Bartosz Żabicki
Co to jest autorytet?
Autorytet jest to społeczne uznanie, prestiż osób i instytucji społecznych, oparte na cenionych w danych społecznościach wartościach np. wiedzy, religii, tradycji, bogactwie itp.. Jest on także wartościowany historią i poziomem rozwoju społecznego. Z tym pojęciem wiąże się także termin „władzy prawomocnej”, jako przeciwieństwo władzy opartej na przymusie i sile. Jest to leksykalny termin, określający autorytet. Jednak taka definicja przynajmniej mnie nie wystarcza. Więc postaram się przejść poprzez zadawanie sobie pytań do kompletnego znaczenia tego słowa.
Thomas Gordon podzielił autorytet na dwa rodzaje. Mimo, iż jego książka „Wychowanie bez porażek w praktyce” odnosi się głównie do środowiska domowego, ten podział funkcjonuje w wielu płaszczyznach naszego życia. Jako przykład można tu podać szefa w pracy, polityków i innych ludzi, na których wolę choć przez chwilę jesteśmy „skazani”.
Pierwszy aspekt to autorytet rozumiany jako wiedza, doświadczenie i kompetencje. Mówi się wtedy, że ktoś jest autorytetem w swojej specjalności. Jest on bardziej uświadomiony w dzie-dzinach, przykładowo wiedzy.
Drugi punkt widzenia, to władza, prawo kontrolowania, prawo rozkazywania i moc karania. Przykładem jest tu szef w pracy, władca totalitarny i monarcha (przed wiosną europy).
Jak już mówiłem, leksykalna definicja nie obrazuje dokładnie tego pojęcia. W szczególności, gdy spojrzeć na czasy w jakich żyjemy. Jest to okres liberalizacji myśli i poglądów ludzkich. Dziś można reprezentować sobą wszelkie postawy, byle tylko nie wchodziły w konflikt z prawem. Tak jak do poglądów, mamy i wolną rękę w darzeniu uznaniem innych ludzi bądź postaci fikcyjnych.
Zadam więc pytania: Jakie wartości powinien reprezentować autorytet? Wolność poglądów i ich wygłaszania to rzecz bardzo wartościowa, szczególnie dla osób pamiętających lata PRL-u. Jednak wiążą się z tym i pewne niebezpieczeństwa. Wady wychowawcze i „pomyłki percepcyjne” niosą za sobą wiele zagrożeń, nasilonych w czasach „agresywnych” ekranów. Jednak „percepcyjne” aspekty teraźniejszości opiszę później. Wracając do wartości, jest rzeczą przykrą, iż w dzisiejszym świecie coraz więcej pola oddaję się demagogom, sportowcom, telewizyjnym idolom, oraz piosenkarzom. Często więc sprawdzają się słowa Freuda, które głoszą, iż poważaniem może się cieszyć jedynie osoba, która do końca nie ukazała swego oblicza. Kryją swą ciemną stronę, swój cień, który mógłby doprowadzić do jej kompromitacji. A ich dążenia, to nie danie wzorca postępowania, lecz zdobycie popularności, którą zamiast wykorzystać dla szerszego przekazu, zamieniają na korzyści materialne i władzę.
Jaka zgodność poglądów powinna istnieć pomiędzy autorytetem, a szanującym go człowiekiem? Uważam, że nie ma jakiejś bliżej określonej wartości. Przecież może być to osoba, która ma głęboki wpływ na nasze życie, jak i w jednej z wielu jego dziedzin. Tą głębokość możemy określić my, jak i sam autorytet. Na przykład jedną z naszych zasad może być głoszenie i wyznawanie prawdy, w przypadku, gdy ktoś chce coś zakamuflować. Wtedy naszym wzorem może być Jan Nowak-Jeziorański, jednak nie ma on wpływu na nasze spojrzenie na miłość i rodzinę. Jednak osoba Jana Pawła II, gdy uznana zostanie przez nas za autorytet, ma wpływ na wiele dziedzin, codziennych spraweczek, jak i głębokich sfer uczuciowych. Także możemy uznawać autorytet „częściowy”, a to oznacza zgadzać się z daną osobą lub instytucją, do pewnego stopnia, bądź pewnych dziedzin. Wtedy możemy autorytet szerszego stopnia oddziaływania, pomniejszyć do kategorii ludzkich, z którymi się utożsamiamy.
Czy istnieją jakieś zarysy wiekowe czy kulturowe dotyczące autorytetu?
Osobiście uważam, że nie ma granic dotyczących autorytetu, choć często ludzie zawężają jego pole do wyznawanej wiary, pozycji społecznej i wieku. Czy Świątobliwość Dalajlama jest kimś na kogo nie można się powołać? Nie dość, że jest wielkim uczonym, nauczycielem duchowym milionów ludzi i przywódcą politycznym, to do tego działa na rzecz światowego pokoju, za co stał się laureatem Pokojowym Nagrody Nobla (1989). Nigdy nie zastosował przemocy, bronił praw człowieka, wspierał ludzkie serca i duszę.
Czy wzoru poświęcenia nie może stanowić biedny rolnik z Ułanbator, który haruje po szesnaście godzin dziennie, by wyżywić swą liczną rodzinę. Codziennie rano wstając wcześnie rano, rok po roku czyni to z oddaniem i przeświadczeniem, iż dzięki temu jego dzieci będą żyć. Przecież, niezależnie od jego statusu społecznego i materialnego, mógłby nauczyć niejednego z nas uporczywości i miłości do swej rodziny. Sztuki oddania siebie dla innych. Do tego przykładu należy dodać fakt, iż dzięki globalizacji odległość dziś już nie gra większej roli.
Czy nigdy nikt z nas nie przejął od dziecka, lub osoby młodszej radości z życia. Jak często zagubiliśmy się w biegu życia, a właśnie maleńcy ludzie dodali nam uśmiechu. Pokazują nam często regułę, którą m.in. przedstawił Fromm: nie można się cieszyć z wielkich rzeczy, dopóki nie nauczymy radować się małymi. Dzieci mogą być w ujęciu Gordona autorytetem w swej specjalności- w szczęściu i radości. Przypominają nam cytat Antoine de Saint-Exupery „Każdy z nas był kiedyś dzieckiem, tylko nie każdy o tym pamięta”.
Czy autorytet musiał kiedykolwiek egzystować? To zastanawiające pytanie. Kłócą się tu dwie racje. Wyimaginowany autorytet może przecież przedstawiać swą głębokość, zacne zasady oraz idee na życie. Jednak zawsze można mu zarzucić brak konfrontacji z realizmem, z prawdzi-wymi pokusami, podnietą władzy, bogactwa i sławy. Wiele zależy od kreatora tej postaci, jego przesłania do odbiorcy. Przykładem może być król Artur. Może być on wzorem dla wielu ludzi, nie tylko ze sfer politycznych. Reguły i marzenia Kamelotu są pięknymi wartościami równości, braterstwa oraz obrony godności i pracy ludzkiej. Przyjmuję możliwość, iż życie wg wartości np. literackiego bohatera może być nierealne do wykonania lecz, „człowiek powinien sięgać więcej niż na wyciągnięcie ręki, bo po cóż było by niebo”- powiedział kiedyś Robert Boering,
a dopełnić można to aforyzmem „może chcąc zdobyć gwiazdy, po drodze odkryje księżyc”
Ile można mieć autorytetów i czy w ogóle jest on nam potrzebny? Pierwsza część pytania jest łatwiejsza do odpowiedzi. Można mieć jeden lub wiele, nieograniczoną ilość, jeżeli tylko nie będą się wykluczać. Można użyć zlepków, według wartości pod którymi się podpisujemy. Praktycznie utożsamiać każdego z nich, z pewną dziedziną lub gałęzią życia. Ich sprzeczne poglądy rozstrzygać przez wewnętrzną polemikę. Pamiętając warto o zasadniczej regule- łatwo, nie oznacza dobrze. Czy można żyć bez autorytetu? Ostatnio przeprowadzone sondaże bodajże przez OBOP ukazał, że dziś, szczególnie młodzi ludzie mają wielkie problemy ze wskazaniem swego autorytetu. Jest to poważny problem, który ma wiele przyczyn. Przy dzisiejszym nasileniu informacji jakie panuje, trudno jest odróżnić ludzi dających wzór. Rodzice zagubieni
w konsumpcji nie zawsze wskazują dziecku słuszną prawdę. Nie chodzi mi tu jednak o narzucanie swych wartości, lecz o nauczenie wychowanków odróżniać fikcję i magię ekranu od żelaznych i prawych idei. „Upośledzona” percepcja, pozwala uznać krwawiącego Brusa Willisa
z Uzi i błahym uśmiechem na ustach za wzór męskości i twardości charakteru.
Nie każdy w późniejszym czasie potrafi znaleźć coś odpowiedniego, gdyż jakość już się ukształtował, więc poszukuje kogoś podobnego do siebie, a powinno być przecież odwrotnie. Nie szukać podobieństw, a stawać się podobnymi. Wiele też zależne jest od naszej historii, mentalności i wartości jakie promują mas media. Problem historii polega na tym, iż brak jest nasilenia wiadomości o wielkich i zacnych postaciach przeszłości, które nie walczyły by o pokój, wyzwolenie narodu bądź pobudzenie narodu do walki. A gdzie są ludzie w czasów pokoju? 21% badanych w sondzie na temat polskich autorytetów wskazuje Papieża, reszta głosów jest rozproszona, nie wynosząc innych postaci na znaczące miejsce w naszych myślach.
To o czymś świadczy. Kolejnym aspektem tego problemu jest deptanie, często przez demagogów ludzi wartościowych. Ich krytyka odnosi się wielkich osób, które jak wszyscy, kiedyś popełniają pomyłkę. Tą wpadką często nie jest zejście ze swej drogi, lecz w duchu swych idei, popełnienie błędu „technicznego”. Największym dziwem w większości tych krytyk, jest to, że podnoszą je ludzie kłamliwi, nieuświadomieni i nie posiadający lepszego konceptu, nawet po upływie czasu, na którym powinni się czegoś nauczyć.
Podsumowując, wiemy że autorytet nie jest w dzisiejszych czasach czymś ograniczonym zewnętrznie, wiekiem, religią, narodowością, głębokością, ilościowo oraz realnością. Więc już wiemy czym autorytet nie jest, lecz nie poznaliśmy czym i kim jest dla człowieka.
Jest często drogowskazem, czymś czemu ufamy. Nierzadko pomaga podejmować nam decyzje, co mamy akceptować, a z czym walczyć ile sił. Wskazuje na metody walki, oraz jak i czy przyjmować porażki. Pokazuje dodatkowe spojrzenia na życie i jak je wykorzystać by było godne daru jaki otrzymaliśmy. Często jest podporą, motywatorem i sędzią naszych działań. Jest kimś lub czyś w co wierzymy, na co spoglądamy na każdym zakręcie, na każdej górce i przed jej zdobyciem. Towarzyszy nam także przy zejściu, lecz gdy nam się powiodło idziemy już obok niego. Jest kimś ważnym, a jego istotność zależy od głębokości z jaką w nas wrósł. Każdy z nas sam ją określa, tak jak określa siebie.