XVII w. - pojawia się dydaktyka jako „teoria nauczania”. Powstawały szkoły, uniwersytety, ponieważ nauczanie okazjonalne przestawało wystarczać.
UCZENIE SIĘ - to proces ciągły, zamierzony, intencjonalny, świadomy, planowy, systematyczny, celowy, ukierunkowany na osiągnięcie zamierzonego celu, wiąże się ze szkolnictwem. Ma na celu zdobycie określonych wiadomości, umiejętności, kształtowanie osobowości wpływające na zmiany naszej osobowości. Uczenie się jest procesem nabywania przez uczący się podmiot określonych wiadomości, umiejętności i nawyków. To proces dokonujący się w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości.
Uczenie się: *poznawcze: obejmuje nabywanie wiedzy; **afektywne: obejmuje rozwój lub zmianę postaw; ***psychomotoryczne: obejmuje rozwój lub zmianę zachowań.
Uczenie się jest zdeterminowane przez: cel, treścć, czynności; za ich pomocą uczący się podmiot przyswaja sobie określone wiadomości, nawyki.
Przedmiotem uczenia się jest - otaczająca nas rzeczywistość przyrodnicza, społeczna, techniczna i kulturowa.
4 DROGI UCZENIA SIĘ: *przez przyswajanie wiedzy - (asymilować) poznanie bezpośrednie (wiadomości zdobyte przez siebie) & poznanie pośrednie (czerpanie wiedzy z gotowych opracowań, jedna osoba mówi, reszta słucha-mała aktywność jednostki); **przez odkrywanie - (problem) rozwiązywanie wszelkiego rodzaju problemów: typu „odkryć” rozwiązanie zadania. Problemy zamknięte - mają 1 rozwiąz., to myślenie konwergencyjne: typu „wynaleźć”. Problemy otwarte - mają wiele rozwiąz., to myślenie dywergencyjne; ***przez działanie- (operacyjno - techniczne) opanować pewne operacje praktyczno - techniczne, ale w oparciu o zrozumienie naukowych założeń; czyli działanie praktyczne oparte na teorii. Łączenie wiedzy z praktyką w operacjach techń.; ****przez przeżywanie - (emocje) jeśli zaangażujemy się emocjonalnie, to nabierzemy wartości: moralnych, etycznych, kulturowych. Eksponowanie tych wartości należy do nauczyciela.
SYSTEM - zbiór elementów oraz związków i zależności między nimi, łączy je jakaś wspólna cecha. Działanie sys.podporządkowane jest celowi.
SYST. SZKO. PROGRESYWISTYCZ. - (postępowa, J.Dewey):*uwzględnia zainteresowania uczniów, *rozwija umysł, uczucia, wolę; *uczy myśleć i działać, *miejsce swobodnej, twórczej pracy, *wdrąża do współdziałania i zespołowych form wysiłku, *indywidualna treść i tempo nauki. Cel zajęć praktycznych - rozwój wrodzonych zdolności, uzyskanie bogatego i różnorodnego doświadczenia. Zajęcia praktyczne - powinny doprowadzić do łączenia nauki książkowej ze zdobywaniem wiedzy, do łączenia teorii z praktyką.
Pojęcie myślenia - myśl to instrument walki o byt i czynnik decydujący o rozwoju. SYS.JEDNOSTRONNY: bo w kształceniu mają przewagę zajęcia praktyczne nad intelektualnymi.
SYSTEM SZKOŁY TRADYCYJNEJ - (J.Herbart) *najważniejszym celem wychowawców jest ukształtowanie silnych moralnie charakterów; *kierowanie: głównym zadaniem kierowania jest stałe zatrudnianie dzieci, organizowanie dla nich zajęć, pielęgnacja ich fizycznego rozwoju; *karność: stanowi konieczny warunek wyrobienia u każdego wychowanka moralności opartej na silnym charakterze -nakazy, zakazy, kary cielesne; *nauczanie wychowujące - ma podstawowe znaczenie dla formowania silnych charakterów SYS.JEDNOSTRONNY: bo nacisk kładziony jest na rozwój intelektualny, jednostronnie oddziaływał na nadawcę.
ANALIZA PORÓWNAWCZA - Szk. Tradycyjna (współzawodnictwo; częsta kontrola wyników nauczania; dominuje uczenie się pamięciowe; uczniowie są pasywni); Szk. Progresywis. (współpraca, nacisk na samokontrolę; uczenie się - rozwiąz. problemów; uczniowie są aktywni).
SYSTEM DYDAKTYCZNY - jest to celowy układ sytuacji dydaktycznej - to całokształt zasad organizacyjnych oraz treść, metody i środki nauczania - uczenia się, tworzące spójną wewnętrznie strukturę i podporządkowane realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia. Podział: *sys tradycyjny (J.F. Herbart), związany z nurtem nowego wychowania (szkoła na miarę dziecka), współczesny (nauczania programowego).
SYTUACJA DYDAKTYCZNA - w skład jej wchodzą: nauczyciel, uczeń, metody, treści nauczania, środki dydaktyczne, formy organizacyjne nauczania, cel.
SYSTEM KSZTAŁCENIA - ukierunkowany przez społecznie wyznaczone cele, dynamicznie działający zespół elementów obejmujący nauczycieli, uczniów, treść kształ. i społeczno-materialne środowisko oraz wzajemne związki między tymi elementami.
SYSTEM OŚWIATY - (sys. drożny) to ogół odpowiednio powiązanych ze sobą placówek i instytucji wychowania bezpośredniego i pośredniego, umożliwiających obywatelom zdobywanie wykształcenia ogólnego i zawodowego oraz wszechstronny rozwój osobowości. To jest cel. Na sys. ośw. składają się systemy wychowania: *kształ. ustawicznego, *rodzinnego, *szkolnictwa, *równoległego. System szkolnictwa wpływa bezpośrednio na nauczanie i wychowanie.
SYS. DROŻNY - nie zamyka się dziecku drogi do dalszego kształcenia.
PODSTAWY PROGRAMOWE - dokument wydawany przez Ministers Edukacji, dotyczący programu zajęć. Określają te treści, które muszą być zrealizowane na danym szczeblu.
ŚCIEŻKI MIĘDZYPRZEDMIOTOWE - dziedziny edukacji uwzględnione we wszystkich przedmiotach, ale nie stanowi to odrębnego przedmiotu.
POSTAWA - mój stos do kogoś lub czegoś, względnie trwały. Nabyty w toku doświadczeń życiowych, nie trwa wiecznie. Rodzaje: *interpersonalny, intrapersonalny, do kultury, środowiska.
PROBLEM - trudna sytuacja, w której ktoś się znalazł i nie może go rozwiązać.
KSZTAŁC. USTAWICZNE - to kształcenie ciągłe, proces ciągłego doskonalenia kwalifikacji ogólnych i zawodowych, kształcenie trwa przez całe życie człowieka obejmując odnawianie, poszerzanie i pogłębianie jego kwalifikacji ogólnych i zawodowych. To edukacja permanentna. Koncepcja kszt ust podważa tradycyjny pogląd o podziale życia na okres: przygotowawczy, dojrzałej aktywności społ.-zawod., w którym zostają spożytkowane rezultaty uprzedniego kształcenia.
KSZTAŁC. WIELOSTRONNE - to kształcenie które poprzez rozbudzenie i rozwinięcia zdolności poznawczych,motywacji i życia uczuciowego oraz zdolności do twórczej działalności praktycznej wpływa na rozwój harmonijnie ukształtowanej osobowości wychowanków.
Funkcja teorii kształc wielostr.: *poznawanie świata i siebie; **przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości; ***zmienianie świata; teoria ta uwzględnia podstawowe rodzaje działalności ludzkiej, a więc i działalności ucznia.
NAUCZANIE-to kierowanie procesem uczenia się,intencjonalne,systematyczne i planowe. Biorą w niej udział nauczyciel i uczniowie. Nauczyciel pobudza uczniów do nauki.
FORMY ORGANIZAC. NAUCZANIA - tzn. w jaki sposób nauczyciel organizuje pracę uczniów na zajęciach. Rodzaje: *forma zbiorowa - frontalna (wszyscy mają te same polecenia); *forma indywidualna (problem do rozw dla każdego. Wycieczka dydaktyczna jest formą pracy.
AKTYWNOŚĆ - samorzutna chęć działania w celu zaspokojenia różnych potrzeb. Realizuje wynikające z nich cele. Aktywność związana jest z celem.
3 RODZA. AKTYWN. CZŁOWIEKA:
*AKTYWNOŚĆ INTELEKTUALNA - zmierzająca do poznania świata i siebie, realizuje uczący się podmiot w dwojaki sposób: 1) przyswaja nagromadzenie przez ludzkość wiedzę przyrodniczą i społ., korzystając z pomocy nauczycieli i z licznych źródeł tej wiedzy, 2) doskonaląc własne potrzeby, sam poszukuje wiedzy, rozwiązuje problemy przez myślenie: dywergencyjne (wiele sposobów), konwergencyjne (1 sposób rozwiązania problemu), twórcze, odtwórcze, reproduktywne; Ucznia aktywizujemy intelektualnie przez pobudzenie go do myślenia. **AKT. EMOCJONALNA - uczenie się przez przeżywanie; polega na przeżywaniu wartości i ich wytwarzaniu. Mówiąc o niej trzeba mieć na myśli tą str. procesu edukacji, która jest najczęściej zaniedbywaną. Chodzi tu o radość, którą uczy się młody człowiek, może czerpać z przeżywania i ich skutki z postaci własnych systemów wartości w szczególnie mu bliskich działaniach. Nauczyciel powinien swtworzyć warunki; ***AKTYW. PRAKTYCZNA - wymaga poznania wiedzy o rzeczyw., którą jednostka ma zmieniać lub stwarzać. Wiedza staje się tu bezpośrednio użyteczna w twórczości technicznej i w procesach pracy produkcyjnej. Myślenie prowadzi do wielu rozwiązań. ****AKTY. WERBALNA
CEL - jest to końcowy efekt naszego działania.
CELE KSZTAŁCENIA - określamy jako zamierzone właściwości uczniów, wymieniając główne rodzaje opanowanych wiadomości i umiejętności uformowanych działań i postaw. Ze względu na sposób formułowania wyróżniamy 2rodzaje celów: ogólne, operacyjne
CEL OGÓLNY- wskazuje kierunek dążeń, spodziewane wyniki kształcenia. Jest długoterminowy. Ma szerokie znaczenie, mało konkretny.
CELE SZCZEGÓŁOWE - (operacyjne) krótkoterminowe wyniki kształcenia, wyrażone w czynnościach, są węższe i bardziej sprecyzowane, stanowią opis wyników które maja być uzyskane.
OPERACJONALIZACJA celów - to zmiana celów ogólnych na cele operacyjne. W toku operacjonalizacji cel ogólny ulega zmianom: sprecyzowaniu, uszczegółowieniu, konkretyzacji, odarciu z otoczki emocjonalnej (literackości), upodmiotowieniu osiągniętego celu.
5 ZASAD operacjonalizacji (wg B. Niemierki): *Poszanowanie osobowości ucznia (nie ignorować prawa ucznia do zajmowania własnego stanowiska w wielu kwestiach i do prze- żywania uczuć zgodnie ze stanowiskiem).**Umiar w uszczegóławianiu (tj. uszczegółowienie nie może być prowadzone aż do poziomu pojedynczych wiadomości i jed- nostkowych zastosowań umiejętności).***Zachowanie celu ogólnego w pamięci (okaże się przydatny jako uogólnienie celów operacyjnych). ****Otwartość zbioru celów operacyjnych (życie przynosi możliwości realizacji celu ogólnego w nowy sposób, dlatego zbiór celów opera- cyjnych nigdy nie powinien być traktowany jako zamknięty, ostateczny, należy wykorzystać nie- oczekiwane, wartościowe inicjatywy uczniów).*****Pełna realizacja celów operacyjnych (operacjonalizacja jest bardzo pracochłonna, ale nie można się zadowolić wyłącznie etapem planowania bez zamiaru pełnej realizacji).
PROGRAM SZKOLNY (NAUCZANIA) - podstawą do ułożenia programu nauczania są podstawy programowe, ujednolicenie treści wychowania. Program szkolny dzieli się na: *program autorski - wewnątrz szkolny, nauczyciel opracowuje program i dostosowuje podręczniki, które już są; **program ogólnopolski -zewnątrzszkolny, podręczniki muszą być dostosowane do niego. Ministerstwo Ed. Nar. zatwierdza ten program. Budowa programu: *cele; **treści nauczania - oparte o podstawy programowe; ***oczekiwane wymagania - wymagania programowe.
METODA - systematycznie stosowany sposób postępowania prowadzący do założonego wyniku.
TREŚCI NAUCZA. - treści zawarte w programie przekształca się na materiał nauczania. Jeżeli uczeń opanował materiał nauczania, to można powiedzieć, że opanował treści nauczania. Wymiar wymagań określamy jako nauczycielski.
METODA KSZTAŁCE. (NAUCZANIA) - jest to wypróbowany i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela i uczniów, umożliwiający osiągnięcie celów kształcenia. To wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów. Sposoby swej pracy z dziećmi i młodzieżą nauczyciel powinien dobierać w zależności od wieku uczniów, charakterystycznych właściwości przedmiotów nauczania oraz celów i zadań dydaktycznych na danej lekcji.
KLASYFIKACJA METOD NAUCZ.: 2 podstawowe metody uczenia się: *uczenie się sztuczna (szkolne); **uczenie się naturalne - 2 grupy metod nauczania (podające i laboratoryjne).
METODA PODAJĄCA (INFORMACYJNA) -to metoda oparta na słowie: *wykład (polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiadomości ); *opowiadanie(polega na przedstawieniu jakiejś akcji, przebiega w określonym czasie); *opis(jest najprostszym sposobem zaznajomienia uczniów z treściami których nie znają); *wyjaśnienie
METODA POSZUKUJĄCA(PROBLEMOWA) - pogadanka heurystyczna, dyskusja, klasyczna metoda problemowa, gry i zabawy dydaktyczne
METODA WALORYZACYJNA(EKSPONUJĄCA) - #ekspresji(polega na stwarzaniu sytuacji, w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wiadomości, wyrażając siebie i je przeżywając)#impresji(wyrażenie uczucie przeżycie)#inspiracji
METODY OPERATYWNE (OPARTE NA DZIAŁANIU PRAKTYCZNYM) -#metoda ćwiczeń(wielokrotne wykonywanie czynności dla nabycia wprawy w działaniach umysłowych i praktycznych)#metoda praktycznego działania(m. realizacji działań wytwórczych, uczniowie wykonują prace użytkowe np. ze szkoły)
KRYTERIA DOBORU METOD -wiek dziecka, przedmiot nauczania, liczebność klasy, cele jakie chcemy osiągnąć, wyposażenie szkoły, warunki w jakich chcemy osiągnąć lekcje.
KSZTAŁCENIE - to proces ciągły i złożony; to ogół czynności zewnętrznych i wewnętrznych umożliwiający zdobywanie wiedzy o społecznym świecie; *opanowanie przez człowieka określonego zasobu wiedzy; *przyswajanie sobie określonych sprawności, umiejętności i nawyków; *rezultatem kształcenia jest wykształcenie
PROCES KSZTAŁCENIA - obejmuje uczenie się, nauczanie, aktywność podmiotu. Musi zachodzić współdziałanie. To ciąg zdarzeń obejmujących zarówno czynności ucznia jak i nauczyciela. Proces kształcenia (wg Okonia) jest „świadomy, celowy, zorganizowany i prawidłowościowy”. W procesie kształcenia wyróżnia się pewne stałe elementy tzw. ogniwa procesu kształcenia.
3 KONCEPCJE PROC. KSZTAŁC.:
*Naturalizm - „szkoła na miarę dziecka”, rolą nauczyciela jest stworzenie takich warunków, które sprzyjają rozwojowi naturalnych zdolności dziecka oraz zapewnienie dzieciom max swobody emocjonalnej i bezpieczeństwa. Proces kształ sprowadza sie3 do obserwowania dzieci oraz do przystosowania zajęć szkolnych do ich potrzeb, zainteresowań i naturalnych zdolności. Wymagania dostosowane są do wiedzy ucznia; **Behawioryzm - zmiany uzyskane w wychowanku są skutkiem zmian otaczającego go świata. Wytwarzanie zmian uzyskuje się poprzez manipulowanie sytuacjami wychowawczymi, uwzględnienie ich optymalnej ilości. Człowiek behawiorystyczny jest dwulicowy: w szkole taki, a poza nią inny;
***Koncepcja aktywistyczna - opiera się na założeniu, że zmiany zachodzące w wychowankach pod wpływem kształcenia zależą przede wszystkim od podmiotowej aktywności samych wychowanków, sterowanej na przedmioty otaczającego ich realnego świata. Zmiany jednostki uzależnione są od jej udziału w zmienianiu obiektywnego świata. Brak tego udziału powoduje, że jednostka staje się pasywna, nie nadąża za zmianami i postępem; ****Koncepcja materializmu funkcjonalnego.
EDUKACJA - polega na wytwarzaniu porządanych zmian wychowawczych. Cele określają te zmiany określane
REEDUKACJA - (resocjalizacja) polega na przekształceniu zmian już wytworzonych. Zmiany nie pożądane przekształcić na pożądane. Należy wcześnie rozpoznać objawy.
KSZTAŁCENIE RÓWNOLEGŁE - odbywa się poprzez stale wzrastający wpływ środków masowego przekazu (tj. Radio, TV, prasa, teatr,),oddziaływanie organizacji młodzieżowych, pozaszkolnych, placówek oświatowych, itd. Celem jest pośredni wpływ i wspomagający system szkolnictwa.
TREŚĆ - ma strukturę przestrzenno - ziarnistą, w której poszczególne elementy są bliżej lub dalej od siebie, silnie lub słabiej wzajemnie powiązane.
TREŚĆ NAUCZANIA -wyznacza ocenianie osiągnięć uczniów, stanowi właściwą podstawę oceniania osiągnięć uczniów; treścią nauczania jest to czego się naucza.
3 WYMIARY TREŚCI:
*cele nauczania - są one wynikami kształcenia, każda działalność ukierunkowana jest na określony cel; cele mają charakter uczniowski, skierowane są na ucznia; **materiał nauczania - rozumiany jako informacje (rzeczowo - merytoryczne), które przyswaja uczeń; ***wymagania programowe - to wykaz niezbędnych osiągnięć ucznia.
ZASADA - to reguła, norma wg której powinno się postępować z uczniem.
ZASADA NAUCZANIA - normy postępowania dydaktycznego dotyczące nauczyciela. Stosowanie zasad ma ułatwić pracę uczniom. Lista zasad jest otwarta. Opracowują ją dydaktycy. *zasada systematyczności - porządkowanie wiedzy w głowie uczniów. Nauczyciel stosując zasadę musi przypomnieć wiadomości, które były i które uczniowie powinni umieć.; **zasada poglądowości - respektowanie drogi między konkretem a abstrakcją (botanika, zoologia, geografia); ***zasada samodzielności-ograniczona zależność ucznia od nauczyciela; *zasada związku teori z praktyką; **zasada efektywności; ***zasada stopniowania trudności; *zasada związku indywidualizacji i uspołecznienia - jakie czynności wpływają na efektywność.
PLANOWANIE pracy dydakt. - jednym z głównych warunków skuteczności wszelkiego świadomego i celowego działania , zwłaszcza długotrwałego złożonego jest planowanie. Ma na celu zapewnienie niezakłóconego przebiegu jakichś działań zmierzających do osiągnięcia celu. Ważną funkcją planowania jest stałe doskonalenie ludzkich działań, ich optymalizacji. Unika się przypadkowości.
ORGANIZACJA pracy dydakt. - W szkole to takie zharmonizowanie funkcji szkoły jako całości , że wszystkie składające się na nią elementy przyczyniają się do powodzenia tej pracy , czyli zapewniają osiąganie założonych rezultatów edukacji szkolnej .
RODZAJE PLANOWANIA DYDAKT. :
a) Roczny plan dydaktyczny - nauczyciel , przygotowując się do realizacji zadań dydaktycznych czekających go w nowym roku szkolnym , sporządza dla każdej klasy , w której ma uczyć roczny plan nauczania w zakresie swojej specjalności , zwany także rozkładem materiału . Podstawę opracowania tego planu stanowi program odpowiedniego przedmiotu . Zawartym w programie hasłom nadaje się bardziej szczegółowy charakter , uwzględniając przy tym zadania i warunki pracy w danej klasie , a zwłaszcza stopień zaawansowania uczniów w nauce , posiadane środki dydaktyczne , zakres i sposoby rozwinięcia poszczególnych haseł programu figurujących w odpowiednich rozdziałach i podrozdziałach podręcznika , przewidziane wycieczki , liczbę godzin służących powtarzaniu przerabianego materiału , jego kontroli i ocenie .
Roczny plan nauczania wpisuje się na ogół na początku roku szkolnego do dziennika zajęć danej klasy od razu na wszystkie okresy nauki lub w ustalonych przez władze szkolne terminach dla każdego okresu oddzielnie . Plany roczne zawierają na ogół wykaz tzw. grup tematycznych odnoszących się do poszczególnych jednostek metodycznych .
b) Okresowy plan dydaktyczny - w okresowych planach dydaktycznych eksponuje się tematy poszczególnych lekcji . Za celowość ich sporządzania przemawia zarówno fakt , iż wyznaczają one konkretne i zarazem szczegółowe zadania dydaktyczne , jaki i to , że pozwalają uwzględniać zmiany wynikające np. z szybkiej lub opóźnionej realizacji okresowych haseł programu w ciągu poprzedniego okresu nauki . Plany te są więc , po pierwsze rozwinięciem planów rocznych , a po drugie , stanowią podstawę racjonalnego , bo aktualizowanego okresowo pojedynczych lekcji .
c) Codzienny plan dydaktyczny - obejmuje on następujące punkty : *Temat; **Założone do zrealizowania cele dydaktyczne i wychowawcze wyrażone najczęściej w kategoriach czynności , jakie w wyniku lekcji mają być opanowane przez uczniów; ***Porządek lekcji , na który składają się przeważnie: czynności przygotowawcze , (np. sprawdzenie listy obecności uczniów , kontrola pracy domowej itp.) , czynności końcowe , do których należy zwykle utrwalenie przerobionego na lekcji materiału oraz zadanie uczniom pracy domowej .
PLANOWANIE METODYCZNE - plan lekcji składa się z: tematu, celu do zrealizowania, metody, porządku lekcji (toku).
PLANOWANIE PRACY wg Niemierki:
*planowanie kierunkowe - dotyczy roku szkolnego lub semestru, aby osiągnąć cele: poznawcze (uczeń poznaje przedmiot) i wychowawcze oraz aby osiągnąć materiał nauczania (treści nauczania na materiał, a materiał to uporządkowana informacja rzeczowa).
*nauczanie wychowujące - nie można rozdzielić wychowania od nauczania.
*planowanie wynikowe - obejmuje materiał nauczania i wymagania programowe w ukł hierarchicznym. Dostosowany do panującej skali szkolnej.
*planowanie metodyczne.
SYSTEM HUMANISTYCZNY -najważniejszy jest uczeń,który traktowany jest jak podmiot.Stworzone są mu warunki odpowiednie do uczenia się,rozwijania zainteresowań.Nauczyciel jest przyjazny dla uczniów,otwarty,wszystko dla nich zrobi.Organizacja zajęć nie jest planowana.
SYSTEM AUTORYTARNY -nauczyciel jest najważniejszy,uczniowie-podporządkowani nauczycielowi,traktowani są jak przedmiot.Treści nauczania są starannie dobrane i ujednolicone(sformalizowane).Przeciętny poziom wiadomości uczniów jest wysoki,umiejętności-średni,a wiary w siebie-niski.
SYSTEM TECHNOLOGICZNY -nastawiony jest na skuteczność opanowania wybranych treści kształcenia.Nauczyciel-opracowuje plan działania,który będzie stopniowo realizował za pomocą odpowiednich środków,niepodaje gotowej wiedzy.Uczeń-sam dobiera środki,za pomocą których będzie się uczył,duża samodzielność.