Ściana		Neutralny opis		Patologia nadmiaru		Patologia niedomiaru
Globalizacja	Świat: problemy globalne, wojny, zagrożenia środowiska naturalnego,		Kosmopolityzm, globalizm, niezauważeniu problemów własnego państwa, marginalizacja problemów lokalnych		Partykularyzm (zwracanie uwagi tylko na własne problemy)
Etatyzacja	To naród, państwo, jego suwerenność, ustrój, , siła i stabilność, racje stanu		Etatyzm, duże ingerencje państwa w życie społeczne, kształtowanie irracjonalnego, religijnego kultu państwa, przywódczych osób, instytucje totalne,		Anarchizm, delegitymizacja państwa, nieutożsamianie się z państwem,
Nacjonalizacja	To naród, tradycja, swoistość kulturowa, istota więzi i odrębność		Nacjonalizm, nazizm, wyższość jednego narodu nad innym, tym samym zamknięcie się		Alienacja społeczna, wykorzenienie z więzi narodowej, aspołeczność, kosmopolityzm
Kolektywizacja, socjalizacja wtórna	Klasa społeczna, więzi, interes klasowy, odrębność etosu, solidarność z ludźmi o podobnych pozycjach i położeniu		Skrajny kolektywizm, przewaga i dyktatura klas, wyrzeczenie się obrony własnego państwa na rzecz obrony interesów klasowych		Partyjność, alienacja polityczna
Polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja	Organizacje i instytucje, wychowanie do podziału pracy, kształtowanie ideologicznych przekonań o słuszności zastanego podziału i funkcji, j		Wychowanie do instytucji i organizacji prowadzi do syndromu osobowości autorytarnej, łączącej tendencje do dominacji z tendencjami do uległości		Alienacja pracy (praca nie ma wartości), aspołeczność i egocentryzm
Socjalizacja (uspołecznienie	Oddziaływanie grupy pierwotnej, rodziców, grupy rówieśniczej, wrastanie w zastane normy		Ograniczenie horyzontów do podwórkowości, to wyłącznie lokalne widzenie siebie i świata		Wykroczenie przeciwko normom
Inkulturacja, personalizacja	To osobowość kulturowa i społeczna, istota ludzka jako rezultat wrastania w kulturę i dokonywanie autonomicznych wyborów		Przesada w procesach edukacyjnych, w koncentracji na wielkich ideałach, idealistyczne oderwanie od rzeczywistości, koncentracja na własnych przeżyciach		Analfabetyzm kulturowy i funkcjonalny, rozchwianie i brak zasad, wartości
Wychowanie i jurdyfikacja	wdrożenie do realizowania i akceptowania ról i czynności obywatelskich; jurdyfikacja-kształcenie świadomości prawnej		Osobowość zewnętrznie sterowana, uwięzienie w ramach mieszczańskich, sztywność osobista		Wykroczenie przeciwko normom, anemia, brak świadomości praw i obowiązków,
Kształcenie i humanizacja	To osoba ludzka, wiedza, światopogląd, umiejętności, nawyki, kompetencje interakcyjne,		Akademizm, ozdobność, nieprzydatność wiedzy i umiejętności, konserwatyzm poznawczy		Analfabetyzm funkcjonalny i deprawacja
Hominizacja	Organizm, kształcenie cech gatunkowych człowieka, wychowanie zdrowotne, seksualne, kształtowanie i kanalizowanie potrzeb pierwotnych		To ustawiczne wglądanie w siebie, naturyzm, seksualizm, przesadna odpowiedzialność		To niedomogi organizmu, animalizm, zastąpienie wartości przez potrzeby pierwotne, to także kalectwa i niedorozwój

	Racjonalność adaptacyjna	Racjonalność emancypacyjna
porządek wartości	- pochodzą z perspektywy działania instrumentalnego; - są bezpośrednio zakorzenione w świecie przedmiotowych; - wymierne, przeliczalne; - są łatwo widoczne i osiągalne dla każdego - daje poczucie bezpieczeństwa i stabilności - aprobata stanu zastanego, nastawienie na konsumpcję	- wywodzą się z perspektywy działania komunikacyjnego; - ujawniają się na bieżąco w trakcie dialogu; - wartością jest otwieranie się na to co nowe, wypowiadanie się we własnym imieniu; - są to wartości personalne, moralne, duchowe, nie mają prostego zakorzenienia w przedmiotach; - źródłem wartości jest życie człowieka postrzegane w kategoriach zmiany;
kategorie opisu świata	- momentalizm (koncentrujemy sie na tych zdarzeniach i okolicznościach które okazują się ważne tu i teraz, świat to zamknięta całość ograniczona w czasie przez ramy jego działania, przez jasno określony początek i cel dzialania); - indywidualizm (świat postrzegany jako zbiór obiektów których sens jest zrelatywizowany względem naszych potrzeb); - instrumentalizm (wymiar który powoduje że wszystko co nas otacza spostrzegamy z punktu pytania o rolę jaką obiekty tworzące nasze otoczenie mogą odegrać w naszym działaniu); - kultura (zbiór istniejących zbiorów zachowań, zbiór sprawdzonych reguł, działań oraz sposobów interpretowania świata umożliwiających i ułatwiających funkcjonowanie w nim) - inni ludzie (ujmowani i oceniani z punktu widzenia roli jako mogą odegrać w realizacji zamierzonych celów; ujmowany jest jako przedmiot sprzyjający realizacji określonych celów bądź czynnik utrudniający ich osiąganie); - własna osoba i własne życie (człowiek sam siebie traktuje instrumentalnie jako przedmiot ułatwiający bądź utrudniający osiąganie utylitarnych wartości, życie traktowane również jako wartość instrumentalna, rozwój jako doskonalenie się w rolach); - wiedza (wiedza książki kucharskiej, oczekujemy od niej odpowiedzi na pytania jak? za pomocą jakich środków?)	- procesualizm (to czego doświadczam dzisiaj istniało kiedyś jest dzisiaj i będzie w przyszłości); - wspólnotowość (świat jest wspólnie ustanawiany w zbiorowym działaniu); - komunikacja (każdy z obszarów rzeczywistości którego doświadczamy powołany jest do istnienia jako świat znaczący dzięki komunikacji, moje uczestnictwo w świecie jest tym pełniejsze im szerszy jest mój udział w ustalaniu się wspólnego rozumienia tego świata); - kultura (traktowana jako zbiór możliwych i zmieniających się interpretacji rzeczywistości); - inni ludzie (partnerzy dialogu, drugi człowiek to osoba dysponująca swoistym doświadczeniem, rozumiejąca świat na swój sposób, potrzebujemy drugiego aby poszerzyć własne rozumienie świata); - własna osoba (życie jako dobro aktualnie wartościowe, człowiek szuka w swym życiu autonomicznego sensu, człowiek jest świadom własnej duchowej wolności, ma możliwość wybierania; możliwość wyboru i możliwość tworzenia własnego wew. świata to warunek spełniania swego człowieczeństwa); - wiedza (nie kończący się proces poznawania świata, wiedza nie ma instruować a pomagać w podejmowaniu decyzji, ma wyjaśniać świat i odsłaniać możliwości bycia w tym świecie, jest refleksją nad ludzkim działaniem)
założenia interpretacyjne	- założenie o oczywistości, uporządkowaniu i niekwestionowanej realności kulturowo zdefiniowanego świata (świat jest takim jakim go postrzegam; niedostrzeganie warunkowego charakteru własnej wiedzy, zawieszenie wątpliwości); - założenie o typowości sytuacji, motywów, celów, środków działania oraz racjonalności innych ludzi (inni ludzie rozumieją świat podobnie jak my; wspólne poczucie normalności)	- założenie o nieoczywistości i konwencjonalności kulturowo zdefiniowanego świata (kulturowo zdefiniowany świat nie istnieje realnie w taki sam sposób jak sama rzeczywistość, nie ma rzeczywistości obiektywnej w ogóle, obiektywność świata nie jest nam dana, a wciąż na nowo odkrywana i tworzona przez nas samych, ludzki świat zależy od wypracowanych wcześniej kulturowych narzędzi), - założenie o niepowtarzalności sytuacji, motywów i działalności innych ludzi (każdy człowiek dysponuje swoistym poczuciem normalności, nie ma pełnej możliwości odczytania intencji drugiej osoby)
wizja świata i podtrzymujące ją przeświadczenia	Świat - zbiór przedmiotów wymagających technicznego rozporządzania wizja świata oczywista, nie pozwalająca na wątpliwości, jest to możliwe dzięki posłuszeństwu, jakie okazujemy nakazom interpretacyjnym wytwarzanym przez racjonalność adaptacyjną, przejawy posłuszeństwa to: - poczucie ontologicznej oczywistości - istniejący świat niezależnie od człowieka - pragmatyzacja sensu - uniwersalnym motywem poznawczym opanowanie świata - dwuwartościowa logika, - uznawanie deterministycznej natury wszelkich zjawisk - przyczynowość i celowość - fundamentalizm światopoglądowy, - przedkrytyczna samorządność - bezkrytyczna	świat - rzeczywistość sensów, świat jest rzeczywistością zawsze interpretowaną i wedle tej interpretacji istniejący (posiadający sens), wizja świata podtrzymywana jest przez - poczucie ontologicznej nieoczywistości - świat staje się, wyłania - przeświadczenie o dialogicznej strukturze sensu - sens ma charakter językowy - wielowartościowa logika, - indeterminizm, - antyfundamentalizm, - krytyczną samoświadomość - refleksja nad przedrozumieniem
nauczyciel	- przekaz gotowej wiedzy - brak podejścia indywidualnego - fałszywa świadomość - autorytet - przedmiotowość - Brak innowacji, refleksji - schematyzm - oczekiwanie natychmiastowych rezultatów - narzucanie własnego światopoglądu - etap pre- i konwencjonalny (tożsamość anomijna i roli) - ja jako wyrocznia prawdy naukowej - brak gotowości na inność	- perspektywiczność - podmiotowość partnera - refleksyjność, innowacyjność - uczy jak się uczyć - brak nastawienia na natychmiastowy efekt - świadomość różnorodnych interpretacji świata; brak monopolu naprawdę - etap postkonwencjoalny - tożsamość ja - komunikacja, dialog - elastyczność, otwartość na innego

	Racjonalność adaptacyjna	Racjonalność emancypacyjna
	pedagogika ogólna - (ujmuje człowieka jako funkcjonalną całość) teoria wychowania - (moralnego, społecznego, fizycznego, estetycznego) dydaktyka (ogólna i szczegółowa) - (teoria kształcenia) pedagogika specjalna (surdopedagogika, tyflopedagogika, oligofrenopedagogika, pedagogika terapeutyczna, pedagogika resocjalizacyjna) andragogika - (teoria oświaty dorosłych); pedeutologia - (nauka dotycząca nauczyciela); teoria systemów oświatowych pedagogika porównawcza - (analiza systemów oświatowych róznych krajów w powiazaniu z ich społecznym i ekonomicznym rozwojem), pedagogika społeczna - (zajmujaca się problematyka srodowiskowych uwarunkowań procesów wychowania) pedagogika kształcenia zawodowego - Emancypacyjna genezą interakcja zradykalizowana odmiana krytyki oświeceniowej; jest wyraźnie spokrewniona z tradycją krytyki jakokrytyki ideologii; jest ona w równym stopniu krytyką wiedzy co i społecznej organizacji życia określonej przez strukturalne ramy tej wiedzy; krytyka tego typu zadanie swe widzi w wyzwalaniu ludzi od niejawnych dla nich źródeł zniewolenia a źródeł tych szuka w tych formach życia społecznego które krępując swobodę jednostki ukrywają ten fakt i utrudniają jego rozpoznanie; powołaniem tej krytyki jest zatem demistyfikować panowanie, przemoc i wyzysk ukrywające się pod pozorem obiektywności i racjonalności; wydobywać na jaw, uświadomić wszystkie siły które na nas działają i w ten sposób (przez uświadomienie i poddanie kontroli) wyzwolić sie od nich człowiek wolny, w pełni rozporządzający sam sobą - oto jej cel; bądź krytyczny oznacza: nie przyjmuj niczego na wiarę, nie ufaj oczywistościom, miej odwagę powiedzieć nie nawet poglądom i sposobom myślenia powszechnie uznanym za nienaruszalne i prawdziwe, kieruj sie własnym rozumem i swoją wolą, myśl samodzielnie, mów od siebie i za siebie (we własnym imieniu), docieraj do źródeł własnych myśli, każda z nich bowiem zawsze odwołuje się do czegoś czego nie jesteśmy do końca świadomi	- Adaptacyjna techniczna Genezą praca krytyka potoczna zdroworozsądkowa; najbardziepopularny typ krytyki; uzyskuje wyłączność, staje się monopolistką; zakłada przedkrytycznie jakąś fundamentalną ideę dobra, jakieś gotowe wyobrażenie pożądanego stanu rzeczy; krytyka mimo tego że jest zachowawcza nie jest wcale pojednawcza; jest bezkompromisowa, jednoznaczna w swych ocenach, uwolniona od wątpliwości; być krytycznym oznacza: troszcz sie o zgodność tego co jest z tym co być powinno, zapobiegaj dewiacjom, krytykuj wszelkie przejawy zła czyli sprzeciwiaj się, nie zgadzaj, wyrażaj negatywną opinię, porównuj i dokonuj oceny - Hermeneutyczna pod pewnymi względami podobna ale pod innymi ważnymi - odmienna od emancypacyjnej; różnica podstawowa z niej wynikają wszystkie pozostałe polega na tym że krytyka poprzednia związana jest z emancypacją a hermeneutyczna z interpretacją; krytyka jest tu refleksją nad tym co zakryte; nad prezsądami łączy sie z refleksją nad tym co niedopowiedziane i wspólnie z nią stanowi nieodłączny składnik wszelkiej interpretacji (wg gadamera); poznanie uwikłane jest w koło hermeneutyczne (emancypacyjna - w porządku liniowym); krytyka jest niezbywalnym elementem rozumienia świata i własnego w nim istnienia (dla emancypacji - narzędziem ulepszania świata i wiedzy o nim); zadanie krytyki - próba odnowienia, pełniejszego odczytania śladów naszego bytowania; intencja krytyki - nie ulepszanie świata aleczynienie go zrozumiałym;
założenia interpretacyjne	Są to współczesne opcje wychowania. Prowadzą one ku rozwojowi, tworzą warunki dla rozwoju ludziom. Pisze o nich Współczesna pedagogika w swojej budowie naukowej jako działalności metodycznie poznającej całą rzeczywistość zjawisk wychowawczych na podstawie doświadczenia opiera się o 4 działy, do których należą: pedagogika praktyczna lub empiryczna, obserwująca, zbierająca i badająca całość doświadczenia wychowawczego rodziców, nauczycieli, mających do czynienia z dziećmi, młodzieżą i człowiekiem dorosłym, opracowująca doświadczenia dydaktyczne i metodyczne przy nauczaniu i uczeniu się; pedagogika opisowa lub eksperymentalna, uogólniająca doświadczenie i badająca eksperymentalnie prawa rządzące przebiegiem zjawisk uwikłanych i związanych z wychowaniem; pedagogika normatywna, która bada naturę człowieka, wytwory jego kultury i na tym tle ustala wartości, cele, ideały i normy, którymi powinno się kierować wychowanie; pedagogika teoretyczna, czyli ogólna, która jako dział najwyższy obejmujący całość badanego przedmiotu, dąży w oparciu o materiał empiryczny, eksperymentalny i normatywny, dostarczany przez wcześniejsze działy pedagogicznych badań, do stworzenia jednolitej teorii tworzącej obiektywnie całą rzeczywistość wychowawczą.	Cechy wychowania jako zjawiska społecznego: I cecha to 4 społeczne funkcje: funkcja komunikacyjna (bezpośredni kontakt z kulturą, systemem wartości, przejęcie i kontynuowanie); funkcja adaptacyjna ( przysposobienie ludzi do spełniania ważnych aktualnych ról społecznych); funkcja rekonstrukcyjna (nastawienie się na zmiany); funkcja kompleksowa (łączy wszystkie te funkcje, stoi na straży, aby człowiek był harmonijny, na straży wszechstronnego rozwoju człowieka). II cecha to wielowymiarowość wychowania (uwikłanie w różne procesy życiowe, różne odmiany wychowania: żywiołowe, spontaniczne i praca wychowawcza). III cecha to klasowość wychowania (wychowanie spełnia potrzeby określonej klasy społecznej). IV cecha to ciągłość wychowania (obecność wychowania we wszystkich fazach rozwojowych człowieka, w jego postępowaniu). V cecha to jedność wychowania (wielość oddziaływań, integrowanie osobowości z wartościami społecznymi). VI cecha to interakcyjność (wzajemne kontakty, interpersonalne procesy typu wychowawca - wychowanek). VII cecha to indukcyjność (wytwór rzeczywistych prawidłowości społecznych).
wizja świata i podtrzymujące ją przeświadczenia	Klasyczne opcje wychowania : 1. definicja o charakterze prakseologicznym, które eksponują same oddziaływanie wychowawcy na wychowanka. „Urabianie wychowanka” przez grupy społeczne i wychowawcę. 2. definicja o charakterze sytuacyjnym - zwraca się uwagę na warunki i bodźce, na sytuację, przyczyniające się do rozwoju wychowania. 3. definicja o charakterze ewolucyjnym - eksponują swobodny rozwój człowieka. (J. Dewey) stawia na rozwój dziecka. Wychowanie wg Deweya jest to wrastanie jednostki w świadomość gatunku. 4. definicja o charakterze adaptacyjnym - uwagę zwraca się na wytwory i skutki działalności wychowawczej. Klasyczne opcje wychowania często nastawiały się na urabianie wychowanka, poddawało się go zewnętrznej obróbce. Przypominało to tresurę, dlatego też należy negować tradycyjne opcje wychowania, bo nie nastawiały się one na zrozumienie, na interpretację. Do sił - dynamizmów należą: 1. bios (pęd życiowy do naturalnego, psychologicznego rozwoju organizmu. 2. etos (siła społecznej obyczajowości i moralności zbiorowej, urabiająca kształt biosu przy pomocy przymusu, nacisku, presji opinii publicznej). 3. agos (siła działania moralnego i umysłowego autorytetu wychowawców). 4. los (siła tajemnicza i nieobliczalna wpływająca na działania). Źródła celów wychowania : 1. z natury człowieka; 2. z kontekstu społecznego (człowieka jest istotą społeczną, człowieka bez człowieka nie jest osobą, każdy chce stanowić o sobie); 3. z losu człowieka (wiara, Bóg, kultura, sploty).	Przedstaw kategorie na „mapie” myślenia o wychowaniu i rozwiń dosłownie po jednym zdaniu, sens każdej z nich. Szeroki zakres pojęcia wychowania. Wychowanie jest to przygotowanie do zadań we współczesnym świecie, do zadań jakie stawia przed nim cywilizacja. Wąskie rozumienie pojęcia wychowania. Kształtowanie kierunkowych (ideały, wartości, światopogląd, potrzeby wyższe) i instrumentalnych (inteligencja, umiejętności, nawyki, wiedza) cech osobowości człowieka. Cele wychowania. Są 3 źródła z którego wypływają cele: 1. natura człowieka (zwłaszcza z potrzeb człowieka), 2. z kontekstu społecznego (każdy chce stanowić), 3. z losu człowieka (sploty: wiara, Bóg, kultura). Dynamizmy siły wychowawczej. Według Kunowskiego są 4 dynamizmy (siły) wychowania: bios, ethos, agos i logos. Cechy wychowania jako zjawiska społecznego. Pierwsza cecha to 4 społeczne funkcje: komunikacyjna, adaptacyjna, rekonstrukcyjna, kompleksowa; druga cecha to wielowymiarowość wychowania; trzecia to klasowość wychowania; czwarta cecha to ciągłość wychowania; piąta to jedność wychowania; szósta to interakcyjność wychowania; siódma to indukcyjność wychowania. Są to klasyczne opcje wychowania. Pisze o nich Stefan Kunowski w Podstawy współczesnej pedagogiki.

---