Przedmowa
Unix jest wielozadaniowym i wielodostępnym, interaktywnym systemem operacyjnym o szerokim zakresie zastosowań. Wielozadaniowość oznacza, że system może wykonywać jednocześnie wiele zadań (programów), w tym również na rzecz jednego użytkownika, natomiast wielodostępność, że z usług systemu może korzystać jednocześnie wielu użytkowników. Interaktywność oznacza znowu, że przy pomocy terminala (urządzenia zawierającego monitor i klawiaturę) można przeprowadzać swoisty dialog z systemem, wprowadzając kolejne polecenia, które są natychmiast wykonywane. Jest to system, który jest dostępny dla większości typów obecnie produkowanych komputerów: różnej wielkości i różnego przeznaczenia, od mikrokomputerów osobistych, poprzez stacje robocze (ang. workshitions), do superkomputerów włącznie. Jest używany jako wyposażenie pojedynczych stanowisk pracy oraz do obsługi dużych sieci komputerowych.
Rodowód systemu
Jednym z celów pierwszej wersji systemu Unix było stworzenie podobnych mechanizmów (struktur programowych) dostępnych na trzech poziomach: w programach komputerowych, w poleceniach wprowadzanych z terminala podczas komunikowania się użytkownika z systemem oraz w plikach wsadowych, będących programami pisanymi w języku poleceń systemowych. Na wszystkich tych poziomach istnieją między innymi takie pojęcia jak funkcja, jej parametry i rezultat, sekwencyjne wykonywanie działań, warunkowe wykonywanie działań oraz pętle programowe.
Pierwszą wersję systemu Unix opracowano po raz pierwszy na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych w firmie Beli Telephone Laboratories (inaczej: Bell Labs, USA), będącej częścią koncernu AT&T. Lata siedemdziesiąte były okresem rozwoju Unixa w licznych uczelniach i laboratoriach. W 1979 r. AT&T udostępnia siódmą wersję Unixa (ostatnią pochodzącą z Laboratoriów Bella), która stała się wzorem dla różnych odmian tego systemu, opracowywanych przez inne firmy. W tym samym czasie w kalifornijskim uniwersytecie w Berkeley powstaje pierwowzór BSD Unixa.
System zaczął się gwałtownie rozwijać na początku lat osiemdziesiątych. Wtedy to AT&T udostępnia najpierw UNIX System III (1981 r.), a następnie UNIX System V (1984 r. — wersja O, 1987 r. — wersja 3, 1989 r. — wersja 4), który stał się de facto standardem dla licznych systemów operacyjnych, na przykład wzorcem dla systemu AIX firmy IBM. Powstają również kolejne wersje BSD Unixa (1984 r. — wersja 4.2, 1986 r. — wersja 4.3), adoptowane między innymi przez firmę DEC (Ultrix-32) oraz firmę SUN (SunOS).
Obecnie na rynku dominują implementacje Unixa wywodzące się z jego dwóch podstawowych linii rozwojowych: pierwszej o nazwie Unix System V Release 4.2 — rozpowszechnianej przez firmę AT&T bazującej na standardzie SVID (System V Interface
Definition) oraz drugiej — BSD Unix. produkcji Berkeley Software Distribution Inc. (BSDI), działającej przy uniwersytecie w Berkeley. Ponieważ nazwa Unix jest nazwą zastrzeżona przez AT&T (a dokładniej podległą jej jednostkę: USL), pozostałe firmy udostępniają ten system zwykle pod innymi nazwami, takimi jak: AIX. HP-UX, Sinics, Solaris. Vltrix itp.
W niniejszym podręczniku wszędzie tam, gdzie jest mowa o Unixie w znaczeniu ogólnym, używany jest termin system Unix (lub krótko Unix).
Związki systemu z systemem MS-DOS
Od początku lat dziewięćdziesiątych zauważa się narastające tendencje do przenoszenia do środowiska Unix najbardziej popularnych programów pracujących pod kontrolą DOSa (na przykład Ami Pro 3.0, Word Perfekt 5.1, dBase IV, Fox Base, Lotus 1-2-3. Norton Utilities, XTree). Dostępny jest również szereg produktów umożliwiających bezpośrednie wykonywanie programów dosowych-i windowsowych (na przykład JSB MultiYiew Desktop, PC-Interface, SoftWindows, VP/iX i WABI). Warto lulaj nadmienić również to, że większość odmian Unixa dla komputerów PC może być instalowana na tym samym dysku co system DOS oraz korzystać z jego dysku i jego dyskietek. W niektórych systemach unixowych (na przykład SCO UNIX) interesujące jest również to, że ich kompilatory języka C pozwalają wytwarzać programy binarne przeznaczone dla DOSa.
Zakres i przeznaczenie podręcznika
W niniejszym podręczniku dokonano przeglądu popularnych współczesnych realizacji Unixa, omówiono jego podstawowe cechy i opisano obszerny zestaw popularniejszych poleceń. Podręcznik próbuje wprowadzić czytelnika w obszerną problematykę użytkowania systemu i jest przeznaczony dla obecnych i potencjalnych użytkowników oraz w pewnym, ograniczonym zakresie, dla początkujących administratorów systemu.
Pomimo że podręcznik zawiera elementarne informacje na temat nowoczesnych graficznych interfejsów użytkownika, uwagę czytelnika koncentruje na wspólnym dla wszystkich odmian Unixa standardowym interfejsie, obsługiwanym w trybie tekstowym przez standardowy interpreter poleceń (nazywany w niniejszym podręczniku również shellem).
System Unix jest systemem uniwersalnym, przeto i bardzo rozbudowanym (bazowej wersji większości odmian systemu towarzyszy zwykle kilka tysięcy stron dokumentacji). Podstawowym problemem przy pisaniu podręczników poświęconych Unixowi jest zatem określenie zakresu i szczegółowości przedstawianego materiału oraz to, że hasło Unix reprezentuje nie jedną wersje systemu dla konkretnego komputera, lecz. całą rodzinę (niekiedy dość różnych) jego odmian dla wielu różnych typów komputerów. Niniejszy podręcznik próbuje pokazać w ogólnym zarysie podstawowe własności systemu (rozdziały l, 2) oraz cechy popularniejszych jego odmian (rozdział 2), przedstawić dość szczegółowy opis struktury systemu (rozdział 4), jego interpretera poleceń (rozdział 5) oraz wybranego podzbioru często używanych poleceń (rozdział 6), a także usiłuje dotknąć kilku przyziemnych problemów z zakresu administrowania systemem: głównie rejestrowania użytkowników, konfigurowania takich urządzeń jak drukarki i terminale oraz pracy w sieci połączonych komputerów (rozdziały 7 - 17). Podstawy systemu są omawiane w podręczniku w sposób ogólny, niezależny od konkretni jego odmiany. Powinno to ułatwić czytelnikowi zapoznanie się ze szczegółami konkretni realizacji systemu, z którą już się zetknął lub z którą przyjdzie mu się zapoznawał Podręcznik dotyczy Unixa jako takiego, mając jednakże na uwadze czytelników korzystających z najbardziej rozpowszechnionych w Polsce odmian systemu:
• SCO UNIX Release 3.2 w wersjach 2.x i 4.x
• HP-UX w wersjach 8.x i 9.x
poświecono im nieco więcej miejsca. Przykładowo, w części dotyczącej szczególowego opisu poleceń, poza ich ogólnym omówieniem, w niektórych z nich pojawiają się dygresji
odnośnie różnic występujących w ich odmianach przeznaczonych dla wymienionych systemów. Systemy te posłużyły również do weryfikacji podawanych przykładów oraz do ilustracji niektórych zagadnień.
Pierwsza z wymienionych odmian systemu została opracowana przez firmę The Santa Crus Operation (SCO) i bazuje na wersji Unix System V. Jest ona przeznaczona dla komputerów klasy IBM/PC-386/486/Pentium. Według różnych źródeł obejmuje 60 - 70 % wszystkie instalacji unixowych w świecie.
Druga opisywana odmiana systemu została opracowana przez firmę Hewlett Packard (HP) dla obszernej rodziny komputerów HP-9000 oraz stacji roboczych Apollo. System ten łączy cechy systemu Unix AT&T SYID2 oraz cechy BSD Unixa. Oferuje ponadto szereg własnych rozszerzeń związanych z wygodą jego obsługi i wysoką niezawodnością pracy systemu komputerowego.
Posługiwanie się systemem
System (//nr jest bardziej rozbudowany niż sądzi wiele osób. Trudno więc od razu w pełni poznać cały system, a nawet większą jego część. Najlepszym więc wyjściem jest poznanie podstaw systemu, a następnie samodzielne uczenie się tego, co w danej sytuacji jest potrzebne. Po opanowaniu podstaw niezbędne jest nauczenie się jak używać poleceń w miarę możliwości korzystając z terminala systemu Unix. W najprostszych odmianach Unixa jest ich ponad 200, w typowych — ponad 500. Wielka liczba poleceń wynika z faktu ze Unix jest systemem dojrzałym, używanym od lat siedemdziesiątych. Pozwala on na wykonywanie większej liczby zadań niż większość innych systemów, dysponując miedzy innymi środkami rozwoju oprogramowania, komunikacji pomiędzy użytkownikami oraz rożnymi narzędziami do komunikowania się z systemem itp.
Nie wolno zniechęcać się w chwilach, gdy wydaje się nam. że opanowanie systemu przekracza nasze możliwości. Unix jest obszerny i złożony, nic więc dziwnego, że potrzeba miesięcy, aby w każdej sytuacji można było sprawnie się nim posługiwać. Jest to głównie problem programistów i administratorów systemu. Potrzeby przeciętnego użytkownika Unix na szczęście zwykle nie są zbyt duże i często wystarcza mu elementarna wiedza na temat systemu i znajomość zaledwie kilkunastu popularnych poleceń. Ci zaś użytkownicy, którzy
zawodowo są związani z Unixem, nie mogą przestać go poznawać i to nie tylko dlatego, że powstają coraz to nowe jego wersje i system przez cały czas się zmienia, ale także dlatego że zmieniają się potrzeby użytkowników.
Źródła informacji
Obok własnego doświadczenia aulora, przy pisaniu tego podręcznika źródłem wielu informacji byty: literatura, dokumentacja systemów SCO VNIX i HP-UX, czasopisma informatyczne oraz maleriaty reklamowe firm zajmujących się dystrybucją różnych odmian systemu.
Chociaż jestem autorem całego podręcznika, nie rozpoznawałem Unixa samodzielnie. Przez całe lata pracy w środowisku tego systemu wielu moich współpracowników udzielało mi szeregu porad i dzieliło ze mną czas w poznawaniu jego tajemnic. Należeli do nich: Józef Cisek, Monika Krystek, Leszek Molenda, Jerzy Sitarz i wielu innych. Żadna z tych osób nie iTliata bezpośrednio nic wspólnego z treścią tego podręcznika, wszelkie zawarte w nim poglądy, a także nieuniknione błędy są wyłącznie moje.
Jerzy Marczyński