METODY DIAGNOSTYCZNE STOSOWANE W NEUROLOGII I NEUROCHIRURGII
I. Wywiad
II. Badanie przedmiotowe
III. Badania laboratoryjne
IV. EKG, RTG klatki piersiowej
V. Specjalistyczne badania układu nerwowego:
- nakłucie lędźwiowe
- TK, Angio-TK, MRI
- EEG, EMG, USG Doppler tt. szyjnych i kręgowych
- Radikulografia, mielografia
NAKŁUCIE LĘDŹWIOWE
Wskazania:
-podejrzenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniwych
-krwawienie podpajęczynówkowe nie potwierdzone w TK
Przygotowanie pacjenta do badania:
1. Pacjent powinien wyrazić zgodę na zabieg
2.Wyjaśnić choremu na czym polega badanie
3. Wyjaśnić jak ma się zachowywać po badaniu
4. Zapytać o choroby oczu (w przypadku jaskry nie zakraplać oczu)
5. Zakropić oczy przed badaniem - lekarz obejrzy dno oka
6.Przygotować zestaw do pobrania płynu m.-rdz.
7. Przygotować miejsce wkłucia
Zastosować premedykację
Pozycja pacjenta w nakłuciu lędźwiowym:
- pacjent w pozycji leżącej na boku, z kolanami podciągniętymi w kierunku klatki piersiowej
- wygięcie do tyłu lędźwiowej części kręgosłupa
uzyska się przez zbliżenie kolan i głowy - najlepiej, by pacjent chwycił się rękoma pod kolana
i sam przyciągał je do brody.
- miejsce nakłucia: okolica lędźwiowa , zaznaczyć grzebień kości biodrowej (grzebienie łączą się linią poziomą przechodzącą przez wyrostek kolczysty
4 kręgu lędźwiowego. Przestrzeń międzykręgowa powyżej lub poniżej to miejsce nakłucia).
Nakłucie podpotyliczne wykonuje się obecnie bardzo rzadzko. Wskazaniem jest niemożność wykonania nakłucia ledźwiowego, np. w zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa.
Zalecenia dla pacjenta po nakłuciu lędźwiowym:
Chory powinien po zabiegu leżeć płasko, najlepiej na początku na brzuchu, przez okres co najmniej 24 godzin i uzupełniać płyny.
Obserwacja pielęgniarska po badaniu:
- stan świadomości,
- pomiar tętna, ciśnienie tętnicze, oddech,
- temperatura ciała,
- opatrunek.
Zespół popunkcyjny:
- bóle głowy, zawroty głowy, niekiedy wymioty, objawy podrażnienia opon mózgowordzeniowych.
Objawy te mogą trwać do kilku dni.
Zalecenia dla chorego:
leżenie bez unoszenia głowy, uzupełnianie płynłów, leki przeciwbólowe
BADANIA RADIOLOGICZNE CZASZKI I KRĘGOSŁUPA
Przeglądowe zdjęcia rentgenowskie czaszki i kregosłupa nie wymagają specjalnego przygotowania pacjenta, z wyjątkiem odcinka lędźwiowego, gdzie na obraz kręgosłupa mogą rzutować gazy w jelitach (badanie wykonuje się po wypróżnieniu pacjenta, podaniu espumisanu, na czczo).
TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA -TK
Tomograf komputerowy składa się z ruchomego stołu, na którym leży pacjent i wnetrza aparatu, tzw. gantry, w której znajduje się lampa rtg wraz z detektorami oraz z konsoli, na której programuje się i ogląda badania. Pozostałe części aparatu TK to generator wysokiejczęstotliwości i komputer. Aparat posiada intercom. Lampa emitująca promieniowanie porusza się ruchem okrężnym wokół długiej osi ciała ludzkiego -360 stopni.Promieniowanie X jest pochłaniane przez różne tkanki i części ciała w sposób zróżnicowany. Prześwietlenie organów w TK jest prześwietleniem warstwami.
Patologiczne struktury w obrębie tkanki różnią się stopniem pochłaniania promieniowania,
co pozwala na ich zobrazowanie. Aby zwiększyć kontrast pomiędzy poszczególnymi narządami poddawanymi badaniu, podajesię dożylnie związki jodowe (jonowe, np. Urografin, Uromiro lub niejonowe, np. Omnipaque,Ultravist).
WSKAZANIA:
1.Występowanie dolegliwości, których nie można zdiagnozować za pomocą innych metod.
2. Zaburzenia neurologiczne w sytuacji zagrożenia życia chorego.
3. Diagnostyka mózgowia, a także odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa, zwłaszcza przy podejrzeniu przepukliny jądra miażdżystego.
4. Rozpoznawanie nieurazowych zmian w centralnym układzie nerwowym, jak tętniak, czy wodogłowie.
Podejrzenie guza mózgu.
PRZYGOTOWANIE PACJENTA do TK:
- zgoda na badanie, założenie wkłucia do żyły
- nie przyjmowanie płynów i posiłków 4-6 godzin
- poinformowanie pacjenta o niebolesności badania; o konieczności trzymania głowy w bezruchu podczas badania , kobiety powinny zdjąć kolczyki, ozdoby z włosów
-zapytać o ewentualne uczulenia, choroby tarczycy,
- ewentualne dolegliwości (duszność, nudności, ból głowy, szum w uszach).
POWIKłANIA:
Reakcje uboczne po podaniu środków cieniujących:
- charakter miejscowy (ból, zaczerwienienie, uczucie gorąca w miejscu podania)
- charakter ogólny (działanie na nerki, układ sercowo-naczyniowy, nerwowy,immunologiczny).
POSTĘPOWANIE PO WYKONANIU BADANIA:
- obserwacja ukierunkowana na wystąpienie powikłań po podaniu środka cieniującego:
zaczerwienienie, obrzęk skóry, wysypka, nudności, wymioty, zawroty głowy, osłabienie.
ANGIOGRAFIA MÓZGOWA
Badanie to polega na uzyskiwaniu obrazu naczyń przy pomocy promieniowania rentgenowskiego. Do światła naczynia wprowadza się środek cieniujący silnie pochłaniający promieniowanie rentgenowskie. Wypełniając wnętrze naczynia, kontrast uwidacznia się na zdjęciach rentgenowskich jako jednolity cień układający się zgodnie z przebiegiem badanych naczyń. W zależności od lokalizacji domniemanego ogniska chorobowego można wykonać badanie określonej tętnicy mózgu (np. szyjnej, kręgowej) lub wszystkich naczyń mózgowych (panangiografia mózgowa).
Obecnie najczęściej wykonuje się tzw. Angio-TK
Wskazania:
- Podejrzenie obecności tętniaka lub poszerzenia naczyń żylnych.
- Planowane leczenie operacyjne np. zwężenie lub niedrożność tętnicy.
- Nowotwory mózgu (ocena unaczynienia nowotworu).
Przygotowanie pacjenta do badania: (metoda tradycyjna)
- pacjent na czczo lub bez posiłku 4-6 godzin przed bad.
- przygotowanie okolicy wkłucia igły do tętnicy (ogolenie, dezynfekcja), przez którą zostanie wprowadzony cewnik, którego końcem dochodzi się do badanej tętnicy mózgowej,
- przed badaniem stosuje się premedykację
- poinformowanie pacjenta, że w momencie przechodzenia środka cieniującego przez naczynia, pacjent będzie odczuwać ciepło w obrębie twarzy
do angio-TK - jak do zwykłego TK (grubsza kaniula doż.)
Przebieg badania metodą tradycyjną:Cewnik wprowadza się przez tętnicę udową do łuku aorty, a następnie do tętnicy szyjnej lub kręgowej. Wstrzykuje się preparat kontrastujący i wykonuje kilka zdjęć RTG, na których uwidaczniają się tętnice, naczynia włosowate i żyły. Podczas badania chory leży naspecjalnym stole.
Pielęgnacja pacjenta po badaniu:
1. Po badaniu zakłada się na miejsce nakłucia opatrunek jałowy na ok. 3 godziny, a na to opatrunek uciskowy, aby zapobiec wytworzeniu się krwiaka.
2. Chory od 6 do 12 godzin po badaniu przebywa w łóżku.
3.Obserwacja podstawowych parametrów (tętna, ciśnienia tętniczego, oddechu), objawów neurologicznych, opatrunku - miejsca nakłucia tętnicy.
REZONANS MAGNETYCZNY - MRI
Istota badania
Chory podczas badania w pozycji leżącej na plecach wprowadzany jest do tunelu o jednorodnym i stałym polu magnetycznym o wysokiej energii.
Rezonans magnetyczny wykorzystuje właściwości jąder atomu wodoru, w szczególności jego protonów (mogą się namagnesować i wytworzyć fale radiowe, dzięki czemu uzyskiwany jest obraz).
Powstawanie obrazu:
Sam aparat oprócz pola magnetycznego, emituje fale radiowe, które docierając do pacjenta i jego poszczególnych tkanek wzbudzają w nich powstanie podobnych fal radiowych (to zjawisko nazywa się rezonansem). Umieszczone w silnym polu magnetycznym atomy wodoru, ulegają niewielkiemu namagnesowaniu, pochłaniają impulsy fal o częstotliwości radiowej oraz wysyłają impuls podczas zaniku pobudzenia. Sygnł ten, różniący się natężeniem w zależności od rodzaju tkanki, jest przetwarzany przez system komputerowy i przekształcany w obrazy interpretowane przez radiologów. Jest to badanie całkowicie nieinwazyjne, gdyż w przeciwieństwie do innych badań radiologicznych nie wykorzystuje promieniowania rentgenowskiego, lecz nieszkodliwe dla organizmu pole magnetyczne i fale radiowe
WSKAZANIA:
-Choroby demielinizacyjne (np. stwardnienie rozsiane).
-Choroby otępienne (np. choroba Alzheimera).
-Nowotwory mózgu trudne do oceny w innych badaniach.
-Ocena struktur okolicy przysadki mózgowej, oczodołu, tylnego dołu mózgu.
-Guzy kanału kręgowego.
-Ocena anatomiczna struktur kanału kręgowego.
-Zmiany popromienne w ośrodkowym układzie nerwowym.
-Zaburzenia neurologiczne o niewyjaśnionej etiologii.
Nieinwazyjna ocena naczyń całego organizmu (tzw. angiografia rezonansu magnetycznego).
W angiografii rezonansu magnetycznego przy pomocy aparatu do rezonansu magnetycznego i bez użycia środka kontrastowego (w sposób nieinwazyjny) można otrzymać obraz naczyń krwionośnych i ocenić ewentualne patologie (np. tętniaki, naczynia patologiczne, itp.). Uruchamiając odpowiedni program w komputerze można uzyskać obraz układu tętnic lub żył organizmu.
PRZYGOTOWANIE PACJENTA DO BADANIA:
1. Uprzedzić, że pacjent będzie przebywał w tunelu z silnym polem magnetycznym - czy posiada metale w sobie - rozrusznik serca, metalowe klipsy; na badanie nie zabierać z sobą metalowych rzeczy.
Wszelkie metalowe przedmioty znajdujące się w pobliżu badanej okolicy powodują powstanie dużych zaburzeń obrazu.
2. W przypadku badania oczodołów należy zmyć
makijaż, w którym znajdują się drobiny metali kolorowych.
3. Małym dzieciom, osobom pobudzonym przed badaniem podaje się środki uspokajające.
3. Zapytać o klaustrofobię; alergie; reakcje na środki cieniujące
4. Uprzedzić, że w trakcie badania jest hałas.
Udostępnić wcześniejsze badania.
EEG - BADANIE ELEKTROENCEFALOGRAFICZNE - zapis czynności bioelektrycznej komórek nerwowych mózgu o niewielkim napięciu (od kilku do kilkuset mikrowoltów)
Bioprądy są wzmacniane przez elektroencefalograf i zapisane w formie wykresu. Częstotliwość tych prądów waha się od 0,5 Hz do 50 Hz.
Przygotowanie do badania :
- uprzedzić o konieczności współpracy z pielęgniarką (np. zamykanie oczu, szybkie oddechy)
- uprzedzić, że badanie jest bezbolesne
uprzedzić o ewentualnych (niegroźnych) odczuciach w trakcie hiperwentylacji tj. lekkich zawrotach głowy, wrażeniu swędzenia, mrowienia
uprzedzić o zaciemnieniu pomieszczenia w trakcie badania, gdyż podczas jego trwania będzie okresowo włączana lampa (fotostymulator)
badanie po posiłku
- skóra głowy do badania musi być czysta, bez zmian skórnych, włosy czyste, suche - bez żelów, lakierów do włosów, bez spinek i innych ozdób; przed wykonaniem pielęgniarka sprawdza czystość głowy
- dopilnowanie, by pacjent bezpiecznie trafił do pracowni (chodzi o pacjentów oddziału z dysfunkcją narządu ruchu, pacjentów zdezorientowanych)
- w przypadku zleconego badania po nieprzespanej nocy (w stanie zmęczenia, senności) dopilnowanie, by pacjent w godzinach nocnych 22.00-7.00 nie zasnął (rozmowa z pacjentem, zorganizowanie zajęcia)
Pracownia EEG:
- oddalenie od urządzeń akustycznych, mechanicznych, elektrycznych mogących być źródłem zakłóceń - pomieszczenie wyciszone,
- możliwości pełnego zaciemnienia,
- łóżko do badań - konstrukcji drewnianej
- przed badaniem sprawdzić elektrody, czepki, przewody, fotostymulator i pozostały sprzęt komputerowy,
przygotować pastę, żel do elektrod.
Badanie: Na czas badania należy zapewnić ciszę i zaciemnienie w pracowni. Pacjentowi leżącemu na łóżku należy ułożyć wałek pod głowę tak, by zapewnić mu wygodę oraz właściwe ułożenie elektrod. Jeśli w pomieszczeniu jest chłodno, chorego należy okryć kocem. Na głowę zakłada się specjalny czepek, który przytrzymywać będzie elektrody. Elektrody z pastą mocującą i przewodzącą zakłada się w określone miejsca. Dalsze postępowanie, tj. rejestracja zapisu (w fazie czuwania, fotostymulacji, hiperwentylacji lub innej wg zlecenia lekarskiego) jest zgodna z przyjętymi standardami. W trakcie badania pielęgniarka obserwuje pacjenta i notuje wszystkie zmiany w zachowaniu chorego podczas badania. Badanie trwa ok. 20 minut. Interpretację zapisu przeprowadza lekarz posiadający do tego uprawnienia.
Badania wykonywane w pracowniach EMG:
- EMG
- przewodnictwa nerwowego
potencjałów wywołanych
próba miasteniczna
próba tężyczkowa
ULTRASONOGRAFIA, USG - nieinwazyjna, atraumatyczna metoda diagnostyczna, pozwalająca na uzyskanie obrazu przekroju badanego obiektu. Metoda ta wykorzystuje zjawisko rozchodzenia się, rozpraszania oraz odbicia fali ultradźwiękowej na granicy ośrodków, przy założeniu stałej prędkości fali w różnych tkankach równej 1540 m/s. W ultrasonografii medycznej wykorzystywane są częstotliwości z zakresu ok. 2-50 MHz. Fala ultradźwiękowa najczęściej generowana jest oraz przetwarzana w impulsy elektryczne przy użyciu zjawiska piezoelektrycznego. Jednym z bardzo popularnych obecnie zastosowań ultrasonografii jest USG naczyń krwionośnych z wykorzystaniem zjawiska Dopplera.
USG doppler pozwala na ocenę prędkości oraz kierunku przepływu krwi w naczyniach. Jako metoda całkowicie nieinwazyjna jest obecnie najpopularniejszym typem badania naczyń pozwalającym na dokładną ocenę zmian w zdecydowanej większości przypadków. Dzięki tej metodzi możliwa jest ocena drożności tętnic domózgowych - szyjnych i kręgowych, a także w zakresie naczyń śródczaszkowych (ultrasonografia przezczaszkowa - TCD). Uzupełnieniem badań dopplerowskich są badania przepływu krwi w wybranych obszarach mózgu (emisyjna tomografia komputerowa pojedynczego fotonu - SPECT).
Badanie niewymaga specjalnego przygotowania chorego.
MIELOGRAFIA/ RADIKULOGRAFIA :
Ocena zmian chorobowych w obrębie kanału kręgowego, rdzenia kręgowego, płynu rdzeniowo-mózgowego. Polega na wpuszczeniu środka kontrastującego do kanału kręgowego przez nakłucie lędźwiowe lub podpotyliczne.
Przebieg badania: Igłę wprowadza się poniżej trzeciego kręgu lędźwiowego. Pobiera się płyn mózgowo-rdzeniowego do badania laboratoryjnego. Następnie podaje się środek kontrastowy i wykonuje serię zdjęć - w pozycji siedzącej i z nieco uniesioną górną częścią ciała. Dzięki temu środek kontrastowy utrzymuje się w obrębie ocenianej okolicy kanału kręgowego, wypełniając wszystkie struktury i wypustki.
Po badaniu: 12 godzin w łóżku, w pozycji półsiedzącej, z uniesioną głową (aby zapobiec zespołowi popunkcyjnemu).
Miejsce nakłucia - jałowy opatrunek. Obserwacja parametrów życiowych.
3