Zdoln motor to kompleksy indywid właściw psychofiz (predyspoz) rozwijaj się na podłożu wrodzonych zadatków genetycznych które warunk jakość przebiegu i efekt końcowy czynności ruchowej. Potencjał motor człowieka określa jakość procesów: informacyjnych (sterow i regul), energet (przem materii), orientac (procesy percepc, kognitywne i mnemoniczne), stymulacyjnych (proc motywac, emocjon i wolicjonalne). Predyspoz w tworz zdoln: 1)zdoln kondyc (energet) predyspoz energet i morfo - struktur 2)zdoln koordynac (informac) predysp neuro - sensor i psychiczne 3)zdoln kompleks (hybrydowe) bez wyrażnej domeny udziału predyspoz z wymien grup.
Koordynac zdoln motor (KZM) postrzeg są jako zintegrow właściw psychomotor zdeterminow w dominuj spos funkcjami CUN. Definiuje się je jako względnie utrwalone i uogólnione formy przebiegu psychofiz procesów regulacji ruchowej, odzwierciedl one złoż stos zachodzące pomiędzy procesami neuro - psychiczn umożliwiającymi skuteczne sterow i regul ruchow czynn człow. Procesy sterow i regul przebieg u wszystkich ludzi wg podobnych zasad co nie oznacza że dokon się u każdego osobnika z tą samą prędkością dokładn zróżnicow ruchliwością itp.
Specyf zdoln koordynac (charakteryst):
1)zdoln kinestetyczn różnicow: warunkuje wysok dokł i ekon wykonyw całych ruchó jak i oddzieln faz cyklu ruchow, jej istota poleg na przyjęciu i ocenie oraz przetwarz inf o kątow poz w stawach (kompon przestrz) stanie napięc zaangaż mięśni (komp sił) oraz prędkości (tempa) ruchów (kompon czasowe) jej podstawą jest zatem precyz postrzeg param siły czasu i przestrz w toku czynn motor pod kątem najkorzystniejsz rozwiąz całego zad ruchow. To precyz wyczuwanie pozwala na właściw dozow impuls steruj (np. regulow napięć i rozluźnień mięśniowych) umożliw optym przebieg czynn ruchow np. dokł podan piłki na daną odległ. Omaw zdoln warunkow jest gł dokładn i supteln ruchow wrażeń i spostrzeż (propriorecept) nierzadko w połącz ze słuchow i wzrokowymi (telerecept) u jej podłoża leżą więc mechan tzw czucia głębok (czuc mięśniow). Polega to na przetwarz bodźców płyn z propriorecept znajduj się w mięśniach więz i stawach na inf dotycz ustaw kątów stawów i położ kończyn względem siebie oraz tułow (zmysł położ) kier i szybkości ruchów kończ (zmysł ruchu) oporów które trzeba pokonać lub wytrzym żeby wykon ruch lub utrzym właściwe położ ciała lub kończyn (zmysł siły). Wyspecjaliz spostrzeż i wrażenia w tren sportow nazyw są czucie: np. lodu łyżwiarze, piłki gry sport. Kryt oceny omaw zdoln to dokł i ekonom działania ruchow. Kształtowanie - 1)zad rozwijaj dokładn odtwarz oceny odmierzan i różnicowan jednego dowoln param ruchu (przestrzennego czasow lub siłow). 2)zad syntetyczne na dokładność sterow ruchem jako całością. Ćwicz wykonuj w formie 1)ćwicz kontrastowych - wykon określon zad różniącego się w zakresie jakiegoś param ruchu np. rzut do kosza z 6 i 3m, i 4 i 2m; skok w dal z miejsca na 100, 50, i 75% możliwości, 2)ćwicz podobnych gdzie konieczne jest subtelne różnicowanie np. ugięcie ramion pod kątem 90 i 75, 90 i 80 stopni. Istotną rolę w regul ruchów zwłaszcza ich param cza i sił spełnia inf zwrotna, czynnikami zwiększającymi il inf zwrotn które ćwiczący może odebrać w trakcie wykonywan ruchu są: 1)wydłuż czasu przebiegu określon ruchu np. podczas wykonyw jazdy pługiem i podstawow skrętów na nartach najpierw na stokach o małym spadku, 2)wielk oporu np. pływ w płetwach. Na przykład dla polepsz czucia mięśniow mogą być ćwicz z ogranicz lub wyłącz kontroli wzrokowej np. przy podaniach lub rzutach piłki. Zdoln odtwarz siłowych przestrz i czasow parametrów ruchów kształt się gł met standardow powtarzania ćwiczeń, zdoln odmierz i oceny tych param a także ich różnicowania stymuluje się gł met zmiennego powtarz ćwiczeń. Testy - opanow podwiesz piłeczki, skoki na linię, skok w dal z miejsca na 50% max możliw, rzut piłeczką do celu stojąc tyłem,
2)zdoln orient czasowo przestrz to możliw człow w zakresie dokł oceny położ ciała i jego zmian w stos do pkt odnies oraz realizow ruchu w żądanym kier np. skoki do wody, gry zespoł. Poziom i rozw zdoln zależy od szybk oceny i kontroli przestrzennych warunków dział która dokon się na podstawie wspóldział wielu analizatorów gł wzrokow i słuchow, w sporcie ta zdoln jest nazyw czuciem dystansu. Kryt oceny tej zdoln to ekonomia i precyzja szybk celowość i aktualność czasową. Kształtowanie - gł spos rozwij orientacji jest realizow zad o stopniowo wzrastaj skali trudności w zakresie szybk i dokładn orientow się w przestrzeni ruchowego ciała. Ćwicz typowe to: biegi po silnie pofałdow terenie, po labiryncie, rzuty do celu, skoki na odległość, ćwicz takt-techn w grach zespoł, stosow gier i zabaw (np. rzutne, orient porządk, z mocow), tory przeszkód na sali i w terenie, ścierzki zdrowia. Testy - bieg do piłek, rzut do ruchom wahadła,
3)zdoln zachow równowa umożliw ona zachow zrównoważ pozycji ciała (równow stat np. stanie na rękach) oraz zachow lub odzysk tego stanu (równow dynam np. ćwicz na równow) w czasie czynn ruchow, lub bezpośr po jej wykon. Trzecia forma poczucia równow to żonglow przedmiot lub na przedm np. jazda na rowerze. Zachow równow zależy gł od inf pochodz z analizat dotykow, kinestet, optyczn i przedsionkowych (funk błędnika) zach równow jest zależne np. od położ środka ciężk. Kryt oceny zdoln to precyzja szybk celow i pomysłow. Kształtowanie - stymulow jest gł przez opanow nowych ruchów, systemat stosow ćwicz ogólnie i specjalnie oddziałuj. Założ metod w kształtow tej zdoln: 1)odpow przygotow i zabezpiecz przyżądu np. przysiad na równoważni 2)uczenie asekur i samoasekuracji 3)przy ćwiczeniach na znacznej wysok przygotowuj na niższych wysok i zwrac uwagę na prawidłowe lądow 4) mogą być ćwicz w formie współzawodn np. jaskółka na czas 5)egzekwow wykonania ćwiczenia dokładnie do końca z optymalną amplitudą. Ćwicz równow można podziel na 1)stat np. stójki lub zeskoki z przyż z prawidłow lądowaniem 2)dynam np. wykonyw na małych płaszcz podporu (jazda na łyżwach), z obrot, ze zmian kier i prędk, bez podparcia (marsze biegi wielosk po lini. Zdoln zachow równow stat można kształtować met standardow jak i zmiennego powtarz ćwicz, zaś równow dynam gł met zmienn wykonyw ćwiczeń. Testy - test flaminga, obroty na listwie ławeczki gimnast, marsz po rozecie.
4)zdoln rytmiz ruchów pozwala na uchwyc zapamięt odtworz i realizow określ czasowo - dynam struktury ruchów cykl i acykl, przejaw się w dostos ruchów do podan rytmu zewnętrzn lub przyj celowego rytmu własnego. Ruchy cykl są łatwiejsze do odtworz i uchwycenia. Kryt oceny to prec i powtarzalność odtwarz rytmu zewn oraz celow i pomysłow wyboru rytmu własnego. Kształtowanie - najpierw prawidłowa demonstracja (nauczyc lub film), pomocny jest przyżąd do podawania rytmu np. magnetofon z muzyką, akcentowanie jakiegoś ruchu. Stos się metodę standardow powtarz ćwiczeń a póżniej zmiennego wykonania. Przykładem jest aerobik lub rytmika w szkołach. Testy - bieg w zadanym rytmie, rytmiczne bębnienie rękami
5)zdoln szybk reakcji motor pozwala na szybkie zainicjow i wykon celow krótkotrwał dział ruchow na określ sygn w którym może być zaangażow całe ciało lub jego część. Reakcja powinna przy tym natępow w najstosown momencie i szybk adekw do zadania. O jej poziom świadczy czas jaki upłyn od mom zadział sygn do zakończ ściśle określon ruchu. Jest on sumą utajon czasu reakcji (składn sensor) oraz szybk akcji zaangażow mięśni (składn motor). Reakcja prosta reagow na pojed sygn np. start do biegu, reakcja różnicowa reagow na złoż sytuacje np. w grach sport. Inf dochodzą z różnych analizatorów: optycznych (gry sport np. ruch partnera), akust (LA np. reakcja na strzał), kinestet i dotykow (sporty walki np. przejście do obrony lub do ataku). Kryt oceny to: szybk - wykon czynn ruch, adekwatn - dział w stos do zamierzon celu i sytuacji, aktualność czasowa. Kształtowanie - metoda powtórzeniowa - reagow na pojawiaj się sygnały (dźwięk wzrok dotyk) lub na zmianę sytuacji w przyp reakcji kompleks stos się gł met nieplanow zmienności ćwiczeń. w terningu reakcji na poruszaj się obiekt podstawą jest wypracow umiejętn śledzen wzrokiem szybko poruszaj się obiektu z rónocz orientow się o własnej pozycji np. na boisku. Ćwicz reakcji prostych to np. 1)wszelkie formy startów z róznych pozycji na sygn wzrok dotyk słuch o zróznicow stopniu nasilenia np. gwizdek ciche podanie komendy 2)gry i zab bieżne skoczne i rzutne np. wyścigi rzędów, rzuty do ruchom celów 3)ćwicz dwójkowe np. nadeptyw nawzajem na palce, zab parzy łapki chyt opuszcz przez partnera piłki. Reakcje złoż kształt się zwłaszcza przy wykonyw ćwicz o charakt techn i takt w sportach walki i grach spor np. gra w siatkę na siatce koc, w zawodach dochodzi reagow na komendy sędziego. Reakcje proste kształt met standardow powtarzania ćwicz zaś złoż met zmienną. Testy - zatrzym tocząc się piłki, chwyt pałeczki Ditricha, zatrzym opadaj laski.
6)zdoln sprzęż ruchów zapewnia celową organiz ruchów części ciała prowadz do integr czasowych przestrz i dynam parametrów ruchu i podporządkow ich zad realizowan przez całe ciało (gimnast sport, jazda fig na lodzie). Kryt oceny to precyzja ekon i celow dział ruchowego. Kształtowanie - wykonyw ćwicz wymaga koordynow równocz następuj po sobie ruchów części ciała w trakcie całego przebiegu ruchowego, stosow ćwicz zmuszaj do płynnego łącz róznor form ruchowych w układy i kombinacje. Podstaw met to planowana zmienność i różnorodn wykonyw ćwiczeń. Przykł ćwicz: marsz i bieg z szybką zmianą kier (w przód tył bok skos), żonglow przedm w trakcie ruchów lokomoc, wykonyw ukł ćwicz wolnych i na przyżądach. Testy - przekład laski gimnast, trzy przewr w przód.
7)zdoln dostosow motor jest kompleksem właściw osobnicz które pozwal na wdrożenie optymaln progr działań ruchow oraz jego zmienianie i przestaw w przyp dostrzeż lub przewidyw zmiany sytuacji np. sporty walki, gry sport gra na innej pozycji co zawsze. Kryt oceny to kreat działania, pomysłow doboru rozwiąz rucjowego, powtarzaln ruchu w zmiennych war jego wykonania. Kształtowanie - kształtuje się ją przez ćwicz w zmiennych war z różnymi partner drużyn czy przeciwnikami lub z współdział z partnerem. Met kształtow to met nieplanow zmienności wykonyw ćwiczeń. Charakteryst ćwicz to: biegi przełaj dostosow kroku do ukształtow terenu, gry szkolne na zmienionej nawierzchni inną liczbą partnerów lub przeciwn, gry sport przy użyciu innych piłek, pływ przy pomocy RR lub NN. Testy - skok w dal z miejsca w przód i w tył, bieg wahadłowy 3x10m.
8)zdoln wysok częstotliw ruchów oznacza wykon maks il ruchów całym ciałem lub wybran jego częściom bez ogranicz czasowego np. biegi sprint lub obsł komput. Kryt oceny to szybk i prec wykon zad ruchowego. Kształtowanie - to uczenie i doskonal różnor umiejętn ruch o cyklicznym charakt, ukierunkow kształtow zdoln szybkościowych i szybk siłowych, wykonyw ogólnych i specjaln ćwicz koordynac w cyklicznej formie z zakresu różnych dyscyplin sportu. Met kształtow to met powtórzeniowa. Ćwicz kształtuj to : bieg w miejscu i z przemieszczan się z max częst ruchów, skoki obunóż przez laskę z max częst ruch, kozłow piłki nisko i wys z max częst ruch, skoki przez skak w max tempie. Testy - tapping płaski, skiping z klask pod kolanami.