Antyk, Starożytność.
Ramy czasowe : 2000 lat p.n.e. do V wieku n.e.
Klasycyzm (wzorcowy) początek świata ustanowione zostały gatunki literackie i filozofia.
Mity:
- o powstawaniu Świata-Kosmogeniczne, Księga Genezis (geneza-początek),
- o bogach - Teogeniczne (Theo - Bóg),
- o człowieku- Antopomorfizm - nauka o człowieku,
-o rodach(powstawaniu)- Geneologiczne.
Funkcja mitów:
-poznawcza (np. zjawiska atmosferyczne),
-światopoglądowe,
-sakralna (jak ocenić bogów).
archetyp-wzór postępowania.
topos-powtarzający się motyw.
Mity stały się podstawą tematyczną utworów literackich inspirująca dla twórców.
Przykładowe mity:
-o jabłku niezgody,
-o stworzeniu świata (stw. bogów, morza, oceany),
-o Prometeuszu (prometeizm-poświęcanie się jednostki dla ogółu, np. cz. III-Dziadów, Ludzie Bezdomni (dr. Judym)),
- o Dedalu i Ikarze (Ikar -brak rozwagi, młodzieńcza nierozwaga, nawiązania -"Ikar" o gestapo),
- o Syzyfie (naw. "Syzyfowe Prace"),
- o Rodzie Labdakidów (zabija ojca i żeni się z matką),powstanie "Antygony",
- o Nike (Nike-bogini zwycięstwa),
- o Koniu trojańskim (symbol podstępu),
- o Puszce Pandory (symbol niezgody).
Liczący się utwór "Iliada" - Homera (zaczerpnął od jabłka niezgody, opowiada o ostatnich 49-ciu dniach wojny 10-cio letniej. Spór Agamenona z Achillesem o brankę Bryzeidę. Pojedynek Achillesa z Hektorem. Udział bogów (typują wynik wojny).
Epos wzorzec stałe cechy: Inwokacja (A. Mickiewicz w "Panu Tadeuszu" zwrot do Litwy a potem do Matki Boskiej. Styl podniosły. Dwie płaszczyzny: świat bogów i ludzi. Występuje narrator - ujawnia swoje uczucie tylko w Inwokacji potem jest zdystansowany wobec wydarzeń o których opowiada. Sceny Batalistyczne, opisy pojedynków. Szczegółowe opisy przedmiotów (tarcza Achillesa). Porównanie Homeryckie (porównanie w którym drugi człon zdania jest tak zbudowany, że stanowi całość. Epizodyczność akcji -epizody to odstępstwa od głównego toku akcji niezwiązanego z główną fabułą.
TE WSZYS TKIE CECHY MUSZĄ WYSTĘPOWAĆ ZAWSZE (jest ich osiem).
Heksometr- miara metryczna, miara wierszowa eposu Homeryckiego jest heksometr, składa się z 6-ciu stóp metrycznych.
"Odyseja" Homera- opowiada o wędrówce Odyseusza spod Troi do ojczyzny (Itaka) gdzie czekała żona Penelopa i syn Pelamach. Cechami Odyseusza jest podstęp (fortel z Koniem trojańskim).
Penelopa symbol wierności małżeńskiej. Itaka synonim marzeń.
EPIKA-(IX-VIII w. p.n.e.)
LIRYKA-(pochodzi od nazwy instrumentu)
-wyraża nasze uczucia,
-w starożytnej Grecji VII-VI w. p.n.e.
-najwybitniejsi lirycy:
*Tyrtejos (twórca poezji patriotycznej) pierwszy w swoich utworach nawiązał do obrony ojczyzny, od jego poezji wziął się i istnieje do dziś termin poezja tyrtejska czyli poezja patriotyczna (rozwój poezji tyrtejskiej nastąpił w Romantyzmie i okresie wojny okupacyjnej).
*Anakreont (pisał krótkie utwory o miłości ale miłość przedstawiał w sposób żartobliwy od jego nazwiska powstał termin anakreontyk określający, krótki utwór sławiący uroki życia.
*Safona (najwybitniejsza poetka starożytności, pisała o miłości, od jej nazwiska powstał termin strofa saficka (3-y linijki po 11-cie zgłosek a czwarta 5).
DRAMAT-(antyczny) wywodzi się ze świąt Dionizesa - (boga urodzaju, narodzin i śmierci). W Grecji odbywały się te święta 2 razy do roku. W miasteczkach wiosną Dionizja Wielkie, na wsiach jesienią Dionizja Małe. Charakter tych świąt : Wielkie Dionizje - poważne, Małe Dionizje - bardziej wesołe. Z Małej Dionizji wykształtowała się komedia, a z Wielkiej Dionizji - tragedia.
Pieśni obrzędowe śpiewane na tych uroczystościach nazywane były dytrymbami, z nich wykształtował się dialog. Przewodnika chóru zwano Koryfeuszem. Koryfeusz dał początek pierwszemu aktorowi, którego na scenę wprowadził Tespir, drugiego wprowadził Ayschylos, trzeciego Sofokles. Była ustalona liczba aktorów przebywających na scenie - 3.
Budowa Tragedi antycznej:
- prologos,
- parados,
- epizodia (epizod),
- stasimon,
- eksodus.
W tragedii greckiej: zasada trzech jedności : miejsca, czasu i akcji. Z tragedią związany jest termin katarsis (oczyszczenie) jest to wstrząs którego doznawali widzowie oglądający tragedie, odczuwali litość wobec bohaterów, wzruszali i oczyszczali się. Fatum (los, przeznaczenie) - grecy wierzyli że człowiek ma przypisany z góry los, którego nie da się uniknąć. Istotą tragedii jest konflikt tragiczny (starcie dwóch równorzędnych racji, wybór którejkolwiek z nich prowadzi do tragedii.). Ilość osób na scenie nie przekracza trzech. Byli to sami mężczyźni, aktorzy występowali na koturnach.
Tragizm- jest wtedy kiedy bohater musi dokonać wyboru między dwoma równorzędnymi racjami, każdy wybór będzie miał równorzędne skutki. Tragizm jest to sytuacja bez wyjścia.
Tragicy:
- Sofokles "Antygona"- temat do swojej tragedii Sofokles zaczerpnął z mitów (ród Labdakidów) ironia tragiczna. Konflikt w "Antygonie przebiega na trzech płaszczyznach:
- Państwo a Jednostka,
- Rozum a Uczucie,
- Prawo boskie a Prawo ziemskie (ludzkie).
Pyt. Czy Kreon znajduje się w sytuacji tragicznej.
Kreon objął tron w Tebach wtedy kiedy panował Haos. Wydał więc rozkaz mający na celu dobro społeczne, gdyż uznał czyn Polinejskesa za zdradę. Gdyby cofnął rozkaz nadszarpnął by swój autorytet i byłby posądzony o stronniczość. Wybierając dobro społeczne naraził się bogom, pogwałcił prawa religijne. Nieśmiertelność tego dzieła polega na tym, że konflikty i motywy postępowania ludzi nie zmieniły się na przestrzeniu stuleci. Wciąż istnieje walka o władze. Ludzie dochodzą do swoich spraw często kierując się uczuciem w swoim postępowaniu względami rodzinnymi. Trwałe jest takie uczucie siostrzane i szacunek wobec zmarłych. Oprócz pisanych praw istnieje prawo niepisane.
Uniwersalny- powszechny, ponadczasowy.
FILOZOFIA:
Filozofowie greccy:
- Tales,
- Pitagoras,
- Archimedes,
- Sokrates: "wiem, że nic nie wiem",
- Pluton (uczeń Sokratesa, wyrażał swoje poglądy, twórca idealizmu obiektywnego, księgi: "Uczta", "Państwo", "Prawo".),
- Arystoteles (uczeń Plutona), twórca poetyki (rozprawy o literaturze, ustalił nazwy terminów : liryka, epika i dramat).
Szkoła Cyników - postawa negująca wartości, sofiści (nauczyciele).
Sceptycy : zaprzeczali możliwość poznania prawdy.
Stoicy : szkoła filozoficzna założona przez Zenona z Kitionu,
poględy : najważniejszą cechą było życie zgodne z rozumem i opanowanie namiętności. Człowiek aby osiągnąć szczęście musi osiągnąć równowagę, rozum nie namiętność.
Epikurejczycy : twórcą Epikur, najważniejszym szczęściem jest osiąganie przyjemności. Warunkiem osiągnięcia szczęścia jest brak cierpienia.
HORACY- wyzwolony były niewolnik grecki, największy poeta Rzymu. Pisał : pieśni, ody, satyry, wyznawał zasadę złotego środka czyli brał ze stoicyzmu i epikureicyzmu to co najważniejsze.
KARPE DIEM (korzystaj z dnia ). Horacy w odach przedstawiał wartości największe, takie jak : rozum, zdrowie, łagodna starość. W jednej z ody "Egzegi monumentum", podejmuje temat nieśmiertelności poety i poezji, cyt. "Nie wszystek umrę, bo pozostawię po mnie moja poezja."
BIBLIA- zbiór ksiąg starego i nowego testamentu.
Stary Testament - księgi judaistyczne.
Nowy Testament - księgi chrześcijańskie.
Biblia była pisana językami : hebrajskim, armeńskim, greckim.
Testament- przymierze jakie zawarł Bóg z narodem wybranym.
Dla osób wierzących Biblia jest opisem objawienia bożego. Dla niewierzących zawiera mity i relacje historyczne. Biblia jest także dziełem literackim. Znajdują się w niej wszystkie rodzaje literackie.
Twórcy Starego Testamentu : Mojrzesz, Jeremiasz, Dawid, Salomon.
Twórcy Nowego Testamentu : Mateusz, Jan, Marek, Łukasz.
Pyt.(7)-Jaką funkcję pełnią przypowieści w Biblii. Jak wzbogacają język. Czy ich tematyka jest aktualna do dziś. Ważne pytania : 12, 18, 19, 33(1/2).
Przypowieść inaczej parabola jest to utwór o charakterze moralizatorskim w którym przedstawione postacie i wydarzenia nie są ważne ze względu na swe cechy jednostkowe, lecz służy do wypowiedzenia uniwersalnych prawd moralnych, religijnych i filozoficznych.
Hiob- bohater księgi Hioba. W kulturze europejskiej Hiob jest znakiem cierpienia i godności człowieka, szuka wyjaśnienia tajemnicy zsyłanych przez Boga na niego cierpień, jednak nie znajduje odpowiedzi.
I chociaż nie rozumie sensu doświadczania go przez Boga z pokorą przyjmuje je i ciągle uznaje Boga za przyjaciela i przekonany jest, że Bóg jest dla niego oparciem i jemu zawierza swój los. Człowiek nie zawsze rozumie plany boże, są one tajemnicą niepojętą dla umysłu ludzkiego. Nie powinien jednak nigdy wątpić w dobroć i sprawiedliwość boską.
Przypowieść o synu marnotrawnym- trzej bohaterowie powieści reprezentują postawy które mają wymiar uniwersalny. Ojciec - wyraziciel niezmiernej miłości wzór wyrozumiałości, miłosierdzia i cierpliwości wobec syna który nie przeżywa radości z powrotu brata. Postawa syna marnotrawnego ukazuje, że człowiek ma prawo do błędów ale nie wolno mu w nim trwać, mówi jak możliwe jest zerwanie ze złem i żal za grzechy. Warunkiem uzyskania przebaczenia jest poprawa i skrucha. Samarytanin jest wzorem człowieka miłosiernego i litościwego, który wie, że miłość bliźniego wyraża się w trosce o dobro drugiego człowieka i z poświęceniem się dla niego.
Przypowieść o Siewcy- interpretacja ukazuje relacje Bóg - Człowiek, od obojętności na słowo boże poprzez odwrócenie się od Boga i zagubione jego słowa na tłoku spraw codziennych, aż po moc słowa bożego, jeżeli posiane na dobry grunt, stanie się to początkiem autentycznego kontaktu : człowieka z Bogiem.
alegoryzm (alegoria) - jest to zespół motywów w literaturze lub dziele plastycznym, które poza znaczeniem dosłownym i bezpośrednio przedstawionym mają jeszcze inne ukryte i domyślne znaczenia.