Treść referatu
„Ciężki plecak”
przedstawionego nauczycielom i rodzicom uczniów Szkoły Podstawowej nr 3 w Białej Podlaskiej.
Autor: nauczyciel korektywy Adam Kowalski.
Ogromne znaczenie w powstawaniu bólu i innych dolegliwości, a także zniekształceń ciała u dorosłych należy przypisać zaburzeniom czynności ruchowych wieku dziecięcego. Obserwacja rozwoju tych zaburzeń doprowadza nieuchronnie do wniosku, iż większość z nich rozpoczyna się już w okresie wczesnego dzieciństwa oraz w wieku szkolnym. Dzięki możliwościom kompensacyjnym i adaptacyjnym młodego organizmu, początkowo mogą przebiegać bezobjawowo. Jednak zawsze prowokują zaburzenia czynności statycznych i dynamicznych w obrębie miednicy i kręgosłupa.
Ich wyrazem i konsekwencją są:
niesymetryczne ustawienie miednicy (skręcenie, skośność),
wyboczenie biodra,
skrzywienie kręgosłupa (skoliozy czynnościowe i idiopatyczne),
pozorna nierówność kończyn dolnych,
zaburzenia w obrębie stóp (m.in. stopy płaskie, płasko-koślawe),
zaburzenia w obrębie kończyn dolnych (m.in. kolana koślawe, szpotawe),
nierówna wysokość barków, odstające łopatki a także wiele innych.
Jedną z dróg negatywnego stymulowania jest noszenie zbyt ciężkiego plecaka szkolnego, co prowadzi do zaburzeń równowagi statycznej (niewłaściwa postawa) i dynamicznej (mięśniowa nierównowaga, niewłaściwe stereotypy ruchowe).
Prawidłowość ruchów i postawa ciała u człowieka zależy od właściwego przeciwstawiania się ustroju sile przyciągania Ziemi (poprzez właściwy rozkład mięśni) i sile bezwładności (poprzez skurcz mięśni antagonistycznych). Za pośrednictwem móżdżku powstają czynności automatyczne, które są potrzebne w celu przezwyciężenia dwóch wspomnianych czynników. Przezwyciężenie ich zapewnia prawidłową motorykę i postawę ciała. Ciężki plecak jest w stanie zaburzyć ten mechanizm.
Nie ma wątpliwości co do tego, że narząd ruchu integruje osobowość ludzką. Jest ona niepodzielną całością i jako taka reaguje całą osobą na otrzymywane bodźce ze środowiska zewnętrznego jak i wewnętrznego niezależnie od tego, gdzie bodziec został zaindukowany. W naszym przypadku mamy doczynienia z bodźcem fizycznym (ciężki plecak). Bodziec ten ma cechy traumatyzujące i przeciążające. W tym przypadku młody organizm, aby utrzymać homeostazę, musi wydatkować pewną ilość swoich zasobów na podtrzymywanie równowagi, której nie „zaplanował”, nie „przewidział”. Ilość tych zasobów jest oczywiście ograniczona. Gdy energia i zdolności kompensacyjne kończą się - zaczyna się choroba. Może ona demonstrować się bardzo różnie. Znajduje ujście tam, gdzie wytworzyły się miejsca o zmniejszonej odporności na przeciążenia.
Jak już wspomniałem, osobowość człowieka na każdy bodziec reaguje całością. Część tych reakcji jesteśmy w stanie zaobserwować, przeżyć, zbadać, inna część bywa całkowicie, bądź okresowo niedostępna naszej percepcji. Obserwując ucznia niosącego zbyt ciężki plecak zauważamy jego ciężki chód, dziwny sposób stawiania stóp, zmienione fizjologiczne krzywizny kręgosłupa, przyśpieszony oddech. Nie kojarzymy jednak innych zachowań naszych dzieci z tą sytuacją. Mogą to być niewielkie chwilowe pobolewania, uczucie zmęczenia, niedostatku energii, słabe możliwości skupiania uwagi, senność, brak zainteresowań, ogólnie nie najlepsze samopoczucie, skłonności do infekcji, niewielkie zapotrzebowanie na ruch, drażliwość itd. itp.
Objawy, które wymieniłem, są wyraźnymi oznakami zaburzeń czynności narządu ruchu, ale nie wiążemy ich jeszcze z żadnymi dolegliwościami, trudno je zakwalifikować do stanów zdrowia lub choroby. Stany takie mogą pojawiać się sporadycznie, okresowo lub trwać nieprzerwanie całymi latami sprawiając wrażenie cech charakterologicznych danej osoby.
Mogę stwierdzić z całą odpowiedzialnością, że ciężki plecach ma swój niemały udział w nieustającym negatywnym stymulowaniu narządu ruchu u dzieci szkolnych, obciąża więc ich organizm dodatkową stratą energii niezbędną do nieustannej kompensacji.
Zmniejszenie ciężaru plecaka szkolnego powinno być celem ukierunkowanej profilaktyki.
W Polsce nie ma norm, które by określały wagę tornistrów czy plecaków dzieci uczących się. Główny Inspektorat Sanitarny posługuje się rozporządzeniem Rady Ministrów z 1 grudnia 1990 roku w sprawie wykazu prac wzbronionym młodocianym. W załączniku określono tam normy dźwigania; zgodnie z nimi średnia dla dziewcząt to
3 kilogramy, zaś dla chłopców - 5. Zwróćmy jednak uwagę, że dotyczy to zarówno dzieci sześcio-, ośmioletnich, jak i nastolatków. A przecież nawet w jednej klasie wszyscy nie są identycznie wyrośnięci i silni.
W ustawodawstwie francuskim przyjmuje się, że ciężar tornistra z zawartością nie może przekraczać 10 procent wagi ciała ucznia. Tymczasem polskie statystyki przerażają.
Doniesienia.
"Prawie połowa dzieci nosi plecaki dwa razy cięższe od dopuszczalnego ciężaru" - czytamy w raporcie lubelskiego Sanepidu, który zważył tornistry uczniów klas I-III ze 125 szkół na terenie województwa. Zwłaszcza w miastach dzieci noszą przynajmniej o pięćdziesiąt procent za ciężki bagaż. W 2003r. przebadano 34 tysiące uczniów, ważone były tornistry i sprawdzano ich zawartość. Faktem jest, że często uczniowie noszą wiele rzeczy niepotrzebnych. Książki, ćwiczenia, zeszyty, piórniki, farby, buty na zmianę. To zawartość tornistra przeciętnego ucznia szkoły podstawowej. Ale kiedy położymy go na wadze okazuje się, że jest zdecydowanie za ciężki dla dziecka. A takie plecaki nosi ponad 30 % uczniów. Waga przeciętnego tornistra ucznia pierwszych klas podstawówki może zaskoczyć niejednego dorosłego. Ponad jedna trzecia maluchów z klas I - III ma przeładowane plecaki. Rekordziści noszą ponad 13 kg. Eksperci uważają, że dopuszczalny ciężar dla dziecka w wieku 7 - 10 lat, który nie nadweręży kręgosłupa, to 3 kg. Niestety w przepisach sanitarnych nie ma żadnego przepisu, który by to regulował. Nikt też nie przeprowadza systematycznych kontroli ciężaru plecaków.
Podobne doniesienia są z innych regionów Polski. Specjaliści z Oddziału Higieny Dzieci i Młodzieży Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gorzowie Wlkp. uważają, że waga tornistra nie powinna przekraczać 10-15% masy ciała dziecka. Tymczasem wśród uczniów z terenu województwa powszechne jest noszenie ciężkich plecaków, bardzo często o wadze stanowiącej nawet 25% masy ciała dziecka.
Najprościej by było napisać: tornister jaki jest, każdy widzi. A tornister przede wszystkim jest ciężki. Wiedzą o tym rodzice, wiedzą nauczyciele, pracownicy Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu oraz Głównego Inspektoratu Sanitarnego. Najlepiej wiedzą o tym same dzieci. Ważąca 34 kilogramy Jola, uczennica III klasy Szkoły Podstawowej nr 50 w Gdańsku razem z plecakiem wypełnionym potrzebnymi książkami i zeszytami osiąga wagę 41 kilogramów. - Teraz to jeszcze pół biedy. Tragedia zacznie się od czwartej klasy - komentuje ojciec dziewczynki.
Na terenie województwa podlaskiego stwierdzono ogółem u 37,81% uczniów szkół miejskich przekroczenie wagi tornistrów, przy czym częściej stwierdzano przekroczenia wagi tornistrów wśród dziewcząt - 19,49%. Najwyższy odsetek uczniów szkół miejskich z przekroczeniem wagi tornistrów zaobserwowano w klasach III - 48,62%. W rozbiciu na płeć najwyższy odsetek z przekroczeniem wagi tornistrów zaobserwowano u dziewcząt klas III - 25,31%.
Wśród uczniów szkół wiejskich zaobserwowano ogółem u 30,28% przekroczenie wagi tornistrów, przy czym częściej stwierdzano przekroczenia wagi tornistrów u chłopców - 15,72%. W szkołach wiejskich najwyższy odsetek uczniów z przekroczeniami tornistrów zaobserwowano ogółem w klasach III - 39,41% i wśród chłopców klas III- 20,84%. Z przedstawionych danych wynika, że przekroczenia wagi tornistrów występowały u dzieci ze szkół miejskich częściej niż szkół wiejskich. Zarówno w szkołach miejskich jak i wiejskich najwięcej przekroczeń wagi tornistrów zanotowano u dzieci klas III.
W naszej szkole również badano wagę tornistra i plecaka. W 2003r średni ciężar tornistra w klasach I-III wyniósł 4,5kg, a plecaka w klasach IV-VI 5,5kg.
W ocenie Państwowej Inspekcji Sanitarnej na przekroczenie wagi tornistrów uczniów mają wpływ przede wszystkim następujące czynniki:
obciążenie podręcznikami i zeszytami z przedmiotów, które nie są ujęte w programie nauczania w danym dniu, noszenie dodatkowych słowników, książek z bibliotek, noszenie przedmiotów nie związanych bezpośrednio z programem nauczania (pamiętniki, albumy, zabawki, napoje w butelkach), ciężar samego tornistra lub plecaka (od 0,5 kg do 1,7 kg), niewystarczający nadzór opiekunów rodziców, nauczycieli (nad zawartością tornistrów) plecaków, brak możliwości pozostawiania części podręczników i przyborów w szkołach. Dyrektor Departamentu Ogólnego, Specjalnego i Profilaktyki Społecznej MEN twierdzi, że od kilku lat ministerstwo rozmawia z wydawcami o rezygnacji z twardych, ciężkich okładek podręczników. Ponadto organizowane są konferencje dla dyrektorów i nauczycieli. - Mówimy o cieńszych zeszytach, o lekkim obuwiu na zmianę, o odpowiednim wyposażeniu pracowni. Ministerstwo zleca również jednostkom spoza sektora publicznego dofinansowywanie badań wad postawy uczniów.
Szkoły sobie radzą.
Niektóre szkoły radzą sobie same. - Przeprowadzone były u nas badania. Wyniki są dobre, jedne z lepszych we Wrocławiu: waga tornistrów nie przekraczała 3 kilogramów - podkreśla z dumą Włodzimierz Kalitczuk, dyrektor Szermierczej Sportowej SP nr 85 we Wrocławiu. Dyrektor dodaje jednak, że przydałyby się szafki, niestety, wszystko rozbija się o pieniądze. A młodzież tej szkoły nosi dodatkowo florety, szable czy szpady. W szkole marzeń dyrektora Kalitczuka uczeń powinien mieć dwa komplety książek. Jeden szkolny, drugi w domu.
W mieszczącej się w pałacu Szkole Podstawowej w Górce Duchownej (woj. wielkopolskie) uczniowie lwią część przyborów szkolnych zostawiają w budynku. - Wprowadziliśmy tak zwane karty pracy - podkreśla dyrektor Bernadeta Jędrzejewska. - Dzieci wracają do domu tylko z karteczką.
Istnieje też koncepcja, żeby dzieci zostawały dłużej w szkole i tam odrabiały lekcje. - W naszej obyczajowości to się nie przyjmie - twierdzi Wojciech Książek, były wiceminister edukacji. - U nas podręczniki i przybory szkolne nosi się ze sobą. Istnieje tradycja odrabiania lekcji w domu.
Obciążeniem są nie tylko podręczniki i przybory szkolne. Uczniowie często przynoszą ze sobą mnóstwo jedzenia (które później wyrzucają) i napoje w dużych, szklanych butelkach. Obciąża to i tak przeładowane tornistry. W Szkole Podstawowej nr 50 w Gdańsku problem rozwiązano. - Rodzice kupili czajnik, dzieci przyniosły kubki, cukier i pijemy teraz ziołowe herbatki -mówi nauczycielka Grażyna Hryniewiecka. - Wiadomo, że dziecko od czasu do czasu musi wypić coś ciepłego.
Niektóre szkoły znalazły wyjście z sytuacji i pozwalają dzieciom zostawiać książki i przybory w klasowych szafkach. Ale nauczyciele zwracają uwagę na to, że dzieci noszą wiele niepotrzebnych rzeczy. Duże pudełko farb, ciężkie piórniki, wszystkie części podręcznika do jednego przedmiotu.
Zimą Maciek, ubrany w ciepłą kurtkę, z trudem zarzucał go na plecy, dlatego, jak wiele innych matek, pomagałam mu nosić to wszystko, co w szkole było potrzebne. Co pewien czas mój ambitny syn do plecaka pakował tak zwane nieobowiązkowe materiały dodatkowe na podany temat, np. "Atlas świata", "Słownik wizualny" (960 stron), "ABC przyrody" (328 str.), "Pismo święte" (1657 str., bardzo cienki papier), wszystko pięknie wydane, w twardych oprawach i ciężkie, bardzo ciężkie. Odprowadzałam syna do szkoły, niosłam plecak i przypominałam sobie swój pobyt w Szwecji w 1995 roku. Tam dziecko nie miało tornistra, uczyło się w szkole, w domu odpoczywało. Podręczniki, zeszyty, wszystkie przybory zostawały w szkole.
Osobiście nie wymagam podręcznika na lekcji (wystarczy mi jeden na ławkę) i nie zmieniam go, chociaż zmiana przydałaby się. Niestety pracuje w szkole wiejskiej, gdzie kupno podręcznika często odbywa się kosztem jedzenia czy ubrań.
Aby zmniejszyć ciężar plecaków widzę tylko dwa rozwiązania: albo zmiana materiału drukarskiego, albo szafki w szkołach.
Szafki wprowadziło moje byłe liceum i stwierdzam, ze nasze dzieci chyba nie do końca do nich dorosły. Wykorzystują szafki jako pretekst. Nie nauczyły się, bo zapomniały podręcznika, nie odrobiły zadania, bo podręcznik został w szafce itp. Oczywiście nauczyciele wypowiedzieli wojnę takiemu zachowaniu, zwycięską wojnę :) Ale ciągle pierwsze roczniki próbują tego samego numeru.
Jeszcze można dogadać się z kumplem w ławce i nosić na zmianę podręcznik (w plecaku jest wtedy o połowę mniej) ja tak każę robić i jeśli któryś nagle zachoruje to partnerowi pożyczam swój podręcznik. Pozwalam już na cienkie zeszyty, ale dzieciaki same wolą gruby, bo wtedy łatwiej sięgnąć do wcześniejszych wiadomości.
Jak odjąć kilogramy?
przy zakupie tornistra/plecaka należy zwracać uwagę na jego wielkość, kształt, wzmocnienie stelażem i ciężar
zmniejszać ciężar tornistra/plecaka poprzez noszenie przedmiotów jedynie niezbędnych, wybór zeszytów w miękkich, lżejszych okładkach, napojów w lekkich opakowaniach, przechowywanie w szkołach niewykorzystywanych w domach pomocy naukowych (książek, farbek), obuwia zamiennego itp.
kontrolować wagę tornistra/plecaka, waga nie powinna przekroczyć 10-15% wagi ciała dziecka
kontrolować zawartość tornistra/plecaka, usuwać w razie konieczności zbędne rzeczy
pakować tornister/plecak w sposób uniemożliwiający przesuwanie się jego zawartości
pakować tornister/plecak razem z dzieckiem kształtując w nim prawidłowe nawyki zdrowotne w oparciu o niezbędne wiadomości z dziedziny higieny i profilaktyki
obowiązek kontroli ciężaru i zawartości tornistra/plecaka powinna dotyczyć rodzica w domu oraz nauczyciela w szkole
należy zwracać uwagę czy dziecko przestrzega zasadę noszenia tornistra/plecaka na obu ramionach, w drodze do szkoły lub do domu, oraz w szkole w czasie przechodzenia z klasy do klasy
dobierać odpowiednią długości szelek tornistra/plecaka, aby zapewnić jego prawidłowe usytuowanie na plecach dziecka
Podstawową rolę, oczywiście obok rodziny, w wychowaniu zdrowotnym odgrywa szkoła. Uczniowie spędzają w niej wiele godzin dziennie, stąd środowisko szkolne, jako całość ma ogromny wpływ na rozwój zdrowia dzieci i młodzieży. Wiele z tych elementów ma wpływ negatywny, wiąże się z nimi powstawanie lub pogłębianie już istniejących wad i zaburzeń rozwojowych. Eliminowanie tych czynników ze środowiska oraz stwarzanie jak najlepszych warunków pracy uczniów jest podstawowym zadaniem dyrekcji szkoły, grona pedagogicznego, a także szkolnej służby zdrowia.
Nie bądźmy obojętni na problem ciężkiego plecaka. Bez tego 60-80% procent dzieci w naszej szkole posiada mniejsze lub większe wady ciała!
Dziękuję bardzo za wnikliwe wsłuchanie się w informacje zawarte w tym referacie,
oraz o chwilę konstruktywnego zastanowienia się na poruszanych w nim problemach.
Możecie Państwo do nich powrócić przeglądając stronę internetową szkoły.
Adam Kowalski
4