JĘZYKOZNAWSTWO

1. Pojęcie znaku

Znak - to zjawisko fizyczne, percypowane zmysłowo, które odsyła do czegoś innego niż ono samo, które coś znaczy, coś komunikuje.

Znak (wg. Milewskiego) - taki element rzeczywistości, który jest istotny nie ze względu na swoje własne cechy, ale ze względu na relację do innego elementu rzeczywistości, do którego się odnosi

• podstawowe pojęcie nauki o znakach, czyli semiotyki, odnoszące się do wszystkich zdarzeń i rzeczy, które odsyłają do innych zdarzeń i rzeczy;

• znaki oznaczają coś, co istnieje poza nimi. Dzięki tym właściwościom znaki mogą przekazywać pewne treści i służyć komunikowaniu.

• Znak ma fizyczną formę i treść (inaczej: funkcję), czyli znaczenie.

• Znak jest w szczególny sposób dwuelementowy: składa się z elementu oznaczającego i oznaczanego.

2. System i jego struktura

System znaków (kod) - znaki, które wzajemnie warunkują swe istnienie. Jeden bez drugiego nie może istnieć, równocześnie jeden z nich różni się od drugiego i to przeciwieństwo nazywamy opozycją.

3. Definicje języka

(Milewski)

Język - to, co w mowie jest równocześnie społeczne, trwałe i abstrakcyjne.

(Grzegorczykowa)

Język - sposób porozumiewania się za pomocą znaków, będących ciągami dźwięków wytworzonych przez narządy mowne człowieka (a więc znaków fonicznych) i mających charakter umowny, konwencjonalny.

4. Przedmiot badań językoznawstwa

Językoznawstwo - jest nauką o języku. Zajmuje się powstawaniem, rozwojem i funkcjonowaniem języka.

5. Metodologie badań językoznawczych

Strukturalizm Ferdynand de Saussure

• Podstawowa hipoteza: język za system (struktura) znaków (B. de Kurtene)

• Oddzielić język (jako abstrakcyjny zestaw elementów) od konkretnego mówienia

• Język wg. De Saussure'a:

1. Byt abstrakcyjny

2. Byt społeczny

3. Byt stosunkowo trwały

• Mówienie jako realizacja języka:

1. Mówienie konkretne

2. Jednostkowe

3. Momentalne

4. La parole

• Podziały de Saussure'a

1. Język (system)

2. Mówienie (realizacja)

3. La langue

4. La parole

Szkoła praska

Mathesius, Hawranek, Makarowski, Jacobson, Trubieckoj

• Zaakceptowali poglądy de Saussurre'a o systematowości języka

• Strukturalizm praski przerodził się w funkcjonalizm

• Funkcję elementu możemy wskazać stawiając go w opozycji z innym elementem - jednostki, pomiędzy którymi zachodzą opozycje odwrotne należą do tego samego podsystemu języka

• Znaczenie jest punktem wyjścia do badań opozycji, które zachodzą pomiędzy jednostkami systemu fonologicznego

• Struktura językoznawcza bada funkcje, którymi się kieruje nadawca podczas tworzenia tekstu

Szkoła kopenhaska= glossematyka= neostrukturalizm

Louis Hjelmslev

• Zadaniem językoznawstwa jest badanie struktury języka - nauka synchroniczna

• Językoznawstwo ma badać formy wyrażenia (psychicznego obrazu znaku językowego) w jego relacji do psychicznego obrazu rzeczywistości

• Wyróżnia w mowie 2 plany: wyrażanie (tj. forma dźwiękowa), treść

Dystrybucjonizm amerykański

Bloomfield, Sapir, Whorf

• Bada zjawiska językowe na podstawie ich cech zewnętrznych (przede wszystkim dystrybucyjnych)

• Teoria językowa to zbiór zasad, którymi powinien posługiwać się językoznawca w czasie opisywania jakiegoś języka; zbiór procedur odkrywania języka na podstawie zbioru tekstów

• Dystrybucjonizm nie bierze pod uwagę znaczenia wyrażeń językowych w odkrywaniu struktury języka

• Szkoła amerykańska zwraca bardziej uwagę na związki syntagmatyczne, jednak akceptuje tezę, że język jest strukturą znaków

• Znaczenie miało dla Bloomfielda charakter behawioralny

Człowiek postrzega świat poprzez język, a przy tym struktura języka narzuca użytkownikowi sposób widzenia świata

Hipoteza Sapira-Whorfa

Generatywizm


Generatywizm - paradygmat badań nad językiem, w którym wychodzi się z przekonania, że zdania w języku naturalnym powstają w wyniku łączenia lub przekształcania jednostek niższego rzędu.

Model generatywny - generuje nieskończoną ilość zdań przy pomocy skończonej liczby reguł.

Generatywizm uważa, że język ma charakter rekurencyjny - wielokrotne używanie tych samych reguł, słów

Noam Chomsky - gramatyka generatywno-transformacyjna

Gramatykę generatywną, która zawiera w zbiorze swoich reguł transformację(zmianę szyku) nazywamy gramatyką generatywno-transformacyjną. Reguły rządzące gramatyką mają charakter syntaktyczny - pozwalają ze skończonej liczby reguł wygenerować za pomocą tzw. Transformacji nieskończony zbiór tekstów.

Chłopiec idzie > transformacja> Idzie chłopiec

Model generatywny produkował zdania poprawne pod względem syntaktycznym, ale dziwne pod względem semantycznym:

Bezbarwne idee śpią wściekle.

Stąd też po licznych modyfikacjach wyodrębniły się dwie wersje teorii generatywnej”

• Rozszerzona gratyka transformacyjno - generatywna (Jackendoff)

• Semantyka generatywna (Lakoff, McCawley)

Kognitywizm

• Rozwinął się w połowie lat 80.

• Obiektem zainteresowania przestał być sam język jako struktura, a zaczęło nim być użycie języka (komunikacja międzyludzka)

• Połączenie problematyki językowej z problematyką psychologiczną, zwłaszcza z psychologią poznawczą: mechanizmy językowe odbijają mechanizmy poznawcze

• Interdyscyplinarność: konteksty psychologiczne, społeczne, kulturowe

• Zostałz niesiony nakaz ścisłego oddzielania synchronii od diachronii

6. Język jako narzędzie komunikacji

• stanowi dla człowieka klucz do poznania świata:

• pozwala mu ten świat dzielić na elementy poprzez nadawanie im nazw,

• pojmować stosunki między tymi elementami,

• daje możliwość wymiany doświadczeń i wiedzy z otoczeniem,

• zakorzenia go w kulturowej rzeczywistości umożliwiając poznanie zarówno przeszłości jak i współczesności,

• wiąże człowieka z narodem, jego dziejami, przemianami, ze sposobem myślenia, ujmowania świata utrwalonymi w słowach i wyrażeniach.

• stanowi wartość samą w sobie, dzięki pięknu, jakie zawiera się w nim samym i w tekstach budowanych z jego elementów

• póki żyje społeczność posługująca się danym językiem, język ten rozwija się i zmienia wraz z nią

7. Funkcja znaku językowego:

Ludzie komunikują się - porozumiewają się za pomocą znaków, czyli tych zjawisk fizycznych, które na zasadzie przyjętych powszechnie reguł odsyłają do innych przedmiotów i zjawisk już niekoniecznie tylko fizycznych.

Szczególne znaczenie mają dla ludzi znaki językowe zbudowana z określonego znaczenia i przypisywanej temu znaczeniu reprezentacji dźwiękowej, ewentualnie graficznej.

Znaki językowe składają się na język czyli system znaków (pierwotnie dźwiękowych, wtórnie pisanych) służący do porozumiewania się w obrębie danej społeczności.

(Teoria aktów mowy - na kartce.)

---