Budowa skóry i jej funkcje
Powierzchnia skóry u dorosłego człowieka wynosi od 1,5 do 2 m2, a jej grubość sięga od 0,5 do 5 mm w zależności od lokalizacji anatomicznej.
Skóra jest tworem heterogennym i składa się z 3 nałożonych na siebie warstw:
Naskórek
Skóra właściwa
Tkanka podskórna
Występują w niej mieszki włosowe, gruczoły łojowe i potowe.
Naskórek
Naskórek jest najbardziej zewnętrzną warstwą skóry. Jego grubość waha się od 0,05 mm na powiekach do 1,5 mm na dłoniach i stopach.
Składa się głównie z żywych komórek zwanych keratynocytami, które w trakcie procesu keratynizacji stopniowo przekształcają się, tworząc różne warstwy, każdą o odmiennej specyfice. W końcu tracą jądro , zmieniając się w martwe komórki - korenocyty.
Czas przejścia (turn over time), czyli odnowy naskórka wynosi około 26-30 dni - około miesiąca przy czym migracja komórek z warstwy podstawnej do rogowej to 2 tygodnie, a w ciągu kolejnych 2 tygodni przemieszcza się ku zewnętrznej powierzchni warstwy rogowej, aby następnie ulec złuszczeniu. ( proces turn over time z wiekiem się wydłuża, w chorobach takich jak np. łuszczyca występuje zjawisko parakeratozy czyli niepełnego rogowacenia, a w chorobie np. Dariera dyskeratoza - rogowacenie na poziomie warstwy kolczystej i ziarnistej, może też wystąpić hyperkeratoza czyli nadmierne rogowacenie np. w rybiej łusce).
Naskórek składa się z 5 zasadniczych warstw:
Warstwa podstawna - rozrodcza
Utworzona przez jedną warstwę cylindrycznych komórek. Około 50% komórek tej warstwy jest w trakcie mitozy, w której powstają komórki warstwy kolczystej.
W tej warstwie znajdują się prekursory keratyny: tonofibryle i cytokeratyny oraz melanocyty, komórki Langerhansa, komórki Merkela.
Komórki tej warstwy połączone są pomiędzy sobą i wyżej położonymi warstwami za pomocą desmosomów i kadheryn E, natomiast z niżej leżącą błoną podstawną za pomocą hemidesmosomów oraz integryny.
Warstwa kolczysta
Składa się z komórek wielobocznych, silnie powiązanych za pomocą desmosomów. Komórki te ulegają spłaszczeniu w miarę zbliżania się do warstwy ziarnistej.
Obie warstwy, podstawna i kolczysta wchodzą w skład warstwy Malpighiego, czyli warstwy „żywego naskórka”
Warstwa ziarnista
Znajdują się tu wrzecionowate komórki o spłaszczonych jądrach, wypełnione ziarnami keratohialiny.
W tej warstwie występują też ciałka Odlanda - keratynosomy ( MCG). Są to organelle produkujące lipidy, które to uwalniają tworząc spoiwo międzykomórkowe warstwy rogowej podczas końcowej fazy rogowacenia.
Warstwa jasna
Warstwa pozbawiona jąder, obecna tylko w zagłębieniu dłoni i na piętach, często w literaturze zaliczana jako część warstwy rogowej naskórka.
Warstwa rogowa
Składa się z wielu warstw scalonych dobrze komórek pozbawionych jąder. Ta warstwa ma całkowicie różne właściwości i skład biochemiczny w porównaniu z niżej położonymi warstwami naskórka. Komórki, które ją tworzą - korneocyty, są wynikiem końcowego procesu rogowacenia. Uważane są za komórki martwe, zbudowane niemal wyłącznie z keratyny.
Korneocyty układają się na wzór „ceglanego muru”, a łączące je spoiwo ma charakter lipidowy. W tej warstwie desmosomy przekształcone są w korneosomy.
Warstwa ta jest najlepiej rozwinięta na dłoniach i stopach. W obrębie zewnętrznej , powierzchniowej warstwy komórki są luźno ułożone i ulegają stałemu złuszczaniu.
Inne komórki naskórka:
Melanocyty - odpowiedzialne za zabarwienie skóry
Komórki Langerhansa, których zadaniem jest wychwytywanie alergenów i ich prezentacja limfocytom T. Zapewniają ochronę immunologiczna skóry, uruchamiając odpowiedź immunologiczna typu komórkowego - alergia kontaktowa typu IV lub nadwrażliwość opóźniona.
Komórki Merkla - są to receptory czuciowe, rejestrują bodźce wibracyjne (najwięcej na wargach, opuszczach placów)
Granica skórno - naskórkowa
Jest to cienki twór usytuowany pod warstwą podstawną składający się z błony podstawnej i wielu warstw substancji takich jak: glikoproteiny, kolagen typu IV, fibronektyna.
Składa się z 3 blaszek: lumina lucida , lumina densa i sublamina densa.
Warstwa podstawna wraz z granicą skórno - naskórkową ma układ falisty - charakterystyczny dla skóry młodej. Z wiekiem układ falisty ulega spłaszczeniu, a tym samym skóra wiotczeje.
Skóra właściwa
Podzielona jest na 2 warstwy:
Brodawkową - bezpośrednio pod naskórkiem, składająca się z nieuporządkowanych włókien kolagenowych
Siateczkową - zbudowana z grubych włókien kolagenowych, ułożonych równolegle do powierzchni skóry.
Obydwie warstwy zbudowane są z tkanki łącznej.
W ich skład wchodzą:
Białka strukturalne produkowane przez fibroblasty lub fibrocyty. Są to kolagen, nadający skórze wytrzymałości elastyna nadająca sprężystość. Włókna oksytalanowe - specjalny rodzaj włókien sprężystych , umieszczone poprzednie do właściwych włókien sprężystych, są bardzo delikatne i zanikają jako pierwsze w procesie starzenia się skóry. Włókna siateczkowe, które są cienkimi włóknami kolagenowymi.
Bezpostaciowy żel proteoglikanowy ( mukopolisacharydowy), w którym zatopione są białka strukturalne.
Komórki, głównie fibrocyty lub fibroblasty oraz komórki produkujące białka i proteoglikany. Ponadto znajdują się tu komórki napływowe, makrofagi, limfocyty, granulocyty i eozynofile.
Skóra właściwa pełni funkcje:
Zapewnia utrzymanie właściwości mechanicznych skóry
Służy jako rezerwuar wody dzięki substancji bezpostaciowej, składającej się głównie z proteoglikanów.
Tkanka podskórna
Nie ma granicy pomiędzy skórą właściwą a tkanką podskórną. Widoczna jest jedynie stopniowa zmiana wyglądu tkanki łącznej. Jest ona wiotka, ma tę samą budowę co skóra właściwa, ale znajduje się w niej przede wszystkim kolagen i żel proteoglikanowy, a ponadto adipocyty (komórki tłuszczowe) w formie zrazików, które gromadzą triglicerydy.
Adipocyty powstają z preadipocytów, komórek podobnych w kształcie do fibroblastów, ale wypełniających się triglicerydami.
Komórki tłuszczowe nadają tkance podskórnej właściwości izolacyjne i stanowią zapas energii.
Unaczynienie skóry
Unaczynienie limfatyczne i tętniczo-żylne przebiega przez tkankę podskórną, skórę właściwą i dochodzi do granicy skórno-naskórkowej. Naskórek nie jest więc bezpośrednio ukrwiony, ale odżywiany jest drogą dyfuzji ze skóry właściwej.
Można tu wyróżnić:
Splot głęboki - tętnice i żyły na granicy skóry i tkanki podskórnej
Splot powierzchowny - wytwarzany w warstwie brodawkowej skóry
Oddzielne sploty w otoczeniu przydatków (mieszków włosowych i gruczołów potowych)
Krążenie skórne:
Zapewnia odżywienie i dotlenienie skóry
Odgrywa podstawową rolę w termoregulacji
Utrzymuje równowagę ciśnienia tętniczego
Unerwienie skóry
Unerwienie dotyczy zarówno skóry właściwej, jak i naskórka, chociaż znajdują się w nim tylko zakończenia nerwowe. Całą sieć nerwowa pozostaje w skórze właściwej i składa się z włókien wegetatywnych (unerwienie wegetatywne), unerwiających naczynia krwionośne, gruczoły oraz mięśnie, jak i unerwienia czuciowego.
Unerwienie wegetatywne wpływa na skurcz lub rozkurcz naczyń, reguluje przepływ krwi, unerwienie gruczołów potowych wpływa na aktywność tych gruczołów.
Unerwienie czuciowe stanowi podstawę zmysłu dotyku i wyróżniamy tu:
Wolne zakończenia nerwowe
Rozgałęzione zakończenia nerwowe
Upostaciowane zakończenia nerwowe - pełnią funkcje receptorowe:
Ciałka Vater - Paciniego - ucisk
Ciałka Meissnera - dotyk
Ciałka Krausego - zimno
Ciałka Ruffiniego - ciepło
Ciałka Golgi - Mazzoniego - receptory błon śluzowych
Czynność skóry
Najważniejsza funkcja skóry wynika z jej właściwości ochronnych w stosunku do bodźców fizycznych, chemicznych i mechanicznych.
Rozpatrując jednak całościowo czynność skóry należy wymienić:
Właściwości ochronne
Warstwa rogowa - dzięki keratynie nadaje odporność na działanie bodźców chemicznych, podlegając stałemu złuszczaniu prowadzi do usuwania czynników szkodliwych z powierzchni skóry
Włókna elastyczne - chronią przed nadmiernym rozciąganiem
Włókna kolagenowe - zapewniają znaczną wytrzymałość
Podskórna tkanka tłuszczowa - chroni przed urazami mechanicznymi
Melanina - chroni przed działaniem promieni UV
Płaszcz lipidowy - utrzymuje kwaśne pH, tworzy barierę naskórkową.
Nawilżenie skóry - pełni ważną rolę, gdyż woda jest głównym czynnikiem zmiękczającym kratynę. Niska zawartość wody w skórze (poniżej 10%) powoduje, że skóra staje się sucha, szorstka, pęka, łuszczy się. Zbyt duża ilość wody powoduje zwiększone przenikanie substancji hydrofilnych do skóry.
pH skóry - kwaśne środowisko stanowi barierę hamującą rozwój bakterii i grzybów na powierzchni skóry
Flora skóry - naturalna, saprofityczna flora bakteryjna, mimo iż składa się z bakterii chorobotwórczych, chroni skórę przed innymi patogennymi drobnoustrojami. Pielęgnacja skóry nie powinna zaburzać naturalnej równowagi flory bakteryjnej, gdyż jej zniszczenie usuwa barierę chroniącą przed patogenami.
Absorpcja przezskórna - tym terminem można określić rolę skóry jaką jest zdolność do przenikania substancji poprzez całą grubość naskórka i wnikanie do ustroju. Proces ten wykorzystywany jest przede wszystkim w celach terapeutycznych.
Regulacja ciepła, która zachodzi poprzez:
Parowanie: parowanie wody w sposób niewidoczny oraz pocenie się
Przewodnictwo - oddawanie ciepła przedmiotom kontaktującym się ze skórą np. odzież
Promieniowaniu - oddawaniu ciepła otoczeniu mniemającemu bezpośredniego kontaktu ze skórą
Czynności naczyń krwionośnych - w przypadku wzrostu temperatury, rozszerzenie naczyń, zwiększony przepływ i „ochłodzenie” krwi; w przypadku spadku temperatury przepływ przez naczynia zmniejsza się, a skurcz mięśni przywłośnych powoduje wydzielanie łoju, dzięki czemu dochodzi do natłuszczenia skóry.
Układ immunologiczny skóry pełni przede wszystkim funkcję ochronną przed substancjami, które wniknęły do skóry. Biorą tu udział:
Komórki Langerhansa - funkcjonują jako pierwsza linia obrony przechwytując obce substancje i prezentując je innym komórkm układu odpornościowego
Makrofagi - mają zdolność wychwytywania (fagocytozy) obcego materiału
Immunoglobulina E (IgE) - bierze udział w ostrych reakcjach alergicznych powoduje uwolnienie substancji wywołujących obrzęk, przekrwienie oraz świąd skóry
Eozynofile - biorą udział w skórnych reakcjach alergicznych, jak również w odpowiedzi na infekcje pasożytnicze
Udział skóry w gospodarce wodno - elektrolitowej, tłuszczowej i witaminowej:
Magazynuje duże ilości wody, sodu, potasu, magnezu i wapnia, które mogą być uwalniane poprzez dyfuzję i pocenie
Jest ważnym magazynem tkanki tłuszczowej, będącej źródłem energii
Witamina A - reguluje aktywność mitotyczna komórek
Witamina C - wpływa na wytwarzanie tkanki łącznej
Witamina D - powstaje w skórze pod wpływem UV
Witaminy grupy B - biorą udział w przemianach metabolicznych skóry
Piśmiennictwo:
Z. Adamski, A. Kaszuba, Dermatologia dla kosmetologów - Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2008
M.C. Martini - polskie wydanie W. Placek, Kosmetologia i farmakologia skóry - Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007
Braun - Falco, Dermatologia, Tom 1, Lublin 2004