BIOGRAFIA
Sergiusz Hessen urodził się 16.08.1887 roku w Ust' Sysolsku. Był synem Józefa Hessena i Anny Makarownej. W wieku pięciu lat wraz z ojcem pojechał do Odessy, aby tam osiąść. Ojciec ożenił się ponownie z Anną Sztejn która miała trzech synów. Atmosfera rodzinna wpływała korzystnie na ukształtowanie się pełnego szczerości i życzliwości stosunku do innych ludzi. Był dzieckiem dość religijnym, najpierw uczęszczał z guwernantką do kościoła katolickiego, a w gimnazjum uczęszczał na nabożeństwa do cerkwi, chętnie się uczył w wieku 10 lat płynnie mówił już po francusku.
W petersburskim gimnazjum do którego uczęszczał był jednym z najlepszych uczniów. Uczęszczał do niego prawie osiem lat, wraz ze swoimi przyrodnimi braćmi. Z najmłodszym chodził do jednej klasy. Następnie rozpoczął studia w Heidelbergu i Fryburgu. Swoją działalność naukową rozpoczął podczas studiów. Kiedy studiował w Heidelbergu uformował się filozoficzny kierunek tej działalności, zaś pod wpływem H. Rickerta ( we Fryburgu) wyklarowały się filozoficzne założenia przyszłych „ Podstaw pedagogiki”. Wraz z innymi studentami założył koło filozoficzne, które zajmowało się dyskusją na temat szkoły marburskiej. W latach 1910- 1914 był redaktorem czasopisma „Logos”, czasopisma, które powstało na kole filozoficznym.
Wstąpił w związek małżeński z Niną Minor. Miał dwóch synów- Eugeniusza i Dymitra. Po kilku latach rozstał się z żoną i przyjechał do Polski. Kolejny raz już w Polsce żeni się z Marią Niemyską. W 1944 roku umiera najstarszy syn.
W czasie dwudziestolecia międzywojennego rozwija swoją działalność naukową. Jest autorem m. in., znanych do dziś: „ Podstaw pedagogiki” , „ O sprzecznościach i jednościach wychowania” i „ Moje życie”. Pisał także do czasopism Logos- wymienione wyżej, Żurnal Ministerstwa Proswieszczenija, Filozofia, Kultura, Wychowanie. Zmarł w roku 1950.
ETAPY ROZWOJU MORALNEGO
anomia (nomia -prawo z gr) - stan bezprawia. Dziecko działa bezrefleksyjnie, zabawa, naśladownictwo starszych, do 7 lat.
heteronomia - stan narzuconego prawa zewnętrznego. Dziecko poddane zostaje wielu zadaniom, musi to robić bez utożsamiania się z tym co robi. To okres pracy, świadomość obowiązku, odpowiedzialność, wytrwałość, więzi społeczne, tolerancja, męskość. Trwa według S. Hessena do ok. 16 roku życia
autonomia -stan uwewnętrznienia praw, dojrzałość, przyjmowanie praw jako własnych. Istota jej wyraża się w tym, że jednostka jest otwarta, gotowa do przyjęcia norm i wartości środowiska. Swoje rozważania skierował także ku dorosłym i personalizmowi.
S. Hessen posiadał również kilka własnych koncepcji w kwestii szkolnictwa, nauczycieli czy wychowania oto niektóre z nich:
KONCEPCJA SZKOŁY - szkoła trójstopniowa:
1) 7-10/11 r. ż. - szkoła powinna być jednolita dla wszystkich ale ze zróżnicowaniem regionalnym (zapoznanie z regionalnymi dobrami kultury, wartościami)
2) 11-15 r. ż. - drugi etap to zróżnicowanie psychologiczne, dostosować się do zainteresowań, poznać kompleksy i trudności.
3) 15-18 r. ż. - trzeci etap to zróżnicowanie zawodowe - predyspozycje, talenty, zdolności.
NAUCZYCIEL- powinien kierować dziecko tak, by nastąpiło samokształcenie, stwarzać warunki i możliwości. Nauczyciel powinien zdobywać wiedzę na uniwersytecie, a nie w szkołach dla kształcenia nauczycieli. Ma być wykształcony i przejawić miłość w stosunku do swoich podopiecznych.
S. Hessen krytykował teorię pedagogizmu, który przedkładał wiedzę, na której opiera się technika nauczania, nad wiedzę w zakresie samego przedmiotu nauczania.
WYCHOWANIE - jest to proces złożony z kilku warstw, będący przedmiotem badań różnych nauk.
W „PEDAGOGU” wyróżnił cztery warstwy wychowania:
1) Psychofizjologiczna - OPIEKA I TRESURA -biologiczne podłoże wychowania, występuje nawet u zwierząt, tworzenie pewnych nawyków postępowania
2) Społeczna - URABIANIE jednostki na członka grupy społecznej - środki zewnętrznego oddziaływania: przymus, sugestia, kary, nagrody, zasadą urabiania jest władza, która scala poszczególne jednostki w grupy społeczne, cel - adaptacja do grupy społecznej.
3) Warstwa duchowa kultury- KSZTAŁCENIE - kształtowanie się osobowości, poszukiwanie prawdy, wykształcenie to samokształcenie, cel - kształcenie człowieka wolnego, będącego samym sobą, a nie odtworzeniem wzorca narzuconego przez społeczeństwo, cele wykształcenia pokrywają się z celami kultury
4) warstwa duchowo-religijna - MIŁOŚĆ- dążenie do dobra , „miłość dusz ludzkich”, ma charakter wyzwolenia człowieka - zbawienia,
POGLĄDY PEDAGOGICZNE
Personalizm jest to określenie pewnych relacji i koncepcji człowieka, które akceptują jego indywidualność, niepowtarzalność, podmiotowość i osobowość. Personalizm to także nazwa pewnych ruchów czy zaangażowań na rzecz człowieka jako osoby i definicja określonych podstaw. Personalizm według Sergiusza Hessena kształtował się w procesie wysiłków skierowanych na zrozumienie potrzeb i celu wychowania człowieka. Stawiał personalizm naprzeciw z naturalizmem i socjologizmem pedagogicznym.
W naturalizmie natomiast człowiek traktowany jest jak przedmiot, jak hodowany organizm ze wszystkimi funkcjami, dyspozycjami i zdolnościami. Podobne podejście ma socjologizm, który traktuje człowieka jak przedmiot- element funkcjonujący w większej całości. Doskonalenie i rozwój jest przedmiotem troski tylko wówczas gdy ma za zadanie przygotowania jednostki do pełnienia określonych ról w społeczeństwie idąc tą myślą, człowiek to tryb maszyny, którą jest społeczeństwo, i aby dobrze funkcjonowało społeczeństwo, jednostka musi być dobrze „zagospodarowana”.
Sergiusz Hessen często odwoływał się do J. Deweya. Po części także zgadzał się z nim, gdyż uważał, iż człowiek jest w stanie przeobrazić świat, i że ma odpowiednie predyspozycje. Natomiast działanie jak to ujmuje John Dewey - przedmiotowe, jest formą podstawową życia ludzkiego. Dlatego w procesie wychowania istotne jest rozwijanie aktywności człowieka, tzn. rozwój jego i świata.
S. Hessen wyodrębnił również w człowieku duchowość. Uważał, że stanowi ona o jego istocie i nie należy do świata rzeczywistego, chociaż się w nim przejawia przez duchową działalność człowieka. Człowiek jest kimś, kto czuje nacisk popędów i doznaje przyjemności towarzyszących zaspokajaniu tych popędów. Ma świadomość, że jest istotą zdeterminowaną, która podlega prawom natury i regułom życia społecznego. Wiedza jaką człowiek ma o sobie, jako o podmiocie ma związek z odkrywaniem swojego indywidualnego „ja”. Hessen stwierdził, że dziecko jest „zanurzone w otoczenie, które jest polem jego działalności”. Dziecko pojmuje świat jako ciąg dalszy swojego „ja”.
U człowieka wyróżniał też poznawczą duchową aktywność, która skierowana jest na świat jako na przedmiotową całość. Aktywność ta tworzy pewną wiedzę o świecie, Hessen nazwał ją światopoglądem, który chce się wyrazić w formach mających powszechne znaczenie. Jest to duchowy związek, w którym człowiek jest istotą pochłaniającą wszechświat. Bez światopoglądu pojętego, jako żywy stosunek do świata, pojedynczy człowiek nie ma świadomości samego siebie, tzn. żadnego osobowego bytu. Im więcej zyskuje świat, tym człowiek bardziej rozwija się, jako osoba. Człowiek nieustannie pragnie wyjść poza wszelkiego rodzaju własne ograniczenia, zdobywając światopogląd, który stanowi część jego osobowości, która to formuje się wówczas, gdy osoba dąży do celów innych niż fizyczne czy instynktowne. Kształtuje się sama w momencie osiągania celów wykraczających poza potrzeby fizyczne, psychiczne i społeczne człowieka. Kiedy osoba poświęca się czemuś wartościowszemu, wyższemu, dorabia się osobowości, jakby otrzymywała ją w darze.
Według Hessena człowiek, który daleko zaszedł w rozumieniu i poznaniu świata oraz osiągnął wysoki poziom wszelkiej mądrości, a co też przekłada się na posiadanie silnej osobowości, jest wolnym człowiekiem, wolnym poprzez siłę swej osobowości. Wolność ściśle wiąże się również z samoświadomością oraz wiedzą. W ten sposób człowiek rozróżnia dobro i zło. Zdobył wiedzę na temat wartości i wie, co powinno się robić, a czego nie. Człowiek z silną osobowością jest bardziej wolny, ponieważ jego czyny w znacznym stopniu podlegają krytycznej samoocenie. Głównym celem takiego wychowania jest kształcenie osobowości młodego człowieka poprzez wdrażanie wartości m.in. kulturalnych. Wychowanie przebiega w takim rozumieniu od anomii, czyli istnienia pozbawionego prawa, przez heteronomię, czyli posłuszeństwo prawu dyktowanemu z zewnątrz, do autonomii, czyli posłuszeństwa prawu pochodzącemu z własnego wyboru.
Ostatecznie Hessen wyróżnia cztery warstwy wychowania: - życia biologicznego, psychofizyczny rozwój człowieka, głównie podkreślane przez pedagogikę naturalizmu, warstwa bytu społecznego czyli uspołecznienie jednostki przez integrowanie z grupą społeczną, co podkreśla pedagogika socjologizmu, warstwa kultury duchowej czyli pokrywająca się z warstwą społeczną, jest wyrazem uduchowienia i ma jasny, wyraźny charakter wspólnoty duchowej, wychowanie z tego punktu widzenia staje się kształceniem. To akcentuje pedagogika humanistyczna albo personalistyczna, ponieważ jej ostatecznym celem jest uformowanie czy za Hessenem „urobienie” osobowości ludzkiej, która jest warstwą swego rodzaju moralności, której fundamentem jest miłość bliźniego.
Poruszony zatem zostaje temat wychowania moralnego osoby. Inny rodzaj wychowania moralnego, istniejącego poza kształceniem budującym osobowość człowieka. Nazywa to moralnością wyższego stopnia, która nie jest związana z osiąganiem celów kształcenia. Hessen twierdzi, że wychowanie moralne nie może skończyć się w oznaczonym okresie życia człowieka, lecz trwając przez całe życie może zostać jedynie przerwane z chwilą jego śmierci.
Przez dostrzeganie duchowego istnienia i włączanie go w myślenie i działanie człowieka Sergiusz Hessen opisuje personalizm pedagogiczny. Jego wiedza była wolna od wszelkich poglądów np. naturalizmu, czy socjologizmu które odnosiły się przede wszystkim do cielesności. Istota personalizmu Hessena związana jest ze stwierdzeniem iż istnienie osoby jako całości, jest możliwe wówczas gdy składa się ona ze sfery fizycznej, psychicznej i społecznej. Jednocześnie zwraca uwagę na fakt, iż jest to podmiot, a nie przedmiot wychowania.
Ciekawą była również myśl, dotycząca wolności. Hessen twierdził iż wolność jest tym czynnikiem, który rozstrzyga wzajemne napięcie między swobodą i przymusem, jest więc czymś dynamicznym, jest ustopniowana, przenika ów przymus i tym samym nadaje mu sens pedagogiczny. Swą twórczą, pozytywną wolność stawia Hessen w opozycji do wolności negatywnej Rousseau i Tołstoja i dzięki temu podkreśla różnorodność, zmienność i otwartość osobowości na wartości. Hessen nie chce mieszać wolności z anomią, a również konieczności obowiązku z koniecznością praw człowieka.
W okresie anomii powinność może być naruszona, bo nie jest jeszcze zrozumiała, choć nie traci swojego znaczenia i bytu. Dlatego pierwsze lata życia wypełnione są różnego rodzaju nagrodami, karami czy sugestiami, po to, by młody człowiek przywykł do presji powinności tak aby jego dorosłym życiu przymus nie był już potrzebny. W takiej sytuacji celem wychowania może być wyłącznie ciągłe, systematyczne rozwijanie w człowieku wolności poprzez ponadosobowe cele, wartości, które realizowane są twórczym wysiłkiem osobowości. Takim zalążkiem twórczej postawy dziecka, twierdzi Hessen, jest zabawa, którą winna przenikać przyszła lekcja, czyli heteronomia w wychowaniu, w tymże stwierdzeniu mieści się pierwszy etap dialektyki Hessena.
Interpretując ten etap rozważań Hessena, trzeba uwydatnić pierwszą dość istotną niejasność; jeżeli zabawa jest działalnością instynktowną, nastawioną na teraźniejszość, a nie na cele ją które są do osiągnięcia za jej pośrednictwem, czyli brak jej stałości i prawidłowości, to tym samym nie może twórcza, ani też być częścią autonomii która charakteryzuje się tym, że nie jest ani chaotyczna, ani samowolna. Ten punkt widzenia jest zgodny z dialektyką Hessena, która podobnie jak Platońska zakłada, że wyższy etap rozwoju osobowości jest nie tyle całością poprzednich etapów, ile raczej ich pełnią, to znaczy, że zawierając je w sobie jest zarazem czymś doskonalszym. Aby jednak tak było, konieczne jest, by zabawa zyskała odmienne właściwości, takie, które pozwalałyby na pojawienie jakichś konkretnych form twórczości, odpowiadających psychicznym możliwościom dziecka. Praca twórcza, zdaniem Hessena, stanowi Heglowskie przezwyciężenie zabawy i lekcji. Dlatego też akcentuje on fakt, że zabawa kryje w sobie zarodek pracy raczej potencjalnie niż realnie - a cele realizowane przez dziecko stają się coraz bardziej stałymi. Hessen swą dialektykę form aktywności usiłuje rozwiązać w ten sposób, że zabawa powinna kierować się w stronę lekcji, lekcja zaś ma przeświecać zabawę, być dla niej swoistą zasadą; uchroni to zabawę przed zaszufladkowaniem jej jako pustą rozrywkę. Praca twórcza, zdaniem Hessena, stanowi Heglowskie przezwyciężenie zabawy i lekcji.
PODSUMOWANIE
Chcąc pokusić się o podsumowanie założenia personalizmu pedagogicznego, można stwierdzić, iż Hessen wniósł niewiele. Zwrócił jednak uwagę na duchowy rozwój młodego człowieka i na indywidualne podejście do niej. Kierował się podmiotowością osoby. Próbował wyłamać się z naturalistycznego ujęcia człowieka. Pomimo tych dokonań, nie odkrył niczego nowego, zaskakującego. Wpisał się w grono wielu innych personalistów, którzy również skupiali się w sposób podobny na jednostce. Nie można jednak całkowicie skreślić jego działalności naukowej. Sergiusz Hessen żył w czasach przełomowych, kiedy to świat próbował wyrwać się spod piętna socjalizmu, który powoli zanikał, ale widoczny był w wielu miejscach, również w pedagogice. Jak na tamte czasy, personalizm był innowacją. Zupełnie różnił się od dotychczasowych ideologii. Kładł nacisk na człowieka indywidualnego, a nie na człowieka społecznego.
Pokazał rewolucyjne podejście do wychowania, odwołał się do wartości, do sfery duchowej, która do tej pory była tłamszona, pomijana, gdyż ważniejsze było dobro wspólne. Człowiek został wkomponowany w społeczeństwo i na dobre stał się jego elementem.
S. Hessena całą teorię, którą przedstawił, można zobaczyć w warstwach wychowania. Zaczyna od warstwy fizycznej, przechodzi czy zagłębia się wręcz coraz bardziej w psychiczną i duchową sferę człowieka. Ujmuje bardzo dobrze wieloaspektowość człowieczeństwa. Porusza temat potrzeb i popędów człowieka, wychowania jednostki do dobrego współistnienia z grupą, wychowania duchowego oraz doskonałości, do której człowiek dążąc rozwija siebie.
W personalizmie, mówiąc o człowieku, patrzymy na jego indywidualność, oryginalność każdej jednostki niezależnie od wieku. Jak mówi Hessen, „dziecko ma świadomość, że jest częścią świata”.
Anna Szach - WSEIiI Pedagogika Specjalna rok I semestr I, Temat: Sergiusza Hessena koncepcja rozwoju człowieka. Strona 5