Makroekonomia - podstawowe pojęcia

Agregacja

Analiza makroekonomiczna rynku oznacza spojrzenie na wszystkie produkty razem wzięte, czyli na jeden ogromny rynek. Nie jest to jednak zbyt proste, gdyż trzeba uwzględnić wszystkie produkty końcowe wytworzone w całej gospodarce w ciągu danego okresu a także ich ceny.

Produktem finalnym nazywany usługi i dobra, które nie są już wykorzystywane jako czynniki produkcyjne do produkcji innych produktów i usług, ale są nabywane przez ostatecznych nabywców.

Takie połączenie wszystkich produktów krańcowych, elementów w całość, nosi nazwę agregacji. Aby móc badać taki zagregowany świat, ekonomiści posługują się specjalnie skonstruowanymi miernikami, a mianowicie produktem narodowym brutto (PNB) i poziomem cen. Ceny umożliwiają sprowadzenie różniących się rodzajem, jakością i użytecznością wielkości naturalnych do wspólnej, porównywalnej podstawy wartościowej. Pozwala to na tworzenie różnego rodzaju wskaźników wartościujących, takich jak wydajność pracy, kapitałochłonność produkcji...

Produkt narodowy brutto (PNB) jest to wartość wszystkich dóbr i usług końcowych wyprodukowanych w gospodarce dzięki zatrudnieniu krajowych czynników wytwórczych oraz dochodów z tych czynników (pracy i kapitału) zatrudnionych za granicą w danym okresie.

Wartość wszystkich dóbr i usług można wyrazić w ujęciu nominalnym lub realnym.

Nominalny produkt narodowy brutto(n-PNB) jest to wartość wszystkich dóbr i usług krańcowych wyprodukowanych w gospodarce dzięki zatrudnieniu krajowych czynników wytwórczych oraz dochodów z tych czynników (pracy i kapitału) zatrudnionych za granicą w danym okresie , obliczona z wykorzystaniem cen bieżących, natomiast wartość Realnego Produktu Narodowego brutto (r-PNB) obliczona jest z wykorzystaniem cen roku bazowego.

Wartość globalna PNN , PNB , PKB i PKN oraz dochód narodowy stanowią najważniejsze wskaźniki stopnia i tempa rozwoju gospodarczego kraju oraz podstawę porównań między państwami. Obliczając PKB bierzemy pod uwagę zarówno wartość wytworzonych w ciągu roku dóbr konsumpcyjnych jak i dóbr inwestycyjnych, które zwiększają zasoby naszego kapitału trwałego. Nie uwzględniamy jednak faktu, że wyprodukowany kapitał trwały w ciągu roku jest jednocześnie eksploatowany i ulega w pewnej części zużyciu czyli amortyzacji.

Dlatego jeżeli chcemy uzyskać rzeczywisty obraz istniejącego stanu rzeczy - od rocznego przyrostu zasobów kapitału trwałego musimy odjąć amortyzację istniejących zasobów kapitału trwałego; w ten sposób odejmując amortyzację od PKB otrzymujemy PKN.

Przejście od PKN i PKB do PNN i PNB jest stosunkowo proste.

Produkt Narodowy oprócz Produktu Krajowego uwzględnia wartość wpływów z zagranicy z tytułu dochodów naszych czynników produkcji zatrudnionych za granicą i przekazywanych do kraju netto. Nasz PN jest większy od naszego PK o sumę, o którą nasze wpływy z zagranicy są większe od przekazów za granicę.

Dochód narodowy jest największym agregatem obejmującym wszystkie dobra finalne i usługi wytwarzane w każdej gospodarce narodowej w ciągu roku.Dochodu narodowego nie można wyrazić w żadnych jednostkach naturalnych, tzn. metrach, tonach itp., ponieważ różnorodne właściwości dóbr i usług wchodzących w skład tego agregatu nie dają się w ten sposób sumować.

Sumowanie (agregowanie) jest możliwe wyłącznie dzięki temu, że każde dobro i usługa ma swoją cenę rynkową .Dlatego też dochód narodowy może być wyrażony jedynie w jednostkach wartościowych.

Jeżeli podzielimy dochód narodowy w ujęciu nominalnym (ceny bieżące) przez dochód narodowy w ujęciu realnym (ceny stałe) a wynik pomnożymy przez 100 to otrzymamy wskaźnik nazywany w ekonomii deflatorem.

Jest on miarą przeciętnego wzrostu cen w kraju wszystkich dóbr i usług wchodzących w skład dochodu narodowego.Za jego pomocą można łatwo przejść od dochodu nominalnego na realny i odwrotnie.

Krytyka tych wskaźników jest wielostronna.

Po pierwsze wskaźniki te nie biorą pod uwagę wolnego czasu, który pojawia się w wyniku skrócenia czasu pracy. Skrócenie czasu pracy obniża PKB.

Po drugie istnieje tzw. „ podziemna gospodarka” lub też „ szara strefa” czyli rozmaite rodzaje działalności nie objęte statystyką a przynoszące niekiedy olbrzymie dochody.

Przez dziesiątki lat w krajach socjalistycznych obliczano dochód narodowy wliczając tylko część usług produkcyjnych pomijając usługi nieprodukcyjne.

Społeczne skutki bezrobocia i inflacja

1. Społeczne skutki bezrobocia .

W latach osiemdziesiątych i na początku lat dziewięćdziesiątych bezrobocie wzrosło powyżej przyjmowanej stopy naturalnej i w Polsce oraz innych krajach stało się poważnym problemem społecznym . Bezrobocie jest większe na obszarach peryferyjnych wielkich miast , w rejonach słabo rozwiniętych , na obszarach poddanych restrukturyzacji w przemysłach surowcowych i przetwórczych.

Na tych obszarach powstają tzw. wspólnoty rozpaczy spowodowane brakiem pracy , złymi warunkami życia i biedą .

Im dłużej ktoś pozostaje bezrobotny tym staje się mniej interesujący dla potencjalnych pracodawców bo jego umiejętności i doświadczenia dezaktualizują się . Nawet , gdy bezrobocie ogólnie ulega zmniejszeniu to pracodawcy i tak zatrudniają osoby , które były krótko bez pracy , zdrowe i młode . Przy dłuższym okresie pozostawania bez pracy rozpoczyna się proces destrukcji , wyrażający się: brakiem kontaktu z kolegami , izolacją , brakiem zaufania do siebie , niskimi dochodami , stresem w rodzinie , spadkiem kondycji intelektualnej i duchowej i trudnościami znalezienia nowej pracy .

Na zachodzie tworzy się różne programy pomagające bezrobotnym w uzyskaniu chociaż krótkoterminowych umów o pracę , przekwalifikowania się , pracy w niepełnym wymiarze godzin możliwości wcześniejszej emerytury .

2.Pojęcie , przyczyny i rodzaje inflacji .

Inflację definiuje się jako stały wzrost przeciętnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi nabywane przez ludność . Odpowiedź na pytanie : „Dlaczego występuje inflacja ?” , sprowadza się do odpowiedzi , „Dlaczego rosną ceny towarów i usług ?” . Według Keynes'a wzrost popytu globalnego w warunkach niewykorzystanych zdolności produkcyjnych nie prowadzi do wzrostu cen, lecz do wzrostu produkcji i zatrudnienia . Rosnąca produkcja napotyka różne ograniczenia , bariery . W miarę ożywienia wzrostu produkcji przedsiębiorcy zatrudniają pracowników mniej wykwalifikowanych , stosując wyższe stawki płac za dodatkową pracę . W rezultacie następuje wzrost kosztów wytwarzania i wzrost cen .

Do poziomu dochodu narodowego Y₂ wzrost popytu globalnego nie wywołuje wzrostu cen , lecz jedynie wzrost produkcji i zatrudnienia . Od poziomu Y₂ rosnącemu popytowi towarzyszy zarówno wzrost produkcji , jak i wzrost cen . Z chwilą osiągnięcia granicy Y_max dalszy wzrost popytu globalnego prowadzi do inflacyjnego wzrostu cen bez wzrostu realnego dochodu narodowego .

Dwa rodzaje inflacji (wynikające z tego modelu ) :

1. inflacja ciągniona przez popyt - występuje najczęściej w okresie wojen , kiedy olbrzymie wydatki państwa na zbrojenia i wysoki stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych powodują bardzo szybki wzrost cen . W krajach mniej rozwiniętych gospodarczo (także w Polsce) inflacja popytowa obejmuje najpierw ceny artykułów żywnościowych pochodzenia rolniczego , a więc podaż produktów rolnych w tych krajach jest mało elastyczna . Gdy rosną dochody to rośnie popyt na żywność . Skoro podaż produktów rolnych reaguje z dużym opóźnieniem na popyt to rosną ceny tych artykułów . To powoduje wzrost kosztów utrzymania , co uruchamia żądania wzrostu płac nominalnych , a wzrost tych płac wpływa na wzrost cen innych artykułów . W ten sposób inflacja ciągniona przez popyt przenosi się na inflację pchaną przez koszty .

2. inflacja kosztowa - odpowiedzialność za inflacyjny wzrost cen ponoszą związki zawodowe , które wymuszają wzrost płac , albo monopole ,które podwyższają ceny wytwarzanych produktów .

Wpływ związków zawodowych na inflację kosztową próbowano uzasadnić przez porównanie wzrostu płac ze wzrostem wydajności pracy . Jeżeli w jednych gałęziach nastąpi wzrost płac pod wpływem wzrostu wydajności pracy , to inne grupy zawodowe będą domagać się wyrównania proporcji płac między różnymi gałęziami . Wynikiem tego jest wzrost kosztów wytwarzania i cen . Inflacja kosztowa może wynikać z przyczyn egzogenicznych , tzn. zewnętrznych w stosunku do warunków gospodarki krajowej lub być rezultatem wzrostu cen surowców na rynkach światowych , lub z przyczyn politycznych . Ze względu na częste zmiany rządu występuje większy deficyt budżetowy . Słabe rządy łatwiej ulegają naciskom społecznym na wzrost wydatków .

Spadek kursu waluty krajowej powoduje podrożenie towarów importowanych, a więc wzrost inflacji .

To wszystko świadczy o tym , że inflacja łączy w sobie mechanizmy i czynniki o charakterze ekonomicznym i politycznym .

Dawniej występowała inflacja ukryta - w byłych krajach komunistycznych . Wyrażała się ona nadwyżką popytu nad ograniczoną podażą dóbr i usług przy względnie stałym poziomie cen . Wiele cen kształtowało się poniżej kosztów własnych , co wymagało dotacji z budżetu państwa .

Skutki inflacji ukrytej :

• nierównowaga na rynku ,

• kolejki , kupowanie na zapas ,

• przekupstwo ,

• niemiła obsługa ,

• nadmierne zużywanie materiałów , energii , paliwa ,

• nielegalne zaopatrzenie .

Inflacja ta stała się przyczyną niskiej efektywności gospodarowania i niezdolności tej gospodarki do zaspokojenia potrzeb konsumentów .

W gospodarce rynkowej występują instytucje i mechanizmy hamujące inflację . Ekonomiści traktują inflację jako zjawisko czysto monetarne , a więc inflacja nie może wystąpić bez nadmiernej ekspansji pieniądza .

Cele makroekonomii

Oceniając efekty działalności gospodarczej poszczególnych narodów często napotykamy takie oto pojęcia : produkt narodowy brutto (PNB ) , zatrudnienie , inflacja , bilans płatniczy . To one stanowią główne zadania czyli cele makroekonomicznej analizy i polityki .

Z punktu widzenia efektywnej działalności makroekonomicznej zostały wyodrębnione cztery główne cele ; obejmują one strefę :

• produkcji

• zatrudnienia

• cen

• stosunków gospodarczych z zagranicą .

Produkcja

Jej celem jest wysokie tempo rozwoju gospodarczego .

Współcześnie podstawowym miernikiem sukcesu gospodarczego kraju jest zdolność do generowania wysokiego poziomu i szybkiego wzrostu produkcji dóbr i usług ekonomicznych . Wiele jest miar poziomu wielkości produkcji , najpełniejszą jest jednak produkt narodowy brutto . PNB to miernik wartości rynkowej wszystkich wytworzonych w ciągu roku dóbr i usług , czyli miernik całkowitego dochodu gospodarki narodowej .

PNB można wyrażać albo w cenach bieżących , co daje nam PNB nominalny , albo z poprawką ze względu na inflację , a to daje PNB realny . Przyrosty realnego PNB określa się mianem wzrostu gospodarczego . Zmiany PNB realnego są najlepszą i najbardziej dostępną miarą poziomu i wzrostu produkcji .

Zatrudnienie i bezrobocie

Celem jest utrzymanie wysokiego poziomu zatrudnienia i niskiego bezrobocia .

Ludziom zależy na możliwości łatwego znalezienia dobrej pracy za wysokie wynagrodzenie . Okresy braku zatrudnienia wiążą się z poważnymi trudnościami finansowymi dla rodzin , ale w ślad za nimi idą wysokie koszty psychologiczne , społeczne i publiczne . Niestety zapewnienie dobrych miejsc pracy wszystkim bezrobotnym , staje się coraz trudniejsze do zrealizowania . Wynika z tego , że nadal utrzymuje się wysoki stopień bezrobocia .

Bezrobocie jest to liczba osób zarejestrowanych jako poszukujący pracy i jednocześnie nie zatrudnionych .

Stopa bezrobocia to odsetek siły roboczej pozostającej bez pracy . Siła robocza jest to liczba ludzi pracujących lub poszukujących pracy .

Ceny i inflacja

Główny cel to utrzymanie stabilności cen przy zachowaniu swobodnej gry sił rynkowych .

Stabilność cen oznacza , że ani wzrost , ani spadek cen nie są zbyt szybkie ; że stopa inflacji (mierzona stopą zmiany cen z okresu na okres ) jest bliska zeru . Pragnienie zachowania „wolności rynków” ma swoje podstawy w powszechnym w USA przekonaniu politycznym , że zarówno ceny , jak i płace mają się kształtować na zdecentralizowanych rynkach prywatnych i być raczej efektem przetargów niż decyzji rządu . Upodobanie do takiej formy organizacji opiera się na poglądzie ekonomicznym głoszącym , że wyznaczanie cen przez wolne rynki jest efektywniejszym sposobem organizowania produkcji , gwarantującym uwrażliwienie rynku na preferencje ludności .

Zagraniczna polityka gospodarcza .

Szczególnym zadaniem jest dążenie do równowagi importu i eksportu oraz stabilności kursu walutowego .

Wszystkie gospodarki narodowe są otwarte : importują i eksportują dobra i usługi ; zapożyczają się za granicą lub też udzielają zagranicznych pożyczek ; naśladują cudzoziemskie wynalazki lub sprzedają obcym kulturom własne pomysły .

W normalnych okresach nasz eksport i import pozostają mniej więcej w równowadze , zaś eksport netto (różnica między pieniężną wartością eksportu i importu ) jest tylko ułamkiem naszego produktu narodowego brutto . Od czasu do czasu bilans handlowy podlega wstrząsom . Cykle gospodarcze występujące w kraju lub za granicą , gwałtowne zniżki lub zwyżki ceny ropy naftowej , większe zmiany stóp procentowych , embargo - wszystkie te zjawiska mogą powodować szybsze i większe zmiany w eksporcie netto . W takich przypadkach kurs waluty danego kraju może gwałtownie spadać lub rosnąć .

Podsumowanie

W gospodarce rynkowej efekty makroekonomiczne ocenia się pod kątem widzenia realizacji czterech grup zadań

1. Wysoki i rosnący poziom produktu realnego .

2. Wysokie zatrudnienie i niskie bezrobocie , zapewnienie dobrej i wysoko płatnej pracy wszystkim , którzy chcą pracować .

3. Ustabilizowany albo rosnący w łagodnym tempie poziom cen , jednakowo przy cenach i płacach wyznaczanych działaniem wolnych rynków .

4. Stosunki gospodarcze z zagranicą charakteryzujące się stabilnością kursu waluty , zbilansowaniem eksportu i importu .

Niewielu tylko narodom udało się osiągnąć te cele , kraje najbardziej rozwinięte ciągle jednak szukają środków , które by umożliwiły ich pełniejsze osiągnięcie .

Powyżej omówiliśmy główne cele polityki makroekonomicznej we współczesnej gospodarce rynkowej . Są one wprowadzane w sposób formalny do ustawodawstwa państwowego . Często poruszane są przez przywódców politycznych oraz znajdujemy je w deklaracjach zgromadzeń obywatelskich . Realizacja tych celów prowadzi do wysokiej i rosnącej stopy życiowej .

Narzędzia makroekonomii

Za pomocą poniższych narzędzi makroekonomii wpływamy na realizację celów polityki makroekonomicznej .

Narzędzie polityki to pewna zmienna ekonomiczna , pozostająca pod bezpośrednią kontrolą rządu ; zmieniając narzędzia polityki , oddziałujemy na jeden lub więcej celów makroekonomicznych .

Do głównych narzędzi makroekonomii zaliczamy :

-polityka fiskalna

-polityka monetarna

-polityka dochodowa

-stosunki międzynarodowe .

Polityka fiskalna

Dąży ona do stabilizacji gospodarki . Dotyczy wydatków rządowych (wydatki na określone dobra i usługi ) oraz opodatkowania .

Wydatki rządowe są narzędziem , za którego pomocą rząd wyznacza relatywną wielkość sektora publicznego i prywatnego , określa , jaka część naszego PNB ma być przedmiotem konsumpcji publicznej (zbiorowej ) , nie zaś prywatnej .

Drugą częścią polityki fiskalnej jest opodatkowanie odgrywające w makroekonomii dwie kluczowe role . Po pierwsze , obniża dochody indywidualne , ponieważ wyższe podatki powodują , że gospodarstwo domowe ma mniej pieniędzy na wydatki konsumpcyjne , a to prowadzi do zmniejszenia globalnego popytu i faktycznej wielkości PNB .

Oprócz tego podatki mogą oddziaływać na poziom potencjalnego produktu np. obniżenie podatku od dochodów z nowych inwestycji przedsiębiorstw . Celem tego może być zwiększenie wydatków na inwestycje w maszyny i tworzenie nowych fabryk . Z chwilą , gdy do krajowych zasobów kapitału dochodzą nowe inwestycje , wzrasta wydajność siły roboczej i potencjalnego PNB .

Podsumowując , polityka fiskalna oddziałuje na wydatki , wywiera wpływ na PNB i inflację w krótkim okresie .

Dużą rolę w polityce fiskalnej odgrywa deficyt budżetowy państwa , który jest nadwyżką wydatków państwa nad jego dochodami . Państwo finansuje zwykle swój deficyt , zapożyczając się u społeczeństwa poprzez sprzedaż obligacji , które zawierają zobowiązanie do zapłacenia w przyszłości określonej kwoty odsetek .

Polityka monetarna {pieniężna }.

Najistotniejszą cechą pieniądza jest to , że jest on powszechnie akceptowany jako środek płatniczy albo jako środek wymiany .

Polityka pieniężna jest następnym ważnym narzędziem makroekonomii . Tego typu politykę prowadzi bank centralny sterując podażą pieniądza , która jest całkowitą wartością znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza , występującego w roli środka wymiany . Jej zmiany wywołują ruch stóp procentowych w dół lub w górę , co ma wpływ na wydatki dokonywane na budowle , maszyny i urządzenia , a więc pośrednio na poziom bezrobocia . Polityka ta ma wpływ na faktyczny i potencjalny PNB .

Polityka dochodowa .

Ściślej jest określana mianem polityki płac i cen . Z chwilą , gdy istotnym celem politycznym stało się opanowanie inflacji , rządy zaczęły poszukiwać sposobu zapewnienia stabilności cen . Tradycyjna metoda spowolnienia inflacji polegała na okiełznaniu wzrostu podaży pieniądza i wydatków rządowych . Posunięcia takie obniżają realny PNB , zwiększają bezrobocie i przyhamowują inflację cen i płac. Jednakże z makroekonomicznych analiz wynika , że powyższa strategia jest bardzo kosztowna. Formą mniej kosztowną , jak również mniej skuteczną mogą być agitacje rządowych propagandystów , ,w celu przekonania związków zawodowych i wielkich firm , aby zachowywały umiar w umowach o płace .

Polityka dochodowa jest najbardziej kontrowersyjnym narzędziem makroekonomicznym . Wielu ekonomistów twierdzi , że jest bezużyteczna , a nawet gorzej , że zakłóca działanie wolnego rynku . Jeszcze inni twierdzą , że jej działanie jest niedoskonałe , ale i tak jest czymś lepszym niż rozwiązania alternatywne ; sama powoduje mniej marnotrawstwa niż jej alternatywa czyli wysokie bezrobocie . Jednak sporu tego nie udało się rozstrzygnąć .

Stosunki międzynarodowe .

Ostatni zestaw narzędzi wiąże się z zagraniczną polityką gospodarczą państwa . Jej działania polegają na interweniowaniu w kursy walutowe , nakładaniu ograniczeń na obroty w handlu zagranicznym oraz stosowanie ceł . Polityka ta dąży do utrzymania równowagi na rynkach walutowych i unikania rozpiętości między eksportem a importem .

Podsumowanie :

Każdy kraj posiada szeroki wachlarz instrumentów polityki gospodarczej , które można stosować w celu realizacji swoich zadań makroekonomicznych .

Najważniejszymi są :

1. Polityka fiskalna , dotycząca wydatków rządowych i opodatkowania . Wydatki rządowe oddziałują na relatywną wielkość konsumpcji zbiorowej i prywatnej . Podatki ściągają część dochodów i obniżają wydatki prywatne , mogą jednak również wpływać na inwestycje i produkt potencjalny . Polityka fiskalna oddziałuje na globalne wydatki i w ten sposób wywiera wpływ na faktyczny realny PNB , i na inflację , przynajmniej w krótkim okresie .

2. Polityka monetarna , którą prowadzi bank centralny , określa podaż pieniądza . Zmiana podaży wywołuje ruch stóp procentowych w dół lub w górę i wywiera wpływ na wydatki dokonywane na np. maszyny lub budynki . Polityka monetarna wywiera istotny wpływ zarówno na PNB faktyczny , jak i potencjalny .

3. Polityka dochodowa wyraża podejmowane przez rząd wysiłki , których celem jest hamowanie inflacji przez bezpośrednie oddziaływanie na ruch płac i cen .

4. Polityka stosunków gospodarczych z zagranicą to interweniowanie w kursy walutowe , polityka handlowa , a nawet i polityka pieniężna oraz fiskalna . Dąży ona do utrzymania równowagi na rynkach walutowych i do unikania nadmiernej rozpiętości między importem a eksportem .

Narzędzia polityki makroekonomicznej są dzwignią i sterami , za pomocą których politycy mogą próbować zmienić tempo i kierunek działalności gospodarczej . Tak więc od sprawności działań naszych polityków zależy poziom rozwoju gospodarczego w naszym kraju .

Deflator

PNB możemy podzielić na PNB nominalny i realny PNB. PNB w ujęciu nominalnym mierzy się w cenach bieżących. (ceny bieżące są to ceny, które występują w okresie gdy produkowano wchodzące w skład PNB dobra i usługi). Natomiast realny PNB koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących w pewnym okresie określanym jako rok bazowy lub podstawowy. Przejście od nominalnego do realnego PNB umożliwia tzw. deflator. Deflator jest to relacja PNB w cenach bieżący do PNB w cenach stałych pomnożony przez 100. Uzyskujemy wtedy poziom wzrostu lub spadku cen w kraju na wszystkie dobra lub usługi wchodzące w skład PNB. Jest to więc równocześnie miernik inflacji w badanym okresie.

-1-

Makroekonomia - podstawowe pojęcia Strona 9 z 9

---