Większość naszej codziennej aktywności przebiega wewnątrz struktur społecznych. Spróbujmy wyobrazić sobie sytuację, w której jesteśmy odseparowani od innych ludzi, wolni od oczekiwań i ograniczeń. Nawet kiedy jesteśmy sami, stanowimy na ogół część większej struktury, której obecność daje się odczuć. Na przykład możesz czytać te słowa w swoim pokoju albo przy stoliku w bibliotece czy kawiarni, ale nie jesteś sam; stanowisz część struktury — domu, akademika, wynajmowanego mieszkania czy biblioteki — w której całkiem blisko znajdują się inni ludzie i ich oczekiwania. Co więcej, sam fakt czytania tej książki zachodzi dlatego, że jesteś częścią college'u lub uniwersytetu, któ­ry narzuca swoje oczekiwania i ograniczenia. I nawet jeśli myślisz o robieniu czegoś ciekawszego, twoje myśli najprawdopodobniej krążą wokół wyboru alternatywnych stru­ktur społecznych.

Tak więc życie społeczne zorganizowane jest w obrębie struktur; z tego też oczywiste­go powodu potrzebny jest nam słownik, abyśmy mogli rozmawiać o tych strukturach. Zacznijmy od podstawowych elementów każdej struktury; następnie przyjrzymy się, w jaki sposób łączą się one, aby wytworzyć jeszcze większe i bardziej pojemne konstruk­cje, które ograniczają życie każdego z nas.

PODSTAWOWE ELEMENTY STRUKTURY SPOŁECZNEJ

Pozycje

Struktury społeczne składają się na podstawowym poziomie z pozycji społecznych, które określają zajmowane przez nas miejsce w systemie wzajemnie powiązanych pozycji (Nadel, 1957; Parsons, 1951). Na przykład obecnie zajmujesz pozycję społeczną „studen­ta" i fakt ten lokuje cię wewnątrz większego systemu — studentów, asystentów, profeso­rów, pracowników administracji, obsługi technicznej i innych, które występują w college' u czy uniwersytecie.

Znając swoją pozycję, wiemy, co do nas należy i czego się od nas oczekuje. A zatem dana pozycja ma znaczenie tylko w relacji do innych — temat ten jeszcze omówimy, ale obecnie chciałbym podkreślić jedną prostą rzecz: pozycje społeczne wiążą się z określo­nymi treściami kulturowymi. Wobec każdej z nich istnieją jakieś oczekiwania bądź normy, jak powinniśmy się zachowywać, kiedy ją zajmujemy (Linton, 1936); a te normatywne oczekiwania nasycone są wartościami, przekonaniami, zasobami wiedzy, językiem, a na­wet technologią. Pozycja studenta zawiera jasno określone normy — przychodzić na zajęcia, uczyć się, zdawać egzaminy, odnosić się z szacunkiem do nauczycieli, nie rozmawiać na zajęciach, zadawać pytania, oraz inne oczekiwania, które można wyliczyć na kartce papieru. Ale normy te obejmują także pewne aspekty innych systemów kulturo­wych: opierają się na określonej hierarchii wartości; odwołują do konkretnych przekonań; korzystają z odpowiednich zasobów wiedzy; i wymagają zastosowania odpowiednich technologii. Tak więc na każdą pozycję przypada ogromna liczba kodów kulturowych. Z jednej strony może się to wydawać zbędnym obciążeniem, lecz z drugiej tak wiele informacji daje człowiekowi możliwość wyboru kodów oraz sposobu ich wykorzystania. A zatem pozycja społeczna ma swoją dynamikę i oddziałują na nią podstawowe systemy kulturowe. Dzieje się tak dlatego, że zajmuje ją aktywna, myśląca i potencjalnie twórcza istota ludzka, która musi decydować, w jaki sposób czynniki kulturowe mają kierować jej zachowaniem w określonej pozycji. Jeszcze raz chciałbym podkreślić, że nie jesteśmy pszczołami ani mrówkami; ludzie bowiem mają zdolność kształtowania swoich zachowań.

Role

Kiedy w danej pozycji zachowujemy się w określony sposób, to uwzględniamy normy oraz inne systemy symboli, a następnie kształtujemy to zachowanie w taki sposób, aby odpowiadało naszym potrzebom, osobowości a także wymaganiom danej sytuacji. Ów sposób zachowania w połączeniu z zajmowaną pozycją nazywamy rolą. Jest ona dyna­micznym aspektem pozycji społecznej i obrazuje sposób odwoływania się do systemów kulturowych (Linton, 1936; Heiss, 1981; Biddle, 1992). Aby mieć status studenta na przykład, należy przywiązywać wagę do zachowań określonych przez scenariusze kultu­rowe, a zarazem godzić owe zachowania z potrzebami osobistymi oraz oczekiwaniami innych osób zajmujących te same lub inne pozycje w danej sytuacji (R. Turner, 1978). Role zatem są złożonymi działaniami, ponieważ wymagają współgrania wielu czynników — kultury, osobowości, innych ludzi oraz innych pozycji. Zajmijmy się teraz wyjaśnie­niem owej złożoności przez wprowadzenie kilku dodatkowych pojęć.

Układ pozycji

Każdy z nas zajmuje wiele różnych pozycji społecznych, usytuowanych w różnych strukturach. Na przykład mamy określone pozycje w rodzinie (dziecka, ojca lub matki), w kościele (wierny), w organizacjach (student, robotnik, członek jakiegoś stowarzysze­nia), w grupie (przyjaciół, studenckiej itp.), w społeczności lokalnej (mieszkaniec), w par­tiach politycznych (głosujący), w społeczeństwie (obywatel) itd., itd. Ów kompleks pozycji, które każdy z nas zajmuje, często określany bywa mianem układu pozycji (Merton, 1957).

Wyznacza on struktury, do których należymy, oraz systemy kulturowe, z którymi jesteśmy związani. Dzięki znajomości czyjegoś układu pozycji możemy wiele o tej osobie się dowiedzieć, ponieważ rozumiemy systemy kulturowe oraz towarzyszące im oczekiwa­nia, które wyznaczają i kierują jej zachowaniami. Na przykład łatwo jest rozpoznać różne typy studentów — takie jak: „zwierzę towarzyskie", „żonaty i dzieciaty", „pracujący na pół etatu", „pracujący na pełnym etacie", „dojeżdżający", „mieszkaniec akademika" „leniwy", „gorliwy" itd. Różnice pomiędzy tymi studentami odzwierciedlają zróżnicowa­ną sieć przynależności do struktur społecznych. Każda pozycja w poszczególnych konfi­guracjach opiera się na różnych systemach kulturowych, które kierują postrzeganiem i zachowaniami. Jeśli wyszczególnimy wszystkie pozycje, które każdy z nas zajmuje, a następnie określimy struktury i kulturę, w których pozycje te są zakotwiczone, wówczas uzyskamy socjologiczny obraz tego, „kim jesteśmy".

Układ ról

Ciśnienie i konflikt ról

Każdej pozycji społecznej odpowiada ustalony zbiór zachowań. Suma wszystkich tych zachowań tworzy układ ról (Merton, 1957). Na przykład układ ról studenta (pozycja społeczna) może obejmować chodzenie na zajęcia, spędzanie czasu z przyjaciółmi, korzy­stanie z biblioteki czy komputera, naukę, zdawanie egzaminów, uczestniczenie w stowa­rzyszeniach studenckich, pracę na pół etatu i uprawianie jakiegoś sportu. Z racji zajmo­wania jednej głównej pozycji — studenta — nabierają znaczenia różne zachowania związane z określonymi rolami. Niektóre z nich umieszczają daną osobę w nowej roli społecznej — dajmy na to członka drużyny sportowej albo pracownika na pół etatu — ale my koncentrujemy się tutaj jedynie na układzie zachowań związanych z jedna określoną pozycją. Niektóre pozycje społeczne są bardzo mocne i wymagają wielu różnych zacho­wań, podczas gdy inne, prostsze, obejmują znacznie mniej rodzajów zachowań. Porównaj różnicę pomiędzy pozycją „matki" lub „studenta" z jednej strony, a „klienta" w sklepie z drugiej strony; liczba i różnorodność zachowań związanych z tymi pozycjami jest ogromnie zróżnicowana, podobnie jak i należące do nich układy ról.

przekonania i normy związane

z edukacją i szkołą

przekonania i normy związane z miejscem pracy

przekonania i normy określające właściwe

pełnienie swojej roli

przez małżonków

student

pracownik

żona

przekonania i normy związane z rodzicielstwem

członek kościoła

OSOBA

matka

mieszkaniec

obywatel

przekonania i normy dotyczące lokalnej społeczności i życia sąsiedzkiego

przekonania i normy odnoszące się do polityki, głosowania i uczestnictwa

w życiu społecznym

Ryc. 4.1. Hipotetyczny układ pozycji. Każda pozycja w tym układzie związana jest z trochę innymi scenariuszami kulturowymi, na które składają, się przekonania i normy, te zaś z kolei odwołują, się do wartości oraz innych systemów kulturowych, takich jak technologia. Tworząc podobny wykres dla siebie, możemy wiele się dowie­dzieć zarówno o sobie, jak i o kodach symbolicznych, które kierują naszym postrzeganiem, nastawieniami i działaniami

Uczestniczenie w strukturach społecznych wiąże się z wieloma napięciami. Jednym ze źródeł jest fakt. iż zajmowanie określonych pozycji wymaga zbyt wielu różnych, a czasami nawet wykluczających się nawzajem zachowań. W takich przypadkach mówimy o ciśnie­niu roli (Goode, 1960). Pracujący na pełnym etacie student, który także udziela się towarzysko, często odczuwa ciśnienie ról, bo angażuje się w zbyt wiele rodzajów działal­ności. Studenci pierwszego roku mogą silniej to odczuwać, ponieważ rzucają się w wir zbyt wielu spraw, co powoduje, że bywają przemęczeni, często chorują, stają się znerwi­cowani. Poziom owego ciśnienia ról różni się w zależności od liczby, różnorodności oraz intensywności zachowań.

Konflikt ról pojawia się wówczas, kiedy zajmujemy różne pozycje społeczne, które są ze sobą w konflikcie albo wręcz się wykluczają. Matka trojga dzieci (jedna pozycja społeczna), która studiuje (druga pozycja), najpewniej będzie przeżywać poważny kon­flikt, usiłując pogodzić bardzo odmienne wymagania. Na przykład hipotetyczna kobieta, której układ ról jest przedstawiony na rycinie 4.1, jest pewną kandydatką do przeżywania konfliktu ról, a zapewne także ciśnienia ról. Podobnie student, który pracuje na pół, a co gorsza, na całym etacie, także tego będzie doświadczał. Konflikt ról jest nie do uniknięcia w społeczeństwach złożonych, w których każdy zajmuje różne pozycje w rozmaitych strukturach, a każda z nich ma własne wymagania. Zazwyczaj można go łagodzić, oddzielając od siebie miejsce i czas działania w ramach zajmowanych pozycji. Gdyby matka-studentka w pełni wykorzystała czas przeznaczony na naukę, przebywając na uczelni, wówczas po powrocie do domu mogłaby zająć już tylko pozycję matki i konflikt zostałby zredukowany. Ale w tym przypadku jest to zazwyczaj niemożliwe, ponieważ studentki będące matkami muszą także uczyć się w domu, co jest powodem narastania konfliktu.

Tak więc w układy pozycji oraz w układy ról wbudowane są źródła napięcia, ciśnienia i konfliktu. Są one ceną, którą płacimy za życie w złożonych społeczeństwach; każdy z nas musi albo nauczyć się radzić sobie z owymi źródłami napięć i konfliktów, albo cierpieć ich skutki.

Sieć pozycji

Dotychczas nie powiedziałem nic o samej strukturze: wymieniłem zaledwie niektóre z jej elementów. A zatem nie. zwlekajmy już dłużej z wyjaśnieniem, czym ona jest. Struktury społeczne składają się z sieci wzajemnie powiązanych pozycji, a także z syste­mów kulturowych i ról związanych z owymi pozycjami. Struktura pojawia się wówczas, kiedy pozycje są w ten sposób powiązane, że pełnione przez nas role w ramach jednej pozycji podlegają oddziaływaniu i same oddziałują na role pełnione w ramach innych pozycji. Na przykład rodzina jest strukturą złożoną z trzech podstawowych pozycji — ojca, matki, dzieci — pomiędzy którymi istnieją wzajemne związki lub, inaczej, sieć powiązań, które sprawiają, że rodzina jest strukturą społeczną. To, co robią poszczególni członkowie rodziny, oddziałuje na sposób pełnienia swych ról przez pozostałych jej członków, a zarazem jest przez ich zachowania ograniczane.

Być może wydaje się to tak oczywiste, że szkoda tracić czas na mówienie o tym, ale kiedy struktury społeczne stają się większe i bardziej złożone, wówczas musimy znaleźć sposób, w jaki mamy na nie patrzeć i jak o nich mówić. Przedstawiając struktury społeczne jako sieci pozycji społecznych, uzyskujemy podstawowe narzędzie do ich analizowania, zwłaszcza zaś tych największych (Wellman, Berkowitz, 1988; Burt, 1980; Marsden, Lin, 1980). Ale skoro mamy posługiwać się pojęciem sieci w badaniu struktur społecznych, trzeba wcześniej wprowadzić kilka innych podstawowych pojęć (Maryanski, Turner, 1991, s. 540-557).

Wymiary struktury

Jakie to są pojęcia? Jedno z nich jest całkiem proste: liczba różnych rodzajów pozycji w sieci. Struktury z dwiema lub trzema pozycjami są czymś całkiem innym aniżeli te, które zawierają wiele pozycji, o czym zaraz przekonamy się, porównując twoją rodzinę z twoim college'em. Inny wymiar jest także bardzo prosty; liczba osób zajmująca pozycję określo­nego rodzaju. Sieć obejmująca tysiąc osób zajmujących daną pozycję — dajmy na to, studenta — i stosunkowo niewiele na innych pozycjach (np. wykładowców) będzie znacznie różniła się od tej, gdzie rozmieszczenie ludzi na różnych pozycjach jest bardziej równomierne (np. sieć przyjaciół w postaci grupy towarzyskiej albo, bardziej formalna, związek studencki).

Kolejną użyteczną cechą jest natura powiązań pomiędzy pozycjami. Czy powiązania te są luźne, jak w przypadku przygodnych znajomych? Czy są tylko czasowe, jak w przy­padku studentów z jednej grupy? Utylitaryści spytaliby (Coleman, 1991) o to, czy i jakie cenione dobra — np. pieniądze, miłość, honor, oceny — krążą pomiędzy pozycjami. Natomiast zwolennicy teorii konfliktu (Collins, 1975) zainteresowaliby się, czy są jakieś różnice w przypisanej do określonych pozycji władzy, a jeśli tak, to jak duże? Kolejne pytanie to: W jakim stopniu każda pozycja w sieci jest związana ze wszystkimi innymi pozycjami (ten wymiar często nazywany jest gęstością sieci)?

Biorąc pod uwagę te wszystkie wymiary, możemy opisać każdy rodzaj struktury. Rodzina amerykańska jest prostą strukturą; składa się z kilku pozycji; pozycje te są silnie powiązane ze sobą (to znaczy, że wszyscy jej członkowie są w bezpośrednim związku ze sobą); każdą pozycję zajmuje niewiele osób; powiązania są zazwyczaj ścisłe; rzadko są czasowe; dobra krążące pomiędzy pozycjami są wysoko cenione (miłość, wsparcie i, oczywiście, pieniądze); na to, w jaki sposób pełnione są poszczególne role, duży wpływ mają różnice we władzy przypisanej do określonych pozycji (rodzic-dziecko, a czasami matka-ojciec). Porównaj ten rodzaj struktury z grupą ćwiczeniową, związkiem studenc­kim, drużyną sportową bądź miejscem pracy: charakter i rodzaje pozycji, liczba osób zajmujących poszczególne pozycje, gęstość połączeń, ich trwałość, rodzaj krążących dóbr oraz stopień przypisanej do każdej pozycji władzy są całkiem odmienne aniżeli te, które występują w rodzinie, w związku z czym obie te struktury także są różne.

RODZAJE STRUKTUR SPOŁECZNYCH

Jeśli weźmiemy pod uwagę samą formę, to okaże się, że istnieje tylko kilka podstawo­wych rodzajów struktur społecznych. Oczywiście, kiedy dodamy jeszcze zawartość kul­turową, wówczas powstaną różne odmiany poszczególnych typów, ale ich podstawowy charakter się nie zmieni. Na przykład grupa jest małą, opartą na bezpośrednich kontaktach wiązką pozycji i jako taka stanowi podstawową formę strukturalną; ale jej substancja — rodzina, praca, gra, rekreacja itp. — może być bardzo różna w zależności od tego, jakie symbole kulturowe kierują jej funkcjonowaniem.

Porównanie struktur społecznych

1. Struktury społeczne składają się z sieci powiązanych ze sobą pozycji społecznych, symboli kulturowych
   związanych z tymi pozycjami i z ról wyznaczonych przez scenariusze kulturowe, potrzeby osobiste i ocze­
   kiwania innych ludzi.

2. Owe sieci pozycji można opisać za pomocą następujących podstawowych cech:

1. liczby różnych rodzajów pozycji;

2. liczby osób zajmujących poszczególne rodzaje pozycji;

c)

charakteru powiązań pomiędzy pozycjami, jak np.

siła powiązań.

czas trwania powiązań.

dobra będące przedmiotem wymiany,

zróżnicowania we władzy przypisanej do poszczególnych rodzajów pozycji.

gęstość powiązań.

3. Badając jakąkolwiek strukturę — od własnej rodziny poprzez zakład pracy aż po całą gospodarkę — w kategoriach powyższych cech. możemy porównywać i przeciwstawiać sobie struktury społeczne. Posłu­gując się punkiem 2. opisz struktury, w których uczestniczysz.

Jakie są zatem podstawowe formy struktur społecznych? Odpowiedź na to pytanie stanowi główny przedmiot socjologii, jak zobaczymy w następnych rozdziałach. Obecnie tylko w skró­cie przedstawię owe formy, pozostawiając bardziej szczegółowe wyjaśnienia na później.

Grupa

Jak już wspomniałem wcześniej, grupa stanowi stosunkowo niewielką strukturę spo­łeczną złożoną z jednego lub kilku rodzajów pozycji społecznych, malej liczby osób zajmujących te pozycje, ścisłych więzi pomiędzy tymi pozycjami i jasnych kulturowych oczekiwań, co osoby te powinny robić. Grupy różnią się pod względem trwałości — od krótkotrwałego spotkania przyjaciół na lunchu do trwałych więzi łączących członków zwartej rodziny. Inną ważną cechą jest zróżnicowanie grup pod względem ich wielkości, co z kolei oddziałuje na inne jej cechy. Czasami określamy je jako różnice pomiędzy grupami pierwotnymi a wtórnymi. Grupy pierwotne są małe, zwarte, oparte na bliskich, osobistych kontaktach, podczas gdy grupy wtórne są większe i bardziej bezosobowe (Cooley, 1909). Różnica pomiędzy małą grupą seminaryjną, w której wytworzyły się bliskie więzi pomiędzy jej członkami, a dużą grupą chodzącą na wykłady, której wielkość wyklucza istnienie osobistych więzi pomiędzy wszystkimi jej członkami (niższa gęstość) jest dobrym przykładem podstawowych różnic pomiędzy grupą pierwotną a wtórną.

Nasze uczestniczenie w strukturze społecznej polega w większości na zajmowaniu pozycji w grupie, która z kolei ulokowana jest w większej strukturze, takiej jak organizacja. Na przykład twoja grupa seminaryjna, grupa przyjaciół z akademika oraz inne grupy funkcjonujące na uczelni tkwią w znacznie szerszej strukturze organizacyjnej college'u bądź uniwersytetu — tak więc poprzez uczestnictwo w wielu różnych grupach jesteś związany z większą strukturą uczelni. Grupy włączają nas w większe struktury i właśnie dlatego są niezwykle istotne do zrozumienia zarówno siebie samych, jak i całego społe­czeństwa. Są one także terenem, na którym zachodzą symboliczne interakcje — jak powiedzieliby zwolennicy teorii interakcji; albowiem zajmując w grupie pozycje i pełniąc role, wchodzimy ze sobą w interakcje, przez co tworzymy, utrwalamy, a nawet zmieniamy symbole kulturowe, które kierują naszym postępowaniem i służą nam jako kryteria do oceny samych siebie. Funkcjonowanie grup poznamy w rozdziale siódmym.

Organizacje

Organizacje są większymi i bardziej formalnymi strukturami złożonymi z różnorod­nych pozycji społecznych, które cechuje zróżnicowany udział we władzy, a także duża liczba osób zajmujących każdą pozycję (Weber, 1922). Organizacje powstają po to, żeby coś robić — zarabiać pieniądze, uczyć studentów, prowadzić wojnę, produkować jakieś dobra lub świadczyć usługi itp. — i cechuje je skłonność do tworzenia specjalnych systemów kulturowych związanych z ich celami i strukturą. Zazwyczaj myślimy o orga­nizacjach jako biurokratycznych strukturach, chociaż lepiej jest definiować je w sposób bardziej ogólny jako organizacje złożone, ponieważ ich struktura jest wyraźnie zróżnico­wana, a termin „biurokracja" wywołuje złe skojarzenia. Organizacje złożone są, jak przekonamy się o tym w rozdziale siódmym, zasadniczą strukturą integracyjną współczes­nych złożonych społeczeństw; i jako takie włączają grupy ludzi w szersze struktury społeczne.

Społeczność lokalna

Ludzie mieszkają i poruszają się w pewnej przestrzeni Fizycznej; a jeśli przestrzeń ta jest zorganizowana — drogi, szkoły, kościoły, samorząd, zakłady pracy oraz inne struktury — nazywają się oni społecznością lokalną. Jest to zatem struktura społeczna, która organizuje zarówno miejsce zamieszkania ludzi, jak i ich działania w fizycznej lub, inaczej, geograficznej przestrzeni (Hawley, 1981). I chociaż to może brzmi jak banał, niemniej sprawą istotną jest, że społeczności różnią się wielkością — od małych wiosek po gigantyczne metropolie. Dlatego też naszym celem w rozdziale dziesiątym będzie zrozu­mienie, w jaki sposób wielkość społeczności oddziałuje na jakość naszego życia.

Instytucje

Grupy i czasami organizacje są tak skonstruowane, aby zaspokajać podstawowe wymagania życia biologicznego i społecznego. Na przykład, aby przetrwać fizycznie, ludzie muszą jeść i rozmnażać się; podobnie jest ze strukturami społecznymi — gospodar­ką i systemem pokrewieństwa. Żeby zaś społeczeństwo pozostawało dobrze zorganizowa­ne, zwłaszcza kiedy zwiększa się populacja, konieczne jest wypracowanie sposobów — struktur politycznych — kontrolowania większej populacji i kierowania nią. Struktury, które powstają, żeby rozwiązywać podstawowe problemy ludzi oraz organizacji, nazywa­my instytucjami (J. Turner, 1972); i w miarę jak komplikuje się organizacja danej populacji, to samo dzieje się z podstawowymi instytucjami. Na przykład w bardzo prostych społeczeństwach istnieje tylko kilka podstawowych instytucji — rodzina, gospodarka i religia — ale kiedy powiększają się rozmiary społeczeństwa, tworzone są dodatkowe instytucje — rząd, prawo, edukacja, nauka i medycyna — przeznaczone do zaspokajania potrzeb ludzi i rozwiązywania problemów związanych z organizacją, jak zobaczymy w rozdziale dziewiątym.

Struktury kategoryzujące

Ludzie klasyfikują się nawzajem za pomocą cech wyróżniających, po czym reagują na siebie w sposób zróżnicowany. Jedynymi uniwersalnymi kategoriami są płeć i wiek, co oznacza, że wszystkie populacje ludzkie klasyfikują ludzi na podstawie ich płci i wieku, po czym odnoszą się do nich odmiennie. Będąc odmiennie traktowane, osoby należące do danej kategorii przybierają podobne cechy i w ten sposób wzmacniają tę odmienność. Na przykład reagujemy różnie na mężczyzn i na kobiety, a także zachowujemy się inaczej wobec dzieci, ludzi młodych, ludzi starych i w średnim wieku i na podstawie tej odmien­ności traktowania osoby te zaczynają tworzyć odrębne kategorie. Tak więc kategorie są tworzone i utrzymywane dzięki różnicom w traktowaniu osób, które wykazują łatwe do zidentyfikowania cechy (Hawley, 1986).

W miarę jak powiększają się populacje ludzkie i społeczeństwa stają się coraz bardziej złożone, powstaje wiele dodatkowych rodzajów kategorii: etniczne, klasowe, religijne, zawodowe, regionalne i wykształcenia. Wśród nich najważniejsze są narodowościowe i klasowe, ponieważ ich członkowie zwykle mają różne udziały w wartościowych dobrach — takich jak pieniądze, władza, prestiż, zdrowie, możliwości — na skutek zróżnicowanego traktowania; i jak podkreślają teorie konfliktu — kategorie często bywają źródłem poważnych konfliktów w społeczeństwie. Ponieważ owe struktury kategoryzujące są bardzo ważne do zrozumienia społeczeństwa, zwłaszcza zaś powstających w nim napięć i konfliktów, czasami traktowane są jako osobny rodzaj struktury i nazywane systemem stratyfikacji.

Stratyfikacja

Kiedy wartościowe zasoby dóbr w danym społeczeństwie są nierówno rozdzielane, w rezultacie czego ludzi można zaliczać do odpowiedniej kategorii na podstawie ich udziału w tych dobrach, a oni sami określają siebie w odmienny sposób, wówczas mówimy, że w danym społeczeństwie istnieje system stratyfikacji (J. Turner, 1984a). Istnieje wiele podstaw wyróżniania kategorii ludzi: płeć, wiek, dochód, narodowość i religia. Aby stratyfikacja zaistniała, wystarczy, żeby członkowie danej kategorii mieli inny dostęp do wartościowych dóbr. Na przykład jeśli czarny kolor skóry traktowany jest jako podstawa dyskryminacji ekonomicznej, politycznej i edukacyjnej, wówczas mały dostęp do pieniędzy, władzy i prestiżu wśród tych, którzy mają czarną skórę, zostaje utrwalony w systemie etnicznej stratyfikacji. Albo jeśli płeć jest podstawą odmiennego

przekonania i normy określające rzeczywistość nadprzyrodzoną oraz obowiązki związane z praktykami religijnymi

---