PRZY KLASYFIKACJI SPÓŁGŁOSEK BIERZE SIĘ POD UWAGĘ

STOPIEŃ ZBLIŻENIA NARZĄDÓW MOWY

1. zwarto - wybuchowe (wybuchowe)[1]: p, b, t, d, k, g oraz p', b', t', d', k', g';

2. szczelinowe (trące) - f, w, s, z, ś, ź, sz, ż, ch (szczelinę wytwarzają narządy mowy; jest to zapora, przez którą przeciska się powietrze, wytwarzając charakterystyczny szmer);

3. zwarto - szczelinowe (przytarte): c, dz, ć, dź, cz, dż ( najpierw jest zwarcie, które następnie przechodzi w szczelinę);

4. zwarto - otwarte (zwarte): l ( boczne zwarcie języka z dziąsłami nie na całej przestrzeni; otwór tworzy się z boku języka z jednej lub z obu stron);

5. drżące (zwarte): r (wibruje tylko koniuszek języka;

6. nosowe (zwarte): m, n, ń ( zwarciu towarzyszy opuszczenie podniebienia miękkiego).

 

MIEJSCE ARTYKULACJI

1. dwuwargowe: m, m', p, p', b, b';

2. wargowo - zębowe: f, f', w, w';

3. przedniojęzykowo - zębowe (przyzębowe): t, d, n, s, z, c, dz;

4. przedniojęzykowo - dziąsłowe (przydziąsłowe): sz, ż, cz, r, l;

5. środkowojęzykowe: ś, ż, ć, dź, k', g', ch', ń, ;

6. tylnojęzykowe (miękkopodniebienne): k, g, ch, (ł).

 

UDZIAŁ WIĄZADEŁ GŁOSOWYCH

dźwięczne

b

b'

d

d'

g

g'

w

w'

z

ź

ż

h

h'

dz

dź

dż

bezdźwięczne

p

p'

t

t'

k

k'

f

f'

s

ś

sz

ch

ch'

c

ć

cz

 

*dźwięczne bez bezdźwięcznych odpowiedników: m, m', n, ń, r, r', ł, l, l', j

Przy wymowie głosek dźwięcznych drgają wiązadła głosowe (struny). Przy wymowie głosek bezdźwięcznych wiązadła są rozsunięte (strumień powietrza jest większy niż przy dźwięcznych).

 

UDZIAŁ PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO

1. nosowe: m, n, ń

2. ustne: pozostałe.

Przy wymowie głosek nosowych m, n, ń zwarciu towarzyszy opuszczenie podniebienia miękkiego. Wówczas powietrze przechodzi swobodnie przez jamę nosową.

 

RUCH ŚRODKOWEJ CZĘŚCI JĘZYKA

 

twarde

b

c

d

dz

f

g

h

ch

k

l

m

n

p

r

s

t

w

z

miękkie

b'

ć

d'

dź

f'

g'

h'

ch'

k'

l'

m'

ń

p'

r'

ś

t'

w'

ź

Przy wymowie głosek miękkich środkowa część języka unosi się ku górze, jak przy samogłosce i.

PRZY KLASYFIKACJI SAMOGŁOSEK BIERZE SIĘ POD UWAGĘ

 

UDZIAŁ PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO

1. ustne - a, o, e, u, i, y

2. nosowe - ą, ę.

Przy wymowie samogłosek ustnych podniebienie miękkie jest uniesione i zamyka wejście do jamy nosowej, natomiast przy wymowie samogłosek nosowych podniebienie jest opuszczone - powietrze przechodzi przez jamę nosową.

 

RUCHY JĘZYKA W KIERUNKU

 

a) POZIOMYM

*przedniego szeregu - e, i, y (język przesuwa się do przodu jamy ustnej);

*tylnego szeregu - a, u, o (unosi się tylna część grzbietu języka).

b) PIONOWYM

*niskie - a;

*średnie - o, e;

*wysokie - i, y, u.

 

UKŁAD WARG

Ruchy warg połączone są z ruchami języka. Przy:

*przednim położeniu języka - wargi są płaskie (e, i, y);

*tylnym ułożeniu języka - wargi zaokrąglone (o, u);

*płaskie ułożenie języka - układ warg obojętny.

 

1. Ze względu na udział wiązadeł głosowych wyróżniamy:
a) głoski dźwięczne: b, b', d, g, g', ź, ż, dz, dź, dż, w, w';
b) głoski bezdźwięczne: p, p', t, k, k', s, ś, c, ć, cz, sz, f, f'.

2. Ze względu na ruch podniebienia miękkiego wyróżniamy:
a) głoski nosowe: m, m, m', ń (wymawiaj mi, ni): tylko te dwie spółgłoski ich miękkie odpowiedniki są nosowe!
b) głoski ustne: wszystkie pozostałe.

3. Ze względu na ruch środkowej części języka wyróżniamy:
a) głoski twarde: t, d, m, s, z i pozostałe;
b) głoski miękkie: ć, ś, ź, dź, m', ń i pozostałe.

4. Ze względu na stopień zbliżenia narządów mowy wyróżniamy:
a) głoski zwarte: p, p', b, b', t, d, k, k', g, g' - nie możemy długo ich wymawiać;
b) głoski szczelinowe: w, w', f, f', z , s, ż, sz, ź, ś, ch, ch' - możemy wymawiać je tak długo, jak długo starczy Ci powietrza;
c) głoski zwarto-szczelinowe: c, dz, cz, dż, ć, dź - powstają poprzez zwarcie narządów, które tworzą szczelinę. Szczelina może powstawać między przodem języka a dziąsłami (cz), albo między przodem języka a zębami (c), albo między środkiem języka a dziąsłami (dź);
d) osobną grupę tworzą głoski spółotwarte: podczas ich wymawiania w tym samym czasie w jednym miejscu następuje zwarcie a w drugim otwarcie narządów mowy, należą do nich głoski: m, m', n, ń, r, l, l', ł.

5. Ze względu na miejsce artykulacji, tzn. miejsce, w którym powstaje głoska, wyróżniamy:
a) głoski wargowe: p, b, p', b', m, m'; wargowo-zębowe: w, f, w', f';
b) głoski przedniojęzykowe: t, d, s, z, c, dz, cz, sz, ż, d, dż, r, n, l, ł;
c) głoski środkowojęzykowe: ś, ź, ć, dź, ń, g', k', ch';
d) tylnojęzykowe: k, g, ch.

Głoski przedniojęzykowe dodatkowo możemy podzielić na: głoski przedniojęzykowe-zębowe: ł, n, d, t, z, s, dz, c i przedniojęzykowe-dziąsłowe: l, l', r, ż, sz, dż, cz.

---