SŁOWNIK TERMINÓW DYPLOMATYCZNYCH
Bierne prawo legacji - prawo przyjmowania przedstawicieli jednego państwa przez drugie państwo.
Cesja terytorialna - jest najważniejszym sposobem pochodnego nabycia terytorium. Polega ona na odstąpieniu przez jedno państwo części swojego terytorium drugiemu państwu. Podstawą cesji jest międzynarodowa umowa, w której jedno państwo zrzeka się swoich praw do określonego obszaru na rzecz innego państwa. Najczęściej do cesji dochodzi w traktatach pokojowych, czyli umowach kończących stan wojny.
Cieśnina morska - naturalne wąskie połączenie dwóch rozleglejszych obszarów morskich.
Consensus - szczególny tryb podejmowania uchwał - bez głosowania - w drodze konsultacji.
Czyn zakazany przez prawo międzynarodowe - każde postępowanie niezgodne z prawem międzynarodowym, a więc każdy przypadek naruszenia tego prawa niezależnie od tego, czy doszło do niego wskutek aktywnego czy biernego zachowania państwa.
Czynne prawo legacji - prawo wysłanie przez jedno państwo swoich przedstawicieli na terytorium drugiego państwa.
Delimitacja jest to ustalenie szczegółowego przebiegu linii granicznej wraz z naniesieniem na mapę; jeden z etapów wytyczania granic państwowych.
Demarkacja jest to szczegółowe wytyczenie granicy państwowej bezpośrednio w terenie, wraz z ustaleniem znaków granicznych.
Granica jest to powierzchnia prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium państwa od innych obszarów, a więc terytoriów innych państw lub terytoriów nie podlegających niczyjej suwerenności.
Inwazja - wtargnięcie sił zbrojnych na obszar drugiego państwa, bez ustanawiania na nim jakiejkolwiek władzy lub organizacji.
Jeńcy wojenni - członkowie sił zbrojnych państwa wojującego, którzy znaleźli się we władzy nieprzyjaciela.
Kapitulacja - jeden ze sposobów zakończenia działań wojennych zawierający w sobie element całkowitego zaprzestania działań wojennych z elementem jednoczesnego poddania się nieprzyjacielowi.
Konflikt zbrojny - wszelkie przejawy walki zbrojnej miedzy państwami, nawet jeśli wojna nie została formalnie wypowiedziana.
Korpusy ochotnicze - część sił zbrojnych danego państwa. Korpusy są zaliczane do sił zbrojnych, jeśli spełniają następujące warunki: mają odpowiedzialnego dowódcę, maja stały i rozpoznawalny znak odróżniający, jawnie noszą broń oraz przestrzegają praw i zwyczajów wojennych.
Misje dyplomatyczne - organy zewnętrzne państwa wysyłającego działające na terytorium państwa przyjmującego.
Morska strefa przyległa jest to część morza przyległa do morza terytorialnego, w której państwo nadbrzeżne posiada ściśle określone uprawnienia, związane z prawem celnym, skarbowym i imigracyjnym.
Morskie wody wewnętrzne jest to część terytorium państwa nadbrzeżnego, nad którym państwo to sprawuje pełną władzę suwerenną. Wody wewnętrzne stanowią obszar położony między lądem a morzem terytorialnym. W ich skład wchodzą zatoki, tzw. zatoki i wody historyczne oraz wody portów.
Morze pełne są to obszary morskie, które nie podlegają władzy żadnego państwa i z których mogą korzystać wszyscy na zasadzie pełnej równości.
Morze terytorialne jest to pas wód morskich stanowiących część terytorium państwa nadbrzeżnego, położonych między morzem pełnym lub strefą ekonomiczną z jednej strony, a wybrzeżem lub wodami wewnętrznymi z drugiej strony. Morze terytorialne rozciąga się zwyczajowo na szerokość 12 mil.
Niesuwerenne organizacje terytorialne są to organizacje, które nie stanowią części terytorium żadnego państwa, ale i też same nie są państwami, gdyż ich władze nie dysponują suwerennością. Współcześnie można tu wskazać np. Monako czy Andorrę.
Obszar wojny - są to terytoria, na których siły zbrojne stron wojujących mogą prowadzić działania wojenne. Zalicza się tu terytoria państw wojujących (lądowe, morskie, powietrzne) oraz obszary morza pełnego.
Okupacja (zawłaszczenie ziemi niczyjej) jest to pierwotny sposób nabycia terytorium przez państwo. Miała znaczenie w okresie ekspansji kolonialnej w XV - XIX wieku. Polegała ona na dokonaniu efektywnej, rzeczywistej aneksji danego terenu i traktowaniu go jako części swego terytorium. Obecnie ten sposób nabycia terytorium stracił na znaczeniu.
Okupacja wojenna - jest ona przejściowym zajęciem przez siły zbrojne państwa wojującego części lub całości terytorium nieprzyjaciela i ustanowieniem tam faktycznej władzy.
Organizacje o kompetencjach ogólnych - nie mające dokładnie sprecyzowanego zakresu działania np.: ONZ.
Organizacje o charakterze koordynacyjnym - koordynują i uzgadniają działalność swoich członków w zakresie realizacji celów określonych w statucie organizacji.
Organizacje o charakterze ponadpaństwowym - posiadające uprawnienia do narzucenia państwom członkowskim decyzji akceptowanych większością głosów, nawet wbrew ich woli.
Organizacje powszechne (uniwersalne) - otwarte dla wszystkich państw.
Organizacje pozarządowe - organizacje działające w poszczególnych państwach, które łączą wspólne interesy i zainteresowania określonych grup osób, które połączyły się na arenie międzynarodowej w jedną organizację.
Organizacje regionalne (partykularne) - skierowane do skupienia państw określonego rodzaju np.: pod względem położenia geograficznego.
Organizacje rządowe - organizacje tworzone przez państwa i działające na podstawie umów międzynarodowych.
Organizacje specjalne (funkcjonalne) - ich działalność sprowadza się do określonej dziedziny np.: gospodarki, kultury itp.
Organy główne - organy powołane w statucie organizacji.
Organy pomocnicze - organy powołane albo w statucie albo w miarę potrzeby przez organy główne; są podporządkowane organom głównym.
Organy wewnętrzne - organy mające swoje siedziby na terytorium danego państwa.
Organy zewnętrzne - organy mające swoje siedziby poza granicami własnego państwa.
Państwo stanowi suwerenną organizację, zajmującą określone terytorium. Jest to podmiot, który musi posiadać trzy cechy: stałą ludność, określone terytorium, władzę suwerenną (rząd).
Państwa jednolite są to państwa, które występują w stosunkach międzynarodowych jako pojedyncze podmioty. Są to państwa reprezentowane przez jeden rząd, który nabywa prawa i zaciąga zobowiązania w imieniu całego państwa.
Państwa złożone to państwa podzielone na "części składowe", np. w postaci związków czy kantonów, jeśli mają one uprawnienie do samodzielnego występowania w obrocie międzynarodowym.
Państwa śródlądowe są to państwa pozbawione dostępu do morza.
Państwa archipelagowe to państwa, których całe terytorium składa się z archipelagów i wysp.
Państwa trwale neutralne są to państwa, które nie mogą podejmować żadnych działań mogących wciągnąć je w działania wojenne. Status neutralności opiera się z jednej strony na dobrowolnym przyjęciu go przez zainteresowane państwo, a z drugiej na uznaniu tego statusu przez inne państwa.
Piractwo jest to każdy bezprawny atak gwałtu, zatrzymani statku, lub jakikolwiek akt grabieży, popełniony dla celów osobistych przez załogę lub pasażerów prywatnego statku lub samolotu i skierowany: a) na morzu pełnym przeciwko innemu statkowi lub samolotowi albo osobom lub ich mieniu znajdującym się na takim statku lub samolocie, b) przeciwko statkowi, samolotowi, osobom lub mieniu w miejscu nie podlegającym władzy żadnego państwa.
Plebiscyt jest to sposób na powiększenie części terytorium wskutek głosowania ludności. Dzięki plebiscytowi ludność może wyrazić swój pogląd co do przynależności do określonego państwa, a wiec, czy dany obszar, na którym ta ludność zamieszkuje, ma być przyłączony do jednego czy drugiego państwa.
Pomieszczenia misji - budynki lub części budynków i tereny przyległe do nich (np.: ogród czy parking) użytkowane dla celów misji, łącznie z rezydencją szefa misji.
Powstanie masowe - ludność terytorium państwa niezajętego, która przy zbliżaniu się nieprzyjaciela spontanicznie chwyta za broń, aby walczyć z wkraczającymi wojskami. Powstanie masowe może być uznane za część sił zbrojnych państwa wojującego jeśli spełnia warunek; jawnego noszenia broni oraz przestrzegania praw i zwyczajów wojennych.
Prawo lotnicze jest to zespół norm dotyczących przestrzeni powietrznej i jej wykorzystywania dla lotnictwa.
Prawo morza jest to dział prawa międzynarodowego dotyczący obszarów morskich, żeglugi oraz innych sposobów korzystania z morza.
Prawo nieszkodliwego przepływu - w prawie morza prawo przepływu obcego statku przez morze terytorialne państwa nadbrzeżnego; przepływ nie może zagrażać pokojowi, porządkowi lub bezpieczeństwu tego państwa.
Prawo pościgu jest to prawo państwa nadbrzeżnego do ścigania statku poza granicami jego morza terytorialnego lub strefy przybrzeżnej, schwytania go na morzu pełnym, sprowadzenia do portu i ukarania. Prawo pościgu może być wykonywane wówczas, gdy obcy statek albo znajdujące się na jego pokładzie osoby popełniły czyn niezgodny z prawem państwa nadbrzeżnego.
Prawo wojenne - zespół norm regulujących walkę zbrojną państw i innych podmiotów prawa międzynarodowego.
Przyrost jest to sposób pierwotnego nabycia terytorium przez państwo w wyniku działania sił przyrody lub działalności człowieka.
Przywileje i immunitety dyplomatyczne - szczególne uprawnienia przyznawane konkretnym osobom lub grupom ludzi.
Restytucja jest to forma realizacji odpowiedzialności międzynarodowej państwa poprzez przywrócenie stanu sprzed naruszenia prawa.
Reparacja jest to forma wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez państwo; zazwyczaj ma ona postać odszkodowania pieniężnego.
Rozejm - oznacza zawieszenie wszystkich operacji wojennych. Rozejm ma na celu rozpoczęcie przygotowań do rozmów nad przyszłym traktatem pokojowym.
Siły zbrojne - stanowią je osoby prowadzące działania wojenne. Członkowie sił zbrojnych muszą przestrzegać praw i zwyczajów wojennych. W ich skład mogą wchodzić: armia regularna, siły porządkowe, korpusy ochotnicze oraz powstanie masowe.
Statek powietrzny to w prawie lotniczym urządzenie przeznaczone do przewożenia osób lub rzeczy w przestrzeni powietrznej, zdolne do unoszenia się w tej przestrzeni na skutek oddziaływania powietrza.
Strefa ekonomiczna jest to obszar rozciągający się poza morzem terytorialnym, na którym państwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawa dla celu poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, wód morskich jak również dna morskiego i jego podziemia.
Strefa wyłącznego rybołówstwa jest to obszar, na którym państwo nadbrzeżne ma odnośnie rybołówstwa takie same uprawnienia, jak na morzu terytorialnym., tj. może zastrzec wyłączność rybołówstwa dla własnych obywateli.
Szelf kontynentalny jest to dno morskie i podziemie obszarów podmorskich przyległych do wybrzeża poza morzem terytorialnym, aż do głębokości 200 metrów, albo poza tę granicę, aż do punktu, który pozwala na eksploatację zasobów naturalnych.
Szpieg - osoba, która potajemnie lub pod fałszywymi pozorami zbiera wiadomości w obrębie działań wojennych państw walczących z zamiarem przekazania ich innemu państwu. Szpieg nie jest chroniony przez prawo międzynarodowe, jednakże nawet jeśli zostanie schwytany na gorącym uczynku nie może być ukarany bez sądu.
Teatr wojny - jest to część obszaru wojny, na której faktycznie są prowadzone działania wojenne.
Terytorium państwa jest to przestrzeń, na którą rozciąga się władza suwerenna określonego państwa. Jest to przestrzeń trójwymiarowa, obejmująca obszar lądowy, morskie wody przybrzeżne, wnętrze ziemi oraz przestrzeń powietrzną. Nad takim obszarem państwo sprawuje zwierzchnictwo terytorialne.
Traktat pokoju - traktat kończący stan wojny; z reguły zawiera on postanowienia dotyczące spraw związanych z likwidacją skutków wojny, ograniczeniem potencjału wojennego, określeniem nowych granic terytorialnych itp.
Ultimatum - oświadczenie jednego państwa skierowane do drugiego, w którym żąda ono spełnienia ściśle określonych warunków w oznaczonym czasie pod groźbą wojny.
Wody archipelagowe są to wody wewnętrzne państwa archipelagowego, leżące wewnątrz prostych linii podstawowych łączących najbardziej wysunięte w morze punkty zewnętrzne wysp archipelagu.
Wojna - zerwanie między państwami stosunków pokojowych i przejście do stosunków wojennych, czyli rozpoczęcie walki zbrojnej i wrogich aktów skierowanych przez państwa wzajemnie przeciwko sobie. Ze względu na miejsce rozgrywania konfliktu wyróżnić można wojnę lądową, morską i powietrzną.
Zwiadowca - osoba, która w wojskowym mundurze przedostaje się w sferę działań nieprzyjacielskich, po to, by zebrać informacje dla własnej armii.
Zwierzchnictwo terytorialne oznacza najwyższą władzę, pełną i wyłączną, sprawowaną przez państwo nad danym obszarem oraz zamieszkującą go ludnością.
1