Król Edyp - opracowanie i streszczenie.

SOFOKLES -BIOGRAFIA - Grecki Dramaturg
Sofokles żył w latach 496 - 406 przed Chrystusem I był jednym z trzech dramaturgów, których tragedie zachowały się do czasów obecnych obok Ajschylosa i Eurypidesa. Według księgi Sudy, Sofokles napisał w ciągu całego swojego życia ponad 120 sztuk. Jednak tylko siedem z nich zachowało się do czasów obecnych: ,,Antygona'' (442 p.n.e.), ,,Ajas'', ,,Edyp królem'', w przekładzie na polski bardziej znana jako ,,Król Edyp'', ,,Elektra'', ,,Filoktet'' (409 p.n.e.), ,,Trachinki'' i ,,Edyp w Kolonie''. Najbardziej zanan to: Antygona, Król Edyp i Elektra. Przez prawie 50 lat Sofokles był najczęściej nagradzanym dramatopisarzem podczas zawodów organizowanych w starożytnych Atenach w dniu Dionizosa. W sumie otrzymał Sofokles 18 razy pierwsze miejsce na Wielkich Dionizjach i prawdopodobnie 6 razy na Lenajach.

Sofokles był synem Sofillosa urodził się w gminie Kolonos (Colonus Hippius, obecnie na przedmieściach Aten) w Attyce na krótko przed legendarną bitwą pod Maratonem, która miła miejsce w 490 roku przed Chrystusem, dokładna data urodzenia dramaturga nie jest znana, najprawdopodobniej jest to jednak rok 497 lub 496 przed Chrystusem. Sofokles stał się ważną postacią w Atenach, szczególnie w świecie teatru. Sofokles pochodził z bogatej rodziny jego ojciec był producentem zbrój stąd też był dobrze wykształcony. Młody Grek uczył się muzyki, tańca, gimnastyki, poznawał twórczość wielkich poetów. Jego kariera jako dramatopisarza rozpoczęła się koło roku 468 przed Chrystusem kiedy to po raz pierwszy odniósł on zwycięstwo w zawodach organizowanych w dzień Dionizosa. Odniósł wtedy zwycięstwo nad Ajschylosem. . Prawdopodobnie pierwsza triada tragediowa Sofoklesa zawierała sztukę Triptolemus.
Sofokles zmarł w sędziwym wieku około 90 lat przypuszczalnie w roku 406 albo 405 przed Chrystusem. Był świadkiem dwóch wielkich wojen pierwszej zakończonej wielkim zwycięstwem Grecji nad Persami I drugiej zakończonej krwawą porażką - Wojna Peloponezka. Sofokles ożenił się z obywatelką ateńską Nikostratą, która dała mu syna Jofona. Wiadomo także, że Sofokles miał kochankę znaną pod imieniem Theoris, pochodzącą z peloponeskiego miasta Sykion. Jego drugi syn I wnuczek nazywali się również imieniem Sofokles i mieli podążyć śladami jego sukcesu dramatopisarskiego.
Sofokles wywarł duży wpływ na rozwój dramatu antycznego. Zwiększył liczbę aktorów występujących na scenie z 2 do 3 oraz liczbę pieśniarzy w chórze z 12 do 15.

CZAS I MIEJSCE AKCJI

Jak w każdym dramacie klasycznym również i w przypadku "Króla Edypa" występuje jedność miejsca, czasu i akcji tzw. zasada trzech jedności. Oznacza to że wszystkie wydarzenia skupione są wokół jednego wątku, mają miejsce w ciągu jednego dnia oraz rozgrywają się w jednym miejscu. W tym przypadku wydarzenia mają miejsce na dworze króla Edypa w Tebach.
Jednak bohaterowie dramatu wspominają również o innych miejscach, które budują tło dramatu. Wszystko dzieje się w Grecji, a najważniejszymi miejscami są: Teby, Korynt, Delfa (wyrocznia delficka), "troiste rozdroże" w krainie Focyda u zbiegu dróg z Delf i Daulidy(gdzie Edyp zamordował Lajosa) oraz góry w których miał zostać porzucony Edyp jako niemowlę.


KRÓL EDYP - SOFOKLES - OPIS POSTACI, CHARAKTERYSTYKI

Król Edyp

Syn króla Teb, Lajosa i Jokasty. Gdy był niemowlęciem rodzice nakazali porzucić go w górach ze skrępowanymi nóżkami w obawie przed wypełnieniem się proroctwa iż będzie on ojcobójcą. Jednak w wyniku litości ze strony pastuch, służącego Lajosa trafia do Koryntu na dwór króla Polybosa - który sam był bezdzietny i bezpłodny. Tam zostaje mu nadane imię Edyp co ma wywodzić się od opuchniętych nóżek chłopca - efekt skrępowania ich więzami. Edyp wychowuje się w błogiej nieświadomości o własnym pochodzeniu. Jego przybranymi rodzicami są Polybos z Koryntu i Merope z Dorydy. Gdy dorasta dowiaduje się, że jest podrzutkiem. Szukając pomocy w odnalezieniu swoich korzeniu u wyroczni delfickiej otrzymuje straszliwą przepowiednie iż będzie ojcobójcą i zawrze kazirodczy związek z własną matką. W obawie przed wypełnieniem się wróżby wyjeżdża z Koryntu i trafia do Teb. Między czasie zabija starca, który później okazuje się być jego biologicznym ojcem - wypełnia w ten sposób nieświadomie pierwszą część przepowiedni. Następnie w Tebach żeni się z wdową po Lajosie, Jokastą - jest to tak naprawdę jego biologiczna matka, wypełnia więc drugą część przepowiedni. Od tego momentu bohater przeżywa tragizm swojej postaci, okazuje się być bezsilny wobec wyroków boskich. Ostatecznie w akcie rozpaczy okalecza się wybijając sobie oczy. Na własną prośbę zostaje skazany na banicję. Przed odejściem żegna się ze swoimi dziećmi - ma ich czworo dwóch synów i dwie córki (Antygona i Ismena).

Lajos

Jest ojcem Edypa, mężem Jokasty, zgodnie z wyrocznią zostaje zamordowany przez własnego syna przy „troistym rozdrożu”. Próbując uchronić się przed wypełnieniem przepowiedni zaplanował porzucenie syna w górach tak by poniosło pewną śmierć - nieszczęśliwie dal niego plany te zostały pokrzyżowane.

Jokasta

Jedna z barwniejszych postaci w dramacie Sofoklesa. Jest żoną Lajosa z pierwszego małżeństwa i matką Edypa. Gdy Lajos zostaje zamordowany jako wdowa wychodzi nieświadomie za własnego rodzonego syna Edypa. Gdy dowiaduje się o swoim kazirodczym związku przerażenie prowadzi ją do popełnienia samobójstwa. Wiesza się w jednej z komnat na własnej chuście.

Posłaniec z Koryntu

Przyniósł wiadomość o śmierci Polybasa i przekazaniu władzy w Koryncie Edypowi. Pośrednio przyczynił się do ocalenia Edypa - odebrał go jako niemowlę od pastucha i dostarczył do Koryntu.

Kreon

Brat Jokasty, szwagier i wuj Edypa, obejmuje władzę nad Tebami oraz opiekę nad potomstwem Edypa gdy ten po okaleczeniu udaje się na wygnanie.

Córki Edypa: Antygona i Ismena, Edyp miał również dwóch synów.

Polybos - król Koryntu, mąż Merope, wychował Edypa jako własnego syna.

Merope - żona Polybosa, pochodziła z Dorydy, wspólnie z mężem wychowała Edypa.

 PLAN WYDARZEŃ

1. Otrzymanie przez Lajosa, króla Teb wyroczni wedle której ma zginąć z rąk własnego syna.
2. Rozkaz porzucenia niemowlęcia, syna Lajosa i Jokasty ze skrępowanymi nóżkami w górach.
3. Litość pastucha i przekazanie chłopca królowi Koryntu, Polybasowi, który sam nie może mieć dzieci.
4. Wychowanie Edypa na dworze Koryntu w błogiej nieświadomości o własnym pochodzeniu.
5. Zarzucenie Edypowi, że jest podrzutkiem podczas jednej z uczt.
6. Poszukiwanie przez Edypa prawdy o swoim pochodzeniu u wyroczni delfickiej - w odpowiedzi otrzymanie straszliwego proroctwa, że będzie ojcobójcą i zawrze kazirodczy związek z matkę.
7. Oddalenie się od Koryntu oraz zamordowanie przez Edypa starca, który okazuje się być później jego biologinczym ojcem. (Wypełnienie pierwszej części wróżby).
8. Dotarcie Edypa do Teb, poślubienie Jokasty (Wypełnienie drugiej części przepowiedni).
9. Choroby i zarazy nawiedzające lud Teb.
10. Wyrocznia mówiąca, że choroby ustąpią gdy zostanie pomszczona śmierć zabójcy Lajosa.
11. Zobowiązanie się Edypa do odnalezienia zbrodniarza (nie wie, że tak naprawde to on sam nim jest).
12. Porada u wróżbity Tyrezjasza, obarczenie winą za zabójstwo Lajosa króla Edypa.
13. Oskarżenie Kreona o spisek z wróżbitą i chęć przejęcia władzy przez Edypa.
14. Dochodzenie prawdy przez Edypa, relacja Jokasty o przeszłości Lajosa.
15. Przybycie do Teb posłańca z Koryntu, który oznajmia o śmierci Polybasa i przekazaniu władzy Edypowi.
16. Poznanie przez Edypa swojej przeszłości i prawdy o wypełnieniu się straszliwej przepowiedni - tego, że jest ojcobójcą i żyje w kazirodczym związku z własną matką.
17. Relacja pastuch, sługi Lajosa potwierdzająca pochodzenie Edypa i jego winę.
18. Samobójcza śmierć Jokasty przez powiedzenie się na własnej chuście.
19. Wykucie sobie oczy przez Edypa i prośba o skazanie go na banicję.
20. Pożegnanie z córkami i wygnanie Edypa.



STRESZCZENIE SZCZEGÓŁOWE

Prolog

Przed świątynią gromadzą się ludzie, aby modlić się o ratunek dla miasta. Osadę trapi głód i choroby. Edyp chcąc się dowiedzieć jaka jest przyczyna zgromadzenia pyta kapłana. Ten opowiada mu o problemach mieszkańców oraz ich prośbach o pomoc w tym ciężkim momencie. Król oczywiście obiecuje zająć się niezwłocznie tą sprawą. Mówi , że już chwilę temu wysłał Kreona do wyroczni, aby dowiedział się w jaki sposób można zażegnać kryzys.
W tej samej chwili do miasta przyjechał Kreon z odpowiedzią na dręczące mieszkańców pytania. Na pierwszy rzut oka wygląda na to, iż Kreon przynosi dobre wieści, gdyż głowę ma przystrojoną wawrzynem. Wyrocznia powiedziała, iż źródłem wszystkich plag jest dawna zbrodnia dokonana na poprzednim królu Lajosie. Został on zabity przez grupę osób w tajemniczych okolicznościach. Wyrocznia nakazała, aby szukać winnego wśród mieszkańców Teb i pomścić króla. Edyp obawia się, że skoro wcześniej nikt nie wyjaśnił okoliczności śmierci to teraz też będzie to bardzo trudne. Kreon opowiada, że sprawcą tego, że wszyscy zapomnieli o sprawie jest Sfinks. Nawet jeśli ktoś kiedyś wiedział o tej sprawie, teraz po prostu zapomniał. Edyp chcąc jak najlepiej dla swego ludu zobowiązał się odnaleźć mordercę i przywrócić szczęście wśród mieszkańców.

Parodos

Chór śpiewa pieśń do trzech wielkich bóstw, Ateny, Apolla oraz Artemidy. Całe Teby szukają u nich pomocy, aby ukrócić panującą zarazę. Chór ukazuje makabryczny obraz przedstawiający stosy trupów, śmierć oraz ludzi rozpaczających za zmarłymi członkami swych rodzin. Chce w ten sposób zwrócić uwagę bóstw.

Epeisodion I

Edyp ogłasza zebranym, iż osobę która pomoże doprowadzić do schwytania zabójcy hojnie wynagrodzi. Wszyscy Ci natomiast co zatają ważne informacje spotkają się ze srogą karą. Edyp rzuca na nich klątwę. Dowiadujemy się, iż Edyp poślubił żonę Lajosa wstępując na tron po swym poprzedniku. 
Chór proponuje Edypowi, aby poprosił o pomoc wróżbitę Tyrezjasza. Po chwili wchodzi sam jasnowidz. Edyp przepytuje ślepego wróżbitę, ten jednak nie jest skory do współpracy. Boi się ujawnić prawdy i zapiera się, że nic więcej nie powie. Edyp używa podstępu obwiniając go o to, iż to on brał udział w spisku przeciwko królowi. Postawiony pod ścianą Tyrezjasz musi wyjawić część prawdy. To Edyp zabił poprzedniego władcę mimo, że sam o tym nie wiedział. Zdenerwowany król nie mogąc przyjąć prawdy do wiadomości oskarża wróżbitę o spisek z Kreonem w celu zdobycia władzy. Jasnowidz zaprzecza, mówiąc, iż jest sługa Apollina, a nie Kreona i nie obchodzą go wysokie stanowiska. W rozmowie wspomina o rodzicach Edypa, ten jednak nie potrafi zrozumieć o co chodzi Tyrezjaszowi. Wróżbita na koniec wyjawia Edypowi, że osoba której szuka pochodzi z Teb, zabiła swego własnego ojca oraz żyje w kazirodczym związku.

Stasimon I

Chór śpiewa o tym, iż zagadka śmierci króla nadal nie została rozwikłana. Nie wiadomo, czy kiedykolwiek ktoś wyjaśni kulisy tej zbrodni. Słowa Tyrezjasza nie były na tyle jasne, aby coś z nich zrozumieć. Edyp zostaje także wychwalony za swe godziwe rządy.

Epeisodion II

Kreon dopytuje się ludu co było przyczyną oskarżenia go przez Edypa. Dowiaduje się, iż władca zrobił to w gniewie, co uspokaja jego sumienie. Kreon bowiem jest człowiekiem bardzo oddanym swej ojczyźnie i królowi. Prędzej wolałby zginąć, niż splamić swe imię zbrodnią. Dochodzi do rozmowy Edypa z Kreonem, znów w stronę Kreona kierowane są oskarżenia. Król nie słucha tłumaczeń, ani zapewnień o niewinności. Chce skazać go na śmierć, gdyż jest prawie pewny jego winy. Podejrzewa Kreona o zmowę z wróżbitą Tyrezjaszem. Edyp w porywie złości domaga się śmierci Kreona, nie słucha nawet chóru, który zalecał opanowanie i roztropność w podejmowaniu decyzji. Kreon prosi o wstrzymanie się z wyrokiem usilnie prosi o możliwość wytłumaczenia się, przysięga, że nie brał udziału w żadnym spisku. Interweniuje Jokasta, która próbując uspokoić rozgniewanego Edypa wyjawia mu szczegóły dotyczące śmierci Lajosa. Mówi, że jej były mąż otrzymał niegdyś przepowiednie iż zginie z rąk swego rodzonego syna. Lajos przestraszony tą wyrocznią przybił kosteczki niemowlęcia i nakazał by porzucono je gdzieś w górach. Jokasta uspokaja Edypa tłumacząc, że wbrew przepowiedni Lajos nie zginął z rąk syna, a został zamordowany przez zbójców na „troistym rozdrożu” w krainie Focyda u zbiegu dróg z Delf i Daulidy. Te słowa jednak paraliżują Edypa, zaczyna do niego docierać, że to on jest zabójcą. Dopytuje on Jokastę o wygląd jej poprzedniego męża. Dalsze relacje jednak potwierdzają jedynie jego winę. Zdenerwowany i zagubiony wyjawia jej swoje pochodzenie. Mówi, że był synem Polybosa z Koryntu i Merope z Dorydy. Prowadził szczęśliwe życie aż do momentu gdy podczas jednej z uczt ktoś zarzucił mu, że jest podrzutkiem. Wtedy postanowił się upewnić o swoje pochodzenie, jednak rodzice nie chcieli mu wyjawić prawdy. Postanowił więc wybrać się do wyroczni w Delfie. Tam jednak również nie uzyskał właściwej odpowiedzi, powiedziano mu natomiast: 
"Że matkę w łożu ja skalam, że spłodzę
Ród, który ludzi obmierznie wzrokowi,
I że własnego rodzica zabiję."
Chcąc uniknąć spełnienia się tej okropnej wróżby postanowił oddalić się od Koryntu, po pewnym czasie zawędrował na wspomniane wcześniej miejsce gdzie zbiegały się trzy drogi. Tam został przepędzony z drogi przez woźnicę, a następnie zaatakowany przez jakiegoś starucha, wzburzony Edyp wdał się w bójkę i zabił starca. Jokasta próbuje pocieszyć Edypa tłumacząc mu, że niemowlę nie miało szans na przeżycie oraz iż zbójców według relacji świadka było więcej. Ostatecznie całą sprawę ma wyjaśnić jedyny ocalały świadek tego zdarzenia po którego wysłano posłańca.

Stasimon II
Chór reaguje ostrymi słowami na bluźnierczą wypowiedź Jokasty, która w ostatniej rozmowie z Edypem podważyła prawdziwość wróżb i wyroków boskich twierdząc, że wbrew nim Lajos nie został zabity przez własnego syna. Chór tym samym obstaje po stronie świętości przepowiedni i boskiego prawa.

Epeisodion III

Do Jokasty powoli zaczyna docierać co się wydarzyło. Modli się o pomoc do Apolla. Nagle na dwór przybywa posłaniec z Koryntu, który wypytuje o Edypa. Przynosi on wieści o śmierci Polybosa, władcy Koryntu (to on wychował Edypa) oraz mówi, że Edyp ma zostać następcą tronu. Informacja ta początkowo uspokaja Edypa, który czuje ulgę, że nie okazał się on ojcobójcą. Jokasta stwierdza, że wiadomość ta ostatecznie potwierdza nieprawdziwość wyroczni. Zmartwieniem pozostaje jedynie druga część przepowiedni o kazirodczym związku Edypa z matką. Posłaniec słysząc rozmowę Edypa i Jokasty o wróżbie wyjaśnia, że Polybos tak naprawdę nie był jego biologicznym ojcem. Mówi, że został on odnaleziony w górach przez pastucha (służącego Lajosa), a następnie ofiarowany mu trafił na dwór Koryntu i został wychowany przez Polybosa gdyż ten sam nie mógł mieć dzieci. Chłopiec został nazwany imieniem Edyp na pamiątkę jego napuchniętych od więzów stóp. Przerażona Jokasta wiedząc, że poślubiła własnego syna prosi Edypa by dla swojego dobra porzucił dalsze poszukiwanie rodziców. Ten jednak koniecznie chce widzieć się z pasterzem, który go odnalazł. Jokasta przepełniona rozpaczą wybiega z pałacu.

Stasimon III

Chór śpiewa radosną pieśń, w której zastanawia się nad tym kto jest w końcu ojcem Edypa skoro nie jest nim Polybos. Wyrażają nadzieję na boskie pochodzenie Edypa.

Epeisodion IV

W tej części utworu następuje punkt kulminacyjny. Na dwór, przed oblicze Edypa przybywa wezwany pastuch. Początkowy udziela wymijających odpowiedzi i wzbrania się od powiedzenia prawdy. W końcu zastraszony przez Edypa składa relację, która ostatecznie go pogrąża. Mówi, że był sługą Lajosa oraz że otrzymał on od Jokasty niemowlę ze skrępowanymi nogami by porzucić je w górach. Będąc jednak zbyt wrażliwym człowiekiem i nie mogąc tego uczynić oddał dziecko przyjacielowi, który zabrał go do Koryntu. W tym momencie potwierdza się, że Edyp jest ojcobójcą, który żyje w kazirodczym związku z własną matką (Jokastą).

Stasimon IV
Chór śpiewa o marności ludzkiego życia i bezsilności człowieka wobec wyroków boskich. Uznaje, że śmiertelnicy nie są w stanie zaznać szczęścia.

Exodos

Z pałacu wybiega posłaniec, przynosi on wieść o samobójczej śmierci Jokasty. Kobieta będąc przerażona tym, że poślubiła własnego syna, który na dodatek był ojcobójcą powiesiła się na własnej chuście. Równie przerażony Edyp wyważa drzwi do komnaty w której zamknęła się Jokasta - na widok tego co sobie zrobiła, ściągną ciało zmarłej żony, a następnie wykuwa sobie oczy złotą broszką należącą do kobiety. Edyp nie chce już więcej widzieć nieszczęścia, wyraża ubolewanie nad własnym życiem - żałuje, że został odratowany przez pasterza, wie że gdyby nie miało to miejsca nie dokonałby tak haniebnego czynu. Winą obarcza Appolina. Następnie błaga Kreona o to by zesłano go na wygnanie. Prosi również by ten zajął się jego dziećmi, a zwłaszcza dwoma córkami: Antygoną i Ismeną.

---