HISTORIA SZTUKI WSPÓŁCZESNEJ POLSKIEJ, WYKŁAD I, 6.10.11
Współczesność obowiązuje po roku 1945.
Po '45 roku, który to rok jest cezurą historyczną, bardzo silną, ale nie można zacząć dyskursu od '45 roku, gdyż opisywalibyśmy tylko część zjawisk.
Cofamy się do lat 30-tych - rok 1939: wybuch kryzysu ekonomicznego, artyści, którzy na nowo chcą zdefiniować swoją rolę w społeczeństwie. Co zaczyna się kształtować w życiu artystycznym w Polsce, w latach 30tych. pojęcie tradycji artystycznej, ukazuje napięcie między ujęciem synchronicznym, a diachronicznym. Zjawisko kształtującego się, czy sięgającego roku około 1914 roku, tradycja awangardowa. Rodząca się wówczas w środowiskach młodych uczniów Pankiewicza, studiujących malarstwo postimpresjonistyczne, tradycja kolorystyczna, która kształtuje się w latach 30-tych, oraz trzeci nurt, który będzie bardzo silny w latach 30-tych będzie nurt, który można określić, jako tradycja rodzima, narodowa, tradycja koncentrująca się w kręgu warszawskiej ASP, Rytmu, spółdzielni Łat. Sztuka, która odpowiada na potrzeby odrodzonego państwa, która odwołuje się do tradycji ludowej, do formuł realistycznych, opisowych, która nie stroni od zaangażowania politycznego.
Te czynniki tworzą synchroniczny układ wobec siebie. Tradycja awangardowa będzie sięgała ku sformułowaniom awangardy konstruktywizmu. Przede wszystkim - Kobro, Strzemiński, Winkler, Hiller. To środowisko jest skoncentrowane w dwóch ośrodkach - Łódź i Warszawa, z przewagą architektów w warszawie. Konstruuje koncepcję dzieła autonomicznego, asemantycznego, silnie się odwoływała do tendencji konstruktywistycznych. W tym obszarze znajdą się w latach 30-tych artyści, którzy będą aktualizowali wątki. Lwowski Artes przede wszystkim. W końcu lat 30-tych ten wątek się pogrubia, to będzie środowiska grupy krakowskiej, Jaremianka, Osostowicz. Środowisko młodych, którzy awangardę widzą w społecznej funkcji sztuki, która bardzo rezonuje wobec sytuacji zewnętrznej. Te środowiska awangardowe łączy wspólna koncepcja dzieła autonomicznego, oryginalnego, zbudowana na modernistycznych pryncypiach. Łączy ich wizja artysty w społeczeństwie.
Wyraźne, sprecyzowane środowisko uczniów Pankiewicza - Jan Cybis, Waliszewski, Nacht - Samborski. Po powrocie z Paryża, gdzie studiują przede wszystkim Bonarda, post-impresjonistów, formułują koncepcję „malarskiego malarstwa” - obraz, który jest rozstrzygany srodkami malarskimi. Ta koncepcja stanie się takim zasadniczym wkąłdem tego środowiska do tego zróżnicowanego układu tradycji. Kapiści i ich tradycja kolorystyczna, odnosi się do uniwersalnych elementów, jakie ma do dyspozycji malarz, ale akcentuje prymat rozstrzygnięć kolorystycznych, stąd też u kolorystów uchylony jest wątek tematyczności, gdyż trzeba rozstrzygnąć obraz w obszarze koloryzmu - martwa natura staje się centrum zakresu tematów. I koloryzm i awangarda budują dość podobne w ostatecznych skutkach koncepcje obrazu. Te środowiska wszystko dzieli - język artystyczny, ale gdzieś spaja koncepcja dzieła autonomicznego. W obszarze tradycji rodzimej mamy problem celu sztuki, służby obrazowości, narracji, realizmu. Problemy, które nie miały znaczenia dla awangardy przy ich założeniu dzieła.
Rok 1939 przecina te wątki tradycji, ale ich nie unieważnia. Pytanie o rolę cezur historycznych. Następuje dekompozycja życia artystycznego. śmierć, zniszczenie, zagłada, przemieszczenie w nowych granicach. Coś, co nie narusza układu tradycji artystycznych.
Jan Cybis, związany i wiodący w środowisku kolorystycznym artysta, pisze program nauczania na reaktywowanej warszawskiej akademii sztuki pięknych. Malarstwo staje się sztuką główną, z całym procesem pedagogicznym, który służy takiemu rozstrzygnieciu kolorystycznemu obrazu, jakie zostało skonstruowane w latach 30-tych. podobnie się dzieje w Krakowie, we Wrocławiu, gdzie w kręgu mniej znanych artystów, mamy wyraźną dominację środowisk kolorystycznych. Podobnie rzecz wyglada w odniesieniu do piśmiennictwa związanego ze sztuką. W redakcjach pism dominują twórcy związani z tradycją kolorystyczną. Podtrzymanie nienaturalnego wzmocnienia w 1945 roku. tradycja awangardowa przechodzi głębokie przeformułowanie, Strzemiński wraca do łodzi, obejmuje stanowisko w SSP, gromadzi się wokół niego środowisko młodych artystów. Fijałkowski pisze Teorię Widzenia. Pojawia się nowy komponent - dwa środowiska, które dochodzą - Kraków i Warszawa.
Kraków - odwołuje się do tradycji grupy krakowskiej z lat 30-tych (Maria Jarema),a Le dominują artyści młodej generacji, skupieni wokół Kantora, absolwenci Kunstgewerbung Schule, szkoła, która uczyła rzemiosła i dawała możliwość studiowania. Kantor sam był scenografem i żywym animatorem życia artystycznego. Mieczysław Porębski, który z nim współpracuje. Nowe środowisko, które pojawia się w Krakowie. Dawna grupa krakowska, która wyraźnie zaznacza swoją obecność. W warszawie poza Starzewskim, który jest eksponentem łodzi na terenie warszawy, pojawia się środowisko skupione wokół dłubaka i Bogusza. Środowisko, które skupi interdyscyplinarną grupę naukowców i artystów, odwołujących się do sztuki społecznie zaangażowanych. Klub ma swoja siedzibę w domu bez kantów, organizują szereg wystaw w warszawie, spotkań literackich. Odwołując się do formuły awangardowości, widzieli ją jako nową sztukę, dla nowego państwa. Te dwa środowiska bardzo intensywnie będą współpracowały i doprowadzą do zorganizowania w Krakowie I wystawy sztuki nowozcensej, która była wspólnym dziełem artystów warszawskich i krakowskich. Wspólna działalność awangardowa tych dwóch środowisk. Oferta kierowana pod adresem władz. Te środowiska przedstawiają pewien model sztuki związanej z tradycją awangardową, szczególnie z kolorystyczną, którą uważano za pasyistyczną. Która nie umiała zareagować na czas wojny. Martwa natura nie mieści przeżycia, które niesie wojna. Martwa natura - „wolny elektron:, który nigdzie się nie mieści. Andrzej Wróblewski, który angażuje się w stworzenie tej wystawy sztuki nowoczesnej.
Ten język ma więcej w sobie elementów przejętych z tradycji surrealistycznej niż konstruktywistycznej, ale konstrukcja dzieła jest awangardowa. 1948 rok - dominacja instytucjonalna środowisk związanych z koloryzmem i dynamiczna sytuacja w obrębie środowisk awangardowych. Ta sytuacja rodzima po roku '45 przestaje odgrywać tak istotną rolę, jak w 20-leciu międzywojennym. Są artyści związani z taką koncepcją dzieła (Szczęsny - Kowalski), których stara się przechwycić władza.
Władza, poza ogólnikami, ze sztuka powinna służyć dokumentu, powinna być dostępna dla mas, nie precyzuje innych zaleceń.
Rok 1945 - cezura, która zamyka całą tę sytuację. 20-lecie międzywojenne w tym pluralistycznym układzie zamyka się z końcem 1948 roku. pierwsza wystawa sztuki nowoczesnej - zamknięta po miesiącu, zmienia się polityka władz. Szereg zewnętrznych działań, które pokazują, w jakim kierunku ta sytuacja będzie zmierzała. W Nieborowie Juliusz Starzyński wygłasza referat o realizmie socjalistycznym, jako metodzie twórczej, zostają postawione nowe postulaty wobec środowisk artystycznych. Kantor napisał w liście do Porębskiego - „uratowaliśmy sztukę eksperymentalną”. Ta narada miała charakter sondażowy, rozpoznania środowiska przed decyzją, która nastąpiła kilka miesięcy później. 1949 - zamknięcie tej sytuacji. Zmienione władze, kierownictwo w związku przejmują Krajewscy. Członkowie grupy Czapka Frygijska, takiego „tępego realizmu ” , krajewscy obejmują redakcję przeglądu artystycznego, powstaje nowa struktura wystawiennicza, zostają zlikwidowane galerie i instytucje niezależne, jako chociażby pałac sztuki, w 1949 roku powstaje CBWA z oddziałami BWA, które prowadzi politykę planową, scentralizowaną i jest jedyną instytucją, która daje możliwość prezentacji sztuki współczesnej. Centralizacja i w związku i pismach w zakresie wystawiennictwa. W przypadku szkolnictwa wyższego inaczej - w poznaniu - Festiwal Sztuk Artystycznych, w gruncie rzeczy jest to taka płaszczyzna krytyki dydaktyki kapistowskiej, bardzo wyraźnie przebiega wątek krytyki profesorów ze strony władz politycznych, na festiwalu poznańskim występuje Andrzej wróblewski, który tworzy grupę samokształceniową, uważa, ze dydaktyka artystyczna zdominowana przez kapistów nie odpowiada chwili i młodzi powinni sami się uczyć, gdyż ani akademia, ani profesorowie nie są w stanie ich wykształcić.
Poza zjazdem w Katowicach - najazdy środowiskowe - literatów, filmowców.
Artyści uczą się organizować. Nastąpi rozwój mechanizmu kontroli ze strony państwa.
Cezura 19149 roku - zamyka ten układ tradycji i tradycję awangardową, przeformułowuję tradycję kolorystyczną, która zmienia się dlatego, ze farba jest materią malarską, obszarem, na którym jeśli artysta chce dobrze namalować obraz socrealistyczny, musi sobie dobrze radzić z kolorem. Ciekawe przedłużenie. Wprowadzenie tematyczności, ale malarstwo dalej kolorystyczne. To będzie obecne w dydaktyce, ta tradycja będzie miała długie trwanie. Tradycja awangardowa ulega destrukcji. Najbardziej tragicznie wygląda sytuacja w łodzi, gdzie Strzemiński zostaje wywalony z akademii i pozostawiony de facto bez środków do życia. Jest bezrobotny. Dramatyczny obraz, który jest metaforą to Strzemiński, który nie ma nogi, ręki i kuśtykając na wystawie sklepowej ustawia kartony z makaronem. Umiera w nędzy i zapomnieniu - tragiczna puenta losu artysty awangardowego, który tak naprawdę został wyeliminowany w ten sposób. W tym obrębie tradycji mamy w różnych środowiskach próbę ożywienia tradycji realistycznej. Czytelność i realizm. Różne środowiska i różni artyści próbują powrócić do realizmu. Symbolicznym tegoi przykładem będzie Wojciech Weiss.
Sytuacja nowej sztuki realistycznej w roku 1950 łączy całą tę sytuację jeszcze z modernizmem. Podobne zabiegi władza czyni wobec Dunikowskiego, szczęsnego - kowalskiego, artystów jeszcze z czasów młodopolskich.
Władza nie zwraca uwagi na grafikę książkową, plakat, to stało się enklawą, w której powstawały dzieła o genezie surrealistycznej. Pełnią funkcję nowego obrazowania. Wzorzec modelu antropologicznego w architekturze - złoty podział.
Rok 1955
Albo kolonce tego toku, to moment, gdy coś zaczyna się zmieniać, Stalin umiera w 1953 roku, od tego roku następują pewne modyfikacje w polityce, także w odniesie do polityki kulturalnej, akademia jest miejscem kultywowania malarskiej malarskości.
Marek Oberlander <3 i inni - młodzi ludzie zainteresowani byciem artystą. Pokolenie, które tworzy ferment środowiskowy. Cały szereg inicjatyw, wystawa młodej plastyki, która jest zorganizowana w nowoodbudowanym gmachu arsenału. Wyraźność postawy, która koncentruje się wokół języka formalnego, postimpresjonistyczne elementy, wątki samotności, tożsamości, peryferyjności, zupełnie nieheroiczne wątki.
Zaczyna odgrywać rolę kategoria pokoleniowa. Mechanizm pozornej kultury, która się kształtuje.
Rok '55 - zmienia się zatrzymany czas tendencji artystycznych, pojawiaja się elementy nowego jezyka, akcentowana potrzeba prawdy artystycznej i życiowej, indywidualność artystyczna, zyciowa. Potem następuje
Rok 1956
Który dla procesów artystycznych nie ma znaczenia. Jest to zniesienie pewnej opresji politycznych. Ale w sztuce niewiele się zmienia. Ten scentralizowany układ 1949 - 56 pęka, mamy do czynienia z szeregiem krótkotrwałych inicjatyw, które starają się odtworzyć sytuację sprzed 1949 roku. kronika polskiej awangardy. W 1956 roku mamy punkt widzenie skierowany wstecz z pustym obszarem, którego centrum są lata 50-te.
Dynamizują się środowiska kapistowskie, które przejmują język informelu dla malarskiej malarskości. Odtwarza się tradycja kolorystyczna. Rzecz charakterystyczna to wektor, który kieruje uwagę ku genealogii polskiej sztuki nowoczesnej. Nieprzepracowany obraz pamięci - anihilowany, niewspominany. Do dnia dzisiejszego ma to swoje skutki.
Środowiska marginalne czy prowincjonalne zyskują znaczenie, w Warszawie działa galeria na ul. Krzywe Koło, którą prowadzi Bogusz I dłubakiem - krąg tradycji awangardowej odradza się w nowym środowisku. Z tą tradycją związany jest Gerard Kwiatkowski, który w zrujnowanym kościele tworzy galerię. Ta galeria staje się jedną z najsilniejszych ekspozytur. Ta tradycja awangardowa staje się silnym elementem tradycji odtworzonym w tym układzie. Wzmocniona zostaje tradycja kolorystyczna.
Piotr Potworowski powraca z emigracji, obejmuje katedrę w poznaniu i filię w Sopocie, wprowadza nowy wymiar nowoczesnego koloryzmu. Ta sytuacja powrotu do pluralizmu postaw artystycznych jest czymś charakterystycznym dla sytuacji po roku 1956. Rozwija się ruch galerii autorskich. Rozpoczyna się ciekawy układ przetargowy, z którego korzystają artyści z różnych środowisk. Koncesjonowany pluralizm życia artystycznego się rozwija. Pojawia się
1968 rok
Ma znaczenie ze względu na skład personalny różnych gremiów, emigrację artystów. Ma też znaczenie dla załamania się wypracowanego w tym układzie układu kooperacji z władzą. To wyraźnie jest widoczne w środowiska designerów, którym zależy, by stworzyć nowoczesny skuter, samochód syrenka, aparat fotograficzny. obszar kooperacji z państwem skonfrontowany z nagą siłą. Kolejna cezura
1970 tok
Wypadki na wybrzeżu, zmiana ekipy, formuł, a w obszarze tradycji artystycznej mamy do czynienia z nowymi komponentami. W 1966 roku w Krakowie powstaje grupa wprost, która odwołuje się do wróblewskiego, w warszawie powstaje grupa Neo Neo, która akcentuje witalność, erotyzm. Jednocześnie bardzo silna w środowiskach warszawy jest rodząca się tradycja konceptualna. Przełom lat 60/70-tyvh to bogaty układ tradycji artystycznych, rok 70-ty niewiele zmienia, tylko charakter władzy się zmienia.
Moment mniej istotny jeśli chodzi o dynamikę procesów kulturowych. W tym układzie tradycji dochodzą do
1980 roku
Stan wojenny, solidarność, dekompozycja instytucjonalna, instytucje likwidowane. To zmienia bardzo ten obraz. To jest także moment, który dobrze opisuje metafora „szklanego klosza” - artysta może robić poważne eksperymenty artystyczne w galerii, pracowni, nie będzie wychodził w przestrzeń publiczną.
Rok '80-ty - radykalna dekompozycja. Robotnicy na wybrzeżu, do których jadą artyści, Kantor jedzie z Wielopolem. Zostają wygwizdani. Rewindykacja symboli przez środowiska robotnicze. Właściwie nie ma o czym z artystą rozmawiać. Komisje robotnicze odrzucają artystyczne propozycje projektów pomników. Naruszenie sytuacji szklanego klosza. Zupełnie inna problematyka w tym obszarze. To się potem znacznie bardziej różnicuje, komplikuje, zmienia. Tradycja awangardowa, kolorystyczna kształtuje się w kręgu idei oryginalnego, jednostkowego. To wszystko zostaje w kulturze europejskiej zanegowane wraz z koncepcją postmodernizmu. Zmienność, eklektyzm, figuratywność, przedmiotowość. Przemiana roku 80-tego w ciekawy sposób jest związana z wielkimi przemianami w kulturze światowej.