Roztwory etanolowe
Tradycyjnie roztwory te nazywa się spirytusowymi. FP IV wyróżnia spirytusy lecznicze ( spirituosa medicata), które definiuje się jako roztwory przyrządzane z etanolem o stężeniu powyżej 40º.
Etanol jest bezbarwny, łatwopalną cieczą o charakterystycznej woni i smaku. Na powietrzu pali się słabo widocznym niebieskawym płomieniem. Miesza się z wodą w każdym stosunku. Etanol otrzymywany jest na drodze fermentacji alkoholowej przez rozkład węglowodanów pod wpływem enzymów wytwarzanych przez drożdże z wytworzeniem alkoholu etylowego i dwutlenku węgla.
C6H12O6 -> 2C2H5OH+ CO2
Etanolem absolutnym nazywamy etanol 100% a do jego otrzymywania stosowana jest destylacja azeotopowa w układzie : benzen- etanol- woda . W recepturze aptecznej stosowany jest etanol 95º i jego rozcieńczenia. Wszystkie rozcieńczenia powinny być oznaczone stopniem, jedynie spirytus 70º może być oznaczony jako spirytus vini dilutus .
Wśród spirytusów leczniczych wyróżnia się spirytusy aromatyczne , które stanowią roztwory olejów eterycznych , które otrzymuje się poprzez rozpuszczenie olejków eterycznych w etanolu. Spirytusy te są wykorzystywane jako środki poprawiające smak i zapach lub jako preparaty do nacierań.
Spirytus kamforowy - ( camphorae spiritus ) - jest etanolowym roztworem 10% kamfory. Wykonuje się przez rozpuszczenie kamfory w etanolu 95º i uzupełnia wodą . spirytus kamforowy stosuje się do nacierań, jako środek powodujący miejscowe rozgrzewanie i przekrwienie skóry. Posiada właściwości antyseptyczne.
Krople anyżowe- ( ammoni spiritus anisatus) jest to preparat uzyskiwany przez rozpuszczenie olejku anyżowego 2% w etanolu 95º a następnie dodanie tej mieszanki do roztworu zawierającego chlorek amonu rozpuszczony uprzednio w wodzie. W celu usunięcia nie rozpuszczonej części kropli anyżowych dodaje się talk i wstrząsa, pozostawia do odstania przez ok. 10 min i sączy przez suchy sączek z bibuły do suchej butelki. Jeżeli przesącz będzie nadal mętny to należy go ponownie przesączyć przez ten sam sączek ( sączenie głębinowe- talk tworzy dodatkową warstwę sączącą ). Talk ułatwia tu zdyspergowanie olejku w otrzymanej mieszaninie oraz absorbuje jego nadmiar na swojej powierzchni. Preparat wykazuje działanie wykrztuśne, jest składnikiem popularnej mieszanki Mixtura pectoralis .
Spirytus Angelicae compositus- jest preparatem złożonym w skład którego wchodzą oleum Angelicae, oleum junniperi ( olejek z jałowca ), oleum Valerianae ( olejek z kozłka lekarskiego ) .
Stosowany jest wewnętrznie przy niestrawnościach. Może być również stosowany zewnętrznie do nacierań przy nerwobólach.
Spirytus lavenduale - spirytus lawendowy, stosowany do wcierań jako drażniacy i rozgrzewający przy nerwobólach.
Spirytus synapis- spirytus gorczyczny- stosowany j.w.
Spirytusowe preparaty galenowe podawane przez FP
Solutio jodi spirituosa ( jodyna )- jest to roztwór 3%roztworu jodyny , 1% KJ w etanolu 95º. Jod jest obecny w roztworze, dość dobrze rozpuszcza się w etanolu, jednak roztwór taki ma ograniczoną trwałość. Jod w reakcji z wodą tworzy jodowodór i kwas podjodowy, który z kolei utlenia etanol do aldehydu i kwasu octowego. Jodowodór działa drażniąco , dlatego też w celu zwiększenia trwałości preparatu wprowadza się jodek potasu. W wyniku reakcji jodu cząsteczkowego z anionem jodkowym powstaje stosunkowo trwały anion trój jodkowy . powstały układ zapobiega tworzeniu się wiekszych ilości jodowodoru. Jodek potasu pełni tutaj role solubilizatora , gdyż gwarantuje trwałość powstałego roztworu blokując możliwość uwolnienia się jodowodoru. Trwałość jodyny została ustalona na 2 tygodnie , po tym czasie stężenie jodowodoru wzrasta do ok. 0,2%, przy którym ma on działanie drażniące. Jodyna ma wygląd ciemnobrunatnej , przeźroczystej cieczy, jest to lek stosowany w celu odkażania ran.
Solutio jodi spirituosapro usu interno ( spirytusowy roztwór jodu do użytku wewnętrznego)- monografia znajduje się tylko w FP IV- jest to 10%roztwór jodu otrzymywany przez rozpuszczenie w etanolu 95º. Ze względu na brak stabilizatora pojawia się jodowodór. Jego stężenie tu również nie może przekroczyć 0,2 % dlatego preparat ten jest ważny przez 15 dni. Spirytusowy roztwór jodu do użytku wewnętrznego podaje się doustnie w terapii jodowej w chorobach tarczycy.
Spirytus salicylatae ( spirytus salicylowy )- jest to 2% roztwór kwasu salicylowego w 70º alkoholu etylowego i wody. Tradycyjnie stosowany jako antyseptyk do odkażania ran, chociaż jego wpływ np. na ludzką skórę może być drażniący, dlatego zaleca się do dezynfekcji ran stosować raczej roztwór czystego etanolu.
Spiritus formicicus ( spirytus mrówczany )- jest mieszanina kwasu mrówkowego z etanolem 95º iż wodą. Działa drażniąco na skórę, powoduje przekrwienie, drażni zakończenia nerwów czuciowych. Stosuje się go do nacierań przy bólach reumatycznych. Nie należy wykonywać tego preparatu w większych ilościach ponieważ jest to preparat nietrwały - nastepuje estryfikacja ( w reakcji kwasu mrówkowego z etanolem powstaje mrówczan etylu), dlatego wykonuje się go ex tempore .
Oleje i roztwory olejowe
olejowy, linolowy, arachidowy. Oleje dzielimy ze względu na pochodzenie: oleje roślinne i zwierzęce( tran). Oleje - są to estry glicerolu i wyższych kwasów tłuszczowych wśród których są zarówno kwasy nasycone i nienasycone. Do kwasów tworzących estry zaliczamy kwasy: stearynowy, palmitynowy,
Oleje roślinne otrzymuje się z roślin oleistych. Jako rozpuszczalnik roślin oleistych stosuje się oleje: arachidowy, sojowy, rzepakowy, słonecznikowy, bawełniany i lniany. Oleje rozpuszczają się w większości rozpuszczalników organicznych, szczególnie łatwo w eterze, nie mieszają się z wodą. Oleje są bardzo wrażliwe na czynniki powodujące hydrolizę i utlenianie. Pod wpływem wody, temperatury, światła i katalizatorów ulegają hydrolizie z wydzieleniem wolnych kwasów tłuszczowych. Równocześnie przebiegają reakcje tworzenia nadtlenków i polimeryzacji. W wyniku rozerwania wiązań w nienasyconych kwasach powstają krótko łańcuchowe aldehydy i kwasy o przykrym zapachu ( tworzą się ketokwasy ) co jest określane jako jełczenie olejów.
Szczególne wymagania co do czystości posiadają oleje stosowane do użytku pozajelitowego, używane jako rozpuszczalniki substancji nie rozpuszczalnych w wodzie np. witamin ADEK i hormonów steroidowych. W celu prawidłowego zabezpieczenia olejów przed jełczeniem powinno przechowywać się je w niskich temperaturach, w naczyniach całkowicie wypełnionych i szczelnie zamkniętych, co ogranicza kontakt oleju z powietrzem i wilgocią. Trwałość olejów określa się liczbą kwasową ( jest miarą hydrolizy) i liczbą nadtlenkową ( jest miarą jełczenia ).
Oleje galenowe
Oleum ricini ( olej rycynowy)- olej stosowany jako rozpuszczalnik kwasu salicylowego, balsamu peruwiańskiego. służy do produkcji mazideł, mydła oraz plastrów. Ze względu na zwiększoną trwałość w stosunku do innych roztworów olejowych wykorzystywany jest również w recepturze kropli ocznych jako rozpuszczalnik . jego wadą jest duża lepkość powodująca zaburzenia widzenia przy wkraplaniu do oczu. Olej rycynowy stosowany doustnie wykazuje działanie przeczyszczające.
Oleum repae ( olej rzepakowy )- należy do olejów półschnących ze względu na małą stabilność stosuje się oleje pół syntetyczne pod nazwą Mygliole 312 , zawierające kwasy tłuszczowe nie rozgałęzione o długości łańcucha węglowego 8-12 atomów C . charakteryzują się większą trwałością ze względu na brak nienasyconych wiązań. Stosuje się je w preparatach wymagających dłuższego okresu trwałości , w kremach, w kroplach do oczu ( nie zaburzają widzenia ).
Oleum medicinalia ( oleje lecznicze )- są to roztwory lub zawiesiny substancji leczniczych w olejach roślinnych lub mineralnych. Dzielimy je na :
oleje uzyskiwane przez rozpuszczenie substancji w odpowiednim oleju np. oleum camphoratum- olej kamforowy jest to 10% roztwór kamfory w oleju rzepakowym. Preparat ten wykonuje się przez rozpuszczenie kamfory w łaźni wodnej w oleju rzepakowym w zamkniętej butelce w temp 40ºC aby nie dochodziło do utleniania kamfory. Po rozpuszczeniu roztwór należy przecedzić przez gazę . lek ma działanie rozgrzewające wywołuje miejscowe przekrwienie. W recepturze może występować oleum camphoratum fortinum 20% ( olej kamforowy wzmocniony ).
Oleum salicylatum 10% - olej salicylowy - jest to olej salicylowy występujący w recepturze służący do sporządzania roztworów 1-5 %. Wykonuje się go na oleju rycynowym i rzepakowym jednakże oleje te mieszają się z olejem salicylowym w innych stosunkach
w oleju rycynowym 1: 10
w oleju rzepakowym 1:80
oleje które uzyskujemy przez zawieszenie substancji leczniczej w oleju.
Oleum zinci oxydatum ( olejek z tlenkiem cynku )- jest to zawiesina przygotowywana przez zawieszenie w równych częściach tlenku cynku w oleju rzepakowy lub arachidowym. Wykonuje się ją przez dodawanie porcjami oleju do odważonego ZnO. Olejek z tlenkiem cynku stosowany jest przy odleżynach ze względu na działanie ściągające.
oleje otrzymywane drogą ekstrakcji surowca roślinnego w oleju ( olea infusa ).
Oleum hyperici ( olejek z dziurawca )- surowiec roślinny skrapia się z etanolem, zalewa olejem i ogrzewa 2-3 godz. Preparat wykazuje działanie przeciwzapalne przy zapaleniach skóry.
Oleum hyoscyami ( olejek lulka czarnego )- preparat wykonuje się przez ekstrakcję olejem liści lulka czarnego . stosuje się do nacierań w bólach mięśni i stawów