Paramorfoza- przeobrażenie minerału polegające na zmianie jedynie budowy wew., natomiast zostaje zachowany dotychczasowy sklad chemiczny. Np.paramorfoza siarki rombowej po siarce jednoskośnej.
Pseudomorfoza- przeobrażenie polegające na zmianie składu chemicznego i budowy wew. Nowopowstałego minerału. Np. pseudomorfoza limonitu po pirycie.
Izomorfizm- zdolność do przyjmowania takich samych form krystalograficznych przez substancje o odmiennym bądź częściowo podobnym składzie chemicznym, przy jednoczesnej zdolności tej substancji do tworzenia roztworów stałych. Przyczyną izomorfizmu jest zdolność atomów, jonów i ich grup o tej samej wartościowości i zbliżonej objętości do wzajemnego zastępowania się w sieci krystalicznej(diadochia jonowa).
Diatomit- zwięzła, zdiagenezowana ziemia okrzemkowa, jest skałą silnie higroskopijną. Bywa używana do oczyszczania płynów(np. przy produkcji piwa).
Minerał- pierwiastek lub związek chemiczny o stałym stanie skupienia i zwykle krystalicznej budowie, utworzony w wyniku procesów geologicznych i kosmologicznych.
Skała- zespół różnych minerałów(skała polimineralna), lub wiele osobników tego samego minerału(skała monomineralna), które powstały w wyniku naturalnych procesów geologicznych.
Kryształ- ciało stałe o prawidłowej budowie wewnętrznej w którym atomy lub jony są rozmieszczone w przestrzeni według reguł geometrycznych, tworząc sieć przestrzenną kryształów.
Strefy subdukcji- miejsca w których jedna z płyt wciska się pod drugą zanurzając wgłąb atmosfery i ulega tam asymilacji.
Strefy rozrostu- miejsca w których na skutek stykania się ze sobą dwóch komórek konwekcyjnych płyta pęka, a rozgrzany materiał z płaszcza wypływa na powierzchnie w postaci lawy i zastyga nadbudowywując ląd.
Skład magmy: SiO2(35%-75%), Al2O3(10-25%), MgO(15%), FeO(do 20%), K2O(do 10%), Na2O(do 10%), CaO(do 17%), lotne składniki: CO2, N2, NH3, H2, H2O.
Podstawowe typy magmy:
-bazaltowa, uboższa w krzemionke SiO2(49-54%)
-granitowa, bogata w SiO2(70-75%)
Punkt eutektyczny- najniższa temperatura , w której wszystkie składniki stopu są jeszcze w stanie ciekłym.
Składniki pirogeniczne- krzepną ze stopu be obecności topników, czyli substancji lotnych ułatwiających krystalizacje(anortyt, pirokseny, oliwin, magnetyt)
Składniki hydatogeniczne- wymagają w procesie krystalizacji obecności wody lub lotnego składnika w stopie(kwarc, ortoklaz, mikroklin, albit, miki, granaty, turmalin)
Etapy krystalizacji magmowej:
krystalizacja wczesna- z magmy gabrowej(ubogiej w krzemionkę) krystalizują oliwiny(tworzące perydotyty), tlenki żelaza(minerały takie jak magnetyt, ilmanit), skalenie(ortoklaz).
krystalizacja główna- magma diorytowa(zawierająca nieco więcej krzemionki) przechodzi w granodiorytowi z wydzieleniem się augitu(piroksen), hornblendy(amfibol) oraz skaleni(andezyn, oligoklaz)
krystalizacja resztkowa- magma granitowa, krystalizują: biotyt, muskowit, kwarc, ortoklaz.
Etapy krystalizacji pomagmowej:
etap pegmatytowy- przewaga elementów lotnych nad nielotnymi(wzbogacenie w rzadkie pierwiastki: beryl, lit, tantal, skalenie)
etap pneumatolityczny- elementy lotne(para wodna)
etap hydrotermalny- gorące roztwory
ekshalacje wulkaniczne(siarka, bot, chlorki)
Typy ekshalacji wulkanicznych:
-fumarole(temp.200-800C)H2O, CO2, F2, Cl2, H2S
-solfatany(temp.100-200C)H2O,CO2,H2S
-mofety(temp.<100C)CO2
Typy wulkanów:
Wulkany eksplozywne- lepka magma z trudnością wypływa na powierzchnie, zastygając w kominie wulkanicznym. Wzrost ciśnienia wewnątrz wulkanu doprowadza do erupcji. Przykładami takich form są wulkany Stromboli i Krakatau. W wyniku erupcji cały stozek wulkaniczny może ulec zniszczeniu tworząc wklęsłość nazywaną kalderą.
Wulkany efuzywne- wylewająca się z nich spokojnie magma zawiera mało składników gazowych. Stożki wulkaniczne powstające w ten sposób są rozległe i płaskie. Ten typ określany jest jako hawajski.
Stratowulkany- typ mieszany, początek okresu aktywności to erupcja, w wyniku której do atmosfery dostaje się często ogromna ilość materii wulkanicznej w postaci popiołów. Po nim następuje spokojny wypływ lawy. Efektem nakładania się tych zjawisk są stożki wulkaniczne.
CZYNNIKI EGZOGENICZNE = ZEWNĘTRZNE
CZYNNIKI ENDOGENICZNE = WEWNĘTRZNE
Procesy cząstkowe prowadzące do diagenezy:
Twardnienie koloidów- zawierające wodę skoagulowane koloidy, stanowiące samodzielną warstwę na dnie zbiornika sedymentacyjnego lub wypełniające przestrzenie międzyziarnowe, w wyniku utraty wody twardnieją.
Kompakcja- zagęszczanie pod wpływem nacisku wyżej leżących, w wyniku kompakcji zmniejsza się porowatość skał.
Rekrystalizacja- wytrącanie się związków z roztworów krążących w złożonym osadzie.
Procesy 1,2,3 prowadzą do cementacji- sprasowania i spojenia ziaren.
Sylifikacja- wypieranie przez krzemionke innych pierwiastków i związków.
Dolomityzacja- przeobrażenie przez roztwory zawierające jony Mg2+ kalcytu w dolomit.
Fosylizacja- spłaszczenie i stwardnienie złożonych na dnie elementów szkieletowych organizmów.
Diamkton- niewysortowany osad.
Piaskowiec szydłowiecki- ziarna kwarcu spojone bezpostaciową krzemionką(opalem).
Piaskowiec wąchocki- spoiwo żelazisto-krzemianowe, jest powszechnie stosowany do wykonywania elewacji.
Szarogłazy- piaskowce i mułowce morskie, zbudowane z ziaren kwarcu, charakteryzują się warstwowaniem frakcjonalnym - ku stropowi zmniejsza się wielkośc ziaren.
Ziemia okrzemkowa- jest to luźna skała krzemionkowa, zbudowana ze szczątków okrzemek- glonów jednokomórkowych budujących błony komórkowe z SiO2. Jest używana do produkcji dynamitu.
Metamorfizm izochemiczny- przemiany z zachowaniem składu chemicznego skał wyjściowych.
Metamorfizm allochemiczny- w jego wyniku zmienia się skład chemiczny produktu przeobrażeń.
Typy metamorfizmu:
Metamorfizm regionalny- przeobrażenie dużych kompleksów skał pod wpływem ciśnienia i temperatury.
Metamorfizm termiczny(kontaktowy)- przeobrażenie skał pod wpływem wysokiej temperatury. Występuje w skałach osłony intruzji skał magmowych, gdzie tworzą się tzw.aureole kontaktowe. Jego wyniku dochodzi do zmiany składu mineralnego skał.
Metamorfizm dynamiczny- przeobrażenie skał pod wpływem wysokiego ciśnienia które prowadzi do sprasowania i roztarcia składników.
Metamorfizm impastowy- zachodzący w warunkach ekstremalnie wysokiego ciśnienia i temperatury, tego typu zjawiska mogą zachodzić no.przy upadku meteorytu.
Bieg warstwy- ślad przecięcia płaszczyzny warstwy z płaszczyzną poziomą. Bieg w terenie mierzymy kompasemi podajemy w postaci azymutu.
Upad- kąt dwuścienny jaki tworzy płaszczyzna warstwy z płaszczyzną poziomą.
Płaszczowina - fałd nasunięty
Skiba- fałd nasunięty w którym doszło do odkłucia jego strefy korzeniowej.
GÓRY FAŁDOWE ALPY, KARPATY
GÓRY ZRĘBOWE SUDETY, ATLAS
RUCHY EPEJROGENICZNE = LĄDOTWÓRCZE
RUCHY OROGENICZNE = GÓROTWÓRCZE
Orogenezy:
I orogeneza kaledońska(po sylurze)
II orogeneza hercyńska(maksimum po karbonie)
II orogeneza alpejska(era mezozoiczna/kenozoiczna)
Rozpad spowodowany zmianami temp. może mieć postać:
Rozpadu ziarnistego- tak zwana dezintegracja granularna. Przyczyną rozpadu na drobne fragmenty są głównie różnice rozszerzalności termicznej budujących ją kryształów.
Rozpadu blokowego- dezintegracja blokowa, występuje w przypadku skał jednorodnych, przykładem tego zjawiska mogą być gołoborza- gruzowiska ostrokrawędzistych fragmentów kwarcytów występujących w górach świętokrzyskich. Powstałe one w warunkach arktycznego klimatu w plejstocenie.
Eksfoliacji- złuszczania się skały. Ponieważ skały są złymi przewodnikami ciepła, często ogrzana powierzchniowa część skały rozszerza się zanim ciepło dotrze do jej wnętrza, między obiema częściami skały tworzą się naprężenia, które z biegiem czasu powodują powstawanie pęknięć. Od powierzchni takiej skały oddzielają się cienkie warstwy.
Wietrzenie chemiczne:
Rozpuszczanie(kras)
Uwadnianie- włączanie wody w sieć krystaliczną.
Hydroliza- oddziaływanie wody.
w klimacie umiarkowanym 6KAlSi3O8+4H2O2KAlSi3O10(OH)2 illit
w klimacie tropikalnym 4KAlSi3O8+8H2O4Al(OH)3+12SiO2+4KOH
Utlenianie
Karbonatyzacja- oddziaływanie CO2 i HCO3-
Profil zwietrzelinowy:
Strefa monolitu- występuje bezpośrednio nad skałą macierzystą, W strefie monolitu ujawniają się spękania będące kontynuacją niewidocznych głębiej powierzchni naprężeń.
Strefa zgruzowania- zbudowana z nieregularnych, ostrokrawędzistych bloków. Rozprężenie skały w tej strefie ujawnia się siecią spękań, mającą postać pozornego ich warstwowania. Dzięki bogatej sieci spękań i braku minerałów ilastych pochodznia zwietrzelinowego strefa ta charakteryzuje się największą w całym profilu wodoprzepuszczalnością(0,1-1cm/s)
Strefa gruzowa- w dolnej warstwie profilu gdzie występuje gruz grupy można zaobserwować strefę gruzu zorientowanego, powyżej wraz ze zmniejszaniem się frakcji gruzu, wydzielimy strefę gruzu niezorientowanego. W górnej części profilu występuje gruz dobny i minerały ilaste. Wodoprzepuszczalność(10-4 - 10-4 cm/s).
Strefa gliniasta- miejsce największego rozdrobnienia i największych zmian składu chemicznego skały. W zasadzie składa się z materiałów zwietrzelinowych. Grunty te nabierają takich właściwości jak: spójność, plastyczność, zdolność do pęcznienia i kurczenia się. Współczynnik filtracji(10-5cm/s)
Profil zwietrzelin zboczowych:
strefa monolityczna
strefa zguzowania
strefa gliniasto gruzowa
Profil całkowity- powstaje gdy wietrzejący masyw jest litologicznie jednorodny
Profil niecałkowity- powstaje w wyniku wietrzenia masywów o strukturze warstwowej, zbudowanych ze skał o różnej podatności na procesy wietrzenia. Przyczyną jest penetracja czynników wietrzenia.
Schemat powstawania klina mrozowego: W czasie arktycznej zimy gdy temperatura spada do -20C, kurczenie lodu w przestrzeniach między ziarnowych powoduje powstanie w warstwie pionowych pęknięć, przecinających warstwę aktywną i warstwe stropową permafrostu . Na początku lata rozmarza strefa powierzchniowa i zawodnione błoto wypełnia szczelinę, zamarzając w strefie permafrostu początkowo zwiększa swoją objętość i deformuje osad w sąsiedztwie szczeliny. W trakcie dalszego ochładzania lód zmniejsza swoją powierzchnie, klin powiększa się. Powstała strefa nieciągłościjest miejscem powtarzających się pęknieć i wypełnień szczeliny co powodować będzie rozrastanie się klina mrozowego, mogącego osiągnąć głębokość nawet kilku metrów.
Wysadzinowość gruntów- jest to zdolność do agradacji(przyrastania) lodu w strukturach gruntu. Jej efektem są sezonowe zmiany objętości gruntów. Zjawisko to prowadzi do deformacji powierzchni terenu i w efekcie do uszkodzenia budowli. Metody klasyfikacji grutów pod względem ich wysadzinowości polega na analizie uziarnienia, wskazującego wielkość potencjalnego wzniosu kapilarnego wód gruntowych.
Inwolucje- zaburzenia powstałe w wyniku przemarzania zawodnionych skał luźnych. Bezpośrednią przyczyną tego zjawiska są różnice przyrostu objętości warstw w czasie zamarzania wynikające z ich porowatości.
Typy krasu ze względu na charakter i dynamikę procesów:
Kras przypowierzchniowy- występuje gdy cały krasowiejący masyw skalny znajduje się powyżej lokalnej bazy erozyjnej. W takich warunkach procesy niszczenia skał mają największą dynamikę zarówno w Stefie saturacji jak i aeracji. Na powierzchni powstają lapiazy(1m). Wewnątrz masywów powstają kominy krasowe i jaskinie. Postają również ostańce-mogoty.
Kras płytki- wyst. gdy niewielka część masywu znajduje się poniżej lokalnej bazy erozyjnej.
Kras głęboki i zagłębiony- masyw krasowiejący znajduje się poniżej bazy erozyjnej. W tej strefie ma miejsce powolny przepływ wód podziemnych o zawartości CaCO3 bliskiej stężeniu roztworu nasyconego. Jest to przyczyną małej dynamiki rozwoju procesu w tej strefie.
MECHANIZM ROZPUSZCZANIA SKAŁY WĘGLANOWEJ
CaCO3+CO2+H2OCa(HCO3)2
WODA W GRUNCIE:
I Gdy woda w gruncie nie przemieszcza się:
- na cząstki gruntu oddziaływają siły wyporu, zmniejszając naprężenia pierwotne
- w przypadku zwięzłych skał kruchowych obecność wody może powodować przechodzenie rozpuszczalnych elementów spoiwa do roztworu
- osiągnięcie maksymalnej grubości powłok wody związanej pociąga za sobą zmniejszenie kąta tarcia wewnętrznego i spójności
II Gdy woda przepływa przez pory w gruncie:
- sufozja mechaniczna, selektywne wynoszenie lub przemieszczanie drobniejszych cząstek szkieletu mineralnego gruntu wywołane ciśnieniem spływowym
- sufozja chemiczne, wynoszenie cząstek gruntu przez płynięcie wody związane z rozpuszczeniem spoiwa
- osiadanie sufozyjne, spowodowane powstawaniem pustych przestrzeni w gruncie(kawer) pod wpływem sufozji, co prowadzi do zapadaniaterenu i deformacji jego powierzchni
Tiksotropia- upłynnienie nawodnionych gruntów pod wpływem drgań.
Kolmatacja- osadzanie cząstek mineralnych bądź organicznych w przestrzeniach między ziarnowych. Proces kolmatacji doprowadza do zmniejszenia wodoprzepuszczalności skał.
Profil strefy deluwialnej: Spływy ablacyjne powstające na obszarach występowania grubej pokrywy prowadzą do powstania w dolnej części zbocza i u jego podnóża strefy deluwialnej. W profilu osadów budujących strefę deluwialną obserwuje się cykliczność sedymentacji. Pomiędzy kolejnymi większymi spływami osadów występują okresy względnej stabilizacji zbocza, na jego powierzchni w wyniku procesów glebowych powstaje warstwa humusowa. Spływa ona w dół przy następnym większym epizodzie opadowym. Deluwia są zatem utworami warstwowanymi złożonymi z gruntów mineralnych, głównie gliniastych, przedzielonych warstwami zawierającymi humus.
Procesy geodynamiczne prowadzące do zachwiania równowagi zbocza:
- podcięcie stóp zbocza w wyniku erozji rzeczne, abrazji morskiej lub jeziornej
- wietrzenie, zmiana wł. mechanicznych skał budujących zbocze i dostosowanie się morfologii terenu
- podniesienie poziomu wód gruntowych, które pociąga za sobą zmniejszenie kąta tarcia wewnętrznego i zwiększenie gęstości objętościowej gruntu
- przesuszenie gruntu, powodujące zmniejszenie stabilności zbocza, poprzez zmniejszenie wiążących ziarna sił kapilarnych
- rozwój sufozji w zboczu
- wstrząsy sejsmiczne
- współczesne ruchy ruchy skorupy ziemskiej
Rodzaje ruchów masowych;
Spływy- nieregularny, często przyspieszony ruch przypowierzchniowych mas skalnych w dół zbocza, wywołany ich przesączeniem wodą. Prędkość spływów jest rzędu dcm/s ale może dochodzić do nawet kilku metrów. Osady spływów tworzą jęzory, potoki i pokrywy, w których bezładna masa gruntu nie wykazuje segregacji ziaren.
Zsuwy- przemieszczanie mas skalnych wzdłuż jednej lub kilku powierzchni poślizgu. Ruchy osuwiskowe zachodzą najczęściej na zboczu o nachyleniu do 30st. Szybkość zsuwania wynosi od kilku metrów na sekunde. Osuwanie może być procesem gwałtownym. Może być zwiastowane powstaniem w zboczu rys, pęknieć i szczelin otwierających się na granicy obszaru oderwania.
Obrywy- powstają w wyniku nagłego ruchu mas skalnych któremu towarzyszy krótkotrwała utrata kontaktu z podłożem. Obrywy powstają na zboczach o nachyleniu powyżej 60st. , częściej w skałach gruboławicowych lub skałach masywnych o dużej wytrzymałości, pociętych uskokami i szczelinami tektonicznymi.
Denudacja- zespół procesów prowadzących do wyrównania powierzchni łądów poprzez wietrzenie, procesy zboczowe, erozje i przemieszczaniezwietrzeliny do miejsc niżej położonych.
Wydolność rzeki- maksymalny ciężar przenoszonych przez rzekę cząstek.
Zdolność transportowa- maksymalna masa materiału niesionego przez rzekę.
Główne mechanizmy procesów erozji rzecznej:
Abrazja rzeczna- ścieranie skał podłoża niesionym przez rzekę materiałem
Erozja wirowa(eworsja)- polega na niszczeniu dna koryta przez obracane wirem wody fragmenty skalne, które rozmiarami przewyższają kompetencje rzeki.
Kawitacja- niszcząca działalność szybko płynącej wody(pow. 7,5m/s)
Dolina rzeczna- podłużne obniżenie utworzone wskutek działalności wody płynącej korytem, pochylone w jednym kierunku zgodnie ze spadkiem rzeki.
Łożysko rzeki- część doliny rzecznej zbudowana z osadów rzecznych, która jest zalewana w czasie powodzi.
Proluwia- gruboziarniste, źle obtoczone osady gwałtownie deponowane przez cieki okresowe u wylotu dolin na obszarach górskich.
Firn- ziarnista masa lodowa o gęstości 0,8-0,9g/cm3, powstała w wyniku rozmarzania strefy przypowierzchniowej lodu w dzień i jego infiltracji w głąb gdzie ponownie zamarza zwiększając gęstość całej masy.
Lód firnowy- firn poddany dalszej diagenezie, rekrystalizujący się i zagęszczający pod ciężarem nadkładu.
Lód lodowcowy- ciało zbudowane z gęsto upakowanych, różnie zorientowanych kryształów. Pod wpływem nacisku kryształy te przesuwają się względem siebie, roztapiają się i na nowo krystalizują, dzięki czemu lodowiec może się przemieszczać. Jego polony ruch nazywany jest płynięciem.
Detersja- szlifowanie i wygładzanie powierzchni materiałem zawartym w lodzie.
Egzaracja lodowcowa- proces niszczenia powierzchni podłoża przez przesuwający się lodowiec.
Występujące na ziemi lodowce dzielimy na:
- cyrkowe(ograniczające się tylko do pola firnowego)
-alpejskie(składające się z pola firnowego i jęzora lodowcowego)
- fieldowe(inaczej norweskie-formy w których z pola firnowego rozchodzą się promieniście jęzory lodowcowe, egzarujące głębokie i kręte wąskie zagłębienia tworzące fiordy)
- piedmontowe(w których jęzory lodowcowe kilku lodowców alpejskich łączą się tworząc w obniżeniu ciało lodowe)
-kontynetalne(lądolody)
Zlodowacenia na ternie Polski:
Zlodowacenie najstarsze(Narwi)- objęło część Pojezierza Mazurskiego, północne Mazowsze, północne Podlasie.
Zlodowacenie południowopolskie- siegało podnórza Karpat i Sudetów
Zlodowacenie środkowopolskie- w swym maksymalnym zasięgu lądolód oparł się o północne zbocze Sudetów, wyżynę śląską, Góry Świętokrzyskie, objął swoim zasięgiem środkową Wisłę i dolny Bug.
Zlodowacnie Wisły- lądolód dotarł w dorzeczu odry do zielonej góry, w dorzeczu Wisły po rejon płocka i dalej w kierunku północno wschodnim.
PROCES DZICZENIA RZEK
Dzikość rzek na niżu polskim jest wynikiem gospodarczej działalności człowieka, prowadzonej na obszarze dorzecza do zmniejszenia retencji i zwiększenia spływu powierzchniowego. Szczególny wpływ na taki stan miała trzebierz lasów, która rozpoczęła się 6 tys. Lat temu. Spowodowało to zmianę charakteru rzeki z meandrującej na roztopową. W dolinach rzecznych kształtuje się obecnie najmłodszy element morfogenetyczny. Na tarasie zalewowym powstaje biegnąca wzdłuż koryta strefa tarasu współczesnego. Na madach reki meandrującej, szczególnie w stefie przykorytowej są deponowane osady wezbraniowe rzeki dzikiej. Naprzemianległe warstwy glin pylastych i piasków. W czasie wezbrań na powierzchni tarasu madowego deponowane są także piaski korytowe w postaci wydłużonych odsypów. Nadbudowywanie powierzchni tarasu w sąsiedztwie koryta jest przyczyną powstawania w strefie przyskarpowej obszarów bezodpływowych, gdzie często tworzą się rozległe zabagnienia. Proces dziczenia rzek powoduje zatem pogarszanie stosunków wodnych i spadek jakości gleb w dolinach. Z bezpośrednia przyczyną dziczenia, jaką jest zmniejszenie retencji na obszarze dorzecza związany jest także wzrost zagrożenia powodziowego.
Facje osadów lessowych:
Facja eoliczna(subaeralna) - less typowy to osad w 90% złożony z frakcji pyłowej, tworzący pokrywy o miąższościach wynoszących ok20m.
Facja aluwialna- lessy dolinne, redeponowane w środowisku wodnym, smugowane i warstwowane osady zawartość do 20% substancji ilastej
Lessy soliflukcyjne- powstające na zboczach w wyniku procesów mrozowych, osady smugowane, o stosunkowo dużej zmienności granulometrycznej.
Lessy gliniaste- utwory powstające w wyniku witrzenia lessów, innych skał pyłowych oraz innych bezpwapienych skał.
Erozja wewnętrzna- polega na koncentracji przepływu infiltrujących wód w miejscach powstawnia pionowych pęknięć w masywie. Prowadzi do zniszczenia struktury skały w wyniku przepływu wód gruntowych o gradientach przekraczających spadki krytyczne. W masywie lessowym tworzy się wtedy złożony system podziemnego odpływu wód w postaci różnej wielkości tuneli i kominów. Dalszy rozwój erozji doprowadza do uaktywnienia procesów zboczowych.
Makroporowatość- cecha skał okruchowych , polegająca na tym, że przestrzenie między ziarnami utworu są większe niż same ziarna. Mikroporowatością charakteryzują się lessy i utwory lessopodobne.
Osiadanie zapadowe- gwałtowne zmniejszenie objętości gruntu który zoststał nasączony wodą obciążającą go.
Etapy zarastania jeziora:
-we wczesnym okresie w warunkach ostrego klimatu i braku zwartej pokrywy występuje sedymentacja mineralna(jezioro oligotroficzne)
-docieranie materiałów okruchowych w postaci spływów ablacyjnych ze stoków oraz przez wpadające do jeziora cieki(charakter deltowy)
-ocieplenie klimatu powodujące przewage sedymentacji biogenicznej nad mineralną
-depozycja utworów humusowych w strefie brzegowej
-osadzanie utworów sapropelowych, powodujących spłycenie zbiornika
-strefa depozycji przesuwa się w kierunku środka jeziora
-wypełnienie całego jeziora osadami organicznymi
-powstanie torfowiska niskiego
-wkraczanie na obszar jeziora roślin lądowych, drzew i krzewów
-obumarłe szczątki roślin tworzą torfowisko wysokie
Podział środowiska morskiego:
strefa litoralna- brzegowa, położona między zasięgiem przypływu i odpływu, w jej obrębie występują plaże, mierzeje, mielizny i formy barierowe, powstają tu drobnoziarniste osady lagunowe, eustariowe, a także utwory oolitowe
strefa sublitoralna- obejmuje szelfy i morza szelfowe, w jej obrębie znajdują się jeszcze ślady erozji dennej większych rzek, deponowane tu osady to materiał okruchowy pochodzący z lądu oraz utwory rafowe
strefa batialna- stok kontynentalny, wyróżnia się tu dwie strefy: górną część stoku- obszar deponowany z głęboko wyerodowanymi kominami oraz jego część dolną, gdzie nastepuje przyrost(agradacja) znoszonych z lądów osadów. Utwory tej strefy to warstwowane utwory klastyczne
strefa abyssalna(głębia oceaniczna)- powstające tu osady to głównie muły i iły głębokomorskie
Abrazja brzegowa
Proces falowania jest przyczyną abrazji brzegu morskiego. W wyniku abrazji w strefie krawędziowej wysoczyzny tworzy się stromy brzeg- klif. W dolnej części brzegu klifowego na skutek bezpośredniego uderzania fal przyboju o skały tworzy się nisza- podcios brzegowy. Jej rozwój pociąga za sobą inicjowanie zsuwów i obrywów. W wyniku abrazji brzeg cofa się, pozostawiając wyrównaną powierzchnie- platformę abrazyjną w jej obrębie występować mogą ostańce abrazyjne- szkiery, wypeparowane fragmenty twardszych skał.
Typy genetyczne wód podziemnych:
Wody higroskopijne- powstają na drodze adsorpcji przez ziarna mineralne pary wodnej z powietrza. Gęstość wody higroskopijnej wynosi 2g/dm3, temp. zamarzania -78C. Nie ma zdolności rozpuszczania, ani ruchu.
Wody błonkowate- stopień związania sprawia, że nie przemieszczają się one pod wpływem sił ciężkości, nie przenoszą ciśnienia hydrostatycznego, mają ograniczone zdolności rozpuszczania, grubość błonki nie przekracza 0,5mikrometra, temp. zamarzania poniżej 0C, gęstość większa od wody wolnej.
Woda kapilarna- porusza się pod wpływem sił adhezyjnych, które przy pow. ziarna w kapilarach są większe od siły ciężkości, stąd bierze się zjawisko podsiąkania kapilarnego, ma zdolność rozpuszczania, zamarza w temp. poniżej 0C.
Woda wsiąkowi- infiltrująca w głąb woda atmosferyczna lub/i powierzchniowa przemieszczająca się w dół pod wpływem sił ciężkości.
Woda zawieszona- woda infiltrująca która na swej drodze napotkała soczewkę osadów o mniejszej przepuszczalności i na niej się zatrzymała. Nie ma związku hydrostatycznego ze zwierciadłem wody powierzchniowej/
Wody przypowierzchniowe- wyst. bardzo płytko pod powierzchnią terenu. Powstaniu tych wód sprzyjają płaskie i wklęsłe odcinki terenu, gromadzą się tam gdzie płytko pod powierzchnią wyst. utwory słabo przepuszczalne lub nie przepuszczalne.
Wody gruntowe- ograniczone są od góry swobodnym zwierciadłem i Stefą aeracji, a od dołu stropem warstwy słabo przepuszczalnej, zasilane są przez opady atmosferyczne i wody powierzchniowe.
Wody wgłębne- przykryte są utworami słabo przepuszczalnymi i nieprzepuszczalnymi, pozostają pod ciśnieniem hydrostatycznym
\Wody głębinowe- znajdują się głęboko pod powierzchnią ziemi, nie mają związku z wodami atmosferycznymi , powierzchniowymi, gruntowymi i wgłębnymi. Nie są zasilane ani odnawiane, pozostają w stagnacji i są wysoko zmineralizowane.
METODY OKREŚLANIA WSPÓŁCZYNNIKA FILTRACJI
Metody wzorów empirycznych- należą do najmniej kosztownych, ale dają wartości przybliżone i nieuniwersalne. Zastosowanie każdego ze wzorów ograniczone jest do grupy skał o określonych cechach uziarnienia.
Metody laboratoryjne- polegają na pomiarze ilości wody przesączającej się w jednostce czasu przez próbke skały o określonej wysokości i przy określonej różnicy ciśnień.
Badania terenowe- najdokładniejsze metody oceny współczynnika filtracji, najbardziej miarodajna jest metoda próbnego pompowania. Próbne pompowanie wykonuje się w warunkach naturalnych w warstwach w których struktura jest nienaruszona, gdzie panują naturalne ciśnienie piezometryczne i temperatura.