Prawo pracy
1.Przedmiot prawa pracy
Przedmiotem prawa pracy są stosunki pracy podporządkowanej, świadczonej na rzecz drugiego podmiotu dobrowolnie, osobiście i za wynagrodzeniem oraz inne stosunki prawne nierozerwalnie związane ze stosunkiem pracy. Stosunki pracy- to takie cechy, które poddaje się przepisom prawa kodeksu prawnego(umowa zlecenie, o dzieło, kontraktów menadżerskich). Praca na podstawie umów cywilno-prawnych to nie są stosunki pracy.
Przepisy prawa pracy nie obejmują:
-pracy, która nie jest świadczona na rzecz innego podmiotu ale na swój rachunek, bez wynagrodzenia np. student na praktykach, żołnierz, więźniowie, sąsiad pomagający drugiemu sąsiadowi, gdy nie jest dobrowolna, pracowników pracujących na podstawie umów cywilno- prawnych.
W ramach stosunku pracy przepisy regulują:
-warunki pracy
-warunki wynagrodzenia
-wzajemne prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy
-skutki nie wykonania wzajemnych zobowiązań
Inne stosunki pracy:
Ułatwienie nawiązania stosunku pracy ,świadczenia pracy
a)stosunki przygotowujące do nawiązania właściwego stosunku pracy:
-pośrednictwo pracy
b)stosunki prawne, które są bezpośrednim następstwem nawiązania stosunku pracy:
-ubezpieczenia społeczne
-kwestie związane z rozwiązaniem problemów zbiorowego prawa pracy
-zapewnienie realizacji stosunku pracy -rozwiązanie sporów pracodawca pracownik
Dwa rodzaje stosunków pracy:
-indywidualne: dotyczą sytuacji określonego pracownika z określonym pracodawcą
-zbiorowe: charakterystyczną cechą świadczenia pracy jest to,że prawo indywidualnie świadczy pracę z innymi indywidualnymi pracownikami(np. ogół pracowników utworzy związki zawodowe ).Czyli to te, gdzie występują związki zawodowe i pilnują interesów pracowników.
Funkcje prawa pracy (prawo pracy chroni interesy pracownika!):
1.Ochronna- warunki świadczenia pracy mają chronić zdrowie i życie pracownika.
Przepisy muszą:
-gwarantować pracownikowi prawo do odpoczynku
-gwarancja minimalnego wynagrodzenia
-trwałość stosunków pracy(okres wypowiedzenia to też trwałość okresu pracy)
-Określają maksimum obowiązków(dołożyć obowiązki ale przestrzegać przepisy) i minimum uprawnień(tzn. może dodać przywileje ale nie może odstąpić od uprawnień kodeksu)
-Określają ze względu na wiek(przedemerytalny), płeć- warunki pracy.
Chronią to organizacje władzy państwowej: PIP, sądy pracy
2.Organizacyjna- przepisy prawa pracy mają zapewnić jak najbardziej efektywny przebieg pracy przez:
-kształtowanie zachęt finansowych oraz moralnych (system środowisk motywacyjnych)
- informowanie o odpowiedzialności - informowanie o skutkach niewłaściwego działania
-określenie jakich nieoczekiwanych zasad postępowania ma unikać
-podnoszenie kwalifikacji pracownika
Źródła prawa pracy:
1.Konstytucja RP
2.Kodeks Pracy
3.Inne ustawy
4.Kodeks cywilny
5.Pragmatyki służbowe
6.Źródła zbiorowego prawa pracy
7.Akty wewnątrzzakładowe:
-układy zbiorowe pracy
-regulaminy pracy
-regulaminy wynagrodzenia
8.Źródła międzynarodowego prawa pracy
Ad.1 Konstytucja RP:
- reguluje kwestie związane z ustrojem
-gwarantuje prawo do zatrudnienia
- do wypoczynku
-do sądownictwa
Ad.2Kodeks pracy- akt o podstawowym znaczeniu, poświęcony stosunkom pracy (26.06.74)
-reguluje wzajemne prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika
-ustawę o ubezpieczeniu społecznym
-państwową inspekcję pracy
-roszczeń pracowniczych
-minimalnym wynagrodzeniu
-postępowaniu przed sądami
Posiłkowo i w kwestiach nieuregulowanych używa się prawnie kodeksu pracy.
Ad.4 Kodeks cywilny- Prawo cywilne reguluje stosunki prawne między podmiotami, które są równe, w tym znaczeniu, że żadna ze stron, zawierających jakiekolwiek umowy cywilnoprawne, nie ma ani obowiązku zawierania żadnej umowy, ani nie jest formalnie podległa tej drugiej. Każda z nich ma taka samą swobodę decyzji (w kwestii zawarcia umowy oraz co do możliwości ukształtowania treści umowy).
Ad.5 Pragmatyki służbowe (w służbie publicznej)w jednostce samorządu terytorialnego, dla sędziów, prokuratorów, dla funkcjonariuszy służb celnej, dla nauczycieli
Ad.6 Źródła zbiorowego prawa pracy : Regulują 3 ustawy:
-o związkach zawodowych
-o organizacjach pracodawców
-o rozwiązywaniu sporów zbiorowych
Układy zbiorowe pracy
Porozumienia zawierane w drodze negocjacji pomiędzy poszczególnymi pracodawcami lub organizacjami pracodawców a właściwymi organami związków zawodowych, ustalające warunki pracy i płacy oraz inne świadczenia związane z pracą, przysługujące pracownikom a także wzajemne zobowiązania stron dotyczące zasad i form ich współdziałania w jego stosowaniu.( układy zbiorowe powinny polepszać sytuacje pracowników, układ zbiorowy nie może zawierać mniej korzystnych warunków pracy niż kodeks pracy)
Stroną układu zbiorowego jest układ pracodawców lub organizacji pracodawców pomiędzy właściwym organem związków zawodowych po stronie pracowniczej.
Gdzie nie ma związków zawodowych nie ma układów zbiorowych!
Układy zbiorowe pracy dzielą się na:
*zakładowe:
- zawierane dla pracowników jednego zakładu pracy lub kilku tworzących jedną organizację gospodarczą np. przedsiębiorstwo wielozakładowe(mogą być zawarte u każdego pracodawcy, ale nie w budżetówce, nie ma znaczenia ilu pracowników zatrudnia ,nie ma znaczenia czy ma osobowość prawną, czy to jest spółką, czy spółdzielnią pracy)
-mogą być zawierane u pracodawcy, którym jest jednostka organizacyjna mająca prawo do samodzielnego zatrudniania pracowników
*ponadzakładowe:
-zawierane na poziomie wykraczającym poza granice jednego zakładu pracy
-mogą obejmować pracowników jednej gałęzi zatrudnienia lub o zbliżonym profilu działalności(może być zawarty przez pracowników wszystkich cukierni w jednym mieście, może obejmować wiele zakładów w jednej dziedzinie działalności
-działalność pokrewną np. obejmuje pracowników kopalni węgla kamiennego i pracowników kopalni węgla brunatnego
Strony układów zbiorowych
Zakładowe: pracodawca-związki zawodowe
Ponadzakładowe: przez właściwy organ zrzeszający pracodawców
Kto jest objęty układem zbiorowym?
Wszyscy pracownicy nawet nie zrzeszeni w związkach zawodowych, może być na czas określony lub nieokreślony, zaczyna obowiązywać po jego zarejestrowaniu na wniosek jednej ze stron.
Automatyzm- zastępuje stosowane dotąd zasady uprzywilejowania pracownika.
Jeżeli układ był zawarty na czas nieokreślony to jedna ze stron - ta niezadowolona może ją wypowiedzieć (3-mce).
Skutki wypowiedzenia: po upływie okresu wypowiedzenia układ traci moc postanowienia nimi objęte są przedłużone do czasu zawarcia nowego układu
Muszą być zarejestrowane aby były w obiegu prawnym, na wniosek jednej ze stron: zakładowe - 1 m-c; ponad zakładowe 3 m-ce. Zarejestrowany układ zastępuje wszystkie inne treści do tej pory stosowane, zasady funkcjonowania. Jeżeli pracownik jest uprzywilejowany to w jego wypadku zastępuje tylko te mniej korzystne dla niego treści i zasady.
Charakterystyka stosunku pracy
Pojęcie stosunku pracy: to taki stosunek prawny w ramach którego pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca zobowiązuje się do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.
-Stosunek pracy ma charakter dobrowolny. (mianowanie, powołanie , wybór wyrażane jest prze wybór lub odrzucenie kandydatury, gdy osoba wybrana wyraża zgodę na przyjęcie stosunku pracy stosunek ten uznawany jest za dokonany). Źródłem nawiązania stosunku pracy jest wola pracownika. Powstają na podstawie aktu specjalistycznego, wola stron obejmuje treść stosunku pracy
-pracownik nie może być zmuszony do nawiązania stosunku pracy ani do wykonywania pracy
-możliwość wypowiedzenia pracy przez pracodawcę ale nie może przymusić pracownika do tego
Pracodawca jest zmuszony do utrzymywania zatrudnienia pracownika jeśli:
-wyrok sądu przywrócił mu tą pracę
Pracodawca nie może wypowiedzieć stosunku pracy gdy:
-pracownik jest na urlopie macierzyńskim
-kobiecie w ciąży
-osobom w wieku przedemerytalnym,
- członkom związków zawodowych.
Równorzędność stron w stosunku pracy
Zastrzeżenia: faworyzuje pracownika aby zniwelować słabszą stronę pracownika wobec pracodawcy
Zobowiązaniowy charakter o wzajemnych stosunkach
Pracownik świadczy pracę na rzecz pracodawcy w zamian otrzymuje wynagrodzenie, prawo zysku, pracodawca w zamian uzyskuje pracę. Pracownik ma wykonywać pracę określonego rodzaju( praca ma charakter powtarzalny, ciąg czynności).
Praca- jest to proces ciągły, powtarzalny. Jednorazowa czynność nie jest stosunkiem pracy
Określonego rodzaju- oznacza, że pracownik ma mieć wskazany zakres obowiązków.
Pracownik świadczy pracę osobiście tzn. nie może posłużyć się innymi osobami w celu wykonania jego zajęć pracy, nie może zlecić wykonania pracy innym osobom, umowa na zastępstwo tak samo.
Odpłatność pracy- pracodawca zobowiązuje się do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. Pracownik musi wiedzieć w jakim terminie uzyska wynagrodzenie
Odpłatność ozn. że pracownikowi nie wolno zrzec się wynagrodzenia (nawet na piśmie), pracowni nie może przenieść praw na inną osobę
Wynagrodzenie= zasadnicze + dodatki, ekwiwalent, nagrody, premie.
Praca jest wykonywana pod kierownictwem pracodawcy- pracownik podlega poleceniom pracodawcy (pracownik świadczy pracę zgodnie z przepisami prawa).
Zasada należytej staranności-pracownik rozliczany jest za swoje starania a nie za rezultat.
Ryzyka pracodawcy:
-techniczne, polega na tym ,że pracownik nie może ponosić konsekwencji za skutek niemocy jego wykonania.
-gospodarcze, pracownik nie może odpowiadać za załamanie koniunktury
-osobowe, pracodawca a nie pracownik ma ponosić konsekwencje niewłaściwego doboru kadry.
Pracodawca ma obowiązek dopuścić do pracy osobę, z którą zawarł umowę o pracę.
Praca świadczona na tych warunkach jest traktowana tak jak na zasadach umowy o pracę.
Pojęcie pracodawcy i pracownika
Pracodawca - (tzn. każdy podmiot prawa) jest jednostką organizacyjną choćby nieposiadającą osobowości prawnej a także osoba fizyczna jeżeli zatrudnia pracownika. Pracodawcą , przedsiębiorcą jednoosobowym może być : fundacja, przedsiębiorstwo państwowe, jednostką samorządu terytorialnego.
Pracodawca jest podmiotem
Zakład pracy to miejsce gdzie jest świadczona praca.
Pracownik- jest to osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, w drodze powołania, wyboru, mianowania albo spółdzielczej umowy o pracę. Jest to osoba fizyczna, która ukończyła 18 lat.
Pracownik młodociany - to osoba , która ukończyła 16 lat a nie ma 18 lat. Może być zatrudniona w celu przygotowania zawodowego. Można zatrudnić młodocianego ale:
-wskazane musi być w jakiej dziedzinie ma być zatrudniony np. reklama(kulturalna, artystyczna, sportowa)
-zgoda przedstawiciela ustawowego- rodziców
-za pośrednictwem inspektora pracy
Czy pracownikiem może być osoba, która ma ograniczone zdolności prawne? -Tak!
Rodzaje stosunków pracy
1.Umowny stosunek pracy
2.Stosunek pracy na podstawie powołania
3.Stosunek pracy na podstawie wyboru
4.Stosunek pracy na podstawie mianowania
5.Spółdzielczy stosunek pracy
1.Umowny stosunek pracy(terminowy, bezterminowy, na zastępstwo, na czas wykonywania określonej pracy, na czas próbny)
2.Stosunek pracy na podstawie powołania: zwykle powierza się pracownikowi stanowisko kierownicze z reguły na czas nieokreślony, poprzedzone konkursem. Powołanie winno być wykonane na piśmie. Organ, który powołał, może go odwołać. Może złożyć wypowiedzenie z 3m- nym wypowiedzeniem. Wtedy w byłym zakładzie pracy, będzie mógł nawet z 1 m-nym wypowiedzeniem, gdyby uzyskał to nowe stanowisko w wyniku konkursu.
3.Stosunek pracy na podstawie wyboru
- w organach samorządów ściśle związany z mandatem uzyskanego przez pracownika na skutek wyboru.
4. stosunek pracy na podstawie mianowania- pracownikowi powierza się szerokie władztwo - podmiot może kształtować inne podmioty, Np sądownictwo, urzędy, grono pedagogiczne.
5. Spółdzielczy stosunek pracy - jest ściśle związany z członkostwem w spółdzielni, członek spółdzielni zobowiązuje się do wykonywania pracy na rzecz spółdzielni. Otrzymuje wynagrodzenie oraz swoją część nadwyżki wypracowanego przez spółdzielnię zysku (zagwarantowane ustawowo).
Jeżeli wypowie się członkowstwo to umowa ulega rozwiązaniu automatycznie. Natomiast gdyby członkiem spółdzielni chciałoby się rozwiązać umowę należy mu złożyć wypowiedzenie.
5