Cierpienie

Cierpienie - Odczuwanie bólu fizycz­nego lub moralnego, męka, męczarnia. W literaturze motyw cierpienia pojawia się nader często. Jego przyczyny mogą być bardzo różne, ale zawsze jest to dla człowieka doświadczenie niezwykle is­totne, pozostawiające głęboki ślad. Cier­pienie pojawia się w życiu człowieka wraz z grzechem pierworodnym. Odtąd zostaje ono wpisane w kondycję ludzką (np. kobieta cierpi przy porodzie, męż­czyzna z trudem zdobywa pożywienie dla swej rodziny).

Biblia (ST) - 1) Sara, żona Abrahama, cierpi z powodu swojej bezpłodności. Później, kiedy niewolnica Haggar uro­dzi Izmaela, cierpień Sarze przysporzy jej zachowanie i lekceważące traktowa­nie prawowitej małżonki. 2) Abraham cierpi, kiedy Bóg nakazuje mu złożyć ofiarę z jedynego syna - Izaaka, ale jest mu posłuszny. 3) Jakub cierpi, gdy synowie przynoszą mu okrwawione sza­ty Józefa i mówią, że został rozszarpany przez dzikie zwierzęta. 4) Naród wy­brany znosi cierpienia w niewoli egips­kiej po śmierci Józefa. 5) Dawid cierpi i rozpacza, kiedy przynoszą mu wieść, że jego zbuntowany syn, Absalom, nie żyje. 6) W „Pieśni nad pieśniami" cier­pienie jest udziałem Oblubienicy, która szuka po ulicach miasta Oblubieńca. 7) Hiob, z powodu zakładu między Bo­giem a Szatanem, znosi liczne cierpienia - traci cały dobytek, umierają jego dzieci, wreszcie sam zostaje dotknięty trądem, co odbiera mu szacunek u ludzi, bo chorobę tę traktowano jako karę za szczególnie ciężkie grzechy. Księga Hioba stawia pytanie o sens cierpienia. Jedyna odpowiedź, jaką można w niej odnaleźć, to ujęcie cierpienia jako pró­by, której Bóg poddaje człowieka, by sprawdzić jego wiarę i ufność. Hiob mimo cierpień nie załamał się, zachował wiarę i ufność, więc Bóg wynagrodził go. 8) Prorok Izajasz opisuje cierpienia, jakich będzie doświadczał Mesjasz. Chrześcijaństwo traktuje słowa Izajasza jako proroctwa dotyczące Chrystusa i jego męki.

Biblia (NT) - 1) Modlitwa Chrystusa w Ogrójcu (Getsemani) jest wyrazem skrajnego cierpienia psychicznego. Świadom swego losu, Jezus błaga: Ab-ba, Ojcze, jeśli możliwe, oddal ode mnie ten kielich, by potem zgodzić się z wolą Ojca. 2) Chrystus znosi straszliwe cier­pienia: jest biczowany, poniżany, musi dźwigać krzyż, na którym potem długo umiera. Jego cierpienie ma moc zbaw­czą. Przez Jego mękę ludzkość zostaje oczyszczona i odkupiona. 3) Zanim umrze, cierpi święty Szczepan, pierw­szy męczennik, który zostaje ukamieno­wany.

Mitologia - 1) Demeter cierpi, kiedy Persefona znika bez śladu. Gdy Zeus podejmie decyzję, że dziewczyna bę­dzie przez pół roku przebywała z mężem w Hadesie i przez pół roku z matką na ziemi, cierpienie stanie się udziałem Demeter przy każdym rozstaniu. 2) Nio-be doświadcza cierpienia, gdy na życze­nie Latony Apollo i Artemida zabijają jej dzieci. Jej cierpienie jest tak wielkie, że zamienia się w kamień, z którego wciąż płyną łzy. 3) Tantal zostaje skaza­ny przez bogów na straszliwe cierpienia w Hadesie. Stoi po kolana w wodzie, a nad głową ma jabłoń uginającą się od owoców. Jest głodny i spragniony, ale gdy pochyla się, by się napić, woda się cofa, gdy wyciąga rękę po jabłko, gałę­zie odsuwają się i nie może ich dosięg­nąć. Niektórzy mitografowie dodają je­szcze, że nad głową na krawędzi przepa­ści chwieje się nad nim wielki głaz, który ma lada moment spaść. 4) Orfeusz cierpi po śmierci żony. Wyraża swoje uczucia w pieśniach, które są tak wymo­wne, że wzruszają nawet dzikie zwierzę­ta. Jego cierpienie jest tak wielkie, iż udaje się do królestwa Hadesa, by ubła­gać boga, żeby przywrócił mu żonę. 5) Prometeusz za to, że pomagał ludziom przeciw bogom, zostaje skazany na nie kończące się cierpienie. Przykuty do skał na Kaukazie codziennie nawiedza­ny jest przez sępa (w innej wersji -orła), który wyjada mu nieustannie odrastają­cą wątrobę. 6) Marsjasz - patrz: artysta.

Homer „Iliada" -1) Achilles cierpi na wieść o śmierci swojego przyjaciela i kochanka Patroklosa. Cierpienie rodzi w nim chęć okrutnej zemsty na zabójcy młodzieńca. 2) Priam cierpi, widząc, jak Achilles poniewiera zwłoki pokonanego w pojedynku Hektora. Cierpienie jest tak wielkie, że stary król Troi, nie zwa­żając na swój majestat, idzie do zabójcy syna błagać go o wydanie zwłok.

Wergiliusz „Eneida" - Królowa Kar­taginy cierpi, kiedy Eneasz ją opuszcza. Cierpienie rodzi w niej gniew, przeklina swojego kochanka i jego potomków, czym zapoczątkowuje niezgodę między Kartaginą a Rzymem.

„Legenda o św. Aleksym" -1) Aleksy skazuje się na fizyczne i duchowe cier­pienie, by służyć Bogu. Znosi wszelki ból i upokorzenia, by zyskać zbawienie. 2) Rodzice Aleksego cierpią, bo nie wiedzą, co dzieje się z ich synem. Wszelkie poszukiwania nie dały żad­nego rezultatu - ukochany jedynak zagi­nął bez śladu.

J. Bedier (oprać.) „Dzieje Tristana i Izoldy" - 1) Tristan i Izolda cierpią, kiedy są rozdzieleni. Ale gdy los sprawi, że mogą być razem, cierpienie ich nie opuszcza, ponieważ zdają sobie sprawę, że zdradzają króla Marka, którego oboje kochają i szanują. 2) Król Marek cierpi na myśl, że dwoje ludzi, których najbar­dziej kocha - Tristan i Izolda - mogą go zdradzać. „Pieśń o Rolandzie" - Karol Wielki cierpi, widząc ciała zabitych w wąwozie Ronsewal swoich najlepszych rycerzy, a wśród nich Rolanda. Jego cierpienie jest tak wielkie, że plącze i mdleje.

J. da Todi „Stabat Mater Dolorosa"

- Wiersz jest zanurzony w średniowie­cznym nurcie doloryzmu, a także nawią­zuje do motywów pasyjnych. Jego boha­terką jest Maryja (Matka Boleściwa) stojąca pod krzyżem Chrystusa i opłaku­jąca mękę i śmierć jedynego Syna.

„Kwiatki świętego Franciszka" - Św.

Franciszek twierdzi, że wszystko, co człowiek ma, jest darem Boga. Nie może więc tak naprawdę nic ofiarować Stwórcy, oprócz swojego cierpienia. I taki jest sens ascezy i umartwiania

- człowiek ofiarowuje Bogu jedyne, co może, swoje cierpienie, a to jest źródłem prawdziwej radości.

„Lament świętokrzyski" (Posłuchaj­cie, bracia mila...) - Maria cierpi, pat­rząc na męki swojego ukrzyżowanego syna. Chciałaby mu jakoś ulżyć, ale nie jest w stanie tego uczynić, co jej cier­pienie czyni jeszcze dotkliwszym. Zwraca się nawet z wyrzutami do anioła Gabriela. Patrz: anioły.

Dante Alighieri „Boska Komedia" -

Dusze grzeszników cierpią w piekle najbardziej wyszukane katusze - są smagane wichrem i deszczem, toną w rzece wrzącej krwi, są zamieniane w drzewa, których kora i liście służą za pokarm harpiom, spada na nie ognisty deszcz, stają się pastwą węży.

F. Petrarca „Sonety do Laury" - Cier­pienie powoduje nieszczęśliwa miłość do nieziemsko pięknej Laury. Ale to cierpienie jest jednocześnie rozkoszą, bo miłość łączy sprzeczne stany i uczu­cia, sprawiając, że podmiot liryczny sonetów czuje się jak statek bez żagli i steru na wzburzonym morzu.

G. Boccaccio „Dekameron" - „Sokół"

- 1) Federico delii Alberighi cierpi, ponieważ jego ukochana, Monna Gio-vanna, nie odwzajemnia jego uczucia. Później, kiedy dowie się, że kobieta odwiedziła go, by prosić o sokoła, które­go, właśnie, żeby ją uczcić, podał na obiad, ponownie pogrąży się w cier­pieniu, gdyż nie może spełnić jej życze­nia. Ale jego cierpienia znajdą szczęś­liwe zakończenie - wzruszona stałością uczucia Monna poślubi go. 2) Monna Giovanna cierpi, widząc, że jej syn jest śmiertelnie chory, a ona nie jest w stanie mu pomóc.

J. Kochanowski „Treny" - Śmierć dziecka rodzi wielkie cierpienie. Pod­miot liryczny trenów, zrozpaczony oj­ciec, nie potrafi znaleźć wytłumaczenia dla tego, co się stało. Cierpienie powo­duje kryzys światopoglądu i wiary w lu­dzką mądrość. Rodzi też wątpliwości wobec Boga, który w swoim okrucieńst­wie uderza w człowieka w najmniej spodziewanym momencie.

W. Szekspir „Król Lear" - Lear cierpi, ponieważ córki, którym przekazał pańs­two, okazały się okrutne i nieczułe na los ojca, skazując go na tułaczkę i upoko­rzenia.

W. Szekspir „Hamlet" - 1) Hamlet cierpi z powodu świata, który jest pełen zła i zbrodni. 2) Ofelia cierpi z powodu śmierci ojca, co staje się przyczyną jej obłędu i samobójstwa.

J.A. Morsztyn „Cuda miłości" - Mi­łość sprawia, że człowiek doświadcza jednocześnie cierpienia i wielkiej roz­koszy.

J.A. Morsztyn „Do trupa" - Trup jest w lepszej sytuacji niż człowiek zakochany. Nie doświadcza już niczego i pro­chem rozsypie się w malej chwili. Nato­miast zakochany nieustannie cierpi w piekielnej śrzeżodze i jest żywiolem wiecznych ogniów.

Z. Morsztyn „Emblemy" - Miłość i cierpienie nieustannie się przenikają. Oblubieniec przybija Oblubienicę swoje do krzyża, a ona bólu nie czuje. Ob­lubienica szuka Oblubieńca w mieście, cierpiąc, że go utraciła. Oblubieniec jest dla Morsztyna symbolem Chrystusa, Oblubienica - człowieka.

J. Racine „Fedra" - 1) Fedra cierpi z powodu miłości do Hipolita, który jest jej pasierbem. Wie, że jest to uczucie występne, a jednocześnie nie potrafi się od niego uwolnić. 2) Tezeusz cierpi, gdy Fedra oskarża przed nim fałszywie Hi­polita o to, że próbował ją uwieść. Potem, kiedy na jego prośbę Posejdon doprowadzi do śmierci młodzieńca, a Tezeusz pozna prawdę, jego cierpienie stanie się jeszcze większe, ponieważ nie dość, że stracił syna, to jeszcze sam przyczynił się do jego niewinnej śmie­rci.

P. Corneille „Cyd" -1) Roderyk cierpi, ponieważ honor nakazuje mu pomścić zniewagę, jakiej dopuścił się ojciec jego ukochanej Chimeny, a jednocześnie wie, że jeśli zabije Gomeza, sprawi ból kobiecie, którą kocha. 2) Chimena cie­rpi, ponieważ musi domagać się śmierci Roderyka, którego kocha. 3) Infantka darzy Roderyka wielkim uczuciem, ale jednocześnie wie, że ta miłość nie może się spełnić, bo jej ukochany jest jedno­cześnie jej poddanym. Ta sytuacja spra­wia, że dziewczyna cierpi.

J.W. Goethe „Cierpienia młodego Wertera" - Werter cierpi z powodu nieszczęśliwej miłości do Lotty. Dziew­czyna jest narzeczoną innego mężczyzny i miłość Wertera nie może być spełniona. Młodzieniec podejmuje pró­bę ucieczki od tego cierpienia, ale oka­zuje się, że jest to niemożliwe. W końcu popełnia samobójstwo.

F. Schiller „Zbójcy" - 1) Karol Moor cierpi, ponieważ ojciec odtrąca go na skutek intryg Franciszka. Cierpienie ro­dzi bunt, który manifestuje się przez przystąpienie do bandy zbójeckiej. 2) Franciszek Moor cierpi z powodu od­trącenia przez ojca i Amalię. To cier­pienie przekształca się w gniew i niena­wiść, które prowadzą do tragedii. 3) Stary Moor cierpi, ponieważ ukochany syn, Karol, okazał się niegodny jego miłości, a Franciszek skazuje go na śmierć głodową. 4) Amalia cierpi, gdy stary Moor wyklina Karola. Później, kiedy Karol powróci do rodzinnego za­mku, będzie przez moment szczęśliwa, by jeszcze bardziej cierpieć, gdy po­stanowi znowu ją opuścić.

G.G. Byron „Giaur" - Giaur cierpi, bo kobieta, którą kochał, została zabita przez Hassana. Doraźnym lekarstwem na to cierpienie okazuje się chęć zemsty, dla której Giaur żyje. Ale gdy już jej dokona, cierpienie wróci ze zdwojoną siłą.

A. Mickiewicz „Romantyczność" -

Karasia cierpi, ponieważ jej ukochany Jasieńko umarł i pozostała na świecie sama. Skarży się: Źle mnie w złych ludzi tlumie, Plączę, a oni szydzą... Samo­tność i niezrozumienie stają się przy­czyną obłędu dziewczyny. Patrz też: samotność.

A. Mickiewicz „Dziady" cz. II - 1)

Duchy dzieci nie mogą trafić do nieba, ponieważ nigdy nie zaznały cierpienia, które jest elementem pełnej ludzkiej egzystencji. 2) Zły Pan musi po śmierci znosić straszliwe cierpienia wiecznego

głodu, szarpany przez ptaki, bo nigdy nie byt człowiekiem, nigdy nie okazał serca swoim poddanym. 3) Zosia cierpi, miotana wiatrem między niebem i zie­mią, bo nigdy nikogo nie kochała.

A. Mickiewicz „Dziady" cz. IV - Gus­taw cierpi z powodu nieszczęśliwej mi­łości. Kobieta, którą kochał, poślubiła innego mężczyznę. Cierpienie Gustawa pogłębia jeszcze samotność i niezrozu­mienie przez ludzi, prowadzi go do szaleństwa i samobójstwa.

A. Mickiewicz „Sonety krymskie" -

Podmiot liryczny sonetów, pielgrzym, cierpi, bo ma świadomość, że nigdy nie powróci do ojczyzny, do której tęskni (por. Sonety „Stepy akermańskie", „Piel­grzym").

A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod"

- 1) Konrad cierpi, bo musiał odrzucić kodeks rycerski, by skutecznie ratować Litwę przed Krzyżakami. Jego cierpie­nie jest tym większe, że skazany jest na samotność wśród wrogów i ma świado­mość, że unieszczęśliwił ukochaną ko­bietę. 2) Aldona cierpi, kiedy Konrad ją opuszcza, ale wie, że czyni to z poczucia obowiązku wobec Litwy i miłości do ojczyzny.

A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - 1)

Cierpi młodzież w więzieniach, ale jest to cierpienie uszlachetniające (zbrzydł, zeszpetniał, ale dziwnie wyszlachetniaf). Jest ono ofiarą, jak ofiara Chrystusa. Cierpienie młodych ludzi wywożonych na Sybir sprawia, że profanum placu przed kościołem staje się narodowym sacrum, uświęconym ich ofiarą. 2) Cier­pi Konrad, bo widzi cierpienia swojego narodu. Jako poeta-wieszcz skupia je w sobie (Nazywam się Milijon, bo za milijony kocham i cierpią katusze). To cierpienie rodzi bunt przeciwko Bogu, którego Konrad oskarża o nieczułość i brak miłości. 3) Cichowski zostaje skazany przez zaborców na straszliwe cierpienia fizyczne i psychiczne, które sprawiają, że powraca do domu z wię­zienia jako obłąkany. 4) Cierpienia Pol­ski mają równie głęboki sens jak cier­pienia Chrystusa, bo są niejako przygo­towaniem do zmartwychwstania w chwa­le. Przez owe cierpienia Polska staje się Mesjaszem narodów. 5) Cierpi pani Rollison, bo nie zna losu swojego uwię­zionego syna. Cierpienie matki staje się symbolem cierpienia wszystkich ma-tek-Polek, których synowie zostali uwięzieni przez Rosjan, bo nie godzili się na los niewolników.

A. Mickiewicz „Księgi narodu pols­kiego i pielgrzymstwa polskiego"

- Polska została skazana na cierpienia przez szatańską trójcę (Rosja, Prusy, Austria), ponieważ była jedynym kra­jem prawdziwej wolności i braterstwa. Ale te cierpienia będą miały już rychło kres i Polska zmartwychwstanie, by stać się Mesjaszem narodów.

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - 1)

Jacek Soplica cierpi, kiedy Stolnik daje mu do zrozumienia, że nie ma co liczyć na rękę Ewy. Próbuje leczyć swój ból alkoholem i małżeństwem z inną kobie­tą. Ale nie jest to lekarstwo skuteczne i cierpienie popycha Jacka do zabójstwa Horeszki. 2) Gerwazy cierpi, widząc śmierć swojego ukochanego pana. Owo cierpienie przeradza się w nienawiść do Sopliców, których będzie teraz prze­śladował.

J. Słowacki „Rozłączenie" - Rozłącze­nie z kobietą, którą kocha, powoduje, że podmiot liryczny wiersza cierpi samo­tny w obcym świecie.

J. Słowacki „Hymn" (Smutno mi, Bo­że...) - Świadomość przemijania i tęsk­nota do ojczyzny, do której nigdy nie wróci, sprawiają, że podmiot liryczny cierpi, ale to cierpienie połączone jest ze smutną rezygnacją i zgodą na los.

J. Słowacki „Kordian" - 1) Kordian cierpi, bo nie może znaleźć celu w życiu. Jaskółczy niepokój sprawia, że w jego sercu jest sto żądz, sto uczuć, sto uwięd-łych liści. 2) Cierpienie Kordiana powo­duje także odrzucenie jego miłości przez Laurę, która traktuje go jak dziecko, nieświadome jeszcze tego, czym jest uczucie. 3) Na szczycie Mont Blanc Kordian cierpi, ponieważ to wszystko, w co wierzył, okazało się mrzonką. Ale z tego cierpienia rodzi się nowa idea, której Kordian postanawia się poświę­cić. 4) Kordian cierpi też wskutek osa­motnienia: musi sam dokonać zamachu na cara.

J. Słowacki „Balladyna" - 1) Wdowa, matka Balladyny i Aliny, cierpi, bo ma niewdzięczne i złe córki. Jedna przepę­dziła ją z zamku, druga, jak sądzi - okła­mała, porzuciła dom i uciekła z kochan­kiem. 2) Filon cierpi, bo kobieta, której całe życie szukał, ideał piękna, okazuje się martwa. 3) Goplana cierpi, ponieważ prostak Grabieć nie odwzajemnia jej uczucia.

J. Słowacki „Horsztyński" -1) Horsz-tyński cierpi, widząc triumf swego wro­ga i zdrajcy ojczyzny, Kossakowskiego. Cierpienie jego powiększa także wiado­mość, że jego młoda żona ma romans z synem Kossakowskiego - Szczęsnym. 2) Szczęsny cierpi, widząc jakim czło­wiekiem jest jego ojciec.

J. Słowacki „Beatrix Cenci" - Beat-rycze cierpi, ponieważ została zgwał­cona przez ojca. To cierpienie prowadzi do zbrodni ojcobójstwa.

Z. Krasiński „Nie-Boska komedia"

-1) Hrabia Henryk cierpi, pędząc nudne i monotonne życie u boku Marii. Jak sam mówi, śpi snem fabrykanta Niemca przy żonie Niemce. Rozczarował się do małżeństwa. Jego dusza romantycznego poety nie może znieść egzystencji, w której najważniejszą kwestią staje się znalezienie mamki dla mającego się urodzić dziecka. 2) Maria cierpi, bo hrabia Henryk porzucił ją i syna. To cierpienie staje się przyczyną jej obłędu i śmierci.

Z. Krasiński „Irydion" - Irydion do­świadcza cierpienia, widząc los podbitej przez Rzym Grecji. To cierpienie rodzi w nim potrzebę walki o wolność ojczyz­ny.

E. Bronte „Wichrowe Wzgórza" - 1)

Heathcliff cierpi, odtrącony przez Cat-hy, świadomy swej pozycji społecznej. 2) Po śmierci Cathy Heathcliff przeży­wa niewypowiedziane męki. Nigdy nie pogodzi się z utratą ukochanej, którą będzie opłakiwał do końca życia. 3) Cathy, już jako żona Edgara, cierpi z powodu miłości do Heathcliffa i jego zdrady (małżeństwo z Izabelą). Cier­pienie jest tak wielkie, że przyczynia się do śmierci bohaterki. Patrz: miłość trud­na.

I.S. Turgieniew „Dziennik zbędnego człowieka" - Bohater opowiadania cie­rpi, ponieważ, jak sam mówi, w czasie trwania całego życia zawsze znajdował swoje miejsce zajętym i okazywał się niepotrzebny.

G. Flaubert „Pani Bovary" - Emma Bovary dusi się w małomiasteczkowej atmosferze Yonville. Cierpi z powodu schematycznego i bezbarwnego życia żony, ale kiedy próbuje temu zaradzić (nawiązuje romanse z Rudolfem i Leo­nem), cierpi z powodu nieszczęśliwej miłości i zazdrości.

H. Balzac „Ojciec Goriot" - Stary Goriot cierpi z powodu odtrącenia przez córki. Poświęcił im całe życie, by za­spokoić ich kaprysy, wyprzedawał stop­niowo swój majątek, aż stał się nędza­rzem, a teraz Delfina i Anastazja wsty­dzą się go. Jeśli chce je zobaczyć, musi wchodzić do ich domów wejściem dla służby albo ukradkiem obserwować je, kiedy odbywają przejażdżkę w Lasku Bulońskim. Patrz też: ojciec, córka.

B. Prus „Lalka" - 1) Wokulski cierpi, bo kocha kobietę, która nim gardzi i uważa za kogoś gorszego od siebie, kupca. 2) Pani Stawska cierpi, ponieważ kocha Wokulskiego, ale wie, że jest to miłość nie odwzajemniona i nigdy od­wzajemniona nie będzie. 3) Rzecki cie­rpi, gdy Szlangbaum podejrzewa go, że mógłby coś ukraść ze sklepu. To cier­pienie prowadzi do śmierci starego su­biekta.

E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - 1)

Pani Emilia Korczyńska doświadcza wielu urojonych cierpień, bo nudzi się. 2) Benedykt Korczyński cierpi z powo­du niemożności porozumienia się z sy­nem. 3) Anzelm Bohatyrowicz doświad­cza nieokreślonych cierpień natury psy­chicznej, których źródła tkwią w klęsce powstania.

H. Sienkiewicz „Ogniem i mieczem" -

1) Jan Skrzetuski cierpi, bo sądzi, że jego ukochana Halszka wpadła w ręce kozackiej tłuszczy. 2) Zawsze wesoły i rozmowny Zagłoba pogrąża się w cier­pieniu na wieść, że Halszka nie żyje. 3) Longin Podbipięta umiera w strasznych cierpieniach - jak św. Sebastian skłuty strzałami.

H. Sienkiewicz „Potop" - 1) Andrzej Kmicic cierpi, gdy okazuje się, że na krucyfiks zaprzysiągł wierność zdrajcy. 2) Oleńka Billewiczówna cierpi, bo jej ukochany Jędruś, według relacji księcia Bogumiła, poważył się na największą zbrodnię - chciał podnieść rękę na majestat króla.

H. Sienkiewicz „Pan Wołodyjowski"

- 1) Michał Wołodyjowski tak bardzo cierpi po śmierci Anusi Borzobohatej, że postanawia na resztę życia zamknąć się w klasztorze. Później równie wiel­kich cierpień przyczyni mu rozstanie z Krzysia, która pokochała Ketlinga. 2) Wołodyjowski cierpi, kiedy po ucieczce od Azji Baśka leży nieprzytomna i jest bliska śmierci. 3) Basia Wołodyjowska cierpi po śmierci Michała. Jest w swoim cierpieniu spokojna, ale kiedy podczas pogrzebu ksiądz rozpoczyna kazanie od bicia w bębenek i słów Panie pułkow­niku Wolodyjowski! Larum grają!, mdleje. 4) Młody Nowowiejski cierpi, gdy Azja zabija mu ojca, a siostrę i ukochaną Zosię Boską oddaje w jasyr. To cierpienie rodzi w nim chęć strasz­liwej zemsty.

H. Sienkiewicz „Quo vadis" - 1)

Chrześcijanie prześladowani przez Ne­rona umierają w cierpieniu, rozszarpy­wani przez dzikie zwierzęta w cyrku albo płonąc jako żywe pochodnie w ce­sarskich ogrodach. 2) Cierpienia znoszą apostołowie Piotr i Paweł, umierając śmiercią męczenników.

O. Wilde „Portret Doriana Graya" -

1) Bazyli Hallward cierpi, widząc jak piękny Dorian, którego kocha, zmienił się w cynicznego i okrutnego człowieka.

2) Sybila Vane cierpi, ponieważ Dorian przestał ją kochać. To cierpienie po­pchnie ją do samobójstwa.

O. Wilde „Teleny" - 1) Teleny cierpi, ponieważ musiał zdradzić ukochanego Des Grieux, by spłacić długi. Cierpienie i poczucie winy prowadzą Teleny'ego do samobójstwa. 2) Des Grieux cierpi, widząc Teleny'ego uprawiającego mi­łość z jego matką. Kiedy dowie się, dlaczego młodzieniec to uczynił, prze­baczy mu. Ale samobójcza śmierć Tele-ny'ego odnowi cierpienie i sprawi, że Des Grieux nie otrząśnie się z niego do końca życia.

H. Ibsen „Dzika kaczka" - Jadwinia cierpi, ponieważ ojciec ją odtrącił. Są­dzi, że ponosi za to winę, że czymś go uraziła.

A.P. Czechów „Trzy siostry" - 1)

Masza, Irina i Olga cierpią, bo ich życie jest bezbarwne i nudne. Wygląda zupeł­nie inaczej, niż to sobie kiedyś wyob­rażały. 2) Andrzej Prozorow cierpi, bo zdaje sobie sprawę, że jego małżeństwo z Nataszą jest pomyłką, ale już jest za późno, by cokolwiek zmienić. 3) Wier-szynin cierpi, bo jego małżeństwo jest nieudane, a jednocześnie nie jest w sta­nie odejść od żony, nad którą się lituje. Cierpienie staje się bardziej dojmujące, gdy między nim a Maszą rodzi się miłość.

S. Żeromski „Ludzie bezdomni" - 1)

Doktor Judym cierpi, ponieważ musi wybrać między szczęściem osobistym a obowiązkiem wobec własnej klasy. Przeklęty dlug, który przyszło mu spła­cić, spowoduje, że rozstanie się z Joasią i będzie samotnie pracował wśród ubo­gich. 2) Joasia Podborska cierpi po śmierci rodziców (utrata domu), gdy przyszło jej samotnie wychowywać bra­ci. Cierpienia przysporzy jej także Ju­dym, decydując o ich rozstaniu. 3) Na-zbyt wyedukowana świadomość spra­wia, że Korzecki nie potrafi odnaleźć się w świecie, cierpi na ból istnienia i nie­ustannie rozmyśla o samobójstwie.

K. Przerwa-Tetmajer „Hymn do Nir­wany"- Świat jest pełen zła i cierpienia - jedyną drogą ucieczki jest Nirwana, która uwalnia od wszelkich uczuć i pra­gnień.

J. Kasprowicz „Dies irae", „Święty Boże, Święty Mocny..." - Bóg skazał ludzi na cierpienie i grzech, a teraz ze spokojem przygląda się przerażonej lu­dzkości. Jedynym, który może człowie­ka uwolnić od cierpień i zła, jest Szatan.

J. Kasprowicz „Hymn świętego Fran­ciszka z Asyżu" - Bóg jest dawcą cierpienia, ale owo cierpienie nie jest złem. Jest raczej naturalnym elementem ludzkiej egzystencji i jak za wszystko, i za nie trzeba Stwórcy dziękować.

L. Staff „Deszcz jesienny" - Nastrój przygnębienia spowodowany monoton­nym jesiennym deszczem potęguje się przez przywołanie obrazu ludzkich cier­pień - śmierci, straty najbliższych, nie­możności kochania.

L. Staff „Przedśpiew" - W życiu ludz­kim współistnieją radość i cierpienie. Poeta poznał zarówno jedno, jak i dru­gie, a mimo to śpiewać będzie pochwalę życia.

S. Wyspiański „Warszawianka" -

Marya cierpi, bo jej ukochany poległ w czasie bitwy pod Olszynką Grochow­ską. Ale owo cierpienie wywołuje w niej dar proroczy i dziewczyna przepowiada losy bitwy.

S. Wyspiański „Noc listopadowa" -1)

Demeter cierpi, żegnając się z odcho­dzącą do państwa umarłych Korą. Cier­pienia matki Kora próbuje złagodzić, mówiąc, że musi umrzeć, co ma żyć. 2) Za cierpienia, jakich doświadczyła za sprawą Konstantego, Joanna zostaje wy­nagrodzona - zaślubia Aresa.

W.S. Reymont „Chłopi" - 1) Hanka cierpi, ponieważ Antek odtrącił ją dla

Jagny. 2) Jagustynka cierpi, bo jej włas­ne dzieci przepędziły ją z domu.

T. Mann „Tonio Kroger" - patrz: artysta, podróż/wędrówka.

J. Tuwim „Piotr Płaksin" - Telegrafis­ta Piotr Płaksin, na stacji Chandra Unyńska, gdzieś w mordobijskim powie­cie, cierpi, bo nie potrafi jak Włast Fomycz grać na klarnecie i piękna bufe­towa Jadzia nie chce na niego nawet spojrzeć. Cierpienia spowodowane nie­szczęśliwą miłością stają się przyczyną samobójstwa telegrafisty Piotra Płaksina.

J. Czechowicz „hildur, baldur i czas"

- Źródłem cierpienia jest rozstanie ko­chanków, hildura i baldura, które spo­wodowane jest upływem czasu, zmie­niającego chłopca w młodzieńca, a mło­dzieńca w mężczyznę.

J. Iwaszkiewicz „Brzezina" - Bole­sław po śmierci żony pogrążył się w nie­mym cierpieniu i odizolował od świata. Patrz też: mąż.

M. Dąbrowska „Noce i dnie" - 1)

Barbara cierpi po stracie najbliższych

- Piotrusia, Tereni, matki. Ale każda kolejna śmierć czyni ją jakby silniejszą i kiedy umiera Bogumił, jej cierpienie ma już inny wymiar, jest spokojniejsze i towarzyszy mu pogodzenie z losem. 2) Cierpień przysparza Barbarze także To-maszek, ukochany, jedyny syn. 3) W cierpieniach umiera chory na raka Lucjan Kociełł. 4) Pani Celina Katelbina cierpi, ponieważ apatyczny Janusz Ost-rzeński przestał już okazywać jej miłość i stał się obojętny.

A.A. Achmatowa „Requiem" - Poemat napisany po aresztowaniu syna poetki w czasie represji stalinowskich w latach trzydziestych. Podmiot liryczny mówi o sobie: Ta kobieta taka biedna, ta kobieta sama jedna. Mąż w mogile, syn

w więzieniu... Cierpienie matki, która godzinami wystaje pod więzienną bra­mą, jest tak wielkie, że poetka porów­nuje je z cierpieniem Maryi stojącej pod krzyżem. Pozbawiona bliskich kobieta musi na nowo nauczyć się żyć, choć wspomnienia strasznych chwil areszto­wania syna nieustannie powracają.

M. A. Bułhakow „Mistrz i Małgorza­ta" - 1) Mistrz cierpi, ponieważ dzieło jego życia, powieść o Jezusie i Piłacie, zostało odrzucone. To cierpienie skrywa bardzo głęboko i Mistrz sprawia wraże­nie spokojnego i pogodzonego z losem. 2) Małgorzata cierpi, bo jej ukochany Mistrz znikł nagle i nie wiadomo, co się z nim dzieje. 3) Piłat cierpi z powodu straszliwego bólu głowy. Jego cierpie­nie jest tak wielkie, że małodusznie rozmyśla o samobójstwie.

J. Genet „Ceremonie żałobne" - Nar-rator-bohater błąka się po Paryżu, który przeżywa chwile euforii z powodu wy­zwolenia. Jean nie podziela jednak po­wszechnej radości. Stracił ukochanego, który zginął na kilka godzin przed wkro­czeniem wojsk amerykańskich. Wspo­mnienia urody chłopca, jego zalotnego uśmiechu i jedynej wspólnie spędzonej nocy, podczas której kochali się, spra­wiają, że Jean cierpi. Wszystko, co robi, przeniknięte jest tym cierpieniem i na­biera charakteru ceremonii żałobnych.

Z. Nałkowska „Medaliony" - Wojna i okupacja niosą ze sobą straszliwe cierpienia, które sprawiają, że ludzie wychodzą z tego doświadczenia ze zdruzgotaną psychiką.

T. Borowski - „Opowiadania" - Lu­dzie w obozie cierpią z powodu głodu i nieustannego zagrożenia śmiercią. To cierpienie osłabia ich wrażliwość moral­ną i prowadzi do sytuacji, w której jedy­nym pragnieniem staje się przeżycie.

K. Moczarski „Rozmowy z katem"

- Choć Stroop w swojej relacji z lik­widacji getta nie zamierzał eksponować cierpienia Żydów, a tylko własny talent organizatorski i rolę swoich żołnierzy w ostatecznym rozwiązaniu kwestii ży­dowskiej, to jednak ból i cierpienie, jakie za jego sprawą stały się udziałem Żydów, są w utworze zagadnieniem głównym (skoki z płonących domów, uduszenia, zasypania, śmierć jednostko­wa i zbiorowa).

H. Krall „Zdążyć przed Panem Bo­giem" - Marek Iidelman opowiada o: 1) cierpieniu Żydów w warszawskim get­cie (choroba głodowa, śmierć najbliż­szych, wywózki z Umschlagplatzu do obozu, całe powstanie, które dla Żydów było tylko wyborem innego rodzaju śmierci); 2) cierpieniu osób ciężko (bez­nadziejnie) chorych na choroby serca i układu krążenia, ich bólu fizycznym i psychicznym, świadomości śmierci każdego dnia i codziennej walce z nią.

G. Herling-Grudziński „Inny świat"

- Cierpienia spowodowane pobytem w sowieckim łagrze są tak wielkie, że ludzie tracą godność. A jednak Grudziń-ski wyraża przekonanie, że nawet mimo takiego ogromu cierpień można zacho­wać w tych warunkach człowieczeń­stwo.

A. Camus „Mit Syzyfa" - Bohater eseju to człowiek absurdalny, którego symbolem jest Syzyf. Praca Syzyfa to w istocie życie ludzkie wypełnione tak cierpieniem, jak radością. Camus każe czytelnikowi widzieć Syzyfa szczęśli­wym, gdyż ten stanowi o sobie (los jest jego losem, kamień jego kamieniem). Mówi także, iż sposobem na udrękę życia jest uświadomienie sobie własnej wolności i prawa wyboru różnych dróg życia.

A. Camus „Dżuma" - 1) Dżuma jest źródłem wielu cierpień w Oranie. Lu­dzie umierają w straszliwych męczar­niach. 2) Cierpienia umierającego syna sędziego Ottona powodują przemianę wewnętrzną księdza Paneloux. Prowo­kują też doktora Rieux do stwierdzenia, że nigdy nie pogodzi się ze światem, na którym umierają w cierpieniach niewin­ne dzieci.

J. Steinbeck „Na wschód od Edenu"

- 1) Adam cierpi, kiedy żona opuszcza go (strzela do niego, gdy nie pozwala jej odejść). Od tej pory staje się jakby żywym trupem. Dopiero po latach do­wiaduje się prawdy o niej (została właś­cicielką burdelu w Salinas), a rozmowa z nią przynosi wybawienie (Adam uświadomił sobie, że nie kocha Katarzy­ny). 2) Kaleb cierpi, ponieważ uważa, że jest wierną kopią matki, a zło w niej tkwiące zapanowało i nad nim. Dopiero rozmowy z Chińczykiem Li, który mó­wi, że nad grzechem można zapanować, a także błogosławieństwo ojca uwolnią go od męki. 3) Tom Hamilton, wy­chowany według zasad moralności pu-rytańskiej, obwinia siebie o to, że jego grzeszność jest przyczyną zła spotykają­cego bliskich mu ludzi. Cierpienie Toma jest tak wielkie, że popełnia on samobój­stwo.

J. Andrzejewski „Ciemności kryją ziemię" -1) Młody i buntowniczy Fray Diego nie może pogodzić się z ideą państwa bożego, które Inkwizycja budu­je na cierpieniu tysięcy ludzi. 2) Umiera­jący padre Torąuemada uświadamia so­bie, że przez całe życie zadawał ludziom cierpienie, w imię idei, która właśnie z powodu tych cierpień stała się oszust­wem.

J. Andrzejewski „Bramy raju" - 1)

Hrabia Ludwik z Yendome cierpi, ponieważ dwukrotnie zamknął przed sobą złote bramy Jerozolimy. Po raz pierw­szy, gdy z innymi krzyżowcami spląd­rował Konstantynopol. Po raz drugi, gdy uczynił z Aleksego Melissena swojego kochanka. 2) Aleksy Melissen cierpi z powodu niespełnionej miłości do Jaku­ba z Cloyes. To cierpienie sprawia, że gdy kocha się z Blanką, uświadomiwszy sobie, że nie trzyma w ramionach Jaku­ba, stara się zadać jej jak największy ból.

Z. Herbert „Apollo i Marsjasz" - Cier­pienie obdartego przez Apollona ze skó­ry Marsjasza czynią z niego dzieło przerażającej sztuki, która sprawia, że drzewa i ptaki kamienieją ze zgrozy.

J. Stryjkowski „Tomrhaso del Cava-liere" - 1) Cierpienie Michała Anioła wywołuje nieszczęśliwa, niespełniona miłość do pięknego rzymianina Tom-maso del Cavaliere. Młodzieniec, choć pełen szacunku dla mistrza, okazuje mu jednak obojętność. Przez pewien czas jest uczniem genialnego artysty, później jednak na wiele lat odsuwa się od niego. Kiedy pojawi się przy łożu śmierci Michała Anioła, ten nie będzie już mógł go zobaczyć. 2) Umierający Michał Anioł doświadcza cierpienia na wieść, że na mocy postanowień Soboru Try­denckiego nagość postaci na jego fres­kach w Kaplicy Sykstyńskiej zostanie zamalowana. Patrz: artysta.

Poezja Haliny Poświatowskiej przepeł­niona jest cierpieniem wywołanym śmiertelną chorobą, nieudanym życiem osobistym (śmierć męża, potem nie­szczęśliwa miłość), jak i przemijaniem życia. Dla bohaterki tych wierszy świa­domość śmierci jest o tyle bolesna, że nie wierzy ona w Boga i życie poza­grobowe.

O. Tokarczuk „E.E." - Teresa From-mer cierpi z powodu swojego kalectwa i utraty zdolności kontaktowania się z duchami. Jej cierpienie potęguje jesz­cze samotność, kiedy jej brat wychodzi do Eltznerów i zostawia ją w pustym i zbyt dużym mieszkaniu .

* Wielkie cierpienia są nieme, (przysłowie włoskie)

* „Cierpię, więc jestem". (J. Andrzejewski)

* „Mniej cierpieć nie mogła. Bardziej cierpieć nie miała sił". (J. Andrzejewski)

* „Dla cierpienia nie mogę mieć

współczucia. Zbyt jest brzydkie, zbyt straszne i przygnębiające". (O. Wilde)

* „Cóż za dziwną naturę ma człowiek! Wyobraża sobie mianowicie, że cierpienia, które sam znosi, są ogromne, a te które zadaje -znikome. Jedne bowiem sam odczuwa, drugich zaś nie". (P. Bayle)

* „Najgorszym cierpieniem jest duszy chłód". (G. Clemenceau)

* „Cierpienie jest kluczem do wrót twór­czości. Wskażcie mi tego złodzieja, który je otworzył wytrychem radości". (S. Czosnowski)

* „W ogóle podstawą cierpienia jest trwanie, podstawą radości jest chwila". (F. Ch. Hebbel)

* „Cierpienie daje prędką dojrzałość". (J. Korzeniowski)

* „Żadne morze nie zgasi cierpień, co są upragnione, chyba sam ogień tylko". (Michał Anioł)

* „Cierpienie nie jest prawem natury, jest to czasem jej przywilej, bo w tajnikach dusz niektórych nadmiar boleści staje się kolebką geniuszu lub zbrodni". (W. S. Reymont)

---