FOSFOLIPIDY
Są to estry gliceryny, kwasu palmitynowego i stearynowego oraz reszty kwasu fosforowego połączonego ze związkiem polarnym (hydrofilowym) np. Alkoholem
Lecytyna [Lecithin]
najbardziej rozpowszechniony fosfolipid
Pozyskiwana z żółtek jaj kurzych lub nasion pszenicy i soi.
Rozmiękcza i odżywia skórę
Ułatwia wchłanianie czynnych składników preparatów kosmetycznych, szczególnie aktywnie dział a w połączeniu z substancjami białkowymi.
Na skórze tworzy film zabezpieczający przed detergentami
występują w niej kwas linolenowy i linolowy
sa nturalnymi emulgatorami, ponieważ cząsdteczki fosfolipidów sa amfifilowe: region ogonków kwasów tłuszczowych jest hydrofobowy, a kwas fosforowy i alkohol ma właściwości hydrofilowe.
Stosuje się ją do produkcji kremów przeciw zmarszczkowych, odżywczych, maseczkach oraz w kosmetykach do pielęgnacji włosów.
Fosfolipidy są materiałem z którego buduje sie liposomy
O właściwościach kosmetyku decyduje nie tylko zawarty w nim związek biologicznie aktywny, ale także możliwość efektywnego wykorzystania tego związku. Kosmetyk jest tym skuteczniejszy, im więcej jego składnika aktywnego w odpowiednim stężeniu przeniknie przez barierę, jaką jest warstwa rogowa skóry. Takimi nośnikami, które transportują składniki aktywne w głąb skóry, są mikrokapsułki. Kosmetyki w mikrokapsułkach umożliwiają głęboką penetrację substancji, które za ich pomocą są przenoszone.
Mikrokapsułkowanie jest dość szybko rozwijającą się technologią, umożliwiającą "zamykanie" mikroskopijnej wielkości określonej substancji (tzw. rdzenia) w otoczki, które tworzone są z jednego lub kilku różnych związków. W przemyśle kosmetycznym metodę tę stosuje się w szerokim zakresie do różnych celów. Dzięki mikrokapsułkowaniu można m.in. uzyskać:
zwiększenie trwałości preparatu poprzez oddzielenie wzajemnie reagujących substancji,
ochronę związków wrażliwych przed ujemnym wpływem czynników zewnętrznych, np. wilgoci, czy tlenu z powietrza,
kontrolowane uwalnianie substancji czynnej z produktu, tj. przedłużenie jej działania,
uwalnianie związku w pożądanym miejscu.
Wykorzystywane w kosmetykach mikrokapsułki muszą być biologicznie zgodne i stabilne oraz powinny ulegać łatwej biodegradacji. Pierwszymi stosowanymi w kosmetyce nośnikami substancji biologicznie aktywnych były liposomy - drobne ciała tłuszczowe, posiadające zdolność przenikania między komórkami keratyny naskórka. Liposomy, wyglądem przypominające małe kulki o powłokach podobnych w budowie i funkcji do membran komórek żywego ciała, zostały odkryte w 1961 roku. Jednak mimo powszechnego entuzjazmu naukowców, preparaty kosmetyczne zawierające je w swoim składzie pojawiły się dopiero w 1986 roku.
Kula zbudowana z fosfolipidów może mieć większe rozmiary,ale cząsteczki wchodzące w skład jej ścianki muszą być wtedy ułożone w dwuwarstwę lipidową - główki zewnętrznej warstwy skierowane są ku otaczającemu roztworowi, główki wewnętrznej warstwy chronią ogonki obu warstw przed roztworem znajdującym się wewnątrz kuli.
Dwuwarstwa lipidowa jest także bazą błony komórkowej. Wynikające stąd pokrewieństwo błony i liposomów powoduje, że banieczki zbudowane z dwuwarstwy lipidowej mogą oszukać układ odpornościowy skóry i wniknąć głęboko w skórę.
Liposomy bardzo rzadko wnikają w warstwę ziarnistą naskórka i mają okazję połączyć się z żywymi komórkami, najczęściej są rozbijane przez enzymy w płytszych warstwqach naskórka a substancje w nich zawarte wzbogacają NMF i cement międzykomórkowy. A zawarta w nich woda i substancje czynne ulegają powolnemu wydzieleniu.
Materiał lipidowy liposmnów jets całkowicie biozgonny i po enzymatycznym przekształceniu zostaje wbudowany w w naturalne struktury warstwy rogowej.
Problemem jets krótka trwałość liposomów i wynikająca z niej konieczność wbudowywania w ich struktury związków konserwujących, które następpnie przenikają do komórek, dla których nie są obojętne.
Kosmetyka wykorzystuje pewną właściwość tych związków: w środowisku wodnym, pod wpływem napięcia powierzchniowego tworzą one zorganizowane struktury, zwane lamelami. Nadmiar wody powoduje ich mechaniczne rozerwanie, w efekcie którego tworzą się jedno- lub wielowarstwowe pęcherzyki. Utworzone w ten sposób nośniki, w zależności od surowca, który zastosowano do ich otrzymania, noszą odpowiednio nazwę: liposomów (z fosfolipidów), sfingozomów (sfingolipidy) lub niosomów (niejonowe ZPC).
Dla potrzeb kosmetyki i farmacji stosuje się liposomy o wielkości 100-250 nm. Tym lepiej przenikają one przez przestrzenie międzykomórkowe, im mniejsza jest przeciętna średnica nośnika. Pęcherzyki o średnicach poniżej 100 nm mogą wnikać zbyt głęboko w skórę (nawet do krwioobiegu), co zdecydowanie nie jest wskazane dla zdrowia.
Wykorzystywane są dwa rodzaje liposomów: tzw. puste (empty liposomes) i obciążone (loadead liposomes), które różnią się między sobą stopniem nagromadzenia substancji czynnych kosmetycznie lub dermatologicznie. Przy pomocy liposomów mogą być przenoszone substancje rozpuszczalne zarówno w tłuszczach, jak i w wodzie. Należy jednak pamiętać, że mówienie o liposomach pustych, czy obciążonych nie jest precyzyjne, ponieważ już sam materiał, z którego są wytwarzane (fosfolipidy, sfingolipidy), ma określoną aktywność biologiczną.
Najczęściej stosowane substancje biologicznie czynne przenoszone za pomocą nośników to:
proteiny (kolagen, elastyna)
witaminy
ekstrakty roślinne
olejki eteryczne
środki powodujące opalanie (DHA, tyrozyna)
substancje silnie nawilżające
Liposomy bez trudu pokonują barierę, jaką dla substancji zawartych w kremie stanowi naskórek. Nawet spoiwo, które szczelnie wypełnia przestrzenie między jego komórkami, nie stanowi dla nich przeszkody. Dzięki temu substancje, które za ich pomocą są przenoszone, przenikają przez barierę warstwy rogowej w większym stężeniu i wykazują znacznie silniejsze działanie niż te same związki aplikowane w postaci wolnej.
Na kosmetycznym rynku bardzo często pojawiają się preparaty z aktywnymi formami witamin (A, B, C, E, koenzym Q10). Aby skóra mogła jednak skorzystać z witamin zawartych w preparatach kosmetycznych do jej głębszych warstw muszą dotrzeć ich aktywne formy. Stworzenie kosmetyku, w którym witamina wykorzystywana jest dopiero po wprowadzeniu jej w głąb skóry, możliwe jest właśnie dzięki nośnikom, które nie tylko stabilizują witaminy w preparacie kosmetycznym, ale także pomagają przenosić je w głębsze warstwy naskórka.
I tak np. witamina A jest wyjątkowo cennym składnikiem preparatów kosmetycznych pod warunkiem, że dostarczymy ją skórze na tyle głęboko, by żywe komórki mogły ją przetworzyć i wykorzystać do regeneracji. Ponadto witamina A jest bardzo nietrwała, dlatego w kosmetykach najczęściej stosuje się ją w postaci jej pochodnych - octanu lub palmitynianu - które są bardziej odporne na działanie powietrza i słońca. Dzięki liposomom istnieje możliwość wprowadzania witaminy A w jej nieprzetworzonej, najbardziej aktywnej postaci, tzn. retinolu, na odpowiednią głębokość.
Podstawowym problemem związanym ze stosowaniem witaminy C jest jej minimalna zdolność przenikania przez barierę warstwy rogowej naskórka. I w tym wypadku skuteczną metodą wprowadzenia kwasu askorbinowego w głąb naskórka jest zamknięcie go w liposomach. Pozwala to nie tylko na stosunkowo głębokie wnikanie, ale również stwarza specyficzny system stopniowego uwalniania tego antyutleniacza, co z kolei umożliwia utrzymanie stałego stężenia tego związku w warstwie rogowej.
Często w kosmetykach stosowane są również liposomy z kwasem hialuronowym, który bardzo intensywnie nawilża skórę, poprawia jej elastyczność, opóźnia efekty starzenia. Substancja aktywna zamknięta w nośniku działa w głębi skóry, dostarczając jej dokładnie tyle wilgoci, ile skóra potrzebuje.
Kolejnym przykładem transportowania składników czynnych są kosmetyki zawierające zamknięty w nanocząsteczkach tlen. Zastosowanie tego typu systemu nośnikowego umożliwia penetrację cząsteczek tlenu do głębszych warstw skóry, dzięki czemu efektywniejsze staje się jego działanie, polegające na poprawie mikrokrążenia i przemianie materii.
Do typowych kosmetyków z liposomami zaliczamy: lekkie kremy pielęgnacyjne (na dzień, na noc, regeneracyjne, przeciwzmarszczkowe, pod oczy), inne środki do pielęgnacji skóry ze specjalnie obciążonymi liposomami, preparaty samoopalające (z tyrozyną lub dihydroksyacetonem), środki pielęgnacyjne po goleniu, płyny, szczególnie bezalkoholowe, łagodne do twarzy, które łagodzą i uspokajają zewnętrzną warstwę skóry po myciu, olejki używane do smarowania rozstępów skóry, oleiste preparaty po kąpieli i saunie.
Stosując preparaty zawierające liposomy, należy pamiętać, że nie są to już tylko zwyczajne kosmetyki pielęgnacyjne. Mogą one bowiem działać nie tylko na powierzchni naskórka, ale także w jego głębszych warstwach. Właśnie dlatego preparaty tego typu powinny być dobierane bardzo starannie w zależności od indywidualnych potrzeb skóry.
Oprócz małych nośników typu liposomów coraz częściej stosuje się w kosmetykach także kapsułki o większych rozmiarach, np. granulosomy. Przy pomocy granulosomów, podobnie jak w przypadku liposomów, w sposób bardziej efektywny wykorzystywane są substancje, które za ich pomocą są przenoszone. Granulosomy mogą być wprowadzane do każdego rodzaju wyrobu kosmetycznego. Ze względu na większe wymiary tego typu nośników ograniczona jest możliwość ich penetracji w głąb skóry, ale z drugiej strony - można zmniejszyć toksyczne działanie wielu substancji, które za ich pomocą są przenoszone. Stosując granulosomy można uniknąć np. penetracji substancji promieniochronnych, których działanie ogranicza się do powierzchni skóry. Szczególne zastosowanie znajdują one w maseczkach i innych produktach tworzących na stosowanej powierzchni cienką warstwę, tzw. film.
Zalety liposomów:
dobrze wchłaniają się przez skórę,
uzupełniają wymyte lipidy skóry bez efektu natłuszczania,
zmniejszają ilość zużytych składników jednocześnie osiągając ten sam efekt,
chronią wrażliwe substancje (np. dając możliwość wprowadzania enzymów),
ich elementy czynne głęboko wnikają do zrogowaciałej warstwy skóry, mając jednocześnie zwiększone działanie biologiczne,
zmniejszają resorbcję składników czynnych, umieszczając je w głębszych warstwach skóry.
Stosowanie produktów zawierających liposomy wzmacnia:
ochronę przed negatywnym wpływem środowiska zewnętrznego podrażnionej i zmęczonej skóry, dzięki temu, że odbudowuje naturalną barierę ochronną,
pielęgnację wysuszonej skóry przy pomocy pustych liposomów - wygładzanie zewnętrznej skóry i dostarczenie kwasu linolowego do gruczołów łojowych,
ochronę przed przedwczesnym starzeniem się skóry poprzez dostarczanie niezbędnych witamin (A, E, C, B5) oraz innych substancji biologicznie czynnych (białka, aminokwasy, flawonoidy, enzymy).