cholesterol
Coraz częściej, zjadając jakiś posiłek, zastanawiamy się, czy nie zawiera on za dużo cholesterolu. Wiele osób już wie, że jest to szkodliwe dla zdrowia. Na ten temat krążą jednak nie zawsze wiarygodne informacje. Spróbujmy więc uporządkować wiadomości dotyczące cholesterolu i problemów z nim związanych.
Potrzebny do życia
Cholesterol jest tłuszczowym związkiem chemicznym, niezbędnym do życia. Bierze udział w tworzeniu hormonów sterydowych, kwasów żółciowych i witaminy D, jest składnikiem błon komórkowych. Część cholesterolu powstaje w organizmie człowieka dzięki syntezie (cholesterol endogenny), głównie w wątrobie (gdzie ulega też procesom metabolizmu), a także w jelicie cienkim i w skórze. Jest on wydalany z żółcią, po przemianie do kwasów żółciowych.
Podobnie jak inne związki tłuszczowe cholesterol jest nierozpuszczalny ani w wodzie, ani we krwi. Dlatego też łączy się z białkami, fosfolipidami i triglicerydami, tworząc lipoproteiny. Cholesterol jest dostarczany także bezpośrednio z pożywienia, nazywamy go egzogennym. Podlega on takim samym procesom metabolicznym co cholesterol endogenny.
HDL i LDL
Wbrew potocznym opiniom nie są to właściwie rodzaje cholesterolu, lecz nośniki odpowiedzialne za jego transport w organizmie ludzkim. HDL i LDL należą do wspomnianych już lipoprotein:
beta-lipoproteina - o małej gęstości to LDL, nazywana powszechnie złym cholesterolem. Jeśli jej poziom jest zbyt wysoki, to duże ilości cholesterolu (LDL wyprowadza go z wątroby do komórek) odkładają się w komórkach ścian tętniczych, tworząc tam złogi, zwane blaszkami miażdżycowymi, i w rezultacie doprowadzając do zwężenia tętnic wieńcowych. Warto dodać, że w tworzeniu się blaszek miażdżycowych bierze udział zarówno cholesterol egzogenny, jak i endogenny. Nieodpowiednia dieta obfitująca w pożywienie z dużą ilością cholesterolu i tłuszczów podwyższa stężenie LDL. Wszystko to powoduje rozwój miażdżycy i zwiększa ryzyko choroby wieńcowej. Tak więc korzystny dla zdrowia jest niski poziom LDL;
alfa-lipoproteina - o dużej gęstości to HDL, nazywana powszechnie dobrym cholesterolem. Usuwa ona cholesterol ze ścian naczyń (przenosi nadmiar cholesterolu z komórek do wątroby), dlatego przypisuje się jej właściwości przeciwmiażdżycowe. Za korzystny dla zdrowia uważa się wysoki poziom HDL.
Obecnie panuje opinia, że stosunek liczbowy HDL do LDL daje lepszy obraz ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej niż całkowity poziom cholesterolu (normy podane są w tabelce).
Cholesterolowe zagrożenia
Jak już wspomnieliśmy, nadmiar cholesterolu w organizmie człowieka bywa groźny dla zdrowia. Zaburzenia przemiany materii polegające na wzroście stężenia cholesterolu i (lub) triglicerydów (główny składnik lipidowy pokarmów; do krwi triglicerydy przechodzą w postaci chylomikronów) to hiperlipidemia. Może ona przebiegać bezobjawowo, przynajmniej do pewnego etapu rozwoju. Opisane wcześniej zmiany miażdżycowe - odkładanie się złogów cholesterolu - doprowadzają do zwężenia tętnic wieńcowych, które nie dostarczają do serca odpowiedniej ilości krwi i tlenu. Niedobór utlenowanej krwi wywołuje ból w klatce piersiowej. Zakrzep w tętnicy, czyli zablokowanie przepływu krwi, może w rezultacie spowodować zawał serca.
Do najważniejszych czynników ryzyka choroby wieńcowej zalicza się podwyższony poziom cholesterolu całkowitego i LDL. Dlatego należy dążyć za pomocą diety i leczenia farmakologicznego do ich obniżenia, dzięki czemu zmniejsza się ryzyko zawałów serca, udarów mózgu i zgonów wywołanych tymi chorobami.
Co nam szkodzi?
Oczywiście nadmiar cholesterolu w pożywieniu. Jego dzienna dawka nie powinna przekraczać 300 mg.
Odpowiednia dieta zapobiegająca miażdżycy ma znaczenie zarówno profilaktyczne, jak i lecznicze - w przypadku stwierdzonego podwyższonego poziomu cholesterolu. Czego należy więc unikać? Przede wszystkim nadmiaru tłuszczu całkowitego w pożywieniu i zbyt dużej ilości nasyconych kwasów tłuszczowych. Ich źródłem są tłuste mięsa i wędliny, potrawy smażone na maśle, smalcu, słoni-nie czy margarynach twardych. Nie poleca się podrobów, tłustych wyrobów cukierniczych, jajek (jedno na tydzień - wliczając jajka stosowane do przygotowania posiłków), pełnotłustego mleka i jego przetworów, np. śmietany, serów żółtych i topionych, konserw mięsnych, pieczywa białego.
Należy dodać, że nie ma potrzeby całkowitej eliminacji cholesterolu pokarmowego z naszej diety, trzeba tylko ograniczyć jego spożycie.
Co można jeść?
Kasze, ciemne pieczywo, płatki - zawierają błonnik pokarmowy, który zmniejsza stężenie cholesterolu we krwi.
Owoce i warzywa - zawierają błonnik oraz witaminy, wśród których beta-karoten i witamina C działają antymiażdżycowo.
Mleko i produkty o obniżonej zawartości tłuszczu, margaryny miękkie.
Oleje roślinne i ryby (gotowane, wędzone, z rusztu) zawierają kwasy tłuszczowe wielonasycone działające przeciwmiażdżycowo.
Oliwę z oliwek - źródło jednonienasyconych kwasów tłuszczowych o działaniu przeciwmiażdżycowym.
Chude mięso (np. kurczaki) i chudą wędlinę (np. polędwicę).
Potrawy gotowane, duszone, pieczone w folii lub na ruszcie.
Leczenie przeciw cholesterolowe
Spowalnia proces twardnienia tętnic i powstawania blaszek miażdżycowych. Oprócz leczenia dietetycznego stosuje się również środki farmakologiczne (np. statyny), które obniżają poziom cholesterolu. Leki podaje się wówczas, gdy dieta nie doprowadza do osiągnięcia jego prawidłowych wartości. Wszystko to powinno odbywać się pod kontrolą lekarza. Nie należy zapominać, że leczenie przeciwcholesterolowe jest najskuteczniejszą metodą zapobiegania chorobom serca.
Zbadaj poziom cholesterolu
Poziom cholesterolu można zmierzyć podczas badania biochemicznego krwi, które wykonują laboratoria. Po raz pierwszy należy to zrobić już w 20. roku życia, a potem co 3-4 lata, o ile utrzymuje się on w normie. Osobom starszym, kobietom w okresie menopauzy zaleca się wykonywanie takiego badania raz w roku.
Warto wyjaśnić, że termin "cholesterol całkowity" oznacza całkowitą ilość cholesterolu w osoczu krwi mierzoną w miligramach cholesterolu na decylitr krwi (w skrócie: mg/dl). W próbkach osocza zdrowych ludzi pobieranych na czczo ok. 60% cholesterolu znajduje się we frakcji LDL, 30% w HDL oraz 10 w VLDL (prebeta-lipoproteiny).
Obecny w osoczu cholesterol jest zarówno pochodzenia endogennego, jak i pokarmowego.
Czy wiesz, że...
Spotyka się poglądy, że nadmierne obniżanie za pomocą diety lub leków poziomu cholesterolu całkowitego i LDL może być niekorzystne i wywoływać na przykład zaburzenia metaboliczne i psychiczne. Te opinie są jednak kwestionowane i jak dotąd nie znalazły potwierdzenia w badaniach.
Ilość cholesterolu całkowitego we krwi podnosi się podczas stresu. Do takiego wniosku prowadzą wyniki niektórych badań, ale nie poznano jeszcze dokładnego mechanizmu wpływu napięć psychicznych na wzrost stężenia cholesterolu.
U osób tęgich częściej niż u szczupłych spotyka się wyższe stężenie cholesterolu całkowitego i LDL oraz triglicerydów.
Poziom cholesterolu całkowitego i LDL może wzrastać wraz z wiekiem.
Palacze są bardziej od niepalących narażeni na rozwój miażdżycy.
Poziom cholesterolu obniża właściwa dieta, zmniejszenie wagi ciała, regularny wysiłek fizyczny.
Na poziom LDL, HDL i cholesterolu całkowitego mogą mieć wpływ czynniki dziedziczne.
Jaki masz poziom cholesterolu?
Poziom |
Zalecana norma |
Wartości |
Wartości |
Cholesterolu |
< 200 mg/dl |
200-250 mg/dl |
> 250 mg/dl |
HDL |
u mężczyzn 35-70 mg/dl, |
im więcej, tym lepiej |
|
LDL |
< 135 mg/dl |
135-155 mg/dl |
> 155 mg/dl |