Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
Jest to zespół chorobowy charakteryzujący się postępującym i niecałkowicie odwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Ograniczenie to wynika z choroby małych dróg oddechowych i zniszczenia miąższu płucnego (rozedmy) o różnym nasileniu i jest najczęściej związane z nieprawidłową odpowiedzią zapalną ze strony układu oddechowego na szkodliwe pyły i substancje z jakimi chory ma do czynienia w ciągu swojego życia. Najczęstszą przyczyną POChP jest narażenie na dym tytoniowy oraz inne czynniki, takie jak substancje drażniące z powietrza oraz stany wrodzone.
POChP rozwija się przez długi czas „w ukryciu”, bowiem, początkowo przebiega prawie bezobjawowo.
Pierwsze objawy to kaszel, świsty, wykrztuszanie plwociny i ostre zaostrzenia. Zanik pęcherzyków prowadzi do rozedmy płuc i stopniowo, ale nieodwracalnie, do postępującej duszności.
POChP jest chorobą nieuleczalną i postępującą w czasie, a wszelkie działania lekarskie mają na celu spowolnienie dalszego postępu choroby i poprawę komfortu życia pacjenta. Terapia powinna zostać dostosowana do potrzeb indywidualnych pacjenta i zależy od ciężkości stanu.
Istotną kwestią w leczeniu POChP jest właściwa edukacja pacjenta i jego rodziny. Wiedza o chorobie pomoże pacjentowi radzić sobie z nią w codziennym życiu, a także poprawi ogólny stan zdrowia, mimo że obiektywnie nie wpłynie na czynność płuc.
Rehabilitacja oddechowa obejmuje całość działań zmierzających do poprawy fizycznego i społecznego funkcjonowania pacjenta. Mianem rehabilitacji oddechowej określa się zarówno ćwiczenia fizyczne wykonywane przez pacjenta z pomocą rehabilitanta (np. ćwiczenia wytrzymałościowe kończyn górnych i dolnych, ćwiczenia siły mięśniowej, ćwiczenia mięśni oddechowych), naukę technik efektywnego oddychania (np. naukę oddychania „przez zasznurowane usta”), jak i edukację chorego (dotyczącą jego choroby, metod leczenia, sposobów na zmniejszenie wydatku energetycznego przy czynnościach dnia codziennego).
Rehabilitacja oddechowa ma dwa główne cele:
Kontrolowanie, łagodzenie, i jeśli to możliwe - odwracanie objawów i procesów patofizjologicznych prowadzących do niewydolności oddechowej
Poprawę jakości i próbę wydłużenia życia chorego.
Do szczegółowych natomiast zaliczyć można:
Zmniejszenie pracy oddechowej
Poprawa czynności układu oddechowego
Normalizacja parametrów gazometrycznych we krwi tętniczej
Zmniejszenie duszności
Poprawa efektywności oddychania
Zwiększenie wydolności i sprawności wykonywania czynności dnia codziennego
Przywrócenie pozytywnego nastawienia chorych
Poprawa stanu emocjonalnego
Na proces rehabilitacji zasadniczo składają się ćwiczenia fizyczne, rehabilitacja oddechowa, ćwiczenia mięśni oddechowych, oraz nauka relaksacji.
Ćwiczenia fizyczne są najistotniejszą częścią programu rehabilitacji osób z chorobami płuc. U chorych, u których prowadzono ćwiczenia kończyn dolnych, wykazano znaczną poprawę tolerancji wysiłku, wydłużenie czasu trwania wysiłku submaksymalnego, zmniejszenie duszności i poprawę stanu psychicznego. Program rehabilitacji prowadzony w domu ma na celu zwiększenie siły mięśniowej. Bardzo ważne są też ćwiczenia kończyn górnych, ponieważ w większość codziennych czynności zaangażowane są właśnie kończyny górne oraz grupy mięśni górnej części tułowia i ramion. Część z tych mięśni służy nie tylko utrzymaniu postawy, ale i wspomaga oddychanie. Ćwiczenia kończyn górnych mogą zatem wpływać na poprawę wentylacji. Jeśli w wyniku treningu zwiększy się praca wykonywana kończynami górnymi lub jeśli zmniejszą się potrzeby wentylacyjne niezbędne dla wykonania tej pracy, lżej będzie wykonać codzienne czynności.
Terapia oddechowa obejmuje techniki kontrolowania oddechu (oddychanie przeponą, przez zwężone usta, pochylanie do przodu) i zabiegi dotyczące klatki piersiowej (drenaż złożeniowy, oklepywanie i masaż wibracyjny). Ćwiczenia kontrolujące oddech pomagają zmniejszyć duszność, pozostałe zabiegi ułatwiają usuwanie zalegającej wydzieliny. Korzystne działanie ćwiczeń polega na zmniejszeniu duszności i lęku, ograniczeniu liczby napadów paniki, pozytywnej zmianie samopoczucia.
Ćwiczenia powinny być prowadzone od początku rehabilitacji pod ścisłym nadzorem terapeuty na tyle często i długo, by chory w pełni zrozumiał technikę ich wykonywania.
Ćwiczenia oddechowe pozwalają kontrolować częstość oddechów i typ oddychania, co zmniejsza rozdęcie płuc wywołane zastojem powietrza. Wpływają również na zmniejszenie pracy związanej z oddychaniem oraz poprawiają ustawienie i czynność mięśni oddechowych. Najprostszym z ćwiczeń jest oddychanie przez zwężone usta. Chory wykonuje wdech przez nos, a następnie w ciągu 4 - 6 sekund wydycha powietrze przez usta ułożone do pocałunku lub do gwizdania. Ćwiczenie to prowadzi do zmniejszenia częstości oddechów i zwiększenia objętości oddechowej.
U niektórych chorych na POChP przy pochyleniu się do przodu następuje zmniejszenie duszności, zarówno w spoczynku, jak i podczas wysiłku. Najlepiej wyjaśnia to fakt, że zwiększenie ciśnienia w żołądku pozwala na lepsze kurczenie się przepony.
Oddychanie przeponą pozwala na zmianę toru oddychania z takiego, w którym ciśnienie w klatce piersiowej generowane jest głównie przez mięśnie międzyżebrowe, na bardziej fizjologiczny, w którym ciśnienie to wytwarzane jest przez przeponę.
Nauka torem przeponowym może odbywać się w pozycji leżenia tyłem z jedną ręką ułożoną na brzuchu. Przy prawidłowym oddychaniem przeponą ręka unosi się podczas wdechu. Chory wykonuje wydech przez zwężone usta, a napinając mięśnie brzucha przesuwa przeponę do pozycji spoczynkowej. Po nauce oddychania przeponą w pozycji leżenia tyłem chory zachęcany jest, by w ten sam sposób oddychał w pozycji stojącej. Ćwiczenia oddychania przeponą przynosi najlepsze efekty, gdy jest prowadzone co najmniej przez 20 min. dwa lub trzy razy dziennie.
Zabiegi na klatce piersiowej obejmują drenaż złożeniowy, oklepywanie, masaż wibracyjny oraz kaszel. Ich zaletą jest ułatwienie ewakuacji wydzieliny i zmniejszenie oporu powietrza w drogach oddechowych oraz zmniejszenie częstości zakażeń układu oddechowego.
Drenaż złożeniowy polega na odpowiednim ułożeniu ciała tak, żeby siła ciążenia wspomagała wypływ wydzieliny z poszczególnych segmentów płuc. Można stosować dodatkowo oklepywanie klatki piersiowej, szczególnej ostrożności wymagają jednak chorzy z osteoporozą lub chorobami kości. Kaszel skutecznie oczyszcza duże drogi oddechowe z nadmiaru wydzieliny, jednak u chorych z POChP mechanizm ten jest upośledzony.
Chorzy uczeni są jak skutecznie odksztuszać wydzielinę. Powinni nabrać głęboko powietrza, zatrzymać oddech na kilka sekund, a następnie mając otwarte usta dwu - lub trzykrotnie odkaszlnąć. Uczy się ich również, by wspomagali odksztuszanie napinając mięśnie górnej części brzucha.
Odpowiednie ćwiczenia mogą poprawić siłę i wytrzymałość mięśni oddechowych. U chorych na POChP mięśnie wdechowe są zwykle osłabione, dlatego szczególne znaczenie ma ćwiczenie tych mięśni.
Rehabilitacja oddechowa jest ważnym składnikiem opieki nad chorym z przewlekłymi chorobami układu oddechowego. Prowadzi ona do zmniejszenia objawów choroby i poprawy funkcjonowania pacjenta, a poprawa jakości życia po cyklu rehabilitacji oddechowej utrzymuje się przez dłuższy czas po jego zakończeniu.