętniczy zewnętrzny -> ku dołowi splot szyjno-tętniczy wspólny
   -> ku górze sploty: t. twarzowej, t. usznej tylnej, t. skroniowej powierzchownej, t. oponowej środkowej

2. Gałęzie do t. szyjnej wspólnej/Nn. szyjno-tętnicze wspólne - od zwoju szyjnego środkowego, splot szyjno-tętniczy wspólny (gałązki do gruczołu tarczowego)

3. Nn. kręgowe - splot kręgowy

4. Gg. do t. podobojczykowej - splot podobojczykowy -> splot tarczowy dolny i splot t. piersiowej wewnętrznej

• Gałęzie trzewne

1. gg. krtaniowo-gardłowe - z przyśr. strony zwoju szyjnego górnego

2. gg. przełykowe i tchawicze - od zwoju szyjno-piersiowego

3. gg. tarczowe - od zwoju szyjnego środkowego

4. nn. sercowe szyjne: górny (od zwoju szyjnego górnego), środkowy (od zwoju szyjnego środkowego) i dolny (od zwoju gwiaździstego)

Cześć głowowa układu przywspółczulnego

Włókna przedzwojowe z jąder autonomicznych i zazwojowe mające początek w zwojach

1. Włókna przywspółczulne w n. okoruchowym - jądro Westphala-Edingera -> pień n. okoruchowego -> gałąź dolna -> korzeń okoruchowy -> zwój rzęskowy -> nn. rzęskowe krótkie do m. zwieracza źrenicy i m. rzęskowego

2. Włókna przywspółczulne w n. twarzowym - jądro przywsp. n. twarzowego / jądro ślinowe górne w moście

1. n. pośredni -> n. skalisty większy -> n. kanału skrzydłowego -> zwój skrzydłowo-podniebienny -> 1) n. jarzmowy -> zespolenie z n. łzowym -> gruczoł łzowy;
   2) nn. nosowe tylne -> nn. podniebienne -> gruczoły jamy nosowej i podniebienia

2. n. pośredni -> struna bębenkowa -> n. językowy -> zwój podżuchwowy -> ślinianka podżuchwowa i podjęzykowa, gruczoł językowy przedni

3. Włókna przywspółczulne w n. językowo-gardłowym - jądro ślinowe dolne rdzenia przedłużonego -> n. językowo-gardłowy -> n. bębenkowy -> splot bębenkowy -> n. skalisty mniejszy -> zwój uszny -> n. uszno-skroniowy -> n. twarzowy -> ślinianka przyuszna, gruczoły wargowe i policzkowe, cieśń gardzieli, nasada języka

4. Włókna przywspółczulne w n. błędnym - jądro grzbietowe n. błędnego w rdzeniu przedłużonym -> małe zwoje w splotach ukł. autonomicznego, zwojach śródściennych, pniu n. błędnego -> trzewa szyi i klatki piersiowej, większość trzew jamy brzusznej

Część piersiowa pnia współczulnego

do przodu od głów żeber i tylnych części przestrzeni międzyżebrowych;
10-12 zwojów piersiowych - trójkątne

- Gałęzie części piersiowej pnia współczulnego -

1. Gałęzie łączące - gałęzie białe i szare, w sumie 1-4 na zwój

2. Gałęzie do narządów klatki piersiowej

1. Nn. sercowe piersiowe -> splot sercowy

2. gg. do splotu aortowego piersiowego -> splot aortowy piersiowy

3. gg. do splotu płucnego

4. (gg. do przełyku i tchawicy)

3. Gałęzie do narządów jamy brzusznej

1. N. trzewny większy - splot aortowy piersiowy, narządy śródpiersia, opłucna śródpiersiowa, zwój trzewny/Lobsteina (w przejściu przez przeponę), splot trzewny -> zwój trzewny, zwój aortowo-nerkowy i nadnercza

2. N. trzewny mniejszy - pod przeponą podział -> dolna część splotu trzewnego ze zwojem aortowo-nerkowym, gałąź nerkowa do splotu nerkowego

3. n. trzewny najniższy - niestały, do splotu nerkowego

- Sploty autonomiczne klatki piersiowej -

otrzymują włókna współczulne przez gałęzie cz. szyjnej i piersiowej pnia współczulnego oraz z pni błędnych i częściowo nn. krtaniowych wstecznych

1. Splot sercowy - cz. powierzchowna: pokrywa wklęsły brzeg łuku aorty i miejsce podziału pnia płucnego, zawiera 1-2 większe zwoje sercowe; cz. głęboka: między aortą a żyłami płucnymi;
   odchodzą sploty: aortowy piersiowy, płucny, wieńcowy;
   otrzymuje nn. współczulne od cz. szyjnej i piersiowej pnia współczulnego; nn. przywspółczulne od n. błędnego (wnikają do cz. głębokiej)

1. włókna współczulne - komórki rogów bocznych Th1-5 -> zwoje cz. piersiowej i szyjnej pnia współczulnego -> neurony zazwojowe do serca i naczyń wieńcowych

2. włókna przywspółczulne przedzwojowe - do komórek zwojowych splotu sercowego i splotów śródściennych serca

3. włókna dośrodkowe - splot sercowy ->1) współczulne nn. sercowe -> gg. białe i ich korzenie grzbietowe -> rdzeń kręgowy; 2) gg. sercowe n. błędnego

2. Splot aortowy piersiowy - łuk aorty i cz. górna aorty piersiowej - gałęzie od splotu sercowego, płucnego i przełykowego; cz. dolna aorty piersiowej - gałęzie n. trzewnego większego

3. Splot płucny - przedni i tylny; przy korzeniu płuca, gałązki wraz z nim wnikają do płuca;
   włókna współczulne (rozszerzają światło oskrzeli i zwężają naczynia krwionośne w płucach) ze splotu sercowego lub z górnych zwojów cz. piersiowej pnia współczulnego,
   włókna przywspółczulne gałęzie płucne pni błędnych

Część brzuszna układu autonomicznego

- Część lędźwiowa pnia współczulnego -

może przechodzić przez odnogę cz. lędźwiowej przepony, między odnogą a więz. łukowatym lub pod tym więzadłem;

Ku dołowi, na trzonach kręgów lędźwiowych i krążkach międzykręgowych, przyśrodkowo od początków m. lędźwiowego większego

2-6 zwojów lędźwiowych - owalne lub wrzecionowate, połączone pojedynczymi lub podwójnymi gałęziami międzyzwojowymi

- Gałęzie części lędźwiowej pnia współczulnego -

1. Gałęzie łączące - białe: od L1-3, wszystkie nn. lędźwiowe po 1-2 gałęziach łączących szarych;
   białe - od górnych nn. lędźwiowych ku dołowi, do zwojów pnia współczulnego, przebijają m. lędźwiowy większy, na jego powierzchni
   szare - pod łuki przyczepów m. lędźwiowego większego wraz z naczyniami lędźwiowymi, zawierają włókna współczulne zazwojowe dla naczyń krwionośnych kończyny dolnej

2. Nerwy trzewne lędźwiowe - do wielkich splotów jamy brzusznej: nerkowego, trzewnego, międzykrezkowego, podbrzusznego górnego; najczęściej 4

3. Gałęzie naczyniowe - do aorty brzusznej, ż. głównej dolnej, dużych pni limfatycznych, tt. biodrowych wspólnych

- Sploty autonomiczne jamy brzusznej -

1. Splot trzewny (mózg brzuszny, splot słoneczny) - otacza pień trzewny, ku przodowi od początkowego odcinka aorty brzusznej, za torbą sieciową i trzustką, na wysokości kr. Th12-L1;
   góra - rozwór aortowy, splot aortowy piersiowy; dół - splot międzykrezkowy; bok - nadnercza;
   włókna współczulne pobudzają mm. zwieracze przewodu pokarmowego, hamują inne mięśnie, zwężają światło naczyń krwionośnych przewodu pokarmowego; przywspółczulne pobudzają mm. gładkie trzew i gruczoły jamy brzusznej

1. Zwój trzewny - parzysty, duży, spłaszczony, półksiężycowaty; do przodu od aorty; mogą obejmować pień trzewny jako zwój słoneczny

2. Zwój krezkowy górny - nieparzysty, przed aortą, powyżej odejścia t. krezkowej górnej

3. Zwój aortowo-nerkowy - między t. nerkową a aortą brzuszną

- Sploty wtórne - wypustki wzdłuż gałęzi aorty brzusznej:
parzyste:

1. Splot przeponowy

2. Splot nadnerczowy

3. Splot nerkowy i moczowodowy

4. Splot jądrowy/jajnikowy

nieparzyste:

1. Splot wątrobowy

2. Splot żołądkowy górny

3. Splot żołądkowy dolny

4. Splot śledzionowy

5. Splot krezkowy górny

- Korzenie - nn. trzewne (większy, mniejszy, najniższy), nn. trzewne lędźwiowe, gałęzie brzuszne nn. błędnych (gł. tylny pień błędny), nn. przeponowe

2. Splot międzykrezkowy - przedłużenie splotu trzewnego ku dołowi; od odejścia t. krezkowej górnej do odejścia t. krezkowej dolnej; nieparzysty; część włókien - splot aortowy brzuszny
   - Sploty wtórne: splot krezkowy dolny, splot odbytniczy górny i gałęzie do splotu jądrowego/jajnikowego
   - Korzenie - gł. włókna współczulne: nn. trzewne lędźwiowe, splot trzewny

3. Splot podbrzuszny górny - przedłużenie splotu międzykrezkowego; ku przodowi od dolnego odcinka aorty brzusznej, lewej żyły biodrowej wspólnej, trzonu kr. L5 i wzgórka k. krzyżowej;
   dwie odnogi: nn. podbrzuszne: prawy i lewy do splotu podbrzusznego dolnego

Część miedniczna pnia współczulnego

pnie współczulne biegną zbieżnie ku dołowi, po pow. miednicznej k. krzyżowej, przyśrodkowo od otworów krzyżowych miednicznych; łączą się na pow. przedniej k. guzicznej w zwoju nieparzystym (połączenie prawego i lewego zwoju guzicznego);
gałęzie poprzeczne łączą prawy i lewy pień współczulny na całym odcinku miednicznym;
2-6 zwojów krzyżowych

- Gałęzie części miednicznej pnia współczulnego -

1. Gałęzie łączące - brak białych; każdy zwój - 1 lub więcej gałęzi szarych do sąsiednich nerwów -> do naczyń, gruczołów potowych i mięśni przywłosowych kończyny dolnej

2. Gałęzie trzewne - nn. trzewne krzyżowe - do splotu podbrzusznego dolnego lub do moczowodu i odbytnicy

3. Gałęzie naczyniowe - do t. biodrowej wewnętrznej

- Część krzyżowa układu przywspółczulnego - nn. trzewne miedniczne -

Jądro przywspółczulne krzyżowe (S2-S4) -> korzenie brzuszne -> nn. rdzeniowe (S2-S4) i ich gałęzie brzuszne -> nerwy trzewne miedniczne -> splot podbrzuszny dolny

do błony mięśniowej gładkiej: od końcowej trzeciej części okrężnicy poprzecznej do odbytu, pęcherz moczowy, cewka moczowa, narządy płciowe zewn. i wewn.;

- Splot podbrzuszny dolny / miedniczny -

na dnie miednicy mniejszej, nad m. dźwigaczem odbytu; zawierają zwoje miedniczne

- Sploty wtórne:

1. Sploty odbytnicze: środkowy i dolny

2. Splot pęcherzowy

u mężczyzny:

3. Splot sterczowy

4. Splot nasieniowodowy

5. Sploty jamiste prącia - nn. jamiste prącia

u kobiety:

6. Splot maciczno-pochwowy - nn. pochwowe -> sploty jamiste łechtaczki, nn. jamiste łechtaczki

- Korzenie - splot podbrzuszny górny -> nn. podbrzuszne (gł. współczulne); zwoje krzyżowe pnia współczulnego -> nn. trzewne krzyżowe (współczulne); nn. trzewne miedniczne (przywspółczulne)

---