Metodologia badań społecznych
Ćwiczenia 2009/2010
Dr Marek Podgórny
5 października 2009
WPROWADZENE DO METODOLOGII BADAŃ SPOŁECZNYCH
1. Metodologia - dyscyplina naukowa traktująca o poprawnych sposobach postępowania na wszystkich etapach procesu badawczego. Metodologia jest nauką normatywną; formułujemy normy poprawnościowe czynności badawczych.
Ujęcie wąskie - refleksja nad poczynaniami konkretnej dyscypliny naukowej
Ujęcie szerokie - refleksje nad ogólną aktywnością badawczą człowieka, niezależnie od zróżnicowań dyscyplinowych
2. Proces badawczy - następujące czynności
- wstępny określenie obszaru badań
- studia nad literaturą przedmiotu
- konstruowanie aparatury pojęciowej
- sprecyzowanie problematyki badań
- wybór/określenie terenu badań
- wybór metody badawczej
- wybór techniki badawczej
- konstrukcja narzędzi badawczych
- dobór próby badawczej
- badania ilościowe
- badania jakościowe
19 października 2009
POZNANIE NAUKOWE
Cechy poznania naukowego:
Posługiwanie się danymi empirycznymi
Systematyczna i kontrolowana obserwacja losowo dobranych obiektów
Replikacja - możliwość powtórzenia badania w celu jego weryfikacji
Sceptyczna postawa wobec rzeczywistości
Stosowanie dokładnych narzędzi pomiaru
Posługiwanie się zdefiniowanymi pojęciami
Obiektywizm w formowaniu wniosków i odnoszenie ich do zakresu zbadanego zjawiska
Poznanie dedukcyjne - opiera się na modelu sprawdzania w rzeczywistości empirycznej twierdzeń ogólnych. W punkcie wyjścia jest teoria lub jedno twierdzenie ogólne. W punkcie dojścia są szczegółowe fakty, które weryfikują twierdzenie ogólne. W efekcie postępowania dedukcyjnego można uprawomocnić sfalsyfikować teorię. Prowadząc badania otwarte na toku dedukcyjnym, konfrontujemy wiedzę teoretyczną ze światem empirycznym. Odrzucenie w warunkach empirycznych jakiegoś twierdzenia to jego flasyfikacja. Oznacz to, że nie ma ono mocy przewidywania, staje się bezużyteczne. Przyjęcie jednak twierdzenia nie oznacza, że jest ono prawdziwe w sensie uniwersalnym. Oznacza jedynie, że w tych warunkach, w których przeprowadziliśmy badanie, sprawdziło się. Można na jego podstawie przewidywać. Nie Wolo jednak tego wniosku przenieść na inne warunki.
Poznanie indukcyjne - opiera się na modelu budowania twierdzeń ogólnych na podstawie szczegółowych obserwacji. W punkcie wyjścia są fakty, a w punkcie dojścia twierdzenia ogólne. Jeśli w kontrolowanych warunkach powtarzają się pewne konfiguracje zdarzeń; np. gdy jest A, zawsze pojawia się B, a badacz zmierza do uogólnienia tej obserwacji. W rezultacie - przy spełnieniu wielu warunków - może stworzyć teorię. Teoria ta nadal podlega weryfikacji, czyli musi powrócić do faktów, by móc się z nią skonfrontować. Efekt poznania indukcyjnego nie jest ponadczasowy, ale ograniczony do pewnej puli wariantów.
2 listopada 2009
BADANIA SPOŁECZNE
1. Badania ilościowe i jakościowe
Badania ilościowe stanowią zespół metod i technik badawczych, które opisują rzeczywistość w kategoriach ilościowych. Na ich podstawie można formułować wnioski dotyczące częstości występowania zjawisk, ich natężenia, zależności pomiędzy nimi. Stosowane metody doboru próby pozwalają statystycznie generalizować wyniki owych badań na całą populację.
Badania jakościowe stanowią zespół metod i technik badawczych, które mają dostarczać jakościowej charakterystyki badanej rzeczywistości. Badania tego typu umożliwiają opis różnorodności badanych zjawisk, dokładniejszą charakterystykę ich przebiegu oraz poznanie głębszych przyczyn występowania (nieuświadomionych potrzeb, preferencji nabywców, zwyczajów, zachowań konsumpcyjnych a także motywacji leżącej u podłoża tych działań.
Porównanie badań ilościowych i jakościowych
|
ILOŚCIOWE |
JAKOŚCIOWE |
Rola badań |
Przygotowanie badań |
Narzędzie prowadzące do odkrycia, interpretacji sensów działań aktorów |
Związek badacza i obiektu |
Daleki |
Bliski |
Związek teorii z praktyką badawczą |
Zewnętrzny |
Wewnętrzny |
Strategia badawcza |
Strukturalizowana |
Nieustrukturalizowana |
Zakres wniosków |
Nomotetyczny, poszukiwanie ogólnych praw |
Proceduralny i społecznie konstruowany przez aktorów |
Charakter danych |
Twarde, pewne, wystandaryzowane |
Miękkie, bogate, gładkie, kontekstowe |
Wady |
Uśrednianie danych, eliminacja faktów nietypowych, hermeneutyczność języka analizy, uproszczony obraz świata, obiektywizm |
Trudniejsze procedury obiektywizacji i porównywalności, unikanie danych, czasochłonność zbierania danych, fragmentaryczność obszaru rzeczywistości, subiektywizm |
Specyficzne cechy badacza |
Praca z rzeczami |
Praca z ludźmi |
2. Badania eksploracyjne - są szczególnie (rozpoznawcze) przydatne w badaniach nowatorskich. Najczęściej nie dają satysfakcjonującej odpowiedzi na pytanie badawcze (niereprezentatywne), choć wskazują taką odpowiedź i sugerują metody badawcze możliwe do zastosowania.
Badania eksploracyjne - są to badania, których celem jest zidentyfikowanie jakiegoś problemu, zrozumienie istoty zjawiska lub procesu, jak również ustalenie zakresu potrzebnych danych. Badania tego typu są podejmowane bez pełnej znajomości jak je przeprowadzić.
3. Badania w działaniu (action research) - studia nad społeczną sytuacją, w której znajduje się badacz, z zamiarem jej ulepszenia; ukierunkowane na poprawę jakości działania w jej obrębie
Istota badania w działaniu:
jest prowadzone przez tę samą osobę (osoby), która działa i podejmuje decyzje
zawsze odnosi się do zagadnień, pytań, które mają znaczenia dla badacza
ma zawsze swoje praktyczne konsekwencje
od działań praktycznych dochodzimy do uogólnień teoretycznych
łączy rolę badacza i praktyka
odbywa się przy większym lub mniejszym współudziale uczestników sytuacji, w której przebiega badanie
Cechą badań w działaniu jest to, że zostawiają po sobie zmiany w środowisku, w którym je przeprowadzono. Dokonane zmiany są trwałe. Etapy:
identyfikacja problemu (np. zachowanie agresywne)
rekonesans badawczy - diagnoza (np. kto ofiara, rodzaje agresji, itp.)
sformułowanie planu działania (projekt - np. zmniejszania skali zjawiska)
wdrażanie jego poszczególnych etapów
monitorowanie i ewaluacja procesu wdrażania oraz uzyskanych rezultatów
Rodzaje badania w działaniu:
cykliczne
spiralne (wracanie do danego problemu)
długotrwałe
zbiorowe
Cechy badania w działaniu wg Kennis'a i Wilkinson'a:
jest procesem społecznym
związane z aktywnym uczestnictwem badacza
odbywa się we współpracy z innymi ludźmi
ma potencjał emancypacyjny (cel- udoskonalenie rzeczywistości)
jest krytyczne
jest refleksyjne, dialektyczne
Ograniczenia i możliwości
konieczność łączenia ról (trudno praktycznie być badaczem)
bariera kompetencji (np. w Polsce)
bariera mentalna (opór psychiczny)
bariera kulturowa
bariera organizacyjna (np. w warunkach Polskich)
4. Badania diagnostyczne
a) Z. Zaborowski
Badania diagnostyczne to badania opisowe, inaczej badania terenowe lub monograficzne. Badania te mają na celu opis zjawiska, grupę społeczną lub instytucję społeczną.
b) T. Pilch
Badania diagnostyczne to najpowszechniejsze w pedagogice i polega na tym, że znamy objawy, a poszukujemy przyczyn, źródeł okoliczności i uwarunkowań.
c) Łobocki
Badania diagnostyczne - mają na celu ustalenie pewnych cech lub dynamiki funkcjonowania badanych faktów i zjawisk, bez wnikania w istniejące między nimi zależności, badania koncentrują się na rejestracji określonych przejawów zachowań.
d) W. Okoń
Badania diagnostyczne mają charakter praktyczny.
Uważa, że z badaniem diagnostycznym wkraczamy wtedy gdy pojawiają się zakłócenia w wychowaniu i nauczaniu.
Celem diagnozy jest rozpoznanie tych zakłóceń przez uchwycenie zmian, w wychowankach, które zostały przez te zakłócenia spowodowane.
e) Janusz Gnitecki
Uważa, że badania diagnostyczne polegają na ustaleniu czy jednostka spełnia wymagania w zakresie umiejętności wykonywania pewnych operacji na materiale rzeczowym, czynnościowym w ściśle ustalonych warunkach realizacji procesu edukacyjnego w pewnym momencie czasowym lub przedziale czasowym
Badania diagnostyczne stosujemy by ustalić istniejący stan rzeczy i dojść jego przyczyn.
Badanie diagnostyczne odnosi się do osiągnięć szkolnych, oraz do potrzeb i oczekiwań młodzieży w zakresie edukacyjnym - w wybranej instytucji.
Badania diagnostyczne pełnią funkcję wielotwórczą, czyli nie tworzą teorii.
16 listopada 2009
ZMIENNE W BADANIACH SPOŁECZNYCH
Zmienna - zbiór wartości, jakie przyjmuje dany obiekt w populacji, do której należy
Cechy zmiennej:
Wartości zmiennej muszą być rozłączne, nie mogą mieć części wspólnej. Żaden obiekt nie może należeć jednocześnie do dwóch lub więcej wartości zmiennej
Wartości zmiennej muszą wyczerpywać wszystkie warianty, które występują w danej populacji. Nie może być takiego przypadku, że choćby jeden obiekt z populacji nie mieści się w wartościach danej zmiennej
Kryterium klasyfikacji ze względu na rodzaj wartości
Zmienne jakościowe
Zmienne ilościowe
Kryterium klasyfikacji ze względu na liczbę wartości
Zmienne wielowartościowe
Zmienne dwuwartościowe
Kryterium klasyfikacji ze względu na budowę zbioru wartości
Zmienne ciągłe
Zmienne dyskretne
Kryterium klasyfikacji ze względu na intencjonalność
Zmienne niezależne (ustalone) - zmienne, których rozkład wartości w zbiorze badanych obiektów badacz ustala sam
Zmienne zależne (losowe) - zmienne, których rozkładu wartości w zbiorze badanych obiektów badacz nie może przewidzieć
Kryterium klasyfikacji ze względu na siłę oddziaływania na zmienną zależną
Zmienna niezależna główna - zmienne, które najsilniej działają na zmienną zależna
Zmienna niezależna uboczna - zmienne, które słabiej działają na zmienną zależną niż inne
Zmienna zakłócająca - zmienna niezależna, która osłabia lub zrywa związek między zmiennymi niezależnymi a zmienną zależną
Kryterium klasyfikacji ze względu na kontrolowalność
Zmienna zakłócająca kontrolowana - zmienna, o której działaniu badacz wie i uwzględnia jej udział w badaniu
Zmienna zakłócająca niekontrolowana - zmienna, o której działaniu badacz nie wie lub wie, ale jej wartości nie uwzględnia
30 listopada
WSKAŹNIKI
Koncepuacja - wybór definicji teoretycznej zmiennej
Operacjonalizacja zmiennych - procedura przetworzenia ich definicji teoretycznych na język badań
Definicja - wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z nazywać będziemy takie zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwoli nam (w sposób bezwyjątkowy lub z określonym lub choćby wyższym od przeciętnego prawdopodobieństwem) określić iż zaszło zjawisko Z.
Typy wskaźników:
wskaźniki empiryczne - takie które można sprawdzić i są obserwowalne, opisują relacje między wskaźnikiem i zjawiskiem
np. Zaczerwienione policzki (W) są wskaźnikiem empirycznym podwyższonej temperatury ciała (Z).
wskaźniki definicyjne - stosowane w celu ustalenia definicji jakiegoś terminu i ustalenia jego znaczenia
np. Pilnym uczniem (Z) będziemy nazywali takiego ucznia, który chodzi na wszystkie lekcje (W1), odrabia zadania domowe (W2), osiąga dobre oceny (W3).
wskaźniki inferencyjne - kiedy z zajścia pewnego zjawiska obserwowalnego inferuje się zajście zjawiska nieobserwowalnego
np. Uśmiech (W) jest inferencyjnym wskaźnikiem zadowolenia (Z).