2. Architektura starożytnej Grecji.
Ściany świątyń wznoszono z gładkich obrobionych ciosów. Warstwy układanego kamienia były wyrównane do poziomu. Spoiny dopasowano jak najściślej, aby były mało widoczne. Początkowo jako materiału budowlanego używano drewna. W konstrukcjach okresu staroarchaicznego oprócz drewna spotyka się także glinę, cegłę z wysuszonej gliny i kamieni. W starożytnej Grecji nie stosowano zaprawy a duże kamienie łączono żelaznymi poziomymi klamrami. Grecy ukształtowali formy trzech podstawowych porządków :
dorycki - charakteryzuje się dużymi wymiarami kolumn o surowym kontuarze. Jest to porządek, w którym kolumny nie mają bazy i stoją bezpośrednio na stylobacie, są proste w rysunku jak i konstrukcji.
Joński - reprezentuje formę subtelniejszą i finezyjną, ozdobniejszy kształt, bogatszy i delikatniejszy rysunek. Jest on zdecydowanie smuklejszy od porządku doryckiego. Belkowanie jest lżejsze w rysunku, mocniej dekorowane.
Koryncki - jest jeszcze bardziej rzeźbiarski i dekoracyjny niż porządek joński. Zdecydowana różnica występuje w rysunku głowicy, która ma kształt kielicha uformowanego z ustawionych w dwóch rzędach liści akantu.
Zabytki starożytnych Aten podzielone były na trzy główne zespoły:
najważniejszy Akropol z Partenonem i budowle u stóp wzgórza - m.in. teatr Dionizosa, pomnik Lizykratesa,
pozostałości 2 rynków (tj. greckiego - Agory i rzymskiego z Wieżą Wiatrów)
dzielnica garncarzy Keramejkos i wielka nekropola. - grupa budowli na miejscu dzielnicy Hadrianopolis (m.in. świątynia Zeusa Olimpijskiego).
W drugiej połowie V w. Ateny pod rządami Peryklesa stały się głównym ośrodkiem sztuki, działali tu wybitni architekci. Natomiast w IV w. zapoczątkowano monumentalizację architektury użytkowej (teatry, stadiony), powstawały budowle sakralne i świeckie (hotele
w Olimpii, arsenał w Pireusie).
Akropol (akros - "najwyższy" i polis - "miasto") - w starożytnej Grecji osiedle, miasto lub jego część znajdująca się na wysokim wzgórzu, cytadela z pałacami i świątyniami. Pierwsze akropole pojawiły się w drugiej połowie II tysiąclecia p.n.e. w miastach kultury mykeńskiej. W późniejszych założeniach z okresu klasycznego funkcja obronna zanikła i akropol służył głównie celom kultowym. W okresie hellenistycznym nastąpiło zróżnicowanie funkcji - jedne miasta budowały akropol włączony w system obronny miasta, podczas gdy w innych przeznaczano go na budowle służące wyłącznie celom reprezentacyjnym.
Najsłynniejszym akropolem jest akropol ateński. Inne znane akropole znajdują się m.in. w Mykenach, Tebach, Argos, Koryncie, Priene i Pergamonie.
Akropol Ateński:
Partenon, świątynia zbudowana z inicjatywy Peryklesa w latach 447 p.n.e.-432 p.n.e., na cześć bogini Ateny, patronki miasta. Została zaprojektowana w porządku doryckim. Dzieła rzeźbiarskie zaprojektował Fidiasz, uważany za najwybitniejszego rzeźbiarza starożytnej Grecji. Wewnątrz świątyni stał gigantyczny posąg Ateny ze złota i kości słoniowej, najprawdopodobniej wyrzeźbiony osobiście przez Fidiasza;
Erechtejon - świątynia w porządku jońskim zbudowana na cześć bohatera Erechteusza, poświęcona Posejdonowi i Atenie;
Apteros (Nike bezskrzydła) 450 p.n.e.-421 p.n.e., - świątynia Nike w stylu jońskim; typ świątyni- amfiprostylos (dwustronna kolumnada) czterosłupowy;
Propyleje (Propyleie) - budowla wejściowa.
Pinakoteka zbiór obrazów, dzieł sztuki, magazyn, skarbiec
3. Architektura starożytnego Rzymu.
Architektura rzymska ukształtowała się w znacznej mierze pod wpływem architektury hellenistycznej i architektury etruskiej. Pierwsze rzymskie świątynie powstały podczas panowania etruskich królów, to wtedy Rzymianie nauczyli się odlewać brąz, wypalać terakotę, poznali konstrukcje łukowe i sklepienia. Wpływom greckim Rzymianie zawdzięczają zaś porządek koryncki, sami wykształcili porządek kompozytowy.
Wynalezienie cementu produkowanego z wapna i popiołów wulkanicznych, wody i drobnych kamieni pozwoliło na opanowanie techniki wyroby zapraw, tynków. Opanowana w II w. p.n.e. umiejętność wypalania cegły przyczyniła się do przełomu w sztuce rzymskiej. W tym czasie (przed okresem cesarstwa) zakładane miasta miały siatkę ulic przecinających się pod kątem prostym, brukowane ulice, kanalizacje. Domy budowane były w oparciu o wzory greckie, posiadały atrium i perystyl, budowane też wille, a w miastach powstawały kamienice czynszowe (tzw. insula) mieszczące sklepy i warsztaty na parterze, mieszkania na wyższych kondygnacjach. Z tego okresu zachowały się drogi i akwedukty (np. via Appia i Aqua Appia), urządzenia kanalizacyjne (Cloaca Maxima), mosty (Most Fabrycjusza w Rzymie), budowle użyteczności publicznej: kuria, bazylika, termy, cyrki (np. rzymski Circus Maximus). Przykładem budownictwa sakralnego była nie zachowana świątynia Jowisza Najlepszego Największego, zbudowana w porządku toskańskim.
Okres republiki, to rozwój urbanistyki i architektury. Miasta otaczano murami obronnymi z bramami, wieżami, rozbudowano akwedukty i system kanalizacyjny. Przebudowano Rzym (Pole Marsowe, Forum Romanum. Wzdłuż dróg powstawały nekropolia. Powstały mauzolea, np. Mauzoleum Hadriana, katakumby. Budowano okazałe pałace (Złoty Dom Nerona, pałac Flawiuszów). Powszechniejsze stało się stosowanie kopuł - Panteon w Rzymie. Budowle powszechnego użytku też przybrały monumentalne rozmiary, np. amfiteatr Koloseum (notabene amfiteatr był czysto rzymskim wynalazkiem), teatry, termy Karakalli. Powstawały też łuki triumfalne. Na podbitych terenach zakładano stałe obozy wojskowe (castrum romanum), które dały początek licznym miastom. Architektura rzymska wywarła duży wpływ na rozwijającą się architekturę wczesnego chrześcijaństwa i bizantyjską.
4. Porównanie starożytnej Grecji i Rzymu na przykładzie Partenonu i Panteonu.
Partenon - zbudowany w zgodzie z porządkiem doryckim, jest uważany za najdoskonalszy jego przykład, niemniej w świątyni znajdują się elementy porządku jońskiego, tj, 4 jońskie kolumny w pomieszczeniu zachodnim oraz tzw. fryz panatenajski znajdujący się na ścianach celli. Partenon zbudowano z białego marmuru pentelickiego. Świątynię otacza kolumnada złożona z 46 kolumn (po 17 na dłuższych bokach i po 8 na krótszych). Ściany świątyni ozdobiono ciągłym fryzem jońskim (tzw. fryz Panatenajski). Długość fryzu umieszczonego na ścianach zewnętrznych wynosi 160 m a na ścianach wewnętrznych 60 m. Przyczółki Partenonu zdobiły płaskorzeźby nawiązujące do narodzin Ateny (tympanon wschodni) oraz do sporu pomiędzy Ateną i Posejdonem o panowanie nad Atenami (tympanon zachodni). Ściana południowa (najlepiej zachowana) to ilustracja walk Lapitów z centaurami, ściana zachodnia przedstawia walkę Greków z Amazonkami, ściana wschodnia ukazuje zmagania bogów z Gigantami, na ścianie północnej pokazano sceny ze zdobycia Troi.
Panteon - okrągła świątynia na Polu Marsowym, ufundowana przez Hadriana w roku 125, swego czasu największa na świecie budowla kopułowa. Panteon jest rotundą o o średnicy 43,3 m i takiej samej wysokości. Przed wejściem do świątyni znajduje się dobudowany trzyrzędowy portyk 16 kolumn w porządku korynckim, z czego 8 ustawionych jest w pierwszym rzędzie. Wieńczy go tympanon, pod którym widnieje inskrypcja: M AGRIPPA L F COS TERTIVM FECIT. Wysokość portyku wraz z tympanonem wynosi 25,0 m. Kopuła budowli odlana jest z betonu z centralnym otworem (oculusem) o średnicy 9,0 m, jedynym otworem oświetlającym wnętrze. Ponieważ otwór nie ma przykrycia, podłoga na środku jest lekko wklęsła z odpływem do zbierania deszczu. Wewnątrz znajdują się rzeźby z brązu. Wnętrze jest imponujące i zarazem niezwykle harmonijne. Prostokątne kapliczki i półkoliste nisze przeplatają się ze sobą.
1