Rozwój percepcji i uwagi - ćw. 6., podręcznik
Noworodek :
zdolności sensoryczne :
zmysł równowagi - podniesione kiedy płacze uspokaja się ;
zmysł dotyku - dotknięcie w okolicę ust wywołuje znieruchomienie ;
zmysł smaku - rozpoznaje smak : słodki, słony, gorzki i kwaśny, preferuje słodki ;
zmysł węchu - reaguje na zapach pewnych pokarmów, rozpoznaje zapach matczynego mleka, lokalizuje zapachy, odwraca się od przykrych ;
zmysł słuchu - preferuje dźwięki czyste, odróżnia niektóre wzory językowe (akcenty), odwraca się w stronę dźwięku, preferuje głosy o wysokiej intonacji oraz głos matki ;
zmysł wzroku - ograniczone pole i ostrość widzenia, przygląda się i próbuje śledzić wzrokiem poruszające się obiekty, słabo widzi kolory ale odróżnia czerwony od zielonego, reaguje na zmianę intensywności światła, otwiera oczka w ciemnościach, zamyka w jasnym oświetleniu, dziecko odróżnia płachtę szarą od pasiastej ;
Niemowlak :
koncepcja Gibsona - dziecko od pierwszych dni identyfikuje bodźce, które są ważne dla jego orientacji w otoczeniu, czyli umożliwiają predykcję i rozumienie docierających do niego bodźców ; z czasem dziecko zaczyna różnicować nawet podobne bodźce, dostrzega także tożsamość obiektów (mimo zmiany położenia lub wyglądu zewnętrznego), wykrywa stałe elementy analizy i syntezy spostrzeganych obiektów ( czyli to co łączy i odróżnia poszczególne obiekty) ;
koncepcja Szumana : akt percepcji składa się z dwóch faz : inicjującej (pobudzenie i aktywizacja jednostki przez bodziec ) i finalizującej ( uspokojenie wynikające z osiągniętego efektu poznawczego). Rozwój przebiega przez 3 etapy spostrzegania (każdy ma dwie wyżej wymienione fazy) :
monosensorycznego pierwotnego : powstaje wrażenie na podstawie stymulacji receptorów jednej modalności zmysłowej ;
polisensorycznego : powstaje wrażenie na podstawie stymulacji receptorów różnych modalności zmysłowych ;
monosensorycznej wtórnej : powstaje umysłowy obraz przedmiotu od którego pochodzą bodźce (np. grzechotki) na podst. stymulacji receptorów jednej modalności zmysłowej (czyli np. tylko tego jak grzechocze) ; - więcej szczegółów w tabeli w podr. na str. 59-zapraszamy
czynności eksploracyjne : występują przy zetknięciu się z nowym bodźcem lub sytuacją, prowadzą do zaspokojenia potrzeb poznawczych.
Piaget : Pojawiają się w stadium inteligencji senso-motorycznej a o ich obecności świadczą : stosowanie wielu schematów czynnościowych do jednego przedmiotu oraz modyfikowanie czynności w celu wykrycia różnych właściwości przedmiotów.
Szuman : odróżnia je od działań badawczych ( krótkich, którym towarzyszą emocje negatywne) nastawionych na cel, pozwalają zdobywać inf i doświadczeń poznawczych, wzbudzają zainteresowanie nowością, poszukiwanie nowych sposobów działania, tworzą dynamiczne powiązania między spostrzeżeniami.
2 rodzaje środków wykorzystywanych przy eksplorowaniu obiektów wg Szumana :
przekształcająco - odtwarzające : pozwalają odkryć dotąd niezauważone własności przedmiotów ;
klasyfikujące - rozpoznawanie obiektów związane z ich przynależeniem do jakiejś szerszej kategorii ;
Kaiser : eksploracja może być skierowana na ludzi lub obiekty fizyczne w zależności od tego jak często występują one w środowisku dziecka ;
Bowlby : podstawę badawczej aktywności dzieci stanowią ich dobre relacje emo z opiekunami ;
Większe kompetencje eksploracyjne, oraz inicjatywa i aktywność badawcza są u dzieci których matki stosują różne strategie skupiające uwagę dziecka (lepsze fizyczne niż werbalne) ; Badanie przez dziecko otoczenia za pomocą słów dopiero po 2 roku ;
Astington : eksploracja rozpoczyna proces odkrywania umysłu, następuje to stopniowo, a jego przejawami są : uśmiech społeczny (3 mies.) różnicowanie ekspresji emocji podstawowych (5 mies.) lęk społeczny ( 7 - 8 mies.) zabawy „daj - masz” - podst. intencjonalnej komunikacji (9 mies.), poprzez które dziecko postrzega innych jako istoty myślące i czujące. Poprzez to dziecko zaczyna odróżniać ludzi od przedmiotów co stanowi zalążek dziecięcej teorii umysłu ;
zmysł wzroku : w 1 - 3 mies. dziecko dostrzega nie tylko szczegóły ale i organizację obrazu. Do ok. 3 mies. dziecko widzi tylko przedmioty oddalone od niego o ok. 21 cm. Wiąże się to z nieprawidłową akomodacją soczewki. w 3 mies. odróżnia 4 kolory, preferuje żółty i czerwony nad zielony i niebieski. W 3 - 5 mies. pojawia się widzenie głębi (w pełni rozwija się w 13 dzięki widzeniu stereoskopowo-binokularnemu , konwergencji ), występują ruchy sakkadowe gałki ocznej (skakanie z obiektu na obiekt) jak u dorosłego, początkowo niemowlak wykonuje serię takich ruchów, płynne od 2 mies. Dziecko skupia wzrok na obrzeżach obiektu, następnie na środku, poszukuje wyróżniających się cech, patrzy dłużej na twarze uśmiechnięte lub mówiące, ok. 12 mies. widzi tak ostro jak dorośli ;
percepcja ma charakter intermodalny tzn. modalności są powiązane już od urodzenia;
wiek poniemowlęcy :
nic nie ma w podręczniku, percepcja dziecka najwyraźniej okresowo zanika (Kielar - Turska i Białecka - Pikul :D ).
Średnie dzieciństwo :
czynności eksploracyjne : poziom eksploracji zależy od uczenia i adaptacji w otoczeniu ; Pomoc dorosłych pobudza do eksplorowania dzieci z niskim poziomem ale rozprasza te z wysokim. Czynności spontaniczne przeważają nad ukierunkowanymi przez dorosłych, pod koniec okresu eksplorowanie w postaci stawiania hipotez.
rozpoznawanie literek : w 3 - 4 roku odróżniają pismo od tego, co pismem nie jest (np. od pieczonego kurczaka i butów :D ). Mają problemy z literkami podobnymi np. „E” i „F” , i literkami w odbiciu lustrzanym „p” i „g”. Do 7 - 8 roku wiele liter piszą w lustrzanym odbiciu.
Kopiowanie figur geometrycznych i liter : 3 lata - kopiują koło, 3 - 4 lata - krzyżyk, 4 - 5 lat - szyny, 5 - 6 lat - kwadrat, 6 - 7 lat - trójkąt i spirale, 4 - 6 lat - umiarkowane kopiowanie kształtów literek ;
wielkość i proporcja przedmiotów : dzieci nie rozumieją wielkości i proporcji przedmiotów, zwłaszcza zmian wielkości przedmiotów wraz z odległością ;
rozróżnianie barw i odcieni wzrasta - dzieci poprawnie nazywają kolory, zwłaszcza podstawowe ;
wzrasta wrażliwość słuchu muzycznego i rozpoznawania melodii, 3 - 4 rok - imitowanie słyszanych melodii, ale tonacja i rytm dopiero w 5 roku. Wzrasta słuch fonemowy (umiejętność identyfikowania słuchowego różnicowania dźwięków mowy - fonemów - i słów dzięki dostrzeganiu cech odróżniających jedną głoskę od drugiej ), niezbędny do nauczenia się czytania i pisania (i w przyszłości włamywania się do sejfów :D ). Łatwe dla dzieci są do wymówienia słowa złożone na przemian ze spółgłosek i samogłosek ( np. tata, waza, fenomenolog ). Do 6 roku trudność z wymówieniem po sobie (np. trawa), od 6 roku dają radę ze zbitkami (3 i więcej - zgrzyt, kształt, wschód, brzdęk, grzmot, trzcina)
orientacja w czasie : dziecko ujmuje czas subiektywnie (egocentryzm czasowy), obiektywizacja pojawia się wraz z opanowaniem miar czasu (Piaget - ok. 12 mies.), orientacja zaczyna się od większych przedziałów czasowych pory roku, miesiące) na zasadzie przeciwieństw (zima - lato, dzień - noc).
3 - 6 rok : różnicowanie czasu trwania czynności codziennych ;
od 4 roku - uświadomienie sobie kolejności zdarzeń ;
Clark wyróżnia 6 stadiów wyrażania relacji czasowych : 1. krótkie zdania opisujące w porządku chronologicznym ; 2. zdania złożone współrzędnie (i, następnie, więc) ; 3. zmiana kolejności zdań - złożone podrzędnie ( 2,5 - 3 lata) ; 4. zdania współ i podrzędnie złożone, ale brak chronologii (??) ; 5. wiele różnych konstrukcji podrzędnych, wiązanie relacji czasowych z przyczynami ; 6. szyk opisywania koresponduje z porządkiem chronologicznym ;
W 3 roku dziecko rozumie „wczoraj” i „dziś”, w 4 roku odróżnia „wczoraj” od „jutro” ; łączą „nigdy” z negacją ; w 4 - 6 roku rozszerza pole znaczeniowe słowa „czas” ; 6 - letnie dzieci rozumieją nieprzerwane trwanie, np. „nie mam czasu” ;
orientacja w przestrzeni : zależy od : koordynacji zmysłowej, zdobycia poczucia stałości otaczających obiektów, rozwoju zdolności manipulacyjnych i lokomocyjnych, opanowania nazw odnoszących się do relacji przestrzennych ; w przedszk. rozpoznawanie miejsc i opowiadanie o nich, opisując przy użyciu relacji jednego przedmiotu do drugiego obiektywne kodowanie przestrzeni), do siebie przedmioty odnoszą tylko w nieznanych pomieszczeniach (egocentryczne kodowanie przestrzeni - prawdopodobnie pozostaje do końca życia). Przestrzeń poznawana przez działanie, mają trudności z określeniem płaszczyzny poziomej typu „przód - tył” i trójwymiarowej. Rozumieją niektóre relacje, ale nie potrafią się nimi poprawnie posługiwać.
Późne dzieciństwo :
uwaga : ukierunkowany przegląd bodźców scanning), eliminacja szumów, zahamowanie działań impulsywnych, selekcja i kontrola zachowań właściwych. Do 5 roku uwaga ma charakter mimowolny, skupia się na tym co wyraziste, atrakcyjne i intensywne, w 5 - 7 roku zaczyna być kontrolowana przez wewnętrzne regulatory poznawcze ( np. przeszukiwanie selektywne) - wynik dojrzewania układu nerwowego i uczenia. Z czasem uwaga staje się coraz bardziej elastyczna, systematyczna i mniej egocentryczna, zaczyna mieć charakter poznawczy (dziecko wie na co i kiedy ją zwrócić).
Wczesna adolescencja :
procesy informacyjne (percepcja, uwaga, pamięć) stają się szybsze, spostrzeżenia dokładniejsze, wielostronne i ukierunkowanie - okres najwyższej wrażliwości zmysłów. Uwaga jest dowolna ( a nie mimowolna).
monitoring kognitywny : obserwacja i analiza własnego umysłu, wiąże się z powstawaniem koncepcji własnego siebie.