PRAWO DO SWOBODNEGO WYRAZANIA OPINII
Zgodnie z definicją wolność to możliwość podejmowania decyzji i działanie zgodnie z własnym wyborem. Możliwość wyboru zależy od wybierającego, sytuacji, w jakiej się znajduje oraz systemu wartości, które wyznaje. Wolność przejawia się w myśleniu, wypowiadaniu się, w czynach zachowaniu i innych formach.
Wolność myślenia celowo podkreśla się w deklaracjach, oświadczeniach, w aktach prawnych narodowych i międzynarodowych, ponieważ należy podkreślić ze każdy człowiek na prawo do posiadania własnych poglądów. Nie można tej wolności ograniczyć, ponieważ myśl jest poza zasięgiem skutecznego oddziaływania zewnętrznego.
Początki tej wolności odnajdujemy we francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r., w której zapisano, ze nikt nie będzie niepokojony z powodu swoich przekonań, w tym przekonań religijnych.
Prawo do swobodnego wyrażania opinii, przekonań i wierzeń ma inną sytuacje. W tym zakresie wolność może być skutecznie ograniczona poprze działanie innych osób, różnych organizacji a przede wszystkim przez państwa.
Prawo do swobodnego wyrażania opinii zostało powszechnie uznane na świecie. Jego model został sformułowany w Powszechnej deklaracji Praw Człowieka i Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych.. Oba te akty mówią ze każdy człowiek ma prawo do swobodnego wyrażania opinii. Nie dopuszczają żadnego wyjątku.
Prawo to obejmuje swobodę poszukiwania informacji, jej uzyskiwania i rozpowszechniania, ale także poglądy, które mogą mieć charakter subiektywny, a także oceny, wyniki własnych przeżyć i przemyśleń. Obojętna tez jest forma ich wyrażania. Wszystko jedno czy ustna, pisemna, drukowana, w postaci działa sztuki, gestów czy jakakolwiek inna.
Ten uniwersalny model treści prawa do swobodnego wyrażania opinii jest powtarzany w konstytucjach i regionalnych konwencjach dotyczących praw człowieka i podstawowych wolności.
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolnościach w art.10 pod pojęciem opinii rozumie wolność posiadania poglądów, otrzymywania i wyrażania informacji i idei, a także obejmuje wypowiedz o charakterze artystycznym.
Amerykańska Konwencja praw człowieka w art. 13 powtarza uniwersalny standard prawa do swobody wyrażania opinii. Mówi o wolności słowa i myśli.
Afrykańska karta o Prawach Człowieka i Ludach nie precyzuje treści prawa do swobody otrzymywania, wyrażania i rozpowszechniania opinii i informacji. W art. 9 stanowi, Ze każdy ma prawo do otrzymywania informacji oraz ze każda jednostka ma prawo do wyrażania i rozpowszechniania swoich opinii w granicach zakreślonych przez ustawodawstwo.
Prawo do swobodnego wyrażania opinii zawarte jest także w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych, którego Polska jest strona od 1977. Polska jest także od 1993 strona Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Art. 10nKOnwencji posługując się analogiczna struktura do innych artykułów konwencji w ustępie 1 wylicza prawa chronione, w ustępie drugim podstawowe ograniczenia ich wykonywania.
Art.10 1) Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa państwa do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.
2) Korzystanie z tych wolności, pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność, może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcja, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralność, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych danych lub na zagwarantowaniu powagi i bezstronności władzy sadowej.
Wolność wyrażania poglądów dotyczy nie tylko informacji i poglądów, które podobają się odbiorcom, ale także są z zadowoleniem przyjmowane przez władze. Obejmuje ona również swobodę wyrażania opinii i przekazywania informacji, które szokują drażnią, niepokoją, budzą sprzeciw, ktore atakują uznawane szeroko wartości, szanowane osoby, grupy społeczne, organizacje i organy państwa.
(pożytki ze swobody wyrażania opinii)
Swoboda wyrażania opinii stanowi wartość sama w sobie, służy promocji innych wart osi, prowadzi do poznawania prawdy, pokonuje przeszkody, które są stawiane przez tych, które są one nie na rękę. Swoboda wyrażania opinii służy osąganiu dobra, poszukiwaniu słusznych rozwiązań w życiu ludzi.
Dzięki swobodzie wyrażania opinii jednostka uczestniczy w podejmowaniu decyzji doniosłych społecznie, bierze udział w kształtowaniu życia społecznego. Wolność wyrażania opinii jest ważnym składnikiem demokracji. Bez nie ma rzeczywistego uczestniczenia w życiu politycznym, nie ma otwartości myśli, pluralizmu, tolerancji i poszanowania wzajemnego ludzi.
Ograniczenia swobody wyrażania opinii w życiu politycznym prowadza do narastania napiec społecznych, a nawet do wybuchu społecznego niezadowolenia.
Wolność wyrażania opinii jest nierozerwalnie związana z przestrzeganiem innych praw człowieka, takich jak wolność sumienia i wyznania, wolności uczenia się, wolnej twórczości artystycznej, intelektualnej i naukowej.
(swoboda wyrażania opinii a swoboda uzewnętrzniania myśli sumienia i religii)
Swoboda wyrażania opinii obejmuje swobodę uzewnętrzniania myśli, sumienia i religii.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych ustaliły treść wolności myśli, sumienia i religii. Prawo do tej wolności obejmuje:
Wolność posiadania lub przyjmowania wyznania lub przekonań według własnego wyboru
Wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi swej religii lub przekonań i to prywatnie lub publicznie
Uzewnętrznianie to może przybierać określone formy: modlitwa, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie.
Inne są kryteria, według których dopuszczalne jest ograniczanie wolności wyrażania opinii a inne ograniczania wolności myśli, sumienia i religii. W wypadku wyrażania opinii mamy do czynienia z kryterium rzeczowym a nie podmiotowym. Uzewnętrzniając swoja religie w postaci modlitwy korzystamy z wolności myśli, sumienia i religii, a wyrażając pogląd innej treści korzystamy z wolności wyrażania opinii. Nawet, kiedy wyrażamy sad w sprawach religii w innej niż wymienionej formie, korzystamy z wolności wyrażania opinii a nie wolności myśli, sumienia i religii.
Człowiek korzysta z tego prawa nawet, gdy się myli, ponieważ ma on prawo iść za głosem swojego sumienia. Nie rzadko trudno jest orzec czy ma się do czynienia z wolnością do wyrażania opinii czy tez wolnością myśli, sumienia i religii, granice ich obu są nie ostre. Dużo zależy od okoliczności, od tradycji danego kraju, od sił politycznych, które wywierają wpływ na politykę państwa.
(granice wolności wyrażania opinii)
Wolność wyrażania opinii, jak każda inna wolność człowieka musi być ograniczona. Niezbędne się staje się wyznaczenie granicy miedzy korzystaniem z te wolności z jej nadużywaniem. Garniec dla swej wolności ostawania w pierwszym rzędzie sam korzystający z wolności. Decyduje o tym poczucie jego obowiązku, troska o swoje społeczne oblicze, realizacje swoich interesów, nienarażanie się na ujemna reakcje ze strony swego środowiska a w końcu państwa.
Istnieją także społeczne gracji wolności wyrażania opinii. Wytycza je rodzina, szkola, srodowisko, zakład pracy, organizacje społeczne, kościoły i związki wyznaniowe. Największe znaczenie maja granice wyznaczone przez państwo.
Do proklamowania Narodów Zjednoczonych nie było uniwersalnego uzgodnionego i uznawanego kryterium ograniczenia swobody wyrażania opinii. Podmiotem, który ostatecznie decydował o granicach tej wolności było państwo. Rożne kraje, w rożnych czasach i w rożnych formach wyznaczały owe granice sposób bardziej lub mniej sprzyjający wolności wyrażania opinii.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka stanowi ze każdy człowiek podlega ograniczeniom, ale tylko takim, które są określone przez prawo i tylko w celu zapewnienia odpowiedniego uznania i poszanowania praw i wolności innych oraz w celu zadość uczynnienia słusznym wymaganiom moralności, porządku publicznego i powszechnego dobrobytu w demokratycznym społeczeństwie. Deklaracja dodaje, ze z proklamowanych w niej praw i wolnosci nie wolno w żadnym przypadku korzystać w sposób sprzeczny z celami i zasadami Narodów Zjednoczonych, czyli: - zachowanie międzynarodowego pokoju u bezpieczeństwa,
Rozwijanie pokojowych stosunków miedzy narodami,
Osiąganie międzynarodowej współpracy w rozstrzyganiu międzynarodowych problemów o charakterze ekonomicznym, socjalnym, kulturalnym lub humanitarnym.
Pakt Praw Obywatelskich i politycznych w art. 19 ustanawia w sposób prawnie wiążący państwa strony Paktu model dopuszczalnych ograniczeń. Pakt przypomina ze wolność wyrażania opinii może podlegać ograniczeniom. Powinny być one wyraźnie przewidziane przez prawo i być konieczne w celu:
poszanowania prawa i dobrego imienia innych
ochrony bezpieczeństwa państwowego
ochrony porządku publicznego
ochrony zdrowia
ochrony moralność publicznej.
Niedopuszczalne są ograniczenia nie przewidziane przez prawo. Państwo nie może ograniczać tej wolności w celach innych niż wymienione.
Również regionalne konwencje praw człowieka przewidują ograniczenia wolności wyrażania opinii. Konwencja Europejska stanowi ze wolność wyrażania opinii nie wyklucza możliwości poddania rozgłośni radiowych, telewizyjnych oraz kinematograficznych kontroli państwa. Wolność wyrażania opinii, ponieważ łączy się z obowiązkami i odpowiedzialnością, może podlegać takim formalnościom, warunkom lub ograniczeniom, które są ograniczone przez prawo i są konieczne w demokratycznym społeczeństwie i interesie:
bezpieczeństwa państwowego
integracji terytorialnej
bezpieczeństwa publicznego
zapobiegania nieporzadkom i zbrodni
ochrony zdrowia
lub moralności
ochrony dobrego imienia lub praw innych ludzi
zapobiegania ujawnianiu informacji uzyskanych zaufaniu lub
zachowaniu autorytetu i bezstronności sadownictwa.
Konwencja amerykańska ogólnie wypowiada się przeciwko cenzurze, ale dopuszcza ze publiczna wymiana poglądów może być jej poddana w celu ochrony moralnej dzieci i młodzieży. Ponadto stanowi ze jakakolwiek propaganda wojenna i jakiekolwiek nawoływanie do szerzenia narodowej, rasowej czy religijnej nienawiści będzie uważane przez prawo za przestępstwo i karane. Konwencja nie tylko w tym zakresie ogranicza prawo wyrażania opinii, ale nakazuje karać za dopuszczenie się wymienionych czynów.
Afrykańska Karta praw człowieka i ludów stanowi, ze każda jednostka ma obowiązki
Wobec swojej rodziny, społeczeństwa państwa oraz innych prawnie uznanych wspólnot, a także wobec społeczności międzynarodowej. Wykorzystanie praw i obowiązków w tym wolności wyrażania opinii jest ograniczone treścią obowiązku. Karta nakazuje nie szkodzić bezpieczeństwu państwa, zachować i umacniać nie podległość i terytorialna integralność swojego kraju oraz przyczyniać się do jego obrony. Nakazuje zachowywać i umacniać pozytywne afrykańskie wartości kulturalne w stosunkach z innymi członkami społeczeństwa w duchu tolerancji, dialogu i konsultacji. Karta afrykańska pomija prog. wg, którego ograniczenia w korzystaniu z wolności wyrażania opinii musza być przewidziane prze prawo.
Państwo jest upoważnione do ograniczania wyrażania opinii, z czym na ogol się wszyscy zgadzają. Państwo ograniczają w pewnym zakresie wolność jednostki, czyni to po to, aby wszystkim zagwarantować odpowiedni jej zakres, alby wolność jednych nie stawała się niewola innych. Granice, do których dopuszczalne są ograniczenia wolności wyrażania opinii są zmienne. W czasie napiec wewnętrznych, wojny lub innego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, ograniczenia wolności wyrażania opinii rosną. Pakt praw Obywatelskich i Politycznych a art. 4 dopuszcza w przypadku, gdy wyjątkowe niebezpieczeństwo publiczne zagraża istnieniu narodu, możliwość podjęcia prze państwo kroków mających na celu zawieszenie stosowania wolności wyrażania opinii. W takiej sytuacji to zawieszenie jest zgodne z prawem, legalne i usprawiedliwione. Państwo zaś zostaje zobligowane do pewnych warunków: zawieszenie to musi być urzędowo ogłoszone i ściśle proporcjonalne do sytuacji, nie może być sprzeczne z innymi zobowiązaniami państwa, nie może pociągać za sobą dyskryminacji wyłącznie z powodu rasy, koloru skory, płci, języka, religii czy pochodzenia społecznego. Państwo ma obowiązek zawiadomić za posrednictwem Sekretarz Generalnego NZ pozostałe państwa strony Paktu. Wolność wyrażania opinii jest wartością wysokiej rangi, ale musi ustąpić wartości, jaka jest istnienie narodu.
Na temat wolności wyrażania opinii można zaobserwować dwie postawy. Są zwolennicy jej ograniczania do minimum, chcący je likwidować stopowo gdzie tylko się da. Zwolennicy redukcji ograniczeń wolności wyrażania opinii uważają ze praworządne państwo nie potrzebuje szerokich ograniczeń, nie ma tez powodów, aby się bać prawdy, krytyki czy odmiennych niż ma władza sytuacji. Liczą na zdrowe siły narodu, które są w stanie dąć opór próbom nadużywania wolności wyrażania opinii. Występujące ograniczenia traktują jako gwarancje wolności. Zwolennicy minimalizacji ograniczeń biorąc pod uwagę zmienne okoliczności, odmienne sytuacje w rożnych krajach, hołdują hasła: maksimum wolności, minimum ograniczeń. Zwracają uwagę ze zawsze trzeba mieć na wzgledzie proporcje miedzy szkoda społeczna, jaka moze spowodowac wolność wyrażania opinii a szkoda, jakie powoduje jej ograniczenie.
Zwolennicy daleko idących ograniczeń wolności wyrażana opinii utrzymuja, ze wolność ta sprzyja powiększeniu się obszaru zjawisk negatywnych. Twierdza ze społeczeństwa nie dojrzały jeszcze do korzystania z tej wolności w szerokim zakresie bez ograniczeń. Jako motyw do daleko idących ograniczeń wymienia się interes państwa, troskę o zapobieganie przestępczości, troskę o pokój wewnętrzny i międzynarodowy. Daleko idące ograniczenia wolności wyrażania opinii są sklonni propagowac ci, którzy są całkowicie przekonani o słuszniści swojej racji. Odnieść to można do pewnych ideologii: rasizm, nacjonalizm.
(prawo do swobodnego wyrażania opinii wśród innych praw człowieka i podstawowych wolności)
Przyjęto dzielić prawa człowieka na podstawowe prawa i prawa. Podstawowe prawa, elementarne, maja charakter subiektywny. Kryterium na podstawie, którego nastąpił podział jest to, czy prawo międzynarodowe dopuszcza czasowe zawieszenie stosowanie danego prawa człowieka czy nie. Według tego kryterium swoboda wyrażania opinii, nie jest podstawowym prawem człowieka. Niektóre dokumenty krajowe i międzynarodowe zaliczają jednak swobodę wyrażania opinii do kategorii podstawowych praw.
Swoboda wyrażania opinii ma niższa pozycje niż prawo do życia, zakaz stosowania tortur i karania, zakaz wiezienia z powodu niemożliwości wywiązania się ze zobowiązań umownych, zakaz działania prawa karnego wstecz, prawo wolności myśli, sumienia i religii. Ma jednak wyższa pozycje niż wiele innych praw człowieka i podstawowych wolności jak np. Prawo do nauki do pracy czy wypoczynku, prawo do posiadania własności.
Swoboda wyrażania opinii może być porównana z prawem do zrzeszania się, pokojowego gromadzenia się, prawem do uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi.
Swoboda wyrażania opinii ma często pierwszeństwo w przypadku kolizji miedzy nią a korzystaniem z innych praw i podstawowych wolności. Zawsze należy zbadać, co przynosi większa szkodę społeczna: korzystanie ze swobody wyrażania opinii czy jej ograniczenie.
Od 1989 Polska pod względem swobody wyrażania opinii w istotny sposób zbliżyła sie do realizacji, na co dzień uniwersalnego wzorca. Najważniejszym krokiem w tym kierunku było zniesienie w 1990 państwowej cenzury prewencyjnej.
Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności wyrażania opinii w ten sposób ze prawo nakazuje głoszenie pewnych poglądów, hołdowanie przez ustawodawcę partykularnym wartosciom. Swoboda wyrażania opinii wymaga stałej troski i pielęgnacji. Gdy tylko to staje się możliwe jej ograniczenia powinny być zmieszone. Ograniczenia nie mogą przekraczać granic dopuszczalnych przez uniwersalny wzorzec tej swobody czy wzorzec regionalny.
Ważny krok w kierunku umocnienia gwarancji korzystania ze swobody wyrażania opinii poczyniona w oświadczeniu rządowym z 7 IV 1993 w sprawie uznania kompetencji Europejskiej Komisji praw człowieka i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które pozwala obywatelom Polski składać skargi na decyzje. Istotnym krokiem było tez przystąpienia Polski do protokółu Fakultatywnego międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych, co pozwala indywidualnym osobom składać komunikaty o pogwałceniu przez władze polskie ich swobody wyrażania opinii.