SOCJALIZM UTOPIJNY

Procesy industrializacyjne i mechanizacyjne zachodzące od początków XIX wieku najpierw w Anglii, Francji, Niemczech, potem w Europie Środkowej i Wschodniej spowodowały pojawienie się nowych grup społecznych - robotników wielkoprzemysłowych i kapitalistów. Warunki pracy, płacy i życia robotników były bardzo złe, a ulegały dalszemu pogorszeniu przede wszystkim dlatego, że napływ do miast dużej liczby ludzi poszukujących pracy powodował konkurencję na rynku pracy. Spadek poziomu życia robotników i szybko rosnące nierówności społeczne były dostrzegane przez filozofów, ekonomistów, a nawet samych przemysłowców. Drogą do poprawy tego miała być świadomie zorganizowana wspólnota, która zapewni każdej jednostce należne jej miejsce. W połowie lat trzydziestych XIX w. owe dążenia do stworzenia systemu idealnego, bez egoizmu, przymusu i wyzysku, zyskały nową nazwę - socjalizm.

Socjalizm utopijny to ideologia mająca na celu zniesienie własności prywatnej jako źródła wyzysku i zamianę dotychczasowych stosunków wspólnotą majątkową i równością wszystkich obywateli

Pierwsi teoretycy, zwani socjalistami utopijnymi, odwoływali się do dobrej woli społeczeństwa i ewolucyjnego charakteru przebudowy świata. Chcieli zastąpić tradycyjny układ pracodawca - robotnik wymyślonymi przez siebie dobrowolnymi zrzeszeniami produkcyjnymi. Szczytowy rozwój socjalizmu utopijnego osiągnął w XIX w.

Przedstawicielami tego kierunku byli:

Robert Owen , Henri de Saint-Simon, Charles Fourier, Babeuf Francis.

Trzej główni przedstawiciele tego kierunku nie pochodzili z nizin społecznych.

Wszyscy trzej - Claude Henri de Saint-Simon, Charles Fourier i Robert Owen - pochodzili z zamożnych rodzin i/lub sami dorobili się pokaźnego majątku. Odpada więc argument, że występowali przeciwko kapitalizmowi z powodu własnej biedy. Dla wielu współczesnych wyda się to zapewne dziwne, no bo niby dlaczego bogaty człowiek ma występować przeciwko swojej klasie społecznej.

. Claude Henri de Saint-Simon pochodził z arystokratycznej rodziny. W czasie Rewolucji Francuskiej zrzekł się tytułu hrabiowskiego i poszukując przyczyn wybuchu rewolucji, zastanawiał się, w jaki sposób doprowadzić do końca jej dzieło.

Dzielił społeczeństwo na dwie klasy:

-ludzi pracy

- próżniaków (do których, oprócz wielkich właścicieli ziemskich i arystokracji, zaliczał także duchowieństwo).

Społeczeństwo w wizji Saint-Simona było bezkonfliktowe. Dzieliło się na 3 klasy:
- naukowców (odpowiedzialnych za rozwój nauki, pracowali na rzecz pozostałych klas)
- posiadających (mieli się zajmować finansowaniem naukowców, pełnili też rolę regulacyjną w społeczeństwie)
- pozostałych (ich zadaniem była praca, mieli też respektować władzę).

Opowiadał się za oddaniem władzy uczonym i przemysłowcom oraz powołanie centralnego organu planującego postęp gospodarczy. Były arystokrata nie zwalczał kapitalizmu - opowiadał się za koniecznością takiej jego reformy, która poprawiłaby los najbardziej wyzyskiwanych i zarazem najliczniejszych, czyli klasy robotniczej. Potępiał wojny i rewolucje, uważał że możliwa jest pokojowa eksploatacja dóbr i zasobów naturalnych oraz że wyzysk człowieka przez człowieka może zostać zniesiony. Przyczynił się znacznie do dalszego rozwoju doktryny socjalistycznej.

Według Saint-Simona, wszyscy ludzie powinni dążyć do rozwoju. Na tych, którzy działają na niekorzyść postępu, powinny być nakładane kary.

Charles Fourier - pochodził z zamożnej kupieckiej rodziny. Straciwszy w czasie Rewolucji Francuskiej majątek pracował jako komiwojażer i makler. Uważał, że podstawowe zło kapitalizmu leży w tym, że wolna konkurencja rodzi „wolne lichwiarstwo pod nazwą banku, wolne kłamstwo pod nazwą handlu”. Zauważył , że bogactwo pochodzi z nędzy, a nędza nie może oderwać się od bogactwa - co niestety nie straciło na swojej aktualności w początku XXI stulecia. Proponował odwołanie się do modelu życia niezależnego od państwa, zorganizowanego w sposób kolektywny, opartego na pracy uspołecznionej, chociaż nie wymagającego uspołecznienia środków produkcji. Opowiadał się także za całkowitym wyzwoleniem kobiet poprzez ich równouprawnienie. Podobnie jak Saint-Simon odcinał się od rewolucyjnych metod działania wierząc w siłę perswazji.

Robert Owen - pochodził z wielodzietnej rodziny rzemieślniczej, ale w warunkach przewrotu przemysłowego w Anglii szybko się wzbogacił i w 1800 roku został dyrektorem i udziałowcem zakładów włókienniczych , gdzie przeprowadzał wiele postępowych eksperymentów socjalnych przynoszących mu sławę i szacunek, takich jak: skracanie czasu pracy, podnoszenie płacy, rozwijanie szkolnictwa dla robotniczych dzieci.

Jest uważany za ojca spółdzielczości.

Owen krytykował system fabryczny, zwłaszcza za wczesne zatrudnianie dzieci do ciężkiej pracy. Za źródło zła uważał własność prywatną, która rodzi konkurencję i chciwość. Był zaciekłym wrogiem indywidualizmu- głosił zniesienie małżeństwa, wspólne wychowywanie dzieci, zlikwidowanie ulic i wybudowanie dużych placów i blokowisk (w skrupulatnie zaplanowanych tzw. wioskach owenowskich, małych, samowystarczalnych wspólnotach) oraz jednolity ubiór, odpowiedni na każdą porę roku, co miałoby zapobiec wyróżnianiu się osoby z tłumu innych.

Uchodził za jednego z twórców i popularyzatorów ruchu spółdzielczego. Doszedłszy do przekonania, że Anglia nie nadaje się do przeprowadzania dalszych eksperymentów, wyjechał w 1824 roku do Stanów Zjednoczonych, gdzie w założył gminę rolniczo-przemysłową, opartą na uspołecznieniu środków produkcji. Owa gmina dosyć szybko zbankrutowała, co było powodem działań wspólników-oszustów oraz nieprzyjaznego (kapitalistycznego) środowiska. Uważał, że społeczeństwo przyszłości opierać powinno się na własności uspołecznionej przy scentralizowanym kierownictwie produkcją. Wady kapitalizmu upatrywał Owen przede wszystkim we własności prywatnej, antagonizmach klasowych, wadliwym podziale prac, zgubnym wpływie konkurencji i zubożenia robotników. Podobnie jak Saint-Simon i Fourier odrzucał wszelkie formy działań rewolucyjnych.

.
Wszyscy trzej socjaliści-utopiści mieli swoje koncepcje rozwiązania problemów dręczących ludzi pracy, ale łączył ich wspólny cel: dążenie do stworzenia ustroju, który zapewniałby sprawiedliwy podział bogactw - ustroju bez wyzysku. Różnie można oceniać ich koncepcje, ale nie można im odmówić słuszności w definiowaniu niesprawiedliwości będących dziełem kapitalizmu. Wady, które wytknęli kapitalizmowi, pomimo upływu blisko dwóch stuleci, pozostały aktualne do dziś. Co więcej, dostrzegli je oni w czasie, kiedy kapitalizm nie był jeszcze w pełni rozwinięty i nie istniało nic takiego jak na przykład transnarodowe korporacje, które wykorzystują ludność krajów Trzeciego Świata płacąc swoim pracownikom z tych krajów średnio 1/3 normalnej pensji

Należy także wspomnieć o Francis Babeuf
.

Był to francuski działacz rewolucyjny i myśliciel, jeden z twórców socjalizmu utopijnego. Stworzył koncepcję społeczno-polityczną zwaną babuwizmem, zgodnie z którą podstawą systemu ekonomicznego winna być wspólnota dóbr i komunistyczna organizacja produkcji.

Egalitarystyczna (egalitaryzm) doktryna Babeufa znalazła wielu zwolenników. W czasie rewolucji francuskiej zorganizował on tajne Sprzysiężenie Równych (1796), dążące do przejęcia władzy i wprowadzania stopniowo ustroju komunistycznego. W 1797 został skazany za działalność spiskową i zgilotynowany.

Egalitaryzm to pogląd społeczno-polityczny uznający za podstawę sprawiedliwego ustroju społecznego zasadę całkowitej równości warunków życia oraz praw ludzi

---