Człowiek w gospodarce

Największa rozbieżność między perspektywami teoretycznymi w socjologii i ekonomii - koncepcja jednostki i sposób wyjaśniania ludzkich zachowań.

Homo oeconomicus - dominująca w myśli ekonomicznej od XVIII w. koncepcja jednostki - jednostki kierującej się w swoich działaniach motywami egoistycznymi (własnym interesem).

Homo sociologicus - jednostka i jej działania zdeterminowane przez społeczny przymus oparty na społecznych więziach.

W socjologii dominujący nurt rozważań - podejście realistyczne, holistyczne.

Człowiek socjologiczny to społeczny produkt, odwołujący się w swoich działaniach raczej do wartości niż interesów, gotowy do przyczyniania się do celów wspólnoty.

W odniesieniu do działań ekonomicznych socjologia bierze pod uwagę nie tylko względy efektywności ekonomicznej, ale także wartości podtrzymujące społeczne tożsamości.

W tym sensie treść społecznej racjonalności jest złożona, bo homo sociologicus jest społecznie umiejscowiony.

W ekonomii dominujące podejście - indywidualizm metodologiczny. Jednostka jest autonomiczna, nie podlega żadnym zewnętrznym wpływom, jest wolna w swoich wyborach i kieruje się własnym interesem.

Istota racjonalności ekonomicznej - dobór odpowiednich (wynikających z kalkulacji zysków i strat) środków do realizacji założonych celów; człowiek ekonomiczny nastawiony jest na efektywność.

	Człowiek ekonomiczny	Człowiek socjologiczny
Podmiot	Jednostka	Jednostka jako członek wspólnoty
Motywacja	Racjonalność kalkulacyjna	Racjonalność społeczna (złożona)
Zasada działania	Wolny wybór	Konformizm wobec społecznych norm
Przestrzeń działania	Rynek, sfera prywatna	Społeczeństwo, sfera publiczna
Zasada organizacji przestrzeni społecznej	Interakcje jednostek oparte na formalnej racjonalności	Racjonalność substancjalna (odnosząca się do nadrzędnych wartości) jako podstawa organizacji działań
	na podstawie: W.Morawski, Socjologia ekonomiczna,2001

Czy zachowanie jednostki jest motywowane jedynie kryteriami egoistycznymi, czy też kryteriami określanymi na poziomie ponadindywidualnym?

Czy nie jest tak, że podejścia ekonomiczne i socjologiczne są względem siebie komplementarne?

Czy „przesocjalizowana” jednostka nie jest dopełnieniem jednostki „niedosocjalizowanej”?

Socjologowie i ekonomiści wyjaśniając zjawiska społeczne napotykają na problem „brakujących zmiennych” (R. M. Coughlin, Człowiek ekonomiczny w kontekście socjologicznym, w: A.Etzioni, P.R. Lawrence, Socio-Economics. Toward a New Synthesis)

Co w sensie socjologicznym konstytuuje „interes własny”? Jak wyjaśnić przyczyny zachowań odbiegających od tych społecznie akceptowanych?

Jak na gruncie przyjmowanych w ekonomii modeli teoretycznych pozbawionych jakichkolwiek odniesień do kontekstu społecznego wyjaśnić działania zorientowane na realizację celu wspólnego?

Solidarne działanie - działanie, którego istota jest realizacja dobra wspólnego (podporządkowanie interesów własnych interesom wspólnoty)

Cechy różnych przejawów społecznej solidarności:

poczucie grupowej tożsamości,

częste interakcje,

zdefiniowany wspólny interes.

Podstawy solidarnego działania - społeczne struktury, normy i wartości.

Społeczne struktury (więzi) wzmacniają gotowość jednostki do przestrzegania norm nakładających ograniczenia na dążenie do realizacji interesu partykularnego.

Normy i wartości właściwe dla konkretnej grupy ułatwiają zdefiniowanie kategorii interesu wspólnego.

Podstawy orientacji działań ekonomicznych aktorów społecznych - interakcja dwóch rodzajów kryteriów:

indywidualnie postrzegany interes własny (kryterium logiczno- empiryczne, kalkulacja korzyści i kosztów, L/E),

akceptacja norm i wartości ograniczających egoistyczne postawy (kryterium normatywno-afektywne, N/A) R. M. Coughlin, Człowiek ekonomiczny w kontekście socjologicznym, w: A.Etzioni, P.R. Lawrence, Socio-Economics. Toward a New Synthesis)

	NA silne	Na słabe
LE zysk	wysokie	mieszane
LE strata	mieszane	niskie

Perspektywa społeczno-ekonomiczna uwzględniająca normatywne regulatory zachowań jest niezbędna do zrozumienia postaw i zachowań ekonomicznych

Perspektywa społeczno-ekonomiczna jest komplementarna względem przyjmowanej w ekonomii koncepcji racjonalno-empirycznej.

Perspektywa społeczno-ekonomiczna jest komplementarna względem przyjmowanej w socjologii determinacji strukturalno-normatywnej (pomijającej elementy racjonalno-empirycznej).

Perspektywa społeczno-ekonomiczna zakłada, że zachowania ekonomiczne ( i nie tylko) podejmowane są w obszarze wyznaczonym przez interakcję interesów własnych i interesów kolektywnych.

Perspektywa społeczno-ekonomiczna - człowiek zakorzeniony instytucjonalnie (W. Morawski, Socjologia ekonomiczna, 2001)

Postępująca racjonalizacja i formalizacja stosunków społecznych w nowoczesnym społeczeństwie „odczarowywanie świata” (M.Weber) sprzyja stosowaniu ekonomicznych modeli wyjaśniania zachowań w dziedzinach odległych od ekonomii.

W społeczeństwie ponowoczesnym postępująca indywidualizacja położenia społecznego jednostki („wyzwolenie” z tradycyjnych struktur - U.Beck, Z.Bauman) powoduje, że miejsce więzi i konwencji w społecznych działaniach zajmuje racjonalny wybór i kryterium własnej użyteczności.

Mechanizmy regulacji działań typowe dla rynku - przenoszą się poza rynek, do polityki, rodziny, kultury.

Modele mentalne

Reguły i wzory instytucjonalne

Indywidualne wybory

Realne działania, doświadczenia

---