1. Przedstaw podstawowe zasady, jakie wypracowała ergonomia dla potrzeb projektowania bloków informacyjnych i sterowniczych Maszyn.
1. zasada spełnianej funckji
2. zasada ważności
3. Zasada umiejscowienia w optymalnej strefie zasiegu
4. zasada kolejności użycia
5. Zasada częstości użycia.
2. Jakie procedury edukacyjne przygotowują człowieka do bezpiecznych zachowań sytuacyjnych w trudnych sytuacjach w pracy?
3. Analizując źródła błędów u człowieka związane z percepcją wzrokową należy wyróżnić istotną rolę podstawowych subsystemów uwagi. Wymień i omów ich rolę.
Wyróżnia się 3 funkcjonalno-anatomiczne subsystemy uwagi w percepcji wzrokowej:
1. subsystem zawiadujący procesami orientacyjnymi i śledzącymi,
2. subsystem detekcyjny sterujący rozpoznawaniem i przetwarzaniem informacji
3. subsystem odpowiedzialny za utrzymanie stanu czuwania i wzbudzenia faz z ogólną gotowością działania, jak i z czynnościami specyficznie ukierunkowanymi na cel.
Zakres funkcjonalny uwagi wzrokowej determinuje poziom jej koncentracji, zmniejsza sfery głębokości przetwarzania informacji zawartej w polu uwagi. Zwiększenie zakresu uwagi powoduje płytsze przetwarzanie informacji. Z kolei zawężenia pola uwagi prowadzi do głębszego przetwarzania. Jednym z zasadniczych czynników powodujących zawężenia pola uwagi jest wzrost wzbudzenia towarzyszący przeważnie sytuacjom trudnym i stresowym. Dochodzi wówczas do znacznego zawężenia pola uwagi, przy jednoczesnym wzroście efektywności i głębokości przetwarzania informacji zawartej w tak zawężonym polu. Stan taki określany jest mianem widzenia tunelowego.
Subsystemy uwagi orientacyjny i detekcyjny w wypadku percepcji wzrokowej są identyfikowane z uwagą związaną z peryferycznym i centralnym polem widzenia. Zakres centralnego obszaru widzenia, związany z detekcją sygnałów i rozpoznawaniem, może ulegać zawężeniu lub rozszerzeniu w zależności od wielu czynników, na przykład: złożoności percypowanego bodźca, doświadczeń, nawyków czy też poziomu wzbudzenia. Zakres funkcjonalny uwagi wzrokowej determinuje poziom jej koncentracji, zmienia sfery głębokości przetwarzania informacji zawartej w polu uwagi. Zwiększenie zakresu uwagi powoduje płytsze przetwarzanie informacji. Z kolei zawężenie pola uwagi prowadzi do głębszego przetwarzania.
Charakter sytuacji zadaniowo-bodźcowej powoduje, iż w funkcjonowaniu złożonego systemu uwagi może dochodzić do przewagi subsystemu orientacyjnego lub detekcyjnego. Przewaga funkcjonalna któregoś z tych subsystemów w warunkach dużej dynamiki zmian w polu percepcyjnym nieuchronnie prowadzi do błędów.
4. Wymień procesy myślenia, odbioru i magazynowania informacji w kontekście systemu autonomicznego człowieka.
Procesy myślenia:
- Aspekt operacyjny:
W tym aspekcie myślenie to ciąg pojęć. Pojęcia te wchodzą ze sobą w złożone relacje (powiązania). Myślenie umożliwia wyodrębnianie różnych cech danego pojęcia, zauważanie podobieństw pomiędzy różnymi pojęciami, abstrahowanie od cech różniących pojęcia, uogólnianie i uszczegółowianie, czego efektem jest też tworzenie nowych pojęć.
- Aspekt dynamiczny :
W tym aspekcie myślenie to proces, który wymaga odpowiedniego tempa i selektywności. Ta strona myślenia ma wiele wspólnego z uwagą.
- Aspekt motywacyjny:
Ta strona myślenia zajmuje się ukierunkowaniem tego procesu na konkretny cel.
Procesy odbioru:
wrażenia, konkretność- intuicja, globalność)
Procesy magazynowania informacji
• zapamiętywanie - zapisywanie odbieranych informacji w doświadczeniu, może się ona odbywać samorzutnie lub w sposób zamierzony
• przechowywanie - prace, w toku których magazynuje się zapamiętany materiał
• przypominanie - proces aktualizacji śladów pamięciowych, czyli wydobywanie z magazynu pamięci przechowywanych w nim informacji
5. Wyjaśnij zjawiska psychiczne i czynniki sytuacyjne powodujące zwężenie pola uwagi, jako istotne źródło błędów u człowieka.
Zwiększenie zakresu uwagi powoduje płytsze przetwarzanie informacji. Z kolei zawężenia pola uwagi prowadzi do głębszego przetwarzania. Jednym z zasadniczych czynników powodujących zawężenia pola uwagi jest wzrost wzbudzenia towarzyszący przeważnie sytuacjom trudnym i stresowym. Dochodzi wówczas do znacznego zawężenia pola uwagi, przy jednoczesnym wzroście efektywności i głębokości przetwarzania informacji zawartej w tak zawężonym polu. Stan taki określany jest mianem widzenia tunelowego.
Czynniki wpływające na poziom zawężenia uwagi:
- poziom zmęczenia
- poziom motywacji
6. Przedstaw podstawowe warunki stosowania sygnalizacji wzrokowej i słuchowej w zależności od sytuacji.
Sygalizacja wzrokowa gdy:
wiadomość jest długa, złożona, musi być wykorzystana później, dotyczy zdarzeń w przestrzeni, nie wymaga natychmiastowej reakcji, narząd słuchu jest przeciążony, otoczenie jest zbyt hałaśliwe, praca nie wymaga ciągłych zmian położenia obserwatora
Sygalizacja wzrokowa gdy:
wiadomość jest krótka, prosta, nie musi być wykorzystana później, dotyczy zdarzeń w czasie, wymaga natychmiastowej reakcji, narząd wzroku jest przeciążony, otoczenie nie sprzyja odbiorowi sygnałów wzrokowych, praca wymaga ciągłych zmian położenia obserwatora
7. Przy rozmieszczaniu oraz grupowaniu urządzeń i sterowniczych wykorzystuje się następujące zasady:
- Zasada spełnianej funkcji - zgodnie z tą zasadą grupuje się razem urządzenia, których działanie jest podporządkowane jakiejś wspólnej funkcji nadrzędnej,
- Zasada ważności - zasada ta polega na grupowaniu urządzeń zgodnie z ich znaczeniem dla danego działania, a więc najważniejsze urządzenia umieszcza się w najlepszym miejscu dla obserwacji,
- Zasada optymalnego umiejscowienia - według tej zasady każde urządzenie powinno być tak umieszczone, aby znalazło się w położeniu możliwie najlepszym z punktu widzenia określonego kryterium
- Zasada kolejności użycia - zgodnie z tą zasadą, umieszcza się możliwie blisko siebie te przyrządy, które często są używane bezpośrednio po sobie,
- Zasada częstości użycia - realizacja tej zasady polega na umieszczaniu przyrządów używanych w miejscach o najlepszej widoczności.
8. Ogólne zasady dotyczące projektowania urządzeń sterowniczych.
Generalnie wszystkie elementy sterownicze powinny dawać łatwość i swobodę obsługiwania, łatwość identyfikacji, zgodność z pewnymi stereotypami zachowań ludzkich i reakcji, powinien minimalizować błędy operatora i powinny być łatwe w obsłudze.
Urządzenia sterownicze powinny mieć kształt zgodny z ich funkją oraz z odpowiednimi cechami i wymiarami antropometrycznymi
Ich użytkowanie nie może wywoływać uczucia niewygody chwytu i ruchu
Materiał użyty do wykonania części chwytowej powinien być dostosowany do wymagań higienicznych, przyjemny w dotyku i o znacznej izolacyjności cieplnej
Elementy sterowania powinny być łatwo dostępne we wszystkich położeniach
Powinny znajdować się w optymalnym zasięgu ręki i nie powodować wymuszonej postawy operatora
Powinny być tak rozmieszczone aby przy sterowaniu wzajemnie sobie nie przeszkadzały, nie powodowały zranienia operatora oraz uniemożliwiały przypadkowe załączenie sterowanego urządzenia
Największa , szybkość i dokładność wymagana przy sterowaniu nie może przekraczać psychofizycznych możliwości obsługującego
Układ elementów powinien być przejrzysty do tego stopnia aby w krytycznych warunkach prawidłowy ruch został wykonany automatycznie
Urządzenia sterownicze wymagające szybkiej reakcji powinny być umieszczone jak najbliżej ręki
Przy uruchamianiu elementów sterowania nie powinny występować nadmierne opory ale również nie mogą to być opory niezauważalne
Urządzenia pełniące tę samą funkcję należy umieszczać obok siebie
Urządzenia awaryjne powinny być umieszczone w widocznym i dostępnym Przy wyborze ręcznego elementu sterowania należy przede wszystkim stosować te, które umożliwiają ruch „w przód -w tył” następnie „w prawo - w lewo” ruch „w górę - w dół” ruch obrotowy
Stosować urządzenia sterowane ręcznie, jeśli wymagana jest szybkość i dokładność
Dla przenoszenia dużej siły stosować sterowanie nożne
Urządzenia sterownicze powinny być łatwo rozpoznawalne
Kierunek ruchu urządzenia sterowniczego powinien być zgodny z kierunkiem ruchu maszyny jaki chcemy spowodować
9. Wyjaśnij sens parsimony i optymalizacji w badaniu ryzyka wypadkowego w pracy.
Do kalkulacji ryzyka używamy wymiarów jakościowych i ilościowych. Zasada optymalizacji i zasada parsimony maja tu zastosowanie polegające na dobieraniu odpowiednich wymiarów ryza, bez niepotrzebnego dodawania kolejnych, tak, aby otrzymać jak najlepsza(optymalna) ocenę ryzyka wypadkowego w pracy
10. Model powstania wypadków i zdarzeń potencjalnie wypadkowych.
11. Opisz próbę Martinela opisującą przydatność człowieka do zróżnicowanych poziomów uciążliwości pracy.
Przydatność pracownika do zróżnicowanych poziomów uciążliwości pracy można określić próbą Martineta, polegającą na:
• pomiarze tętna spoczynkowego P1,
• wykonaniu 10 przysiadów w odstępach jednosekundowych,
• pomiarze tętna natychmiast po wykonaniu tych przysiadów P2,
• pomiarze tętna po upływie jednej minuty po zaprzestaniu wykonywania przysiadów P3.
• otrzymane wartości podstawiamy do wzoru na wskaźnik Ruffiera
Wr = (P1 +P2 +P3)-200 / 10
Po otrzymaniu wyniku umiejscawiamy badanego człowieka w odpowiedniej kategorii:
• 0 - zdolny do każdego wysiłku (bardzo dobry)
• 0-5 - zdolny do dużego wysiłku (dobry)
• 5-10 - zd. Do umiarkowanego wysiłku (dość dobry)
• 10-15 - zdolny do lekkiego wysiłku (dostateczny)
• 15-20 - niezdolny do pracy fizycznej (niedostateczny)
12. Opisz działanie ośrodka termoregulacji kontrolującego temperaturę ciała i sterującymi mechanizmami oddawania i uwalniania ciepła.
Na podstawie otrzymanych informacji ośrodek również w postaci impulsów nerwowych wysyła rozkazy do termoregulacyjnych narządów wykonawczych. W sytuacji gdy organizmowi grozi oziębienie naczynia skóry silnie się kurczą w następstwie czego przepływ krwi znacznie się zmniejsza. Krew przepływając wolno przez skórę ulega nadmiernemu odtlenieniu. Hemoglobina staje się błękitna a skóra sinieje. Temperatura skóry obniża się co zmniejsza oddawane przez nią ciepło. Kurczą się mięśnie przywłośne, powoduje to chropowatość skóry, tzw. gęsia skórka oraz jeżenie się włosów na skórze. Polisada z włosów zwalnia przyskórny prąd konwekcyjny jednocześnie wzrasta wyzwalanie ciepła endogennego, szczególnie w mięśniach szkieletowych. Występuje w nich zjawisko zwane dreszczami polegające na asynchronicznych skurczach włókien mięśniowych. Mięśnie wyzwalają ciepło ale nie kurczą się jako całość. Zmienia się również zachowanie człowieka, np. kuli się, szuka schronienia przez zimnem, zakłada ciepłą odzież, itp. Jeśli w otoczeniu panuje wysoka temperatura lub działają tam źródła intensywnego promieniowania cieplnego naczynia skóry rozszerzają się i przepływ krowi przez nie wzrasta. Zwiększona zawartość wody w skórze zwiększa jej przewodnictwo cieplne jednocześnie zapewniając korzystne warunki dla procesu pocenia się. Rozpoczyna się wydzielanie potu, który parując ze skóry odbiera jej ciepło niezbędne do przekształcenia się w parę wodną.Towarzyszą temu zmiany w zachowaniu się. Człowiek szuka cienia.
13. Różnica między pracą fizyczną dynamiczną a pracą statyczną.
Różnica między pracą fizyczną-dynamiczną a pracą fizyczną-statyczną, polega na tym, że w pracy fizyczno-dynamicznej, jest wykorzystywany przeważający udział skurczów izotonicznych i krótkotrwałych skurczów izometrycznych, natomiast w pracy fizyczno statycznej przeważają skurcze izometryczne
14. Przedstaw bilans dobowej całkowitej przemiany materii.
Przemiana materii - zwana metabolizmem jest to suma procesów chemicznych i towarzyszących im zmian energetycznych zachodzących w związku z pobieraniem pożywienia, jego trawieniu i wydalaniem.
Katabolizm - procesy rozpadu
Anabolizm - procesy syntezy
Między tymi procesami zachodzi równowaga - homeostaza
Dobowy wydatek energetyczny:
60-75% - podstawowa przemiana materii, sen, metabolizm podstawowy
15-30% - aktywność fizyczna, praca, sport i rekreacja
15% - swoiste , dynamiczne działanie pożywienia
Całkowita przemiana materii zależy od: masy ciała, składu ciała, od wieku, warunków klimatycznych, płci.
Obliczenie podstawowej przemiany materii:
1 kcal/1kg/1h - 70kg x 24h = 1680kcal
Ogólny wydatek energetyczny zależy od stopnia ciężkości pracy.
Dobowy rytm zmian temperatury
Ogólnie uznanym wskaźnikiem aktywności biologicznej człowieka jest krzywa dobowa temperatura wnętrza ciała wyrażająca dobowy rytm przemiany materii:
- najniższa temperatura na 2 godz. Przed przebudzeniem
- w godzinach rannych temperatura wzrasta
- temperatura dochodzi dom max. o 18-22 godzinie
- ok. 23 nasza temp. ponownie zaczyna się obniżać
15. Metody oceny wydatku energetycznego na stanowiskach pracy. Omów ich istotę.
1. Metody kalorymetrii bezpośredniej.
2. Metoda kolorymetrii pośredniej.
2. Na podstawie równoważnika energetycznego tlenu.
3. Ciągła rejestracja pracy serca.
4. Metody opisowe.
Najdokładniejsza a jednocześnie najbardziej skomplikowana jest metoda kalorymetrii bez pośredniej, polegająca na bezpośrednim pomiarze ciepła wytworzonego przez organizm.
Częściej wykorzystuje się metodę kalorymetrii pośredniej, polegającą na pomiarze objętości pobieranego przez organizm tlenu. Procedura sprowadza się do pomiaru objętości pobieranego przez organizm tlenu i wydalanego co2, wyliczeniu ilorazu oddechowego i pomnożeniu objętości pobieranego tlenu przez równoważnik energetyczny którego wartości podane są w specjalnych opracowaniach. W praktyce przemysłowej do pomiaru wydatku energetycznego często stosuje się metodę opartą na wynikach pomiaru wydychanego lub wdychanego powietrza tzw. Wentylacja płuc. I na podstawie wzoru E=.024Ve gdzie Ve- wentylacja płuc (l/min) E- wydatek energetyczny(kJ/min), możemy wylicznyc przybliżoną wartośc wydatku energetycznego.Wartości wydatu energetycznego możemy również określic na podstawie szacunkowej metody chronometrażowo-tabelarycznej, odczytując z tabel wartości wydatku energetycznego dla poszczególnych czynności roboczych.Szczególną formą szacowania wydatku energetycznego metodą chronometrażowo-tabelaryczną jest metoda LEHMANNA uwzględniająca pozycję ciała oraz rodzaj grup mięsniowych zaangażowanych w dejmuje odzież, zwalnia rytm pracy itp.
16. Omów podstawowe determinanty obciążenia psychicznego człowieka.
Dużą rolę w procesie pracy odgrywa stopień angażowania systemu nerwowego człowieka. Istnieje granica jego możliwości. Na wielkość obciążenia tego systemu (zwanego psychicznym) mają wpływ rożne czynniki w zależności w jakim etapie procesu pracy się człowiek
znajduje. I tak:
1. Dla zjawisk percepcyjnych istotna jest ilość napływających informacji, ich złożoność, zmienność, czy jednoznaczność.
2. Gdy nie ma jednoznacznego przyporządkowania między sygnałem a reakcją, wysiłek psychiczny zależy od wagi podjętych decyzji.
3. W procesach wykonawczych, mimo, że zależą one od wielkości wysiłku fizycznego, to może być też widoczny udział systemu nerwowego w przypadku złożoności wykonywanej czynności i jej stopniu identyfikacji.
Obciążenie psychiczne jest więc sumą wszystkich etapów pracy, a badania jego powinny być prowadzone zwłaszcza, gdy występuje: monotypia (powtarzające się czynności), monotonia (napływ tych samych informacji), czuwanie, konieczność podejmowania częstych i trudnych
decyzji lub precyzyjne czynności motoryczne. Prócz tego stres (jest definiowany w psychologii jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki a wymogami sytuacji (stresorem), charakteryzująca się brakiem równowagi. Podejmowanie zachowań zaradczych jest próbą przywrócenia równowagi), zmęczenie psychiczne i przesycenie psychiczne (nadmiar przyjmowanych informacji).
17. Działaniem uwagi kierują mechanizmy fizjologiczne i psychiczne. Wskaż na te fizjologiczne.
Mechanizmy fizjologiczne uwagi:
- reakcja orientacyjna,
- indukcja ujemna,
- pobudzenie układu siatkowego,
- habituacja, dyshabituacja.
Reakcja orientacyjna powstaje w odpowiedzi na nowe, nieoczekiwane bodżce pojawiające się w otoczeniu. Ma ona ogromne znaczenie w procesie uczenia się. Sens reakcji sprowadza się do zaostrzenia procesów spostrzegania wraz ze wzrostem napływu informacji i ujawnianiem nowych i - w pierwszym rzędzie - znaczących, ważnych bodźców. Za pomocą reakcji orientacyjnej następuje bardzo czułe rozróżnienie podniet, osiągane dzięki zmianom, jakie przy tym zachodzą w sposobie funkcjonowania percepcyjnych struktur mózgu. Powtórne oddziaływanie bodźca doprowadza do coraz pełniejszego jego poznawania i równocześnie do wygasania reakcji orientacyjnej. Tak więc, reakcja orientacyjna występuje w charakterze "informacyjnego regulatora", który włącza się z chwilą powstania nowej sytuacji. Takie działanie jest biologicznie celowe, ponieważ przygotowuje ono organizm do reakcji i zmiana sytuacji nie może go zaskoczyć, reakcja organizmu wyprzedza bowiem rozwój zdarzeń w otaczającym środowisku, sprzyjając tym samym jego wyładowaniu się i zaspokojeniu potrzeb. Reakcja orientacyjna określona przez Iwana Pawłowa jako "reakcja "co to jest"", była po raz pierwszy przedmiotem badań w jego laboratorium. W chwili obecnej znany już jest jej niewątpliwy wpływ na powstawanie odruchów warunkowch. W wyniku licznych badań na zwierzętach i ludziach wykazano, że procesowi wykształcania się odruchu warunkowego, opartego na zapisie w mózgu nowego doświadczenia, towarzyszy wyraźne ożywienie komponentów reakcji orientacyjnej, która, w miarę utrwalania się związku, wygasa, ale ożywia się ponownie przy każdej zmianie warunków doświadczenia.
Indukcja ujemna - pobudzenie w pewnej okolicy mózgowej powoduje hamowanie w okolicach sąsiednich (w skutek tego jednostka jest mniej wrażliwa na bodźce kierowane do tych okolic). Dzięki temu pobudzenie w korze mózgowej ma charakter zogniskowany, a nie rozlany.
Pobudzenie układu siatkowego - twór siatkowy pnia mózgu to układ jego aktywacji. Zaczyna się on w rdzeniu kręgowym i ciągnie przez cały pień mózgu (do międzymózgowia). Twór siatkowy pnia mózgu to przestrzenna sieć włókien rdzennych (najmocniej rozwinięta w grzbietowej części mostu i śródmózgowia), do którego płyną impulsy z całego organizmu. Układ siatkowy można podzielić na dwie części zstępującą i wstępującą. Ta pierwsza kontroluje czynności odruchowe rdzenia kręgowego, napięcie mięśni szkieletowych oraz czynność ośrodków nerwowych krążenia i oddychania. Natomiast ta druga ma za zadanie sprawdzać czynność ośrodków tyłomózgowia, śródmózgowia i międzymózgowia, a także hamować czynność neuronów korowych i zmniejszanie dopływu impulsów do kresomózgowia. Impulsy układu siatkowego wstępują do kory mózgu, docierają do niej oraz zstępują do rdzenia kręgowego.
Całość układu siatkowego odpowiada za pobudzenie lub hamowanie kory mózgu i rdzenia kręgowego, przyczynia się do utrzymania świadomości i stanu czuwania, kontroluje czynność narządów czucia i napięcie mięśni szkieletowych, zwiększa wrażliwość receptorów, reguluje metabolizm oraz kieruje do ośrodków tylko ważne informacje.
Habituacja - (przywykanie) jest zjawiskiem neurologicznym występującym w układzie nerwowym w odpowiedzi na wielokrotne powtarzanie się tego samego bodźca nie niosącego żadnej istotnej informacji (obojętnego). Odpowiedź układu na kolejne bodźce jest wówczas coraz mniejsza.
Efekt ten można zaobserwować na przykładzie wszystkich zmysłów człowieka, na przykład:
Zmysł dotyku: Należy się położyć bez ruchu, tak aby żadna część ciała, nie była do niczego, zbyt mocno przyciśnięta. Po kilkunastu minutach w bezruchu nie odczuwamy już żadnego dotyku, choć wciąż odczuwamy wrażenia temperatury (te receptory mają dłuższy czas habituacji).
Zmysł słuchu: Czy byliście świadomi dźwięku komputera, zanim przeczytaliście to zdanie?
Zmysł wzroku: Należy jak najdłużej wpatrywać się w jeden punkt bez mrugnięcia. W okolicy nie może być silnych źródeł światła (za bardzo męczą wzrok). Po pewnym czasie na siatkówce zostanie utrwalony negatywowy obraz tego, co widzimy. Obraz ten coraz bardziej nakłada się na obraz wpadający do oka, aż powstaje jednolita szarość. Dość trudno otrzymać ten efekt, gdyż oko szybko się męczy, a każde mrugnięcie zmienia bodźce oddziaływające na siatkówkę, przeszkadzając w uzyskaniu efektu habituacji. Ciekawy jest też efekt spojrzenia odrobinę w bok - obraz negatywowy nakłada się wówczas z pozytywowym wszędzie z wyjątkiem krawędzi jednolitych plam barwnych. Widzimy wówczas tylko te krawędzie - efekt uzyskiwany na ogół wyłącznie przy pomocy komputerowych filtrów do obróbki obrazów. Komórki oka bardzo szybko doznają habituacji, jednak efekt ten jest w dużej mierze kompensowany przez mimowolne ruchy oczu. Są to drobne ruchy oczu wokół punktu, na który patrzymy. Sprawia to, iż ostatni z opisanych powyżej eksperymentów jest najtrudniejszy do przeprowadzenia.
Dyshabituacja - powrót reakcji na bodziec bezwarunkowy, wygaszonej wcześniej wskutek wielokrotnego powtórzenia tego bodźca. Dyshabituacja może nastapić np. wskutek pojawienia się innego rodzaju bodźca w serii bodźców, dla którego wygaszenie nastąpiło.
18. Źródła stresu psychospołecznego w pracy.
- nadmierne wymagania
- zbyt niskie wymagania
- ograniczenie kontroli w pracy
- niejasność roli zawodowej
- złe stosunki międzyludzkie i brak wsparcia społecznego
- przeszkody w rozwoju kariery zawodowej
19. Wskaż praktyczne znaczenie II Prawa Yerkesa- Dodsona.
Drugie prawo Yerkesa-Dodsona mówi o tym, że im trudniejsze jest zadanie, przed którym stoimy, tym niższy jest poziom optymalnego pobudzenia. Zadania łatwe są dobrze wykonane nawet wtedy, gdy poziom pobudzenia emocjonalnego jest bardzo wysoki, wykonywania zadań trudnych jest szybko upośledzane przez wysoki poziom pobudzenia. Poprzez "sytuacje trudne" rozumie się tu zadania skomplikowane, nowe, nieprzetrenowane oraz wykonywane w sytuacjach wymagających także innego działania. Sytuacje trudne to także takie, które angażują wszystkie nasze zasoby poznawcze. Zadanie trudne to zadanie nowe, złożone z wielu elementów. Przy silnej motywacji na osiągnięcie sukcesu niewspółmiernie łatwej odnieść go pianiście, gdy ma zagrać prostą, znaną sobie melodię niż wtedy, gdy ma zagrać trudny i złożony utwór muzyczny. W pierwszym wypadku zdenerwowanie i napięcie nie wpłyną na wykonanie prostego zadania. W drugim zaś należy liczyć się z możliwością pomyłek w związku z dużym natężeniem procesów motywacyjnych, w powiązaniu ze złożonością zadania. Poziom motywacji jest bardzo ważny, ponieważ najlepiej, najsprawniej i najskuteczniej działamy (pracujemy, uczymy się, walczymy etc.) przy optymalnym jej poziomie - zgodnie z pierwszym prawem Yerkesa-Dodsona. Ludzie różnią się bardzo poziomem treścią i kierunkiem motywacji, przy czym różny poziom motywacji i pobudzenia jest potrzebny do wykonywania różnych zadań. Zgodnie z drugim prawem Yerkesa-Dodsona, czynności łatwe, bardzo dobrze opanowane można wykonywać sprawnie i skutecznie nawet przy wysokim poziomie motywacji i pobudzenia. Do uczenia się i stosowania czynnosci słabo jeszcze opanowanych, trudnych, złożonych, wymagających różnicowania bodźców, wielkiej spostrzegawczości, uwagi oraz błyskawicznej decyzji, bardziej pożądany jest raczej niższy (optymalny) poziom motywacji i pobudzenia.
Nie wiem co ma na mysli mowiac o praktycznym znaczeniu tego prawa. No ale ja rozumiem to tak, ze zabierajac sie do jakiegos zadania musimy najpierw okreslic nasz stopien poznania danej czynnosci, aby okreslic optymalny stopien pobudzenia. Potem nic prostszego tylko tak sie pobudzic i najefektywniej rozwiazac zadanie.
20. Przedstaw istotę podstawowych wskaźników niezawodności człowieka w układzie człowiek-maszyna.
21. Przyczynowo-skutkowa zależność pomiędzy warunkami pracy, a bezpieczeństwem pracy.
Bezpieczeństwo i higiena pracy ma na celu zapewnienie pracownikowi takich warunków w jego środowisku pracy żeby wyeliminować do zera możliwość doznania jakiegokolwiek urazu ciała. W tym celu stosuje się jak najbardziej dogodne i dopasowane stanowiska pracy w których układ narzędzi i maszyn jest tak dopasowany żeby nie zagrażać zdrowiu i życiu pracownika. W tym celu stosuje się ściśle określoną pozycje na stanowisku, rozmieszczenie narzędzi i urządzeń, dba się o dobrą widoczność, wygląd i ułożenie wskaźników kontrolno pomiarowych, oznakowanie. Warunki pracy nie powinny sprawiać trudności pracownikowi podczas wykonywanej przez niego czynności ma to niezmiernie duże znaczenie dla bezpieczeństwa pracownika. Zmęczenie poszczególnych narządów takich jak słuch, wzrok lub kończyn mogą doprowadzić do przesilenia organizmu a co za tym idzie do wypadku. Złe warunki, złe narzędzia, niedopasowane maszyny mogą być przyczyną różnych obrażeń na stanowisku pracy czasami nawet ze skutkiem śmiertelnym. Dlatego chcąc unikną takiej sytuacji każdy pracodawca bądź kierownik zakładu powinien zadbać o to, aby wszystkie stanowiska pracy były zgodne z przepisami i normami BHP, Dlatego zależność między warunkami a bezpieczeństwem pracy jest tak dużą i ma ona szczególne znaczenie. Można powiedzieć ze nie ma skutku bez przyczyny, czyli każdy wypadek ma jakąś przyczynę.
22. Wyjaśnij istotę następujących pojęć: przemęczenie, znużenie, zmęczenie psychiczne.
Znużenie - czyli forma zmęczenia charakterystyczna dla stanu wyczerpania potencjału roboczego. Do odzyskania sił jest konieczny wypoczynek.
Przemęczenie - powstaje wskutek nakładania się stanów zmęczenia w warunkach niedostatecznego wypoczynku .Jest to zjawisko podobne do stanów chorobowych .Daje złe samopoczucie, przygnębienie zły wygląd ,łatwość zmęczenia , zaburzenia snu. Często towarzyszy mu wiele dolegliwości o charakterze niespecyficznym: bóle i zawroty głowy, zaburzenia czynnościowe układu oddechowego i krążenia, bezsenność itp. Stan chronicznego zmęczenia nie ustępuje w cyklu zwykłego, dobowego wypoczynku.
Zmęczenie psychiczne - znajdujące wyraz w rozluźnieniu uwagi, zahamowaniu dynamizmu człowieka oraz jego sprawności fizycznej i intelektualnej.
23. Wyjaśnij istotę następujących pojęć: zmęczenie odśrodkowe, zmęczenie obwodowe, zmęczenie przewlekłe.
Obwodowe (mięśniowe) - zmęczenie pracujących mięśni przejawiające się zmniejszeniem siły i szybkości ich skurczów aż do całkowitej utraty zdolności do pracy
Ośrodkowe (ogólne) - polega na narastaniu uczucia ciężkości pracy i bólu mięśni, zmniejszeniu koncentracji, motywacji, uwagi, i sprawności psychomotorycznej
Zmęczenie przewlekłe : nagromadzenie się skutków zmęczenia ostrego i podostrego, szczególnie przy pracach o źle zorganizowanych przerwach na odpoczynek. To zmęczenie niedostrzeżone i nie zlikwidowane dostatecznie wcześnie, może spowodować zmiany chorobowe, w drastycznych przypadkach zgon.
Pytania dodatkowe dyktowane na koniec wykładu:
1. Istota układu człowiek- maszyna
Układ człowiek-maszyna występuje zarówno wówczas, gdy człowiek rzeczywiście ma do czynienia z maszyną, jak i w wielu innych przypadkach, np. gdy nie ma maszyny, lecz jest tylko narzędzie, a także gdy praca odbywa się bez narzędzi i w procesie pracy oprócz człowieka są tylko przedmioty pracy. Układ ten, obejmujący wzajemne powiązania pracującego człowieka ze światem rzeczy, ma charakter względnie zamknięty, występuje w nim wiele sprzężeń zwrotnych, wskazujących na bezpośrednie kontakty i wzajemne oddziaływania człowieka oraz maszyny. Zmiany ilościowe i jakościowe zachodzące w tym układzie dokonują się w wyniku decyzji człowieka, podjętych m. in. na podstawie informacji, sygnałów płynących od maszyny.
W układzie człowiek- maszyna człowiek pełni funkcję operatora. Działając jako układ rozpoznająco- reagujący, wykonuje następujące czynności: odbiera sygnał (informacje), przetwarza informacje, podejmuje decyzje, realizuje decyzje.
2. Projektowanie struktury przestrzennej stanowiska pracy
Wielu specjalistów z zakresu projektowania wskazuje na konieczność wyznaczania kryteriów ergonomicznych jako kryteriów konstrukcyjnych struktury przestrzennej stanowiska pracy. Realizacja procesu projektowania będzie przede wszystkim polegać na doborze odpowiedniego układu kryteriów oraz opartych na tych kryteriach metod.
Stanowisko pracy jest to pomieszczenie stanowiące całość przestrzennie połączoną, a zarazem wyodrębnioną od innych pomieszczeń przez to, że służy do pracy jedno lub kilkuosobowego zespołu ludzi wraz ze znajdującymi się na miejscu zasobami przydatnymi do pracy.
Usytuowanie i rozmieszczenie stanowisk pracy: ważne jest zapewnienie możliwie krótkiej drogi między stanowiskami pracy, zapewnienie wydzielonych miejsc na składanie materiałów, zapewnienie wolnych przejść miedzy stanowiskami pracy, przestrzeganie zasad, że człowiek powinien przyjmować pozycję bokiem do przejścia, zapewnienie swobodnego dostępu do wszystkich elementów maszyn, zharmonizowanie usytuowania stanowisk pracy z rozmieszczeniem okien, urządzeń grzewczych, wentylacyjnych, zagospodarowanie pomieszczenia jako całości według jednolitej, przemyślanej koncepcji, tak by zapewnić w nim wrażenie porządku i ładu.
3. Przydatność antropometrii i biomechaniki w projektowaniu ergonomicznym
Człowiek uczestniczący w procesie realizacji potrzeb ma pewne charakterystyki określające możliwości jego działania. Znajomość tych charakterystyk pozwala na właściwe wykorzystanie człowieka oraz na zaprojektowanie obiektów technicznych i otoczenia odpowiedniego do jego potrzeb. Określeniem wymiarów i kształtów człowieka zajmuje się antropometria, stawiając sobie za cel zapewnienie wykorzystania i wygody w zasadzie dla wszystkich użytkowników danych urządzeń lub pomieszczeń. Znajomość poszczególnych wymiarów ciała potrzebna jest różnym projektantom i konstruktorom.
Całością zagadnień kinematyki i dynamiki człowieka zajmuje się biochemika . Przedmiotem diagnozy biochemiki jest dynamika człowieka, jej celem może być polepszenie treningu sportowego, wyrycie analogii mechanicznych w organizmie, poznanie charakterystyk człowieka .
Istnieją dwa sposoby korzystania z wymiarów antropometrycznych podczas projektowania: sposób bezpośredni i pośredni. Bezpośredni może nastąpić nie tylko podczas projektowania obiektów, których tylko jeden wymiar ma decydujące znaczenie w przystosowaniu ich do budowy użytkownika, lub co najwyżej dwa, lecz również do ustalenia wysokości lub odległości wielu pojedynczych elementów. Do pośrednich sposobów należy stosowanie : fizycznych modeli człowieka, modelowanie osobników, matematycznych modeli reakcji między poszczególnymi wymiarami człowieka lub wymiarami człowieka a niektórymi rozmiarami projektowanych obiektów.
4. Przydatność ergonomicznych zasad do badania ryzyka wypadkowego.
W minimalizacji ryzyka zawodowego znaczną rolę odgrywa ergonomia. Ergonomia doskonali współdziałanie nie tylko na podstawie badania wypadków zaistniałych, ale działa wyprzedzająco, analizując możliwe przebiegi współdziałania i ich skutki, posługując się róznymi metodami.
Opracowane w ergonomii zasady metodologiczne dla badań naukowych i dla praktyki technicznej stanowią swego rodzaju wytyczne i pomoc w realizacji działań zapewniających skuteczność w osiąganiu założonych celów.
1. zasada podejścia kompleksowego - problemy wiodące o ogólnym znaczeniu są rozważane kompleksowo na sympozjach i konferencjach. Grupa kompleksowa składa się ze specjalistów z różnych dyscyplin.
2. zasada podejścia systemowego - jest zbiorem elementów pozostających we wzajemnych zależnościach i oddziaływaniach. Chcąc go poznać, trzeba poznać nie tylko jego elementy składowe, ale też współzależności funkcjonalne. Regułami podejścia systemowego jest np. ujmowanie całościowe badanego obiektu.
3. zasada antropocentralizmu albo antropocentryzmu - zasada ta obliguje do oceny działań ergonomicznych z punktu widzenia dobra człowieka, jak twórcy obiektów technicznych, jako użytkownika i operatora.
4. zasada optymalizacji - rozumiana jest jako ustalenie najkorzystniejszych warunków dla funkcjonowania systemu lub jego elementów.
5.zasada bilateralnego dostosowania obu członów systemu ergonomicznego człowiek-maszyna- również człowiek powinien być przystosowany do zmian, jakie ergonomia wnosi na jego korzyść nie tylko maszyna.
6. zasada dominanty - jest stosowana w przekształcaniu cywilizacji technicznej w duchu humanistycznym.
7. zasada persimony - nazywana też z. ekonomii środków, albo z. oszczędności środków. To opracowanie prostych i jasnych reguł, instrukcji, teorii twierdzeń, modeli.
8. zasada transgresji - przełamywanie przestarzałych schematów, przekraczanie pewnych granic w zaistniałej rzeczywistości, odrzucanie staruch form i struktur oraz przekraczanie granic własnych osiągnięć.
9. zasada integracji teorii z praktyką
10. zasada asymilacji nowoczesnych teorii w ergonomii - w badaniach ergonomicznych ryzyka wypadkowego w pracy na szczególną uwagę zasługują następujące schematy teoretyczne cybernetyka, teoria informacji, teoria modelowania, teoria decyzji, gier i strategii, teoria zbiorów rozmytych.
5. Istota, rodzaje i przyczyny wypadków przy pracy
Wypadek jest następstwem błędów popełnionych z braku wiedzy i doświadczenia, na skutek specyficznych cech osobowości, złego stanu organizmu, lub jako następstwo stresujących właściwości środowiska lub zadań.
Wypadkiem jest także niezaplanowane wydarzenie doprowadzające do obrażenia. Doznanie obrażenia stanowi cechę wyróżniającą wypadek od innych zdarzeń niebędących wypadkami.
RODZAJE WYPADKÓW
Miejsca, sytuacje i czynności oraz rodzaje obrażeń stanowią podstawę klasyfikacji wypadków. Wyróżniane są np. wypadki szkolne i przedszkolne, domowe, drogowe, lotnicze, morskie, sportowe.
Ogólnie wypadki można podzielić na zawodowe i pozazawodowe. Wypadkami zawodowymi są zdarzenia, zaistniałe w związku z wykonywaniem pracy zawodowej natomiast do pozazawodowych wlicza się wszystkie pozostałe.
Wypadki zawodowe dzielimy na: przy pracy, w drodze do pracy, traktowane na równi z wypadkami przy pracy (np. w czasie trwania podróży służbowej) i przy realizacji umów.
Przyczyny wypadków
- większość wypadków jest inicjowana przez ludzi w wyniku utraty kontroli nad zagrożeniem lub nad własnym zachowaniem;
-wypadki są zdarzeniami złożonymi, ich powstanie jest wynikiem kombinacji zdarzeń technicznych , środowiskowych, ludzkich i organizacyjnych oraz poprzedzających te zdarzenia warunków.
6. Mechanizm i skutki zmęczenia
Każde następstwo obciążenia organizmu ludzkiego pracą fizyczną lub umysłową może przejawiać się mniejszym lub większym zmęczeniem.
Zmęczenie występuje w następstwie uprzednio zaistniałych skutków obciążenia i polega na odwracalnym zmniejszeniu sprawności, jak i zdolności do wykonywania czynności. Towarzyszy mu nasilające się uczucie braku zadowolenia z pracy, dołącza się konieczność zwiększenia wytężenia i zaangażowania do wysiłku, co w końcu prowadzi do zaburzeń osobowości.
Formy zmęczenia: zmęczenie ostre, zmęczenie umiarkowane, przemęczenie, znużenie, zmęczenie psychiczne.
Zmiany zachodzące w organizmie człowieka podczas długotrwałego wysiłku wpływające na rozwój zmęczenia:
-wyczerpanie glikogenu mięśniowego, odwodnienie i zmiany jonowe w komórkach mięśniowych, zmiany rozmieszczenia krwi, wzrost częstotliwości skurczów serca, wzrost wentylacji płuc (duszność wysiłkowa),
- wzrost temperatury wewnętrznej ciała, wydzielanie potu, wilgotna skóra, zmiany regulacji funkcji ustroju,
- wyczerpanie nadnerczy i inne zmiany.
SKUTKI ZMĘCZENIA
- spadek wydajności pracy, wzrost liczby braków produkcyjnych, uszkodzeń narzędzi, pomyłek, braków i wypadków przy pracy.
- zjawiska występujące pod wpływem zmęczenia: zwolnienie przekazywania bodźców, obniżenie stopnia uwagi, utrudnienie myślenia, zmniejszenie ostrości dostrzegania zjawisk przez zmysły, zmniejszenie wydolności czynnościowej, zmiana progu pobudliwości dla reakcji odruchowych, upośledzenie funkcji koordynacyjnej środków nerwowych, zakłócenie funkcjonowania korowej części nadnerczy.
- doznania bólowe w intensywnie pracujących mięśniach, uczucie ogólnego osłabienia, rozdrażnienia lub przygnębienia, stan znużenia występujący w pracy monotonnej.