Prof. dr hab. Ryszard Kościelak
WSFiZ w Warszawie
Psychologia niestacjonarna
Semestr VII
Psychologia osób niepełnosprawnych - wykłady
Wykład 1 - 24.09.2011 r
T: Niepełnosprawność jako zjawisko wieloaspektowe
Niepełnosprawność jako przedmiot zainteresowania psychologii
- psychologia osób niepełnosprawnych a dawna defektologia
- psychologia osób niepełnosprawnych jako dział psychologii klinicznej
- psychologia osób niepełnosprawnych a psychologia rehabilitacyjna
Kontekst znaczeniowy terminów: niepełnosprawność, uszkodzenie, zaburzenie, upośledzenie, dysfunkcje, inwalidztwo, defekt.
Pojęcie osoba niepełnosprawna - można scharakteryzować w oparciu o 2 kryteria podstawowe:
- kryterium subiektywne
- kryterium obiektywne
Zgodnie z kryterium subiektywnym osobą niepełnosprawną jest każdy człowiek, który uznaje siebie za niepełnosprawnego.
Człowiek zaczyna traktować siebie w szczególny sposób ze względu na subiektywne przekonanie o tym, że z racji trwałego uszkodzenia organizmu nie jest w stanie poradzić sobie z normalnymi wymaganiami otoczenia.
Kryterium obiektywne rozpoznawania niepełnosprawności powinno być:
- uniwersalne, tj. powinno dotyczyć wszystkich ludzi, u których występuje trwałe uszkodzenie organizmu
- precyzyjne, tj. powinno zapobiegać nietrafnemu włączaniu - za pomocą kryteriów subiektywnych - ludzi do tej kategorii lub wykluczaniu z niej ludzi posiadających trwałe uszkodzenia organizmu
- uzasadnione realnymi faktami, tj. powinno być wywiedzione z wiedzy teoretycznej, potwierdzonej odpowiednimi badaniami empirycznymi odnośnie wartości stosowanego kryterium.
Istnieją 2 modele określania niepełnosprawności:
- model medyczny
- model społeczny
Model medyczny rozpatruje niepełnosprawność jako efekt uszkodzenia organizmu. Podstawą rozpoznawania niepełnosprawności jest jakikolwiek poważny i trwały defekt narządu lub układu organizmu, który utrudnia życie.
Uznaje się, że uszkodzenie organizmu jest źródłem wystąpienia trudności w przystosowaniu jednostki do otoczenia.
Z tej racji osobie niepełnosprawnej należy się szczególna opieka społeczna oraz leczenie specjalistyczne ukierunkowane na zlikwidowanie lub ograniczenie istniejącego uszkodzenia.
Ze względu na różne typy uszkodzeń, najczęściej wyróżnia się następujące rodzaje niepełnosprawności:
- dot. układu ruchowego (amputacja kończyn, zanik mięśni, niewykształcenie kończyn, reumatyzm, itd)
- dot. narządów zmysłów (wady wzroku i słuchu, głuchoślepota <--niepełnosprawność sprzężona)
- dot. narządu mowy (defekty aparatu głosowego: krtani, języka, zniekształcenie ust)
- dot. narządów wewnętrznych (układów: oddechowego, krążenia, trawiennego, hormonalnego, itd.)
- dot. układu nerwowego ośrodkowego, obwodowego, choroby psychiczne, upośledzenia umysłowe (hemiplegia - porażenie kończyn po stronie przeciwnej do uszkodzenia dróg piramidowych, paraplegia - bezwład całkowity obu kończyn, najczęściej dolnych, itp.)
- dot. dodatkowych uszkodzeń wynikających z procesu leczenia (amputacja piersi, transplantacja narządów)
Model społeczny niepełnosprawności akcentuje znaczenie ograniczeń w spełnianiu wymagań społeczeństwa, jako podstawowego kryterium w jej rozpoznawaniu.
W modelu społecznym niepełnosprawność traktowana jest jako upośledzenie wynikające z utraty ważnych życiowo zdolności i umiejętności.
Upośledzenie to przyczynia się do pozbawienia człowieka szans na zajęcie odpowiedniej pozycji w strukturze społecznej.
Dysfunkcje fizyczne i psychiczne mogą mieć bardzo różny charakter i odnoszą się do ograniczeń w zakresie: lokomocji, manipulacji, komunikacji, orientacji w przestrzeni, uczenia się, wydolności związanej z wykonywaniem pracy fizycznej i umysłowej.
Występowanie rozmaitych ograniczeń utrudnia wywiązywanie się z podstawowych obowiązków i zadań społecznych.
Proces dostosowywania środowiska do możliwości osób niepełnosprawnych polega na usuwaniu barier fizycznych i społecznych.
Przy takim ujęciu niepełnosprawności mniej istotna jest pomoc społeczna oraz leczenie, natomiast podstawowe znaczenie ma odpowiednia polityka społeczna, sprzyjająca likwidowaniu barier społecznych.
Biorąc pod uwagę 2 przedstawione modele niepełnosprawności, Światowa Organizacja Zdrowia proponowała w 1980 r następujące rozróżnienia terminologiczne:
- uszkodzenie (impairment) - zaburzenie lub wada normalnej struktury lub czynności organizmu
- niepełnosprawność (disability) - brak lub osłabienie zdolności funkcjonalnych i/lub aktywności życiowej.
- upośledzenie (handicap) - utrudnienie życiowe wywołane przez bariery środowiska fizycznego i społecznego
Definicja niepełnosprawności obowiązująca w UE określa, że:
Osobą niepełnosprawną jest człowiek, który z powodu urazu, choroby lub wady wrodzonej ma poważne trudności, albo nie jest zdolny do wykonywania czynności, które osoby w podobnym wieku są zdolne wypełniać.
Pytanie: co decyduje o tym, że pewnych ludzi jesteśmy skłonni zaklasyfikować jako niepełnosprawny, kaleka, chory... itp.
Pierwszy problem powstaje w związku z samym terminem niepełnosprawność. W języku polskim używa się zamiennie określeń takich jak inwalidztwo, kalectwo, upośledzenie, defekt fizyczny lub psychiczny itd.
Niepełnosprawność wydaje się być określeniem bardziej ogólnym, mniej obciążonym konotacją negatywną. To sprawia, że ten termin wszedł do powszechnego użytku, choć i on spotyka się coraz częściej z pewną krytyką.
Wykład 2 - 08.10.2011 r
T: