Iwona Nowicka
Wydział III
Numer indeksu 5940
Istota Samorządności
Gmina to terytorialny związek samorządowy należący do kategorii związków publicznoprawnych, utworzony z mocy prawa, oznaczający samorządową wspólnotę (korporację) wszystkich mieszkańców zamieszkujących terytorium gminy (w znaczeniu podstawowej jednostki podziału terytorialnego kraju); tworzenie, łączenie i znoszenie gmin następuje w drodze aktu normatywnego rozporządzenia Rady Ministrów po przeprowadzeniu postępowania konsultacyjnego z mieszkańcami wszystkich zainteresowanych gmin w podobnym trybie następują korekty granic gmin oraz zmiany ich nazw lub siedzib władz. Powyższe przekształcenia możliwe są wówczas, gdy spełnione są takie kryteria, jak: jednolity układ osadniczy i przestrzenny, więzi społeczne i gospodarcze, zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych, co w szczególności oznacza zdolność uzyskiwania takich dochodów, które pozwalają realizować, przynajmniej na minimalnym poziomie, przewidziane dla gmin zadania reprezentacja gminy jako podstawowy szczebel władzy samorządowej wykonuje swe zadania w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, co uwarunkowane jest posiadaniem osobowości prawnej. W stosunkach publicznoprawnych, np. w kontaktach z władzą ustawodawczą parlamentem, władzą wykonawczą rządem i administracją rządową, czy władzą sądowniczą, gminę reprezentuje burmistrz natomiast w stosunkach cywilnoprawnych, przede wszystkim majątkowych (np. zawarcie umowy), organem reprezentującym gminę, tj. działającym wobec osób trzecich jest zarząd gminy, którego kolegialne decyzje (w postaci uchwał) stanowią podstawę składania oświadczeń woli na zewnątrz przez co najmniej dwóch członków zarządu lub jednego we współdziałaniu z pełnomocnikiem ustanowionym przez zarząd; jest to tzw. zasada reprezentacji łącznej. Gminę wiąże dokonana przez nich czynność prawna, nawet jeśli osoby te działały samowolnie, tj. bez uprzedniej uchwały zarządu. Zarząd może też udzielić upoważnienia burmistrzowi do składania jednoosobowo oświadczeń woli związanych z prowadzeniem bieżącej działalności gminy, a także ustanowić samodzielnego pełnomocnika (np. kierownika jednostki organizacyjnej) do dokonania konkretnej czynności lub pewnego ich rodzaju; dodatkowe zastrzeżenie obowiązuje w sytuacjach, gdy czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązań pieniężnych (czyli de facto we wszystkich zobowiązaniach majątkowych), a polega ono na konieczności uzyskania kontrasygnaty skarbnika domniemanie kompetencji: zadania i kompetencje należące do zakresu działania gminy obejmują wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone na rzecz innych podmiotów. Sformułowane w ten sposób w ustawie o samorządzie terytorialnym domniemanie kompetencji zakreśla ramy działalności gminy, które są wypełnione treścią w postaci tzw. zadań własnych i zleconych; te pierwsze zawsze formułowane w ustawie niekiedy jako zadanie obowiązkowe - dotyczą w szczególności zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty gminnej w sferze użyteczności publicznej; zadania zlecone natomiast, w istocie swej o charakterze ogólnopaństwowym jak np. spis rolny, organizacja wyborów parlamentarnych, prowadzenie urzędu stanu cywilnego, pobór do wojska, realizowane są przez gminy z mocy prawa, jeżeli ustawa tak stanowi, albo na mocy porozumienia między organem administracji rządowej a gminą. O ile finansowanie realizacji zadań własnych odbywa się ze środków własnych gminy, o tyle przy zadaniach zleconych obowiązuje reguła pełnego ich pokrycia przez budżet państwa w postaci tzw. dotacji dla realizacji swych zadań gmina dysponuje odrębną kategorią własności własnością komunalną i samodzielnie tworzy podstawowy instrument prowadzenia gospodarki finansowej.
Istotną cechą współczesnego państwa demokratycznego jest dążenie do decentralizacji władzy, to znaczy do przekazywania coraz szerszego zakresu decyzji, kompetencji i uprawnień ogółowi mieszkańców wydzielonej prawem jednostce administracyjnej. Decentralizacja władzy publicznej w Polsce jest wpisana jako zasada w art. 15 Konstytucji Rzeczypospolitej. Zasada wynika z przekonania, że rola państwa powinna być wyraźnie określona i że państwo nie powinno wkraczać w te dziedziny problemy, które obywatele i inne niepaństwowe organizacje, mogą i są w stanie same rozwiązać i rozstrzygać.
Doktryna, że państwo wkracza tam, gdzie inne rozwiązania są niemożliwe i gdzie rola państwa jest niezbędna, nazywa się doktryną subsydiarności (pomocniczości) państwa. Zasadą samorządności jest powierzenia przez prawo sprawowania władzy publicznej zrzeszeniom osób. Zrzeszenia te otrzymują kompetencje do sprawowania władzy publicznej, przede wszystkim z zakresu administracji, ale także z zakresu stanowienia prawa, na przykład przez wydawanie przepisów prawa miejscowego, obowiązującego dla danego obszaru lub przepisów obowiązujących dla danej grupy osób. Na płaszczyźnie ustawodawstwa międzynarodowego zasada samorządności występuje w Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego sporządzonej w Strasburgu 15 października 1985 roku i ratyfikowanej w całości przez Polskę w 1993 roku / Dziennik Ustaw z 1994 roku Nr 124, pozycja 607. Istotą samorządu jest powierzenie mieszkańcom danego terytorium zarządzania O ich „własnymi" sprawami, stąd spośród wszystkich szczebli samorządu największe znaczenie ma ten, który znajduje się najbliżej obywatela i załatwia sprawy najbliższe obywatelowi, czyli samorząd gminny. Znaczenie samorządu gminnego zostało podkreślone wart. 16 i 164 Konstytucji RP, które stwierdzają że samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej i że gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego o ile ustawy nie stanowią inaczej. Cele i zadania samorządu terytorialnego zawarto w rozdziale VII Konstytucji Rzeczypospolitej uchwalonej przez Zgromadzenia Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 roku.
Organami gminy są: rada gminy i zarząd. Rada gminy a w przypadku miasta Biała Podlaska Rada Miejska ma kompetencje stanowiące (uchwałodawcze) i kontrolne. Kompetencje, zasady organizacyjne i formy działania organów gminy w tym i rady miejskiej reguluje Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku (tekst jednolity Dziennik Ustaw z 1996 roku Nr 13, pozycja 74 z późniejszymi zmianami). W ramach kompetencji stanowiących rada miejska może podejmować decyzje we wszystkich sprawach, pozostających w zakresie działania miasta (zasada domniemania kompetencji rady). Od tej zasady mogą być wyjątki o ile inne ustawy to regulują.
4