Kościół jerozolimski

Liczba nowych wyznawców Chrystusa w Jerozolimie wzrastała szybko. Do trzech tysięcy nawróconych

w dniu Zesłania Ducha -Świętego doszli nowi, gdy Piotr przed bramą świątyni uzdrowił chromego i wygłosił

katechezę do tłumu, przyciągniętego cudem. Liczba samych mężczyzn, którzy uwierzyli, sięgała

Historia Kościoła Katolickiego - tom 1

Epoka starożytności 30 - 692 18

wówczas; pięciu tysięcy, a Pan codziennie dołączał do nich, tych, którzy mieli być zbawieni (Dz. Ap. 2,

47).

Określeniem tej wspólnoty jerozolimskiej stała się grecka nazwa ekklesia, (Kościół), czyli zwołane przez

Boga zgromadzenie. Stosując potem nazwę ekklesia do każdej Chrystusowej wspólnoty lokalnej (Kościół

lokalny), posiadano świadomość, że te wszystkie wspólnoty tworzą jedność, także zwaną ekklesia (Kościół

powszechny). Nazwa chrześcijanie powstała później (ok. 43) w Antiochii. Do tego czasu wyznawcy

Chrystusa używali w odniesieniu do siebie określeń bracia, uczniowie, wierzący. Żydzi zaś zwali ich Nazarejczykami,

Galilejczykami, Ebionitami (hebr. ebionim, ubodzy), w czym wyrażało się przekonanie, że

chrześcijanie są tylko odłamem lub sektą judaizmu.

Chrześcijanie w Jerozolimie pochodzili z Żydów miejscowych i Żydów z diaspory, którzy czasowo lub

na stałe mieszkali w tym mieście, oraz z prezentów. Zdaje się, że udzielenie chrztu poganinowi Korneliuszowi

z Cezarei i jego całemu domowi stanowiło wyjątek przez dłuższy czas w praktyce Kościoła jerozolimskiego.

Życie religijne Kościoła jerozolimskiego kształtowała nauka i przykład Apostołów. Uczęszczano nadal

do świątyni, w której tworzono własną grupę modlitewną, gromadząc się w portyku Salomona. Zbierano

się także codziennie w domach prywatnych na łamanie chleba (sprawowanie Eucharystii) i na wspólne

posiłki. Modlitwa miała charakter dziękczynienia, bo przeżywano z radością neofitów wiarę w Mesjasza,

wzmocnioną zdumiewającymi znakami: a gdy się modlili, zadrżała ziemia w miejscu, gdzie się zebrali i

napełnieni zostali wszyscy Duchem Świętym i głosili z odwagą słowo Boże (Dz. Ap. 4, 31). O tę odwagę

proszono Boga także na zgromadzeniu, które uważało za swój obowiązek wspierać modlitwą wszystkich

braci, zwłaszcza Apostołów, nie przestających, mimo zakazu Sanhedrynu, nauczać codziennie w świątyni

i domach.

Treścią religijną jerozolimskiego Kościoła była wiara w zmartwychwstałego Jezusa jako prawdziwego

Mesjasza i eschatologiczne oczekiwanie na Jego powtórne przyjście (paruzja). Tą wiarą i nadzieją oraz

praktykami życia religijnego różnili się chrześcijanie od wyznawców mozaizmu, chociaż uczęszczali jak

oni do świątyni jerozolimskiej, dokonywali obrzezania i obmywań oczyszczających, zachowywali szabat.

Życie społeczne Kościoła jerozolimskiego zostało ukształtowane przez entuzjazm wiary i czynną miłość

bliźniego. Spotykano się na wspólnych posiłkach, które były wyrazem braterskiej wspólnoty i pomocą

dla biednych, wdów i sierot. Wielu sprzedawało swe posiadłości i oddawało pieniądze Apostołom na

wspólne cele. Istniała wszakże zasada pełnej dobrowolności. Ananiasz i Safira, gdy złożyli tylko część

pieniędzy, ulegli nagłej śmierci, w czym widziano karę Bożą, lecz nie za pozostawienie sobie drugiej

części, tylko za usiłowanie oszukania Ducha Świętego, bo twierdzili kłamliwie, że oddają wszystko. Darowane

pieniądze tworzyły wspólną kasę, z której obdzielano braci stosownie do potrzeb. Zorganizowano

stałą opiekę nad wdowami i sierotami, co skłoniło Apostołów do utworzenia kolegium diakonów.

Struktura Kościoła jerozolimskiego opierała się na Kolegium Dwunastu. Apostołowie byli świadkami i

nauczycielami życia, śmierci i zmartwychwstania Pana Jezusa, nakładali ręce, udzielając Ducha Świętego,

organizowali wspólnotę wyznawców Chrystusa i kierowali nią z wielkim autorytetem, ale bardziej

jako pasterze i słudzy niż zwierzchnicy Kościoła, zbudowanego na ich urzędzie. Działalność Piotra, opisana

w Dziejach Apostolskich szczegółowiej niż pozostałych Jedenastu, świadczy o jego przodującym

stanowisku (prymat) w Kolegium. Tę prymacjalną funkcję Piotra podkreśli później Paweł Apostoł, gdy

uda się do Jerozolimy, by go osobiście poznać (Gal 1,18).

Z ustanowienia apostolskiego powstał nowy urząd tzw. Siedmiu. Dano im nazwę diakoni, od funkcji służenia

przy stołach podczas wspólnych posiłków. Funkcja ta zrodziła się z wewnętrznej potrzeby Kościoła

jerozolimskiego, wzrastającego liczebnie. Zaczęli bowiem wyznawcy Chrystusa, nawróceni Żydzi helleńscy,

szemrać na chrześcijan Judejczyków, że przy codziennym wspieraniu ubogich zaniedbują ich wdowy;

Apostołowie orzekli wtedy, że nie mogą zaniedbać głoszenia Ewangelii, by oddać się wyłącznie posłudze

wobec biednych, ustanowili więc diakonów.

Powołanie diakonów dokonało się przez wybór całej wspólnoty oraz przez modlitwę i nałożenie rąk Apostołów.

W zakres ich czynności, oprócz akcji charytatywnej i pomocy przy sprawowaniu Eucharystii,

włączono wkrótce głoszenie Ewangelii i udzielanie chrztu. Imiona diakonów wskazują, że sześciu było z

Historia Kościoła Katolickiego - tom 1

Epoka starożytności 30 - 692 19

pochodzenia Żydami helleńskimi, o jednym zaś z nich powiedziano wprost, że był prozelitą z Antiochii

(diakon Mikołaj).

Starsi (gr. presbiteroi) byli trzecią funkcją w Kościele jerozolimskim. Ustanowieni niewątpliwie na wzór

starszych w Sanhedrynie i synagogach, byli pomocnikami Apostołów, szczególnie w kierowaniu wspólnotą.

Tworzyli kolegium, zwane później prezbiterium, którego przełożonym w Jerozolimie został Jakub.

Posługiwanie charyzmatyczno-profetyczne, spełniane przez tzw. proroków, istniało w Kościele jerozolimskim,

oprócz urzędów hierarchiczno-instytucjonalnych. Jeden z proroków, Agabos, pod natchnieniem

Ducha Świętego przepowiedział wielki głód, który dotknie całą ziemię, co rzeczywiście miało miejsce za

Klaudiusza (Dz. Ap. 11, 27). Funkcji proroków nie ujęto w urząd, gdyż opierała się na osobistych darach

od Boga, zwanych charyzmatami, które służyły do wyjaśniania prawd wiary i umacniania w niej, a czasem

do przepowiadania przyszłości.

Prześladowanie Kościoła jerozolimskiego zaczęło się od postawienia Apostołów Piotra i Jana przed Sanhedrynem,

gdyż kapłani żydowscy i saduceusze byli oburzeni, że nauczają lud ó zmartwychwstałym Jezusie.

Pierwsze przesłuchanie zakończyło się groźbami. Uwolniono ich ze względu na lud, uznający za

wyraźny znak Boży uzdrowienie chromego przez Piotra. Zakazano Apostołom Jedynie nauczania w imię

Jezusa, na co Piotr odpowiedział: Rozsądźcie, co jest słuszniejsze wobec Boga: was słuchać czy Boga?

Nie możemy nie mówić tego, cośmy widzieli i słyszeli (Dz. Ap. 4, 19). Wkrótce nastąpiło powtórne aresztowanie

Apostołów i wtrącenie do więzienia skąd zostali uwolnieni w nocy przez anioła Pańskiego, jak

zaznaczają Dzieje Apostolskie, i znowu nauczali w świątyni. Dowódca straży świątynnej dokonał ich

uwięzienia po raz trzeci. Od razu rozpoczęto nad nimi sąd Sanhedrynu. Każde uwięzienie było z polecenia

arcykapłana i jego rodu, który nie chciał nauczania o Chrystusie, bo nie uznawał mesjanizmu i obawiał

się zamieszek w Jerozolimie. Na kolejnym sądzie także arcykapłan oskarżał Apostołów, na co Piotr

odpowiedział odważnie, mówiąc o straceniu Jezusa przez Sanhedryn, wskrzeszeniu Go przez Boga oraz o

możliwości nawrócenia się Izraela i uzyskaniu odpuszczenia grzechów. Replika Piotra zaczęła się od

znamiennego stwierdzenia wobec reprezentanta władzy: Bardziej trzeba słuchać Boga, niż ludzi (Dz. Ap.

5, 29). Straceniu Apostołów przeciwstawił się Gamaliel, członek Sanhedrynu, uczony faryzeusz i biegły

w Prawie. Powołując się na przykłady rozproszenia się zwolenników dwóch przywódców rebelii z niedawnej

przeszłości posłużył się religijnym argumentem, że sprawa Jezusa sama się rozpadnie, jeżeli jest

ludzkim dziełem, a nie potrafi się jej zniszczyć, gdy pochodzi od Boga. Uznano te racje, jedynie ponowiono

zakaz przemawiania w imię Jezusa, dla podkreślenia zaś swej władzy ukarano obu Apostołów

chłostą, lecz oni byli radośni, że mogli znieść zniewagę dla imienia Pana.

Prześladowanie kolejne dotyczyło nie tylko Apostołów, ale objęło cały Kościół w Jerozolimie, a nawet

rozszerzyło się na inne Kościoły lokalne w Palestynie. Zaczęło się (32) od wystąpienia Żydów z jerozolimskiej

synagogi Wyzwoleńców, Cyrenejczyków i Aleksandryjczyków przeciw diakonowi Szczepanowi

za rzekome bluźnierstwo. Nie mogąc w dyskusji podołać jego religijnym wywodom, podburzyli lud, kapłanów

i uczonych w Piśmie, a pojmanego zaprowadzili do Sanhedrynu, przed którym oskarżyli go o

bluźnierstwo przeciw świątyni i Prawu, przedstawiając fałszywych świadków. Przemówienie Szczepana

nie przekonało oskarżycieli, a jego zarzut, że Żydzi zdradzili i zabili Sprawiedliwego, wywołał ich gwałtowny

gniew. Kiedy zaś usłyszeli wyznanie Szczepana, że widzi Jezusa, Syna Człowieczego po prawicy

Bożej, zrozumieli to jako równość Jezusa w bóstwie z Jahwe i uznali za największe bluźnierstwo. Dokonali

więc samosądu, kamienując Szczepana według prawa o karze dla bluźniercy.

Szaweł z Tarsu był świadkiem kamienowania, a potem wziął udział w prześladowaniu Kościoła, rozpętanym

po śmierci Szczepana. Uzyskał od arcykapłana upoważnienie do przełożonych synagog w Damaszku,

by mógł więzić tamtejszych wyznawców Jezusa i przyprowadzić ich do Jerozolimy na sąd. Doznał

jednak nagłego nawrócenia w drodze do Damaszku.

Prześladowanie po śmierci Szczepana spowodowało, że chrześcijanie, poza Apostołami, opuścili Jerozolimę

i rozproszyli się po Judei i Samarii, przyczyniając się do nawrócenia tych krajów.

Samaria została nawrócona przede wszystkim dzięki diakonowi Filipowi, który w głoszeniu Ewangelii

doszedł aż do Cezarei.

Historia Kościoła Katolickiego - tom 1

Epoka starożytności 30 - 692 20

Samarytanie, stanowiąc od kilku wieków mieszaninę miejscowej ludności izraelskiej z kolonistami babilońskimi,

wyznawali synkretyzm religijny z zachowaniem monoteizmu. Stali jednak w opozycji do jerozolimskiej

teokracji i oddawali Jahwe cześć na górze Garizim, na której stała kiedyś ich świątynia, konkurująca

z jerozolimską. Obarczeni pogardą Judejczyków, przyjęli życzliwie prześladowanych chrześcijan

z Jerozolimy.

Działalność Filipa przyniosła wiele nawróceń. Według zlecenia Kolegium Dwunastu, Piotr i Jan przybyli

potem do Samarii na apostolską wizytację i udzielili nawróconym Ducha Świętego.

Misja chrześcijańska poza Samarią objęła nawet odległe miejsca Palestyny. Kościoły lokalne powstały w

miastach Joppa i Lidia.

Szymon, zwany Magiem, ochrzczony przez Filipa, zjawił się u Piotra i pragnął za pieniądze nabyć moc

udzielania Ducha Świętego, przez co stałby się biskupem Samarii. Zdemaskowany przez Apostoła, który

zagroził mu karą Bożą za chęć kupienia daru Bożego, wyraził skruchę, ale nie przestał uprawiać sztuczek

magicznych, podając się za Pierwszą Moc Bożą. Pozyskał wielu uczniów, uprawiających synkretyzm

religii chrześcijańskiej i żydowskiej oraz wierzeń wschodnich. Doprowadziło to po 70 r. do rozwoju

błędnej nauki, zwanej gnostycyzmem. Od imienia Szymona Maga utworzono w Kościele nazwę symonia

na oznaczenie kupowania rzeczy świętych i urzędów kościelnych.

Etiopczyk, prozelita, wysoki urzędnik królowej etiopskiej Kandaki, został także nawrócony przez diakona

Filipa. Wracał on z pielgrzymki do Jerozolimy i spotkał Filipa na drodze do Gazy. Chrzest odbył się

szybko, po krótkiej katechezie o Jezusie, gdy diakon upewnił się, że Etiopczyk zna Pisma Starego Testamentu

i przyjmuje mesjańską godność Jezusa w oparciu o tekst proroka Izajasza. Etiopczyk stał się niewątpliwie

głosicielem Ewangelii w swoim kraju, choć informacje źródłowe o chrystianizacji Etiopii dotyczą

dopiero IV wieku.

Rozproszenie Apostołów po świecie było wynikiem prześladowania Kościoła jerozolimskiego (43) za

Heroda Agrypy. Król wszczął je, gdy z woli cesarza rzymskiego Klaudiusza stał się władcą całej Palestyny.

Chciał przypodobać się rodowi arcykapłana Annasza, po wcześniejszym złożeniu jego syna Teofila z

urzędu arcykapłańskiego.

Na rozkaz Heroda uwięziono i ścięto najpierw Apostoła Jakuba, zwanego Starszym. Gdy to spodobało

się Żydom, kazał ująć Piotra, lecz ten cudownie uszedł z więzienia i udał się według tradycji do Rzymu

przez Antiochię.

Pokój Kościołowi jerozolimskiemu przyniosła nagła śmierć Heroda w 44 r. Rozwijał się on teraz pod

kierownictwem Jakuba, zwanego Młodszym, który prowadził surowe życie ascetyczne, wiernie zachowywał

prawo mojżeszowe i żydowską tradycję, za co zyskał miano Sprawiedliwego. Uznany przez Pawła

za filar Kościoła wraz z Piotrem, cieszył się autorytetem nie tylko w Jerozolimie, lecz również w innych

Kościołach lokalnych, do których skierował list, włączony do kanonu ksiąg Nowego Testamentu.

Jakub Młodszy stał się sztandarową postacią chrześcijan z żydostwa, Morzy w niczym nie chcieli odejść

od tradycji Starego Testamentu, a nawet starali się to narzucić chrześcijanom, nawróconym z pogaństwa.

Jakub natomiast wypowiedział się umiarkowanie na ten temat w czasie tzw. soboru apostolskiego. Zginął

śmiercią męczeńską, strącony z wierzchołka świątyni i dobity kamieniami podczas kolejnego prześladowania

Kościoła jerozolimskiego w 62 r. Prześladowanie rozpoczęto z inicjatywy arcykapłana Ananiasza,

gdy Palestyna nie otrzymała jeszcze nowego prokuratora rzymskiego po śmierci Festusa.

Zburzenie Jerozolimy w 70 r. było wynikiem powstania Żydów przeciw rzymskiemu panowaniu. Rozpoczęte

cztery lata wcześniej, przekształciło się w krwawą wojnę i stało się katastrofą całego narodu żydowskiego.

Powstanie zadało cios również Kościołowi jerozolimskiemu, którego wierni opuścili miasto, zanim zostało

oblężone, i schronili się na wschodnim brzegu Jordanu. Większość zamieszkała w miasteczku Pełła,

gdzie powstał Kościół lokalny pod kierownictwem biskupa Symeona, krewnego Pana Jezusa.

W Cezarei dokonał Piotr pierwszego chrztu poganina, Korneliusza, ale typ tamtejszego chrześcijanina,

związanego silnie z kulturą żydowską, nie sprzyjał chrześcijańskiemu uniwersalizmowi. Opuszczenie

Jerozolimy przez Apostołów, a później zniszczenie miasta ułatwiło zrozumienie w Kościele jego uniwersalistycznego

charakteru i rozwój chrześcijańskiej misji wśród pogan z kręgu kultury helleńskiej.

---