Atmosfera ziemska, powłoka gazowa otaczająca Ziemię, składająca się z mieszaniny gazów zwanych powietrzem. Składnikiem atmosfery ziemskiej, którego zawartość ulega zmianie, jest para wodna. Do domieszek atmosfery ziemskiej należą m.in.: pyły pochodzenia organicznego (bakterie, pyłki roślinne, spory grzybów) i nieorganiczne (sadza, popiół, cząstki soli morskiej, gazy spalinowe) oraz jony. Skład atmosfery ziemskiej do wysokości kilkudziesięciu km prawie nie ulega zmianie, maleje tylko jej gęstość. Atmosfera ziemska nie ma wyraźnie zaznaczonej granicy, przechodząc stopniowo w przestrzeń międzyplanetarną.

Masę atmosfery ziemskiej ocenia się na 5,3·10¹⁵ t. Połowa całej jej masy mieści się w warstwie od powierzchni Ziemi do 5,5 km, 75% - do 10,5 km, 90% - do 20 km, 99% - do 35 km. Gęstość zmienia się w zależności od ciśnienia i temperatury. Ocenia się, że gęstość powietrza przy powierzchni Ziemi wynosi w umiarkowanych szerokościach geograficznych ok. 1250 g/m³, na wysokości 5 km - 735 g/m³, na wysokości 20 km - 87 g/m³, a na wysokości 500 km - tylko 1·10^-9 g/m³. Na poziomie morza ciśnienie atmosfery ziemskiej wynosi 1013,25 hPa (760 mmHg).

Atmosfera ziemska jest układem dynamicznym, którego źródłem energii jest promieniowanie słoneczne. Chroni ona Ziemię przez promieniowaniem słonecznym i łagodzi skutki promieniowania elektromagnetycznego. Składa się z kilku warstw, zwanych strefami, rozgraniczonych warstwami przejściowymi - pauzami (podziału tego dokonano na podstawie zróżnicowania temperatury związanego z wysokością).Wyróżnia się, licząc od powierzchni Ziemi: troposferę, tropopauzę, stratosferę, stratopauzę, mezosferę, mezopauzę, termosferę, metasferę, protonosferę.

Ze względu na skład chemiczny atmosferę ziemską dzieli się na: homosferę (do ok. 100 km, obejmującą troposferę, stratosferę i mezosferę), charakteryzującą się stałym składem chemicznym (z wyjątkiem pary wodnej i tzw. gazów śladowych), oraz leżącą powyżej heterosferę, ze zmiennym składem chemicznym. Z uwagi na koncentrację ozonu na wysokości ok. 25-30 km wyróżnia się ozonosferę, a w związku z obecnością dużych ilości swobodnych elektronów i jonów - jonosferę. Atmosferę ziemską do wysokości 1-2 m nad powierzchnią Ziemi określa się jako warstwę graniczną (zwaną też warstwą tarcia lub warstwą planetarną), natomiast leżącą powyżej - jako atmosferę swobodną.

W atmosferze ziemskiej zachodzą charakterystyczne zjawiska optyczne i elektryczne (elektryczność w atmosferze ziemskiej). Skład atmosfery ziemskiej zobacz hasło powietrze.

Mezopauza, Geosfery, Rykaczow Michaił A., Heterosfera, OSO, Egzogeniczne procesy, Cyrkulacja termiczna, Hydrosfera, Skorupa ziemska, Fala przyziemna, Radiosonda, Lokalny klimat, Edwards Flight Research Center, Deszcz meteorów, Meteory, więcej »

do góry top top

Podziemne wody, różne rodzaje wody (w stanie ciekłym) występujące pod powierzchnią ziemi. W podstawowym podziale wyróżnia się:

1) wody przypowierzchniowe (zaskórne), występujące płytko pod powierzchnią ziemi, najczęściej na terenach podmokłych, pozbawione strefy aeracji, zwykle nie nadające się do spożycia z uwagi na duże zanieczyszczenie,

2) wody gruntowe, występujące głębiej, w strefie saturacji, nad którą znajduje się strefa aeracji, pełniąca rolę filtra dla zasilających te wody opadów atmosferycznych, wykorzystywane głównie w rolnictwie, a także do celów komunalnych,

3) wody wgłębne, znajdujące się w warstwie wodonośnej, nad którą zalega warstwa nieprzepuszczalna, zasilane przez opady tylko na wychodniach warstw wodonośnych (tzn. tam, gdzie te warstwy odsłaniają się na powierzchni ziemi), ich odmianą są wody artezyjskie,

4) wody głębinowe, znajdujące się głęboko pod powierzchnią ziemi i izolowane od niej całkowicie wieloma kompleksami utworów nieprzepuszczalnych, nie odnawiane i nie zasilane, często silnie zmineralizowane, bez większego znaczenia gospodarczego,

5) wody szczelinowe, tworzące sieć żył wodnych w szczelinach i spękaniach masywnych skał,

6) wody krasowe, występujące w próżniach i kanałach powstałych wskutek procesów krasowych. Inne podziały wód podziemnych uwzględniają ich skład chemiczny (mineralne wody), dostępność dla roślin, temperatura, pochodzenie.

Rzeka, naturalny ciek wodny, powstały w wyniku połączenia strumieni lub potoków albo wypływający ze źródła, jeziora, bagna, lodowca. Za rzeki przyjmuje się cieki o odpowiedniej wielkości, np. w Polsce - o powierzchni dorzecza powyżej 100 km².

Rzeka płynie w korycie, które znajduje się w dolinie, utworzonej wskutek wcinania się rzeki w podłoże (erozja rzeczna). Woda w rzece płynie pod działaniem siły grawitacji, z terenów wyżej położonych ku nizinom. Najczęściej cały bieg rzeki dzieli się na:

1) górny (duży spadek rzeki, woda płynie szybko, koryto ma niewielkie rozmiary i prowadzi stosunkowo niewiele wody),

2) środkowy (koryto jest szersze, dolina wyraźnie wykształcona, spadek mniejszy i płynie więcej wody, mogą pojawiać się meandry),

3) dolny wraz z ujściem (woda płynie tu najwolniej i jest jej najwięcej, spadek niewielki).

W zależności od tego, czy rzeka prowadzi wody przez cały rok czy tylko przez jego część wyróżniamy rzeki: stałe, okresowe (płyną w porze deszczowej) i epizodyczne (płyną po ulewnych deszczach na terenach pustynnych). Rzeki łączą się ze sobą tworząc sieć rzeczną, gdzie jedne rzeki przyjmuje się za główne, inne zaś za ich dopływy.

Parametry charakterystyczne dla każdej rzeki, pozwalające porównać ją z innymi, to: długość, powierzchnia dorzecza, przepływ przy ujściu, średni roczny odpływ, reżim rzeczny.

Najdłuższe rzeki ziemi: Nil (6671 km), Amazonka z Marañón (6437 km), Jangcy (6300 km). Największy przepływ przy ujściu mają: Amazonka (110 tys. m³/s), Zair (42 tys. m³/s), Río de la Plata (40 tys. m³/s), Jangcy (31 tys. m³/s).

wiem.onet.pl informacje co nowego

losuj: hasła multimedia

Jezioro, zbiornik wodny wypełniający naturalną nieckę śródlądową, nie mający swobodnej wymiany wód z morzem. Klasyfikację jezior przeprowadza się zwykle w oparciu o sposób powstania misy jeziornej. Inaczej przeprowadzane klasyfikacje mogą brać pod uwagę cechy hydrologiczne, fizyczne, chemiczne i biologiczne jeziora.

Największe pod względem zajmowanej powierzchni są jeziora będące pozostałościami po dawnych morzach. Przykładem jeziora tego typu jest Morze Kaspijskie, Jezioro Aralskie.

Jeziora mogą także powstawać przez odcięcie od mórz dawnych zatok morskich. Ten typ jezior występuje m.in. na polskim wybrzeżu Morza Bałtyckiego (Łebsko, Gardno, Jamno).

00fe03.htmlUSA, Oregon, Kraterowe Jezioro

W obrębie zapadlisk tektonicznych powstały jeziora należące do najgłębszych na Ziemi. Do tego typu jezior zalicza się m.in. Bajkał, Niasa, Tanganika, Morze Martwe.

00cc01.htmlAfryka Wschodnia, jezioro kraterowe w rezerwacie Ngorongoro

Jeziora mogą tworzyć się w kraterach wygasłych wulkanów. Mają one wówczas kształt zbliżony do okrągłego, są bardzo głębokie (Albano we Włoszech).

000121.htmlJezioro wulkaniczne w Parku Narodowym Tongariro w Nowej Zelandii

Najliczniejszą grupę tworzą jeziora, których geneza związana jest z ostatnim zlodowaceniem. Działalność lodowca wytworzyła liczne zagłębienia, które po ociepleniu klimatu i stopnieniu lodów wypełniła woda. Jeziora tego typu spotyka się w Polsce powszechnie na obszarach pojezierzy.

W wysokich górach erozja polodowcowa doprowadziła do powstania odrębnego typu jezior zwanych cyrkowymi (lodowcowy cyrk). Wypełniają one głębokie misy powstałe po wytopieniu się lodowców górskich. Jeziora tego typu spotyka się m.in. w Tatrach. Niejednokrotnie misy jeziorne powstają w dolinach rzecznych, zatarasowanych osadami niesionymi przez rzekę lub materiałem zsuniętym ze zboczy górskich. Odrębny typ jezior wykształcił się na obszarach objętych procesami krasowienia.

Powstanie jeziora może także wiązać się z gospodarczą działalnością człowieka. Poprzez budowę zapory w poprzek doliny rzecznej tworzy się sztuczny zbiornik wodny. Zapory i sztuczne zbiorniki wodne buduje się z myślą o zabezpieczeniu przed powodziami, w celu wyzyskania energii wód w energetyce, zaopatrzenia w wodę miast i przemysłu.

Łączna powierzchnia wszystkich jezior wynosi ok. 2,5 mln km², tj. ok. 1,8% powierzchni lądów. Największe jeziora na Ziemi (powierzchnia w tys. km²): Morze Kaspijskie 371,0, Górne 82,4, Wiktorii 68,8, Aralskie 64,5, Huron 59,6, Michigan 57,8, Tanganika 32,9. Najgłębsze jeziora na Ziemi (maksymalna głębokość w m): Bajkał 1620, Tanganika 1435, Morze Kaspijskie 1025, więcej »

Top of Form 1

000802-p.html 000802-p.html Bottom of Form 1

Geologia, Definicje geograficzne Lodowiec

000159.htmlArktyka, lodowiec

Lodowiec, pozostająca w ciągłym, powolnym ruchu masa lodu, powstająca na powierzchni Ziemi w wyniku nagromadzenia dużej ilości śniegu i przeobrażania go w lód, na skutek ciśnienia nadległych wastw.

Lodowce powstają powyżej linii wiecznego śniegu i wolno zsuwają się z obszarów swojego powstawania w dół. Poniżej linii wiecznego śniegu stopniowo zanikają na skutek topnienia (ablacji).

Lodowce są jednym z głównych czynników przeobrażania powierzchni Ziemi. Lodowce dzielimy na lodowce górskie i kontynentalne (lądolód).

Zobacz równieAlpejska rzeźba, więcej »

---