Opracowano na podstawie: T. Mitchel Anthony: Dlaczego? Samobójstwo i inne zagrożenia wieku dorastania, W-wa 1994.
OZNAKI ZAGROŻENIA SAMOBÓJSTWEM
OZNAKI NISKIEGO STOPNIA ZAGROŻENIA
Niewyraźne poczucie braku nadziei.
Brak planów samobójczych.
Brak otwartych pisemnych lub ustnych gróźb samobójczych.
Pomoc:
Zapewnić wsparcie w rozmowie i skierować nastolatka do źródła pomocy z zewnątrz.
Sprawdzić, czy zapewniono pomoc lub czy stan nastolatka sam się poprawił.
OZNAKI ŚREDNIEGO STOPNIA ZAGROŻENIA
Otwarte oświadczenia o zamiarze skończenia ze sobą.
Brak konkretnych, szczegółowych planów samobójczych.
Brak wybranej metody popełnienia samobójstwa.
Brak istotnego oparcia w rodzinie, przyjaciołach, pomocy specjalistycznej itp.
Brak radykalnych zmian w zachowaniu.
Pomoc:
Nie spuszczać nastolatka z oczu.
Skontaktować się z innymi dorosłymi odpowiedzialnymi za interwencję.
Powiadomić rodziców (jeśli rodzice są jednym z głównych problemów odpowiedzialnych za ten stan - powiadomić inną pomocną osobę).
Poinformować rodziców o dostępnych źródłach pomocy.
Sprawdzić, czy rzeczywiście zapewniono odpowiednią pomoc.
Jeśli tak się nie stało- zapewnić oparcie.
Zapewnić stałą pomoc do chwili pojawienia się oznak stabilizacji.
OZNAKI WYSOKIEGO STOPNIA ZAGROŻENIA
Rozdawanie swoich rzeczy.
Rozmowy o samobójstwie i plany samobójcze.
Rozmowy o środkach popełnienia samobójstwa i zaopatrywanie się w te środki.
Wcześniejsze próby samobójcze lub groźby.
Kaleczenie się i inne fizyczne działania samoniszczące.
Obsesja tematyką śmierci - w tekstach mówionych i pisanych, muzyce, sztuce.
Wyrażanie beznadziejności, bezradności, złości na siebie i świat.
Wykorzystywanie ciemnych, grubych, agresywnych linii i/lub oderwanych fragmentów postaci w mechanicznych rysunkach i pracach plastycznych.
Stwierdzenia, że rodzina i koledzy nie będą po nim tęsknić.
Niedawna śmierć lub samobójstwo kogoś bliskiego.
Nagła pozytywna zmiana w zachowaniu po okresie depresji.
Depresja i chwiejność w rocznicę utraty kogoś bliskiego.
Niezdolność do przyjęcia pomocy połączona z jednym z wyżej wymienionych czynników.
Pomoc:
Nie spuszczać nastolatka z oka.
Natychmiast skontaktować się z innymi dorosłymi odpowiedzialnymi za interwencję, którzy zorganizują konieczną pomoc.
Natychmiast powiadomić rodziców.
Odesłać nastolatka tylko z którymś z rodziców lub z kimś, kto może zapewnić pomoc (bliski krewny, psychiatra...)
Sprawdzić, czy rzeczywiście zapewniono odpowiednią pomoc.
Oto wskazówki postępowania w okresie, kiedy osoba, którą znasz, znajduje się w sytuacji kryzysowej. Są to zasady interwencji, a nie rozwiązywania problemów. Dla osoby wykazującej objawy zagrożenia samobójstwem interwencja jest tylko początkiem. Dalej potrzebuje sposobu na pozytywne rozwiązanie swoich problemów. Dlatego powinieneś skierować ją do właściwego specjalisty, który pomoże taki sposób znaleźć.
Krok pierwszy - zbuduj między wami most
Bądź mocny i bądź oparciem. Mów tonem życzliwym, ale stanowczym.
Silny, stabilny wpływ jest podstawą dla osoby zdesperowanej. Bądź dla niej kimś takim. Kieruj nią i pocieszaj mówiąc takie rzeczy jak:” Słuchaj mnie. Mogę ci pomóc”.
Zaraz, kiedy tylko będzie to możliwe, dostarczaj osobie wzmocnienia pozytywnego za okazanie rozsądku i szukanie pomocy przez skontaktowanie się z tobą. Wyrażaj nadzieją z powodu takiego zachowania i pokaż,że masz prawdziwą chęć spędzania czasu z tą osobą.
Bądź życzliwy, serdeczny, nie osądzaj.
Okazuj zainteresowanie sprawami tej osoby, umiejętność niesienia pomocy i spokojną pewność siebie.
Pokaż, że cię to obchodzi, że jej problem jest dla ciebie ważny.
Zapewnij oparcie emocjonalne w tym, że wiesz, co robisz.
Zrób coś, co pokaże, że jesteś w stanie pomóc.
Kiedy tylko będzie możliwe, dowiedz się jak najwięcej o tej osobie.
Krok drugi - otwórz drzwi i słuchaj
Osoba w sytuacji kryzysowej potrzebuje kogoś, kto jej wysłucha. Użyj zdań „otwierających drzwi”, aby pomóc tej osobie zacząć mówić, a wtedy słuchaj. Nie musisz się dowiadywać, co czuje, ale raczej, skąd się wziął kryzys.
Koniecznie postaraj się zrozumieć problemy, które kryją się za wypowiedziami tej osoby.
Staraj się określić, jaki jest główny problem.
Nie koncentruj się na razie na problemach, tylko je poznaj. Pamiętaj, że ten problem może w rzeczywistości nie istnieć - może to być tylko postrzeganie rzeczywistości przez tę osobę.
Dowiedz się, jakie wydarzenie było bezpośrednią przyczyną kryzysu. Jeśli nie jesteś pewny, zapytaj wprost. Wczuj się w to, co osoba ta czuje w tej chwili.
Krok trzeci - oceń rzeczywistość
Na ile poważne są zamiary skończenia ze sobą? Czy istnieje konkretny plan, czy jest to tylko powracająca myśl?
Dowiedz się, czy masz do czynienia z wysokim stopniem ryzyka, poznają c objawy zagrożenia.
Oceń stopień zagrożenia.
Jeśli to konieczne, skieruj zagrożonego po pomoc do odpowiednich osób.
Nie obiecuj zachowania tajemnicy, to może kosztować ludzkie życie.
Krok czwarty - oceń natężenie
Jak silne są w tej chwili emocje danej osoby?
Oceń, czy ta osoba ma poważne myśli samobójcze, czy jest tylko bardzo wzburzona.
Zanim będziesz chciał poznać więcej faktów, dowiedz się, co ta osoba czuje. Pomóż jej zdać sobie sprawę ze swoich uczuć, okazując słowami zrozumienie.
Nie opowiadaj jej o kimś, kto ma gorzej.
Nie mów:” Wszystko będzie dobrze”. Nie używaj takich sloganów jak:” Weź się w garść”.
Krok piąty - traktuj rozmówcę poważnie
Nie lekceważ ani nie umniejszaj znaczenia słów tej osoby. Bywa, że twój rozmówca minimalizuje swoje trudności, ale pod pozornym spokojem może kryć się ogromne poczucie rozpaczy.
Każda skarga i odczucie wyrażone teraz przez zagrożoną osobę jest dla niej ważne.
Podawaj siebie za przykład tylko wtedy, kiedy chcesz opowiedzieć prawdziwe zdarzenie i tylko wtedy, kiedy ma ono związek z przeżyciami tej osoby. Nie włączaj nagle takich stwierdzeń jak: „Kiedy naprawdę byłem załamany i w rozpaczy...” albo: „Ja też miałem kiedyś wszystkiego dosyć”.
Oddemonizuj myśl o samobójstwie. Powiedz na przykład: ”Ludzie czasem czują się bezradni i tracą nadzieję do tego stopnia, że zaczynają myśleć o skończeniu ze sobą. Jeśli ty też czujesz się w ten sposób, nie znaczy to, że musisz naprawdę tak postąpić”.
Zaufaj swoim podejrzeniom, że twój rozmówca może myśleć o samozniszczeniu.
Krok szósty - zadaj właściwe pytania
Jeśli twój rozmówca ma myśli samobójcze, nie bój się o nie pytać.
Bezpośrednie pytania o samobójstwo, zadane w odpowiednim czasie, rzadko powodują szkodę.
Samo wyłożenie kart na stół i przystąpienie do rozprawy z problemem może mieć wartość terapeutyczną.
Oto pytania, od których możesz zacząć:
Czy ostatnio wszystko wyglądało tak źle, że chciałeś sobie coś zrobić?
Jak chciałeś to zrobić?
Czy masz do tego środki?
Co chciałbyś przez to osiągnąć? Czy mógłbyś to rzeczywiście w ten sposób osiągnąć?
Czy próbowałeś już kiedyś popełnić samobójstwo?
Dlaczego teraz zdecydowałeś się to zrobić?
Co trzymało cię dotąd przy życiu?
Jak sądzisz, co czeka cię w przyszłości?
Gdybyś się naprawdę zabił, chciałbyś, żeby kto cię znalazł?/może to pokazać jakie stosunki i z którymi osobami wpłynęły na decyzję o samobójstwie: „Czy te osoby odczułyby stratę wraz z twoją śmiercią?”/.
Czy sądzisz że wybrana metoda naprawdę spowoduje śmierć /da to pojęcie o wiedzy twojego rozmówcy na temat skuteczności wybranej metody/.
Czy czułeś się już kiedyś w ten sposób? Co wtedy zrobiłeś, żeby sobie pomóc?/pokaże to, jakie źródła swojej siły i innej pomocy osoba ta dawniej wykorzystywała/.
Co robisz w życiu, czego nie chciałbyś robić? Co naprawdę chciałbyś robić? Jakie masz marzenia? /pomóż rozmówcy w ten sposób skupić się na nadziejach związanych z przyszłością, zamiast na problemach przeszłości/.
Jakie masz zalety, talenty, umiejętności, które mogą ci pomóc zrealizować marzenia? /jeśli odpowiedź brzmi: ”żadne”, przeprowadź małą burzę mózgów analizując zalety i potrzeby rozmówcy. Celem jest pokazanie mu jego mocnych stron. Nie istnieje coś takiego, jak sytuacja absolutnie negatywna, trudno jest to jednak dostrzec w stanie kryzysu?.
Krok siódmy - znajdź i zmobilizuj systemy oparcia
Oceń, czy rozmówca ma w sobie siły, które mogą być dla niego oparciem w pokonywaniu kryzysu.
Czy wierzy w coś silnie, czy ma oparcie duchowe?
Czy ma zdrowe mechanizmy racjonalizacji i intelektualizacji, które skuteczna pomoc doradcy może wzmocnić
i podtrzymać?
Czy ma umiejętności twórcze sięgające poza to, co widać w tej chwili?/wspólnie przeprowadzona burza mózgów może pobudzić ten proces twórczy?.
Dowiedz się, kto jest najważniejszą osobą w jego życiu /mającą największy wpływ na jego życie/, czy można się z nią skontaktować, czy będzie pomocna, czy zachowa się wrogo.
Zapytaj rozmówcę o jego system oparcia /przyjaciele, rodzina itp./. Zadawaj pytania typu: ”Kogo chciałbyś mieć teraz przy sobie?” albo „To ważne, żebym cię teraz z kimś skontaktował. Kto to powinien być?”.
Oświadcz, że aby mu pomóc, powinieneś wiedzieć kim są te osoby.
Jego reakcje na pytania pokażą ci, gdzie osoba ta widzi swój system oparcia.
Jeśli to potrzebne, pomóż rozmówcy określić, jakich źródeł pomocy potrzebuje, aby zacząć poprawiać swoją sytuację.
Czy jest ktoś, kto mógłby towarzyszyć twojemu rozmówcy i pomagać mu w okresie kryzysu?
Zapytaj rozmówcę, co trzyma go przy życiu? /mogłeś uzyskać tę informację już przy kroku szóstym/. Jeśli może podać ci jakąś pozytywna przyczynę, będzie to nadzieja, na której możesz się skoncentrować. Zawsze zmierzaj w stronę skupiania się raczej na pozytywach niż negatywach.
Podziel się z własnymi doświadczeniami mówiąc, co pomogło ci w trudnych okresach.
Możesz to zrobić dopiero wtedy, kiedy pomogłeś rozmówcy określić, jakie są przyczyny jego kryzysu. Jeśli za wcześnie zaczniesz mówić o sobie, będzie to sprawiało wrażenie braku zainteresowania jego problemami.
Dzielenie się swoimi doświadczeniami daje osobie przeżywającej kryzys pozytywny model do naśladowania - pokazuje jak można wyjść z kryzysu i iść dalej.
Nigdy nie wymyślaj sytuacji, która nie istnieje. Twój rozmówca na ogół może to dostrzec i stracisz wiarygodność.
Krok ósmy - podejmij działania
Zrób coś konkretnego i namacalnego. Daj osobie zagrożonej coś, czego będzie się mogła uchwycić.
Im bardziej konkretne działanie, tym łatwiej będzie znaleźć w nim oparcie osobie przezywającej kryzys.
Twój rozmówca musi odczuć, że zyskał coś wartościowego w rozmowie z tobą /wartościowego w jego oczach, nie tylko twoich/.
Skoncentruj się na najważniejszej sprawie i zastosuj metody pozytywnego opanowywania problemu, aby uzyskać hierarchię problemów i zaplanować działanie.
Skłoń rozmówcę do podjęcia decyzji, by zrobił coś konstruktywnego w celu zmiany swojej sytuacji.
Zapytaj, co możesz dla niego zrobić, aby poczuł, że sprawy zaczynają się obracać w dobrą stronę.
Pomóż mu skupić się na pozytywach i skłoń do zajęcia pozytywnej postawy.
Jeśli to potrzebne, podejmij inicjatywę i bądź stanowczy. Mów na przykład: ”Będę brać udział w twoim życiu, ale nie w śmierci. Teraz zrobimy to a to”'
Na ile i kiedy tylko będzie to możliwe, odsuń osobę zagrożoną od jej głównych środków samozniszczenia!
Powiedz jej /nie proś/, aby pozbyła się środków samozniszczenia /tabletek, broni itp./. Im mniej będą dostępne, tym bardziej odległa stanie się możliwość popełnienia tego czynu.
Większość osób zagrożonych ma tylko wstępny plan samozniszczenia. Jeśli wyeliminujesz ten plan, sytuacja się często rozmyje aż do punktu, gdy samobójca zechce przyjąć pomoc.
Krok dziewiąty - utrzymaj cel
Kryzys nie koniecznie trzeba uznać za miniony tylko dlatego, że osoba zagrożona twierdzi, że tak się stało.
Osoba ta może początkowo odczuwać niejaką ulgę. Jeśli jednak nie został rozwiązany problem, ulga będzie tylko przejściowa.
Konieczne jest dalsze postępowanie. Upewnij się, że tak się stało.
B. Jeśli jest to potrzebne, spotkaj się z tą osobą kilka godzin po pierwszej rozmowie. Zaofiaruj się jako uważny i zainteresowany słuchacz, zanim zapewnisz jej bardziej oficjalną długoplanową pomoc.
Krok dziesiąty - przekaż pałeczkę
Zapewnij „wyspy oparcia” wokół zagrożonej osoby.
Włącz w to jak najwięcej pozytywnie nastawionych, życzliwych osób - w tym specjalistów.
Natychmiast powiadom osobę zagrożoną o możliwościach skorzystania z takiej pomocy.
W niektórych przypadkach, kiedy osoba zagrożona jest bardzo zagubiona lub niechętna do przyjęcia pomocy, potrzebne może być konkretne umówienie jej ze specjalistą. Dopilnuj, żeby spotkanie się odbyło.
Zawsze dbaj o to, by osoba zagrożona była ciągle otoczona pomocą.
Przebywaj z tą osobą tak długo, jak tylko będzie to potrzebne, ale nie dłużej. Jest to konieczne dla zdrowia psychicznego obojga.