1.Zestawienie poglądów dotyczących kryminalistyki jak nauki. (4 grupy)

I gr. - odmówiła kryminalistyce statusu samodzielnej nauki (przedmiot pomocniczy w

ściganiu przestępstw);

II gr. - sprowadziła kryminalistykę do zagadnień techniki ścigania przestępstw (Horaszowski)

III gr. - sprowadzała kryminalistykę do wyłącznie do zagadnień technicznych (kryminologia -

forma dochodzenia - prowadzenie postępowania przygotowawczego)

IV gr. - kryminalistyka to samodzielna nauka;

Współczesna kryminalistyka to nauka o metodach popełniania przestępstw, technikach w procesie wykrywania sprawców oraz zapobieganiu przestępstwom.

2.Stosunek kryminalistyki do kryminologii i innych nauk penalnych.

Najogólniej określając różnicę pomiędzy tymi dwiema dzie­dzinami nauk penalnych możemy stwierdzić, że kryminologia zaj­muje się przestępcą, zjawiskiem przestępstwa oraz zjawiskami ze sfery patologii życia społecznego, natomiast kryminalistyka jest nau­ką o metodach i środkach zwalczania przestępczości i zapobiegania jej. W nowoczesnym ujęciu kryminalistyka zajmuje się także opraco­waniem koncepcji zwalczania zjawisk ze sfery patologii życia spo­łecznego z uwagi na znaczną nośność kryminogenną wielu z tych zjawisk, a także ze względu na liczne analogie pomiędzy mechaniz­mami tych zjawisk i wielu przestępstw. Pełne określenie kryminalistyki wymaga wprawdzie uwzględ­nienia wszystkich jej działów, lecz zdarza się, że niektórzy uczeni silniej eksponują rolę i znaczenie jednego z tych działów (zazwyczaj techniki).

Pomimo istotnej różnicy z kryminologią, polegającej na tym, że kryminologia jest nauką
o fenomenie przestępstwa, o przestępcy, o objawach i przyczynach przestępczości oraz
o zjawiskach ze sfery patologii życia społecznego - kryminalistyka, mimo iż dysponuje własnym terenem badawczym, w dużym stopniu korzysta z wyni­ków badań kryminologicznych. Wyniki te bowiem profilują kształt kryminalistyki i określają kierunki jej prac i badań, przesądzając nie­jednokrotnie o ich rezultatach. Kryminologia na przykład zajmuje się etiologią przestępczości, czyli nauką o przyczynach i uwarunko­waniach przestępczości. Trudno zaś sobie w obrębie kryminalistyki wyobrazić walkę ze zjawiskiem przestępczości bez wiedzy o jej przy­czynach. Byłaby to bowiem walka tylko z objawami, a nie z samym zjawiskiem.

W kryminologii istnieją trzy działy, które mają bardzo poważne znaczenie dla kryminalistyki. Są to:

a) etiologia przestępczości i zjawisk ze sfery patologii życia społecznego. Jak wspomniano wyżej - etiologia jest nauką o przy­czynach i uwarunkowaniach jakiegoś zjawiska, czy zjawisk.

b) symptomatologia przestępczości i zjawisk ze sfery patolo­gii życia społecznego - jest to nauka zajmująca się zewnętrznymi przejawami zjawisk będących przedmiotem jej zainteresowania.

c) wiktymologia - jest to nauka zajmująca się ofiarą oraz jej rolą w genezie przestępstwa.

Kryminalistyka w dążeniu do swych celów korzysta również z osiągnięć innych nauk m. in.. prawa karnego, zarówno materialnego, jak i procesowego oraz wiktymologii, czyli nauki zajmującej się ofiarą i jej rolą w genezie przestępstwa. Osiągnięcia innych nauk stosuje wprost, przystosowując je do własnych potrzeb, bądź też na ich podstawie wypracowuje własne metody badawcze.

3. Definicja kryminalistyki

Nauka o taktycznych zasadach i sposobach oraz o technicznych metodach i środkach rozpoznawania i wy­krywania prawnie określonych, ujemnych zjawisk społecznych, a w szczególności przestępstw i ich sprawców oraz udowadniania istnienia lub braku związku pomię­dzy osobami i zdarzeniami; a także zapobiegania prze­stępstwom i innym niekorzystnym, lecz prawnie relewantnym zjawiskom. Nauka ta zajmuje się również strategię przewidywania i przyszłego rozpoznawania oraz zwal­czania tych zjawisk, zwłaszcza poprzez zapobieganie ich powstawaniu i rozwojowi.

Kryminalistyka obejmuje trzy podstawowe działy, a więc: taktykę, technikę i strategię, a ponadto metodykę, która stanowi, jak wspomniano, adaptację tak taktyki, jak i techniki do konkretnej specyfiki zwalczania określonych grup przestępstw (np. zabójstw, rozbojów itp.).

4. Zastosowania kryminalistyki

Kryminalistyka jest nauką stosowaną, to znaczy służącą prak­tycznej działalności człowieka. Możliwości jej zastosowań jest bar­dzo dużo. Była stosowana w archeologii, w naukach pomocniczych historii, w egiptologii i w wielu innych dziedzinach ludzkich dzia­łań. Jednakże podstawowym terenem jej zastosowań jest praca orga­nów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Na tym terenie krymi­nalistyka znajduje swoje największe zastosowanie w ramach:

czynności procesowych, zwłaszcza w stadium przygotowawczym procesu,

czynności operacyjno - rozpoznawczych,

ekspertyz wykonywanych przez biegłych dla potrzeb procesu, zwłasz­cza karnego.

Kryminalistyka jest zaliczana do nauk prawnych i jako taka jest wykładana na wydziałach prawa i administracji w Polsce, a także w Wyższej Szkole Policyjnej, ośrodkach szkolenia i doskona­lenia policji, straży miejskich i gminnych oraz w szkołach prywat­nych detektywów.

W obrębie nauk prawnych kryminalistykę zalicza się do nauk penalnych, takich jak prawo
i postępowanie karne, kryminologia i prawo karne wykonawcze oraz penitencjarne. Kryminalistyka ma także bardzo ścisłe związki z psychiatrią i psychopatologią sądową, z psychologią sądową, z medycyną sądową oraz z toksykologią i che­mią sądową. Ma także związki z nauką o policji i nauką o eksperty­zie sądowej.

Generalnie można przyjąć, że zastosowanie kryminalistyki jest bardzo szerokie . W praktyce śledczej realizuje ona kilka funkcji: -rozpoznawczą, która wyraża się w metodach i środkach umożliwiających uzyskiwanie podstawowych informacji o miejscu zdarzenia, przedmiocie rozpoznania, w tym sprawcy czy sprawcach, koniecznych do podjęcia dalszych działań. Wyróżniamy tu rozpoznanie terenowe, środowiskowe, osobowe, problemowe, np. zdobywanie informacji o narkomanii; -wykrywczą, mającą na celu wykrycie jakiegoś zdarzenia, jego skutków, poznanie wszystkich okoliczności i mechanizmów zdarzenia oraz powiązanie sprawcy z tym zdarzeniem; -dowodową, opartą na uregulowaniach kodeksu postępowania karnego; -zapobiegawczą, tzw. prewencyjną, profilaktyczną. Kryminalistyka znajduje także zastosowanie w postępowaniu cywilnym - przy badaniu autentyczności testamentu, w muzealnictwie- przy badaniu autentyczności obrazów, odczytywaniu starodruków. Jej zastosowanie jest bardzo szerokie. Zastosowanie kryminalistyki najogólniej ujmując obejmuje opracowywanie metod ujawniania przestępstw, wykrywanie ich sprawców oraz gromadzeniu przeciwko nim dowodów winy, jak również opracowywanie różnorodnych sposobów zapobiegania przestępstwom.

5. Źródła dowodowe a źródła informacyjne, dowody a informacje

Przez źródło dowodowe rozumie się osobę lub rzecz, które dostarczają środków dowodowych.

Źródłami dowodowymi są:

-oskarżony

-świadek

-biegły

-dokument

-dowód rzeczowy

-eksperyment procesowy

Dowód- W procesie karnym nazwą „dowód” obejmuje się zarówno źródło informacji, formę informacji, fakt dowodowy, jak również wszystkie czynności procesowe związane z uzyskaniem informacji, wprowadzeniem i uzewnętrznieniem jej w procesie karnym oraz ostateczny wynik przebiegu myślowego. Nazwy tej należy używać w kontekście źródła dowodowego, środka dowodowego i faktu dowodowego.

Źród­łami informacji są:

osoby rozumiane jako żyjące istoty ludzkie,

rzeczy pojmowane szeroko, a więc tu także zwierzęta,

miejsca rozumiane jako wycinki przestrzeni bądź pomieszcze­nia,

zjawiska i zdarzenia zarówno przeszłe, jak i aktualne,

następstwa zdarzeń, a zwłaszcza ślady,

dokumenty rozumiane szeroko, a więc także zapisy magnetofo­nowe, magnetowidowe, komputerowe, płytowe, filmy itp.,

zwłoki rozumiane jako ciało człowieka zmarłego, części tego ciała lub szczątki.

W rozumieniu nauki kryminalistyki informacjami nazywamy:

wszelkie dane o świecie zewnętrznym, które uzyskujemy albo przez bezpośrednie poznanie zmysłowe, albo przez podawany przez inną osobę, opis jakiegoś stanu rzeczy lub zjawisk.

W tym uproszczonym rozumieniu pojęcie informacji jest jed­nak znacznie szersze od pojęcia dowodu, również istotnego dla nau­ki kryminalistyki, a przede wszystkim dla nauki procesu karnego. W przedstawionym wyżej rozumieniu każdy dowód zawiera treści informacyjne lecz nie każda informacja ma znaczenie dowodowe.

7.Źródła pierwszych informacji o przestępstwie

Pierwszą informacją jest taka, która dotyczy przedmiotu (zda­rzenia, zjawiska, osoby, rzeczy itp.), o którym podmiotowi odbiera­jącemu tę informację nie było dotychczas wiadomo, czy to zupełnie, czy też w takim kontekście, jaki zawiera przekazana mu informacja. Źródłami takich pierwszych informacji najczęściej są osoby i wów­czas informacje te zawarte są w treści ich wypowiedzi.

Źródła pierwszych informacji w zależności od ich stosunku do odbierającego informację organu dzielimy na:

źródła zewnętrzne to jest takie, które pochodzą od osób, które dotychczas na ogól nie miały żadnych kontaktów z organami ścigania i przekazują informacje tym organom w sposób spontanicz­ny lub względnie spontaniczny (np. zobligowane stosownymi prze­pisami prawa),

źródła wewnętrzne, czyli własne - są to źródła informacji jako takie celowo zorganizowane przez organy ścigania dla zapew­nienia sobie dopływu informacji o interesujących te organy faktach, zjawiskach, czy osobach.

Źródła zewnętrzne

Do typowych źródeł zewnętrznych zaliczamy:

zawiadomienia obowiązkowe,

doniesienia jawne,

doniesienia anonimowe,

samooskarżenia,

publikatory,

instytucje kontrolne i kontrolno-rewizyjne.

Źródła wewnętrzne, czyli tzw. własne

• bezpośrednie wyniki czynności operacyjno-rozpoznawczych Po­licji,

• poufne, osobowe źródła informacji określane niekiedy jako „agentura”,

• wyniki niektórych czynności służbowych organów ścigania,

• rezultaty analiz materiałów archiwalnych,

• efekty różnych form kontaktów organów ścigania ze społeczeń­stwem.

8.Wersja śledcza (definicja i znaczenie)

W rozumieniu nauki kryminalistyki wer­sja kryminalistyczna jest to:

rezultat procesów myślowych w postaci przypuszczenia, któ­re jest alternatywnie próbą wyjaśnienia jakiegoś zdarzenia, jego przy­czyna okoliczności i przebiegu.

Taki rezultat myślowy podlega dokładnym sprawdzeniom w toku różnych działań kryminalistycznych.

Wersja kryminalistyczna dotyczy osoby sprawcy, przebiegu wydarzeń, autorem jest przede wszystkim organ procesowy, uczestnicy postępowania ( strony, biegli)

Przedmiot wersji:

-charakter, przebieg, sprawca, motywacja sprawcy, wszystko może być przedmiotem wersji

Podział wersji:

1)ze wzgl. na autora(prokuratorska, policyjna, sądowa)

2) wg stopnia prawdopodobieństwa (nieprawdopodobna, prawdopodobna, najbardziej prawdopodobna)

3)wg stopnia weryfikacji( sprawdzone, niesprawdzone)

4)ze wzgl. na stosunek do faktu głównego (ogólne, cząstkowe)

5)ze wzgl. na zakres (szerokie, wąskie)

Reguły tworzenia wersji:

• bezstronność i obiektywna ocena zebranego materiału będącego jej podstawą

• mocne podstawy- im więcej informacji tym lepiej

• prostota założeń

• wielość wersji - wiele hipotez

• trafny wybór czasu do budowy wersji

Wersję kryminalistyczną tworzy się zawsze albo w oparciu o istniejące informacje, możliwie pełne i wiarygodne (wówczas sto­suje się wnioskowanie redukcyjne - tj. wnioskowanie ze znanych skutków o nieznanej przyczynie) albo w oparciu o doświadczenia własne lub cudze, nabyte przy wyjaśnianiu podobnych spraw (wnio­skowanie przez analogię). Wersja stanowi jak gdyby próbę odpo­wiedzi na postawione pytania dotyczące określonego zdarzenia, jego przebiegu, przyczyn i okoliczności. Ponieważ możliwości wyjaśnienia zdarzenia prawie zawsze na etapie tworzenia wersji jest kilka, zatem nie powinno się nigdy poprzestawać na tworzeniu tylko jed­nej wersji. Skoro bowiem wersja jest próbą alternatywnego wyjaś­nienia sprawy, to należy zawsze utworzyć kilka wersji, bo zazwy­czaj rozwiązanie sprawy znajduje się na jednej z kilku dróg prowa­dzących do niego. Wersja śledcza jest ostateczna przy uprawomocnieniu się wyroku, przed tym etapem nieostateczna i można ją zmienić.

Wersja śledcza, a następnie jej weryfikacja determinuje w dużej mierze plan śledztwa. Kolejność wykonywanych czynności zwykle jest związana z weryfikacją wersji. Dla przeprowadzenia takiej weryfikacji, należy wykonać konkretne działania, za realizacje których odpowie­dzialni są poszczególni funkcjonariusze.

9. Przedmiot i rodzaje wersji śledczej

Wersja śledcza (kryminalistyczna)- jeden z kilku sposobów przedstawienia tej samej sprawy, hipoteza odnosząca się do przebiegu fragmentu lub całości zdarzenia przestępczego, zbudowana na użytek procesu wykrywczego.

Definicja wersji kryminalistycznej wg M. Kulickiego: są to alternatywne hipotezy oparte na posiadanych materiałach sprawy, formułowane przez organ prowadzący postępowanie, przy wykorzystaniu metod logiki (dedukcja, redukcja, indukcja, analogia), wiedzy z zakresu nauk prawnych oraz osobistego doświadczenia praktycznego; dotyczące zdarzenia kryminalistycznego mogącego okazać się przestępstwem.

Wyróżniamy dwa typy wersji:

- ostateczną- występuje przy orzeczeniach prawomocnych (powaga rzeczy osądzonej - res iudicata)

- nieostateczną- mamy z nią do czynienia dopóki orzeczenie jest nieprawomocne

Liczba wersji jest odwrotnie proporcjonalna do ilości informacji dostępnych w sprawie (im więcej informacji tym mniej wersji im mniej informacji tym więcej wersji).

10.Warunki poprawnej budowy wersji śledczej

1. Nie powinno się poprzestawać na budowie jednej wersji zdarzenia. Stworzenie wariantów alternatywnych zwiększa szansę wykrycia sprawcy,

2. Wersja może obejmować całość zdarzenia, ale często bardziej celo­we jest zbudowanie hipotetycznego opisu (opisów) tylko jego frag­mentu (wersja cząstkowa)

3. Szczególnie ważnym rodzajem wersji cząstkowej jest wersja osobo­wa, zawierająca założenia co do osoby sprawcy (sprawców). Pod­stawą budowy takiej wersji jest znajomość kazuistyki kryminalnej i kryminologii (określone rodzaje przestępstw popełniaj ą przestępcy o określonych parametrach socjologicznych i psychologicznych), analiza modus operandi sprawcy, znajomość środowiska ofiary, jej stosunków zawodowych, towarzyskich, sytuacji materialnej, ro­dzinnej itp.,

4. Każda tworzona wersja bezwzględnie powinna spełniać warunek sprawdzalności. Znaczy to, że konsekwencje zawartych w niej założeń są w ogóle możliwe do ujawnienia, z uwzględnieniem zdrowego rozsądku i pozostających w dyspozycji możliwości działania,

5. Celowe jest zhierarchizowanie wersji według stopnia ich prawdopo­dobieństwa (wersję traktuje się wtedy jako przypuszczenie, najsil­niejsze z nich uznając za najbardziej prawdopodobne) i rozpoczęcie sprawdzania od wersji najbardziej prawdopodobnej

11.Etapy budowy wersji śledczej.

Pamiętając o tym, że podstawy wersji stanowią dotyczące jej przedmiotu informacje, decyzję o tworzeniu wersji kryminalistycznych i kierunkach tych wersji podejmować można dopiero po realizacji szeregu przedsięwzięć, do których należy przede wszystkim zaliczyć:

a) analizę materiałów wyjściowych, które zazwyczaj stanowią pierwsze informacje posiadane w sprawie, w której mają być utworzone wersje kryminalistyczne;

b) decyzję dotyczącą uzupełnienia lub sprawdzenia tych materiałów (materiały pierwotne bowiem zazwyczaj wymagają ich uzupełnienia, a bardzo często także i bezpośredniego sprawdzenia);

c) decyzję dotyczącą uzyskania specjalistycznych wiadomości, jeżeli takie są niezbędne dla budowy wersji kryminalistycznych (wiadomości te można uzyskać drogą

uzupełniającego studiowania odpowiednich materiałów albo poprzez konsultację z biegłym);

d) ustalenie planu i terminarza czynności sprawdzających podstawowe założenia wersji kryminalistycznych.

12.Zasady budowy wersji śledczej (wskazówki metodyczne).

1. Mocnych podstaw wersji - mocne podstawy wersji to podstawy, dające organowi przyzwolenie do budowania wersji. Wskazanie na to, żeby w postępowaniu przygotowawczym przeprowadzić dużo różnych czynności procesowych, które by weryfikowały wersję (nie tylko same oględziny). Wersje mają mocne podstawy, gdy te podstawy pozwalają sporządzić akt oskarżenia.

2. Prostoty w budowie wersji - w budowaniu wersji chodzi o adekwatny związek przyczynowo-skutkowy zdarzenia (szukamy zawsze normalnych skutków zdarzenia a nie jakichś mało prawdopodobnych).

3. Wielości wersji - skłania nas do budowania więcej niż jednej wersji zdarzenia (prawdopodobnych, mało prawdopodobnych, nieprawdopodobnych - w celu wybrania odpowiedniej w zależności od posiadanych informacji)

4. Wyboru czasu wnioskowania - wybór etapu, w którym należy rozpocząć wnioskowanie. Najlepszy wybór to czas po zakończeniu czynności dowodowych.

13.Pojęcie i znaczenie osobowych i rzeczowych źródeł dowodowych

Źródło dowodowe - to podmiot wypowiedzi mającej znaczenie dowodowe lub przedmiot szeroko pojętych oględzin dostarczających wiadomości mających znaczenie dowodowe.

Dzielą się na osobowe i rzeczowe.

Osobowe źródła dowodowe - są to osoby, które dostarczają organowi procesowemu informacje o faktach dowodowych.

Osoba jest źródłem dowodowym ponieważ treść jej wypowiedzi, czyli informacje pochodzące z tego źródła, ujawnione w procesie karnym, są środkiem dowodowym. W tym wypadku jako czynność procesowa zastosowane zostanie przesłuchanie.

Rzeczowe źródła dowodowe - to rzeczy, których oględziny pozwalają organowi procesowemu na pozyskanie wiedzy o faktach dowodowych.

Rzecz jest źródłem dowodowym, a wiadomości uzyskane w wyniku oględzin - środkiem dowodowym.

Przykładem źródła dowodowego rzeczowego jest, np. ciało człowieka, zwłoki, zaś uzyskane informacje stają się środkiem dowodowym rzeczowym.

Nośnikami środków dowodowych będą na przykład zeznania świadków lub oskarżonych, ekspertyzy, efekty przeszukania, czy oględzin, treść dokumentów. Środki dowodowe pozyskuje się na drodze przesłuchania, oględzin, eksperymentów, przeszukania. Ekspertyza jest środkiem dowodowym, natomiast osoba biegłego źródłem dowodowym.

Przyjmuje się bowiem, że źródła dowodowe prowadzą do środków dowodowych. Niektórzy teoretycy przyjmują, że istnieje środek mieszany tzw. osobowo- rzeczowy, np. dokument, który zostaje poddany ekspertyzie i wraz z opinią czy zeznaniami biegłego staje się środkiem dowodowym.

14. Psychologia, psychologia kryminalistyczna,  psychologia sądowa. Znaczenie psychologii w kryminalistyce.

Psychologia jest nauką mającą bardzo duże znaczenie. W jej obrębie mieści się psychologia sądowa ,wykorzystywana dla potrzeb organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości .

Istnieje tu również pojęcie psychologii kryminalistycznej, który to dział obejmuje procesy i właściwości psychiczne znajdujące zastosowanie w całokształcie dowodowych i operacyjnych działań organów ścigania oraz w czynnościach sądowych, a także zawiera własne kryminalistyczne badania i metody taktyczne.

Ogólnie psychologia sądowa obejmuje:

- procesy i właściwości psychiczne wywierające wpływ na zeznania świadków i wyjaśnienia podejrzanych;

- wpływ na treść dowodową zeznań i wyjaśnień;

- taktykę przesłuchania oraz późniejszą ocenę zeznań i wyjaśnień

- procesy i właściwości psychiczne podmiotów wykonujących czynności związane z wykorzystaniem rzeczowych źródeł dowodowych oraz podmiotów oceniających materiał dowodowy na etapie wydawania różnych orzeczeń procesowych.

- wykonywanie czynności o charakterze operacyjno-rozpoznawczym.

Wiadomości z zakresu psychologii mogą być przydatne przy: poszukiwaniu osobowych źródeł informacyjnych, przesłuchiwaniu pokrzywdzonych różnymi przestępstwami, przesłuchiwaniu świadków i podejrzanych, przy eksperymentach i wizji lokalnej, przy okazaniu osób i rzeczy, konfrontacji, przy niektórych czynnościach operacyjnych.

15.Wrażenie jako proces psychiczny.

Jest to jeden z etapów formowania zeznań i wyjaśnień. Jest to najprostszy proces psychiczny, polegający na odzwierciedleniu w psychice człowieka tylko jakiejś właściwości lub cechy poznawanego przedmiotu czy zjawiska. Mogą to być wrażenia wzrokowe, słuchowe, węchowe, smakowe, skórne. Odbiór ich zależy od wrażliwości człowieka, oraz jego inteligencji i doświadczenia życiowego.

16.Spostrzeżenie jako złożony akt poznawczy

Jest to etap formowania zeznań i wyjaśnień. Przyjmuje się, że spostrzeżenia to odzwierciedlone w świadomości poznającego podmiotu zjawisk, przedmiotów i stosunków zachodzących w rzeczywistości, w całej ich złożonej strukturze. Są one wzbogacone osobniczym doświadczeniem, umiejętnością dokonywania syntezy wrażeń oraz poddane wpływowi wyobraźni i uczuć. Spostrzeżenia mogą się odnosić do przestrzeni, ruchu, czasu. Na ich jakość wpływ mają czynniki zewnętrzne: warunki atmosferyczne, oświetlenie, odległość od spostrzeganego przedmiotu, właściwości osobnicze np. zdolność myślenia, doświadczenie życiowe spostrzegającego, stosunek emocjonalny i nastawienie do spostrzeganego przedmiotu, różnego rodzaju zaburzenia.

Opracowanie zagadnień egzaminacyjnych 17-24 (KRYMINALISTYKA).

17. Definicja pamięci, rodzaje pamięci

Pamięć jest to zdolność do rejestrowania i ponownego przywoływania wrażeń zmysłowych, skojarzeń czy informacji. Pamięć posiadają ludzie, niektóre zwierzęta oraz komputery. W każdym z tych przypadków proces zapamiętywania ma całkowicie inne podłoże fizyczne oraz podlega badaniom naukowym w oparciu o różne zestawy pojęć.

Pamięć charakteryzuje się kilkoma komponentami, do których należy:

1. trwałość, czyli zdolność do długotrwałego przechowywania materiału w pamięci,

2. szybkość zapamiętywania,

3. wierności zapamiętywania,

4. gotowości do odtworzenia (zdolności do szybkiego odtworzenia).

Rozróżnia się pamięć mechaniczną (niezależną od rozumienia zapamiętywanego materiału) oraz pamięć logiczną (która polega na rozumieniu terminów i pojęć występujących w materiale zapamiętywanym, zrozumieniu związków jakie pomiędzy tymi terminami i pojęciami zachodzą).

W zależności od bodźców, które w danym typie pamięci najlepiej się utrwalają, wyróżnia się pamięć obrazową (np. wzrokową lub słuchową), pamięć słowno - logiczną (preferującą zapamiętywanie myśli wyrażonej w słowach), pamięć ruchową itp.

Wyróżniamy również: pamięć epizodyczną, pamięć świeżą, pamięć krótkotrwałą, pamięć długotrwałą, pamięć semantyczną, pamięć świadomą, pamięć nieświadomą, pamięć deklaratywną, pamięć proceduralną, pamięć ultrakrótką, pamięć autobiograficzną.

18. Zaburzenia pamięci

Zaburzenia pamięci zwykle dotyczą wszystkich funkcji pamięci, takich jak: zapamiętywanie, przechowywanie i odtwarzanie. Wyróżnia się tu zwykle:

1. konfabulacje, czyli wypowiedzi zmyślone, uzupełniające luki pamięciowe,

2. omamy pamięciowe, czyli rzekome wyobrażenia odtwórcze, nieodpowiadające żadnym obiektywnym zdarzeniom.

Upośledzenie pamięci jest częstym objawem organicznych schorzeń mózgu (np. na tle miażdżycy, stanów pourazowych). Osłabienie zapamiętywania może nastąpić także przy nerwicach, w stanach depresyjnych itp. Zdarza się, że w wyniku organicznego uszkodzenia mózgu lub jego zaburzeń czynnościowych, może dojść do całkowitego wyłączenia pamięci ( na pewien okres bądź w odniesieniu do pewnych zdarzeń). Takie wyłączenie pamięci nosi nazwę amnezji. Wyróżnia się amnezje całkowite i częściowe, a także wsteczne(obejmujące zdarzenia poprzedzające utratę świadomości), a także następcze (obejmujące zdarzenia z okresu po uzyskaniu świadomości).

19. Uwaga - definicja, rodzaje, cechy.

Uwaga - to koncentracja percepcyjna na niektórych bodźcach oddziaływujących na człowieka. Poprzez ową koncentracje percepcyjną rozumiemy kierowanie świadomości na określony przedmiot.

Uwaga może być charakteryzowana przez zakres, natężenie, trwałość, podzielność, przerzutność.

W psychologii rozróżnia się 2 rodzaje uwagi:

1. uwagę mimowolną, która polega na koncentracji percepcji dokonanej przez właściwości bodźców i sytuacji, zwłaszcza zaś przez siłę bodźca niezależną od woli podmiotu;

2. uwagę dowolną, czyli taką, która polega na koncentracji percepcji w wyniku świadomego zamiaru i wysiłku podmiotu poznającego.

20. Sugestia - pojęcie i znaczenie.

Sugestia to rodzaj bezpośredniego przekazu, poprzez który dana osoba wywiera wpływ na decyzje, przekonania, myśli, opinie i zachowanie innej osoby lub grupy osób, nie odwołując się do racjonalnej argumentacji i nie stosując przymusu.

(według artykułu 171 KPK §4 zabrania się stawiania pytań podczas przesłuchania, które osobie przesłuchiwanej sugerowałyby treść odpowiedzi).

W zasadach taktyki przesłuchania świadka pojawia się: Dyrektywę unikania sugestii - dyrektywa ta wynika z art. 171 § 3 k.p.k. Należy pamiętać, że sugestia może być zawarta nie tylko w treści pytań zadawanych świadkowi, ale także może być zawarta w intonacji głosu przesłuchującego, czy w mimice jego twarzy.

W sferze pytań zawierających sugestię w teorii kryminalisty­ki (Lipmann, Binet, Stem) za sugestywne uważa się pytania:

• rozstrzygające, np. czy sprawca miał pistolet?

• wyczekujące, np. czy sprawca nie miał przypadkiem pistoletu?

• nierozdzielcze, np. czy sprawca miał w ręku pistolet czy rewol­wer?

• błędnej implikacji, np. jeżeli sprawca miał coś w ręce, to musiał to być pistolet,
  z którego następnie padł strzał?

Sugestia tak w pytaniach, jak i w tonie głosu i mimice twarzy jest bardzo groźnym dla prawdy zjawiskiem. Dla jej uniknięcia można dać następujące zalecenia:

przesłuchujący powinien przyjąć stałą, obiektywną posta­wę wobec wszelkich informacji podawanych przez świadka, a za­tem nie może jednych wypowiedzi przyjmować z widoczną aproba­tą, zaś innych krytycznie lub sceptycznie,

w czasie przesłuchania należy się powstrzymać od wyraża­nia nie tylko słowem, ale także gestem czy grymasem swego stosun­ku do treści wypowiedzi świadka.

W swych wypowiedziach przesłuchujący powinien unikać wszelkich sugestywnych sformułowań, a zwłaszcza pytań sugestyw­nych, takich, jak np. wyżej wskazane,

Wszelkie przypominanie świadkowi o faktach, o których w sposób oczywisty zapomniał - musi być niezwykle ostrożne, bo­wiem prawie każde przypominanie kryje w sobie znaczną sugestię. W przypominaniu można, lecz także ostrożnie posłużyć się zasada­mi kojarzenia, np. w czasie (pytanie o to, co świadek robił przed lub po zapomnianym przez niego fragmencie zdarzenia), kojarzenia w przestrzeni (np. pytanie świadka, czy stał w chwili zdarzenia sam w danym miejscu) itp. W każdym przypominaniu konieczne jest za­chowanie daleko posuniętego umiaru, gdyż nawet w najpełniejszych i najbardziej zgodnych z prawdą zeznaniach może się zdarzyć zapom­nienie przez świadka jakiegoś szczegółu czy całego fragmentu zdarze­nia. Uporczywe nalegania na przypomnienie sobie może doprowadzić do zmyślenia przez świadka jakichś elementów jego wypowiedzi.

21. Badania emocji.

Z punktu widzenia kryminalistyki szczególnie istotne są procesy poznawcze człowieka, dzięki którym uzyskuje on wiedzę o ota­czającym go świecie poprzez wrażenia, spostrzeżenia i myśli. Po­znanie nie polega jednak tylko na biernym odzwierciedleniu otacza­jącego świata, ale także na pewnym stosunku człowieka do oddzia­łujących nań przedmiotów i zjawisk. W aspektach kryminalistyki wśród zjawisk, stanów i przebiegów psychicznych szczególną rolę odgrywają procesy emocjonalne. W psychologii przez emocję rozu­mie się zaś aktywne odzwierciedlenie stosunku człowieka do rze­czywistości powstające w wyniku zakłócenia równowagi pomiędzy człowiekiem a otaczającą go rzeczywistością.

Towarzyszące stanom emocjonalnym zmiany fizjologiczne obejmują funkcjonowanie całego organizmu. Część tych zmian jest łatwo widoczna na zewnątrz np. ruchy mimiczne (zmiany w wyrazie twarzy), ruchy pantomimiczne (gesty, postawa) czy też zmiany ukrwienia twarzy, drżenie głosu itp., część natomiast może być stwierdzona dopiero metodami instrumentalnymi np. badanie poligraficzne.

22. Osobowość - definicja i struktura.

Osobowość jest społecznie ukształtowanym sposobem świa­domego istnienia jednostki, na które składają się oparte na poznaniu rzeczywistości cele, działalność realizacyjna, ustosunkowanie się do innych ludzi i mechanizmy samoregulacyjne zabarwione w swej dynamice temperamentalnymi właściwościami organizmu (Szewczuk).

Osobowość - wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności).

Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.

Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.

W tradycyjnym, strukturalnym ujęciu podstawowe cechy osobowości dzieli się na 4 grupy. Po pierwsze, cechy, które określają szybkość, siłę i trwałość reakcji emocjonalnych jednostki - są to cechy jej temperamentu. Po drugie, cechy, od których zależy czy człowiek łatwo się uczy i przyswaja nowe wiadomości i sprawności - są to zdolności człowieka, od których zależy poziom jego rozwoju umysłowego, nazywamy stopniem lub poziomem jego inteligencji i po trzecie, cechy które wpływają na dobór celów, określających kierunek działalności człowieka - są to motywy jego postępowania i po czwarte, cechy, które wskazują czy i w jakim stopniu dobór przez człowieka celów i sposobów ich realizacji jest zgodny z ogólnie przyjętymi wartościami i normami moralnymi oraz cechy, od których zależy to w jakim stopniu człowiek potrafi je realizować pokonując przeszkody i trudności - łącznie obie grupy tych cech określa się mianem charakteru człowieka.

23. Etapy formowania się zeznań i wyjaśnień.

Przy rozpatrywaniu tego procesu należy wziąć pod uwagę procesy poznawcze, które dostarczają nam wiedzy na temat świata zewnętrznego. Chodzi tu o wrażenia, spostrzeżenia, myślenie. Istotne są tu procesy emocjonalne np. uczucia, stres, jak również pobudki procesy motywacyjne i sama osobowość człowieka. Zeznania - wyjaśnienia to główny proces, który przebiega w następujących etapach:

• odbieranie wrażeń i dokonywanie spostrzeżeń,

• zapamiętywanie i przechowywanie spostrzeżeń w pamięci,

• odtwarzanie materiału zapamiętanego.

Trzeba mieć jeszcze na uwadze liczne deformacje zeznań z powodu różnych czynników np. słaby wzrok, błąd w ocenie sytuacji, otępienie, niedorozwój umysłów.

24. Etap spostrzegania.

Jest to etap formowania zeznań i wyjaśnień. Przyjmuje się, że spostrzeżenia to odzwierciedlone w świadomości poznającego podmiotu zjawisk, przedmiotów i stosunków zachodzących w rzeczywistości, w całej ich złożonej strukturze. Są one wzbogacone osobniczym doświadczeniem, umiejętnością dokonywania syntezy wrażeń oraz poddane wpływowi wyobraźni i uczuć. Spostrzeżenia mogą się odnosić do przestrzeni, ruchu, czasu. Na ich jakość wpływ mają czynniki zewnętrzne:- warunki atmosferyczne, oświetlenie, odległość od spostrzeganego przedmiotu,- właściwości osobnicze np. zdolność myślenia, doświadczenie życiowe spostrzegającego, stosunek emocjonalny i nastawienie do spostrzeganego przedmiotu, różnego rodzaju zaburzenia.

25. ETAP ZAPAMIĘTYWANIA

Jest to kolejny z etapów formowania zeznań i wyjaśnień. Materiał, który powstaje w wyniku odbioru wrażeń i dokonywania spostrzeżeń, zostaje zapamiętany. Pamięć jest to złożona właściwość psychiki. Umożliwia gromadzenie danych z poczynionych spostrzeżeń, przechowanie ich, a następnie odtwarzanie. Jakość zapamiętywania zależy od wielu czynników osobniczych: rodzaju pamięci, gotowości, szybkości, wierności, objętości, zdolności selektywnego zapamiętywania, trwałości. Jej jakość zależy również od właściwości zapamiętywanego przedmiotu, formy zapamiętywania, stopnia emocji. Wpływ na zdolność i jakość zapamiętywania oraz odtwarzania materiału mają również następujące czynniki: amnezja- luki pamięciowe powstałe głównie w wyniku urazów czaszki, upojenia alkoholowego, jak również- osłabienie pamięci spowodowane na przykład podeszłym wiekiem.

Zapamiętywanie - polega na mniej lub bardziej świadomym utrwaleniu osiągniętego w danej chwili poznania rzeczywistości i związanego z tym poznaniem stosunku czy przeżycia.

26. ETAP PRZEKAZU ZEZNAŃ I WYJAŚNIEŃ.

27.ZEZNANIA NIESZCZERE I NIEPRAWDZIWE

Nieszczere są zeznania, w których świadek wie, że opisuje coś niezgodnie z rzeczywistością, a więc ma tego świadomość. Nieprawdziwe są zawsze wtedy, kiedy opisują fałszywą rzeczywistość, nawet, jeżeli świadek nie ma tej świadomości (jest np. przekonany, że mówi prawdę, albo taki odniósł wrażenie).

28.TYPOLOGIE (PODZIAŁY) ŚWIADKÓW

Na podstawie kryteriów związanych z konkretną sprawą możemy świadków dzielić np. na:

• świadków, którzy bezpośrednio uzyskali treści informacyjne za pomocą swych organów zmysłowych,

• świadków, którzy treści takie uzyskali pośrednio poprzez poda­wany przez jakąś osobę opis zdarzenia, zjawiska, faktu czy osoby.

Można też świadków podzielić na:

• świadków pokrzywdzonych,

• świadków powiązanych z oskarżonym,

• innych świadków.

W aspektach postępowania możemy świadków podzielić na:

• świadków zdarzeń i faktów będących przedmiotem postępo­wania,

• świadków czynności wchodzących w obręb tego postępowania (np. świadków przybranych do czynności przeszukania).

Napotykamy też w kryminalistyce na podziały świadków oparte na kryterium właściwości psychicznych świadka związanych z jakimś okresem jego życia. Na podstawie tego kryterium możemy wyróżnić np.:

• świadków nieletnich,

• świadków ciężko chorych i umierających,

• świadków doznających zaburzeń psychicznych,

• świadków bez szczególnych właściwości psychicznych.

Jak wynika z tych podziałów, żadna z wymienionych cech świadków nie ma charakteru stałego, ani nie jest uniwersalna.

29.30. FAZY PRZESŁCHANIA

Do etapu czynności wstępnych należy:

Sprawdzenie tożsamości świadka na podstawie skrupulat­nego zbadania jego dowodu osobistego lub innego dokumentu po­zwalającego na wiarygodne ustalenie tożsamości. Dokument ten przesłuchujący powinien zatrzymać do chwili, w której do protoko­łu wpisze podane przez świadka ustnie jego dane osobowe. Następ­nie po skonfrontowaniu tych danych z zapisem dokumentu stwier­dzającego tożsamość świadka, przesłuchujący zwraca ten dokument świadkowi. Tak tryb postępowania jest uzasadniony tym, że w prak­tyce zdarzało się, że zamiast wezwanego świadka pojawiała się z jego dokumentem tożsamości inna osoba, która nie potrafiła nawet wymienić danych zawartych w tym dokumencie.

Sprawdzenie; czy nie ma przeszkód w przeprowadzeniu przesłuchania wynikających z art. 178 k.p.k. (obrońca, duchowny).

Sprawdzenie, czy nie zachodzi potrzeba zachowania w ta­jemnicy danych umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka (art. 184 k.p.k.) i wydania w tym względzie stosownego postano­wienia.

Wstępne zorientowanie się w tym, czy świadek skorzysta z możliwości odmowy zeznań (art. 182,183,185 k.p.k.).

Uprzedzenie świadka o odpowiedzialności karnej grożącej mu za fałszywe zeznania. Czynność ta nie może polegać na samym tylko wyrecytowaniu - formuły ostrzegawczej, lecz powinna obejmo­wać upewnienie się, czy świadek zrozumiał ostrzeżenie. Uprzedze­nie to nie może też mieć formy groźby. Nieletniego nie uprzedza się o odpowiedzialności karnej, gdyż nie podlega on takiej odpowiedzialności. Należy natomiast wyjaśnić mu istotę i wagę zeznania i zwrócić uwagę na stronę etyczną prawdomówności.

Podpisanie przez świadka oświadczenia, że został on uprze­dzony o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań.

Ewentualne uprzedzenie świadka o tym, że przebieg jego przesłuchania będzie utrwalony na taśmie magnetofonowej lub mag­netowidowej (art. 147 k.p.k.). Konieczne jest tu uprzedzenie, nato­miast zgoda świadka na takie utrwalenie nie jest wymagana.

Etap zapoznawczo - orientacyjny

Na etapie zapoznawczo-orientacyjnym:

Uzyskuje się od świadka jego dane osobowe, które przesłuchujący, jak o tym była mowa, powinien skonfrontować z dokumen­tem osobistym świadka, a następnie na tym etapie należy zwrócić świadkowi ten dokument.

Ustala się ostatecznie, czy zachodzą okoliczności uzasadnia­jące prawo świadka do odmowy składania zeznań i do zachowania w tajemnicy danych dotyczących jego tożsamości. Na tym etapie świadek składa stosowne oświadczenie w przedmiocie skorzystania lub nieskorzystania z tych uprawnień.

Ustala się, czy nie zachodzą okoliczności określone w art. 179 i 180 k.p.k., a dotyczące zachowania tajemnicy państwowej, służ­bowej lub zawodowej i podejmuje się w tym przedmiocie stosowne decyzje wskazane w wymienionych przepisach.

Ustala się, czy nie zachodzą wątpliwości co do stanu psy­chicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności po­strzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń (art. 192 § 2 k.p.k.) i podejmuje się decyzję dotyczącą udziału w przesłuchaniu biegłego lekarza lub psychologa. Ustaleń tych można dokonać zwłaszcza wówczas, gdy przesłuchujący stwierdza poważne trudności w na­wiązywaniu kontaktu ze świadkiem, względnie, gdy stwierdza dzi­waczne zachowanie się świadka albo zauważa dostrzegalne defekty istotnych organów zmysłowych świadka.

Na omawianym etapie przesłuchujący przed rozpoczęciem właściwego przesłuchania powinien przeprowadzić ze świadkiem krótką i swobodną rozmowę na obojętny temat, a to w celu zoriento­wania się w cechach osobowości świadka, w jego poziomie umysło­wym, stanie emocjonalnym, kondycji psychicznej itp. Celem tej roz­mowy jest także pewne ośmielenie świadka, który zazwyczaj bywa skrępowany, a nawet przytłoczony urzędową atmosferą.

Etap zeznania spontanicznego

Na etapie zeznania spontanicznego po zadaniu świadkowi ogólnie sformułowanego pytania (np. „co panu wiadomo w sprawie bójki w dniu... na ulicy...”) - należy mu umożliwić całkowicie swo­bodne wypowiedzenie się na temat, którego dotyczy to pytanie.

Etap ten obejmuje w zasadzie nieprzerwany monolog świad­ka. Jedynie wyjątkowo można świadkowi przerwać, gdy w swej wypowiedzi zupełnie odbiegł od tematu określonego celem prze­słuchania. W takim przypadku należy taktownie i spokojnie napro­wadzić świadka na tor wypowiedzi związany z tym tematem. Prócz tego przypadku przesłuchujący może zwrócić świadkowi uwagę, gdy np. mówi zbyt cicho, niewyraźnie, popełnia oczywiste omyłki (np. mówi o innym zdarzeniu) itp. Tego etapu na ogół się nie protokołu­je, bo przez protokołowanie w tym etapie blokowana byłaby swobo­da i spontaniczność zeznania. Można natomiast za wiedzą świadka etap ten nagrywać na taśmę magnetofonową lub magnetowidową, a także można robić krótkie notatki dotyczące ważniejszych części wypowiedzi świadka, zwłaszcza zawierających sprzeczności, niejas­ności itp. Do tych notatek powraca się w następnym etapie przesłu­chania.

Etap pytań

Na etapie zadawania pytań zeznania świadka są już protokołowane, zaś w nawiązaniu do dotychczasowych wypowiedzi świad­ka (w poprzednim etapie) stawia się mu następujące pytania:

uzupełniające - wówczas, gdy w dotychczasowych wypo­wiedziach świadek pominął lub opuścił jakiś fragment opisywane­go przez niego faktu lub zdarzenia albo gdy przesłuchujący chce uzyskać od świadka dodatkowe informacje, o których nie było mowy w jego dotychczasowych wypowiedziach;

wyjaśniające - stawiane wówczas, gdy w swej uprzedniej wypowiedzi świadek wyraził się w sposób niejasny lub ogólniko­wy, w związku z czym zachodzi potrzeba sprecyzowania lub uściś­lenia podanych przez niego informacji, bądź też gdy w czasie wypo­wiedzi świadka przesłuchujący utracił wątek tej wypowiedzi, co zdarza się, gdy przesłuchujący sam protokołuje i czyni to zbyt wolno;

kontrolujące, które mogą mieć na celu:

• sprawdzenie prawdziwości zeznań,

• uzyskanie informacji o innych źródłach, które mogłyby potwier­dzić zeznania świadka,

• sprawdzenie informacji uzyskanych dotychczas z innych źródeł informacyjnych,

• sprawdzenie prawidłowego odbioru wypowiedzi świadka w jego zeznaniach.

Etap końcowy

Na etapie czynności końcowych przesłuchujący przede wszystkim powinien sprawdzić, czy nie zachodzi potrzeba uzupełnienia czynności np. poprzez zapoznanie świadka z innymi materiałami itp. Następnie powinien starannie zapoznać świadka z protokołem jego przesłuchania. Zapoznanie to polega na osobistym odczytaniu przez świadka protokołu, a tylko wyjątkowo przesłuchujący sam od­czytuje świadkowi ten protokół, co może mieć miejsce wówczas, gdy np. świadek ma trudności ze wzrokiem, zapomniał okularów, jest małopiśmienny albo gdy protokół został sporządzony mało czytel­nym pismem ręcznym.

Jeżeli świadek wnosi jakieś poprawki, to należy je wprowa­dzić do protokołu w postaci dodatkowego zapisu. Niedopuszczalne są poprawki w formie nieomówionych skreśleń i dopisywania nad tekstem.

Natomiast jeżeli w czasie przesłuchania świadek uzyskał od przesłuchującego takie informacje, które ze względu na dobro postę­powania należy zachować w tajemnicy, to wówczas wskazane jest pouczenie świadka o treści art. 241 Kodeksu karnego i zobowiązanie go do dyskrecji.

Po zakończeniu przesłuchania należy się zainteresować tym, czy świadek w związku z wezwaniem go nie poniósł jakichś kosz­tów lub strat (np. utraty zarobku) i sprawy te uregulować zgodnie ze stosownymi przepisami. Na zakończenie należy świadka uprzej­mie pożegnać.

31. PYTANIA DOZWOLONE I NIEDOZWOLONE

Pytaniami dozwolonymi są pytania które mają rozszerzyć, uściślić, pogłębić lub w inny sposób uzupełnić wypowiedzi świadka złożone w czasie „zeznań spontanicznych”.

Zeznania spontaniczne jest to swobodna wypowiedź po zadaniu pytania „co świadkowi wiadomo w sprawie?”

Pytaniami niedozwolonymi są: pytania sugerujące treść odpowiedzi, pytania skierowane do obrońcy co do faktów o których dowiedział się udzielając porady lub prowadząc sprawę, tak samo, do duchownego o faktach, o których dowiedział przy spowiedzi.

Art. 171. ⁽⁹³⁾ § 1. Osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi.

§ 2. Prawo zadawania pytań mają, prócz organu przesłuchującego, strony, obrońcy, pełnomocnicy, biegli oraz podmiot określony w art. 416. Pytania zadaje się osobie przesłuchiwanej bezpośrednio, chyba że organ przesłuchujący zarządzi inaczej.

§ 3. Jeżeli osoba przesłuchiwana nie ukończyła 15 lat, czynności z jej udziałem powinny być, w miarę możliwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie.

§ 4. Nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi.

§ 5. Niedopuszczalne jest:

  1)   wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej,

  2)   stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.

§ 6. Organ przesłuchujący uchyla pytania określone w § 4, jak również pytania nieistotne.

§ 7. Wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskane wbrew zakazom wymienionym w § 5 nie mogą stanowić dowodu.

32. REGUŁY TAKTYKI PRZESŁUCHANIA

Przesłuchanie świadka musi być traktowane elastycznie, nie ma bowiem jakichś stałych
i niezmiennych zasad taktyki przesłu­chania, gdyż zróżnicowanie typów osobowości, charakterów, po­ziomów inteligencji, temperamentów i stopnia zaangażowania w sprawach - są czynnikami uniemożliwiającymi tworzenie sztyw­nych i stałych zasad taktyki przesłuchania.

Omawiane tu zasady będą więc tylko najogólniej sformuło­wanymi dyrektywami, które powinny być stosowane elastycznie i modyfikowane w zależności od warunków konkretnego przesłu­chania i osobowości konkretnego świadka.

Jako tak rozumiane dyrektywy można wymienić:

Dyrektywę stałego kierowania czynnością przesłuchania - stałego i panowania nad nią przez przesłuchującego. Kierowanie to nie może kierowania zawierać w sobie najmniejszych elementów sugestii, lecz powinno polegać na konsekwentnym dążeniu do realizacji celu przesłucha­nia przez eliminowanie zbędnych dygresji i utrzymywanie stałego kierunku dialogu.

Dyrektywę obiektywizmu i uprzejmości - wyrażającą się obiektywizmu w jednakowym, bardzo uprzejmym stosunku przesłuchującego do i Uprzejmości każdego świadka, bez względu na treść jego zeznań. W żadnym razie nie można w czasie trwania przesłuchania wprowadzać atmosfe­ry zagrożenia np. poprzez stałe przypominanie świadkowi o odpo­wiedzialności karnej grożącej mu za złożenie fałszywych zeznań.

Dyrektywę obserwacji zachowania się świadka przez prze­słuchującego - po realizacji tej dyrektywy eksponowanej przez wielu kryminalistyków (np. Gaya, Hubera, Meixnera) nie można się jed­nak zbyt wiele spodziewać, bowiem zewnętrzne zachowania ludz­kie są niezmiernie zróżnicowane nawet w prawie identycznych sy­tuacjach (np. przy kłamstwie). W każdym jednak razie przesłuchu­jący powinien zwracać uwagę nie tylko na to co świadek mówi, ale także na to, jak mówi.

Dyrektywę prawidłowego odbioru kłamstwa - która wyra­ża się w zaleceniu, aby przesłuchujący nie prostował wypowiedzi świadka, którą uznał za kłamliwą - bezpośrednio po jej usłyszeniu. W dalszych wypowiedziach świadka może się bowiem okazać, że wypowiedź była prawdziwa, a przesłuchujący pochopnie i błędnie uznał ją za kłamliwą. Nawet jednak wówczas, gdy wypowiedź świad­ka jest bezspornie i oczywiście kłamliwa, także nie należy jej natych­miast i bezpośrednio po odbiorze prostować, gdyż wówczas łatwo będzie świadkowi jedno kłamstwo zastąpić innym. Natomiast wy­kazanie bezspornej i oczywistej kłamliwości wypowiedzi po zakoń­czeniu zeznania bywa zazwyczaj elementem zaskakującym świad­ka i może doprowadzić do sprostowania jego zeznań.

Dyrektywę unikania sugestii - dyrektywa ta wynika z art. 171 § 3 k.p.k. Należy pamiętać, że sugestia może być zawarta nie tylko w treści pytań zadawanych świadkowi, ale także może być zawarta w intonacji głosu przesłuchującego, czy w mimice jego twarzy.

W sferze pytań zawierających sugestię w teorii kryminalisty­ki (Lipmann, Binet, Stem) za sugestywne uważa się pytania:

• rozstrzygające, np. czy sprawca miał pistolet?

• wyczekujące, np. czy sprawca nie miał przypadkiem pistoletu?

• nierozdzielcze, np. czy sprawca miał w ręku pistolet czy rewol­wer?

• błędnej implikacji, np. jeżeli sprawca miał coś w ręce, to musiał to być pistolet,
  z którego następnie padł strzał?

Sugestia tak w pytaniach, jak i w tonie głosu i mimice twarzy jest bardzo groźnym dla prawdy zjawiskiem. Dla jej uniknięcia można dać następujące zalecenia:

przesłuchujący powinien przyjąć stałą, obiektywną posta­wę wobec wszelkich informacji podawanych przez świadka, a za­tem nie może jednych wypowiedzi przyjmować z widoczną aproba­tą, zaś innych krytycznie lub sceptycznie,

w czasie przesłuchania należy się powstrzymać od wyraża­nia nie tylko słowem, ale także gestem czy grymasem swego stosun­ku do treści wypowiedzi świadka,

w swych wypowiedziach przesłuchujący powinien unikać wszelkich sugestywnych sformułowań, a zwłaszcza pytań sugestyw­nych, takich, jak np. wyżej wskazane,

wszelkie przypominanie świadkowi o faktach, o których w sposób oczywisty zapomniał - musi być niezwykle ostrożne, bo­wiem prawie każde przypominanie kryje w sobie znaczną sugestię. W przypominaniu można, lecz także ostrożnie posłużyć się zasada­mi kojarzenia, np. w czasie (pytanie o to, co świadek robił przed lub po zapomnianym przez niego fragmencie zdarzenia), kojarzenia w przestrzeni (np. pytanie świadka, czy stał w chwili zdarzenia sam w danym miejscu) itp. W każdym przypominaniu konieczne jest za­chowanie daleko posuniętego umiaru, gdyż nawet w najpełniejszych
i najbardziej zgodnych z prawdą zeznaniach może się zdarzyć zapom­nienie przez świadka jakiegoś szczegółu czy całego fragmentu zdarze­nia. Uporczywe nalegania na przypomnienie sobie może doprowadzić do zmyślenia przez świadka jakichś elementów jego wypowiedzi.

Dyrektywę sprawnego protokołowania. Jest niewiele czyn­ników, które tak bardzo rozpraszałyby świadka i wprowadzały za­męt w jego zeznaniach, jak nieudolne protokołowanie, które spra­wia ustawiczne przerywanie świadkowi, wytrącanie go z toku jego myśli, nawracanie do zakończonych wątków wypowiedzi itp. Dla­tego przesłuchujący powinien albo dobrze opanować sztukę szyb­kiego i dokładnego protokołowania, albo skorzystać z pomocy pro­tokolanta.

KRYMINALISTYKA - ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE - 33-40

33. OKAZANIE - pojęcie, rodzaje, sposób przeprowadzania

Okazanie - czynność polegająca na przedstawieniu świadkowi jakiegoś obiektu (osoby, rzeczy, zwłok) z

zaleceniem, aby porównał ten obiekt z obiektem zapamiętanym w związku z przestępstwem

- czynność procesowa przewidziana w KPK (art. 173)

- czynność niepowtarzalna w rozumieniu art. 316 KPK

- szczególna forma przesłuchania (rozpoznający ma status świadka)

- reguluje m.in. art. 173 KPK, rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2.6.2003 r. w sprawie

warunków technicznych przeprowadzenia okazania

- przeprowadzić musi organ procesowy, a z jego przebiegu sporządza się

protokół (art. 143 § 1 pkt 5 KPK)

Oskarżony (podejrzany) ma obowiązek na żądanie organu procesowego poddać się okazaniu

(art. 74 § 2 KPK), zaś świadek ma obowiązek uczestniczyć w okazaniu jako osoba rozpoznająca

(art. 177 § 1 w zw. z art. 173 § 1 KPK)

Okazanie:

1) okazanie osoby (okazanie bezpośrednie)

a. jawne

b. incognito (dyskretne)

c. sekwencyjne (w tym okazanie głosu)

2) okazanie wizerunku osoby (okazanie pośrednie) - album fotograficzny i filmowanie okazywanego

3) okazanie rzeczy (w tym okazanie zwłok)

OKAZANIE OSOBY

okazanie osoby bezpośrednie - świadkowi okazujemy człowieka

okazanie jawne - okazywany i rozpoznający widzą się wzajemnie

okazanie incognito - rozpoznający widzi okazywanego, a okazywany nie widzi osoby rozpoznającej

(oddzieleni np. lustrem fenickim)

okazanie sekwencyjne - okazywanie osoby rozpoznawanej wśród osób przybranych, z tym jednak, że

świadkowi nie jest okazywana na raz cała grupa, ale poszczególne osoby

pojedynczo, po kolei;

okazanie puste - eksperyment procesowy (art. 211 KPK); polega na tym, że wykonuje się okazanie z

udziałem wyłącznie osób przybranych, bez udziału podejrzanego czy oskarżonego, o czym

oczywiście nie informuje się świadka (test wiarygodności świadka);

Wymogi:

- osoba okazywana powinna znajdować się wśród co najmniej 3 osób przybranych

- osoby przybrane powinny być tej samej płci i rasy co osoba okazywana, powinny być w zbliżonym do niej

wieku, wzrostu, tuszy, koloru włosów, podobnie ubrane etc.

- wśród osób przybranych nie mogą znajdować się funkcjonariusze organu dokonującego okazania,

ani osoby znane osobie rozpoznającej;

- świadek przed rozpoznaniem nie powinien widzieć osoby okazywanej

- okazanie powinno być przeprowadzone tak, aby wyłączyć sugestię

- przeprowadzenie okazania w odpowiednim pomieszczeniu

- osoba okazywana sama wybiera na czas okazania miejsce w grupie osób przybranych

- należy przeprowadzić tyle okazań ile jest osób okazywanych (nie wolno równocześnie okazywać więcej

niż jedną osobę)

Sposób przeprowadzenia:

1) przesłuchanie świadka poprzedzające okazanie właściwe

Świadka należy przesłuchać pytając w jakich okolicznościach faktycznych i fizycznych (ciemno, jasno) widział osobę (rzecz), którą będzie rozpoznawał. Następnie ma ją opisać (twarz, wiek, tuszę itd.). Jeżeli świadek nie widział twarzy, trzeba tym dokładniej przesłuchać go na okoliczności sylwetki, sposobu poruszania się itd. Koniecznie należy zapytać, czy osoba ta coś mówiła, czy świadek słyszał jej głos. Na koniec należy świadka zapytać, czy gdyby zobaczył opisywaną osobę, byłby w stanie ją rozpoznać.

2) właściwa czynność okazania

Osoba okazywana w otoczeniu osób przybranych najpierw powinna być demonstrowana w formie statycznej (cała grupa stoi naprzeciw świadka, który powinien mieć możność najpierw przyjrzeć się całej grupie, potem każdej osobie oddzielnie z bliska, następnie raz jeszcze całej grupie z dystansu). Można osobom okazywanym nakazać wykonanie zwrotów, ruchów, chodu itd. Jeżeli świadek nie widział twarzy sprawcy, np. dlatego że była osłonięta kominiarką, wszystkie osoby okazywane muszą być w kominiarkach.

3) kolejne przesłuchanie świadka

Przesłuchanie bez względu na to, czy świadek rozpoznał okazywaną osobę. Jeżeli świadek wskazał na podejrzanego, należy zapytać go po jakich cechach go rozpoznał. Jeżeli świadek wskazał na podejrzanego, ale nie był pewny, należy zapytać go jakie cechy wydają mu się zbieżne z cechami osoby widzianej w związku z przestępstwem, jakie wydają się mu różne.

okazanie głosu - ma zawsze charakter okazania sekwencyjnego. Osoby okazywane (podejrzany/oskarżony i osoby przybrane) powinny być tak umieszczone, aby świadek nie widział ich (co najmniej ich twarzy). Każda z osób okazywanych powinna wypowiadać tę kwestię, którą świadek usłyszał w związku z przestępstwem. Po usłyszeniu wypowiedzi każdej z osób, świadek musi powiedzieć, czy to usłyszany głos przestępcy. Jeżeli świadek rozpoznał głos - należy go natychmiast przesłuchać (po czym poznał głos). Okazanie głosu następuje po okazaniu osoby.

OKAZANIE WIZERUNKU OSOBY (OKAZANIE POŚREDNIE)

wizerunek osoby - jej fotografia, zapis audiowizualny na taśmie wideofonicznej lub na innym nośniku

Z zasady okazanie pośrednie powinno wykonywać się wówczas, gdy nie ma możliwości przeprowadzenia okazania bezpośredniego.

Okazywanie albumu fotograficznego przestępców jest odmiana okazania pośredniego i z jego wykonania powinno spisywać się protokół.

Okazanie pośrednie (o ile nie jest okazywaniem albumu) podlega tym samym rygorom, którym podlega okazanie bezpośrednie - zdjęcie podejrzanego powinno być umieszczone wśród zdjęć (co najmniej 3) osób przybranych, dobranych na zasadach identycznych jak w przypadku okazania bezpośredniego.

Coraz częściej wykonuje się okazanie w ten sposób, że osobę okazywana w otoczeniu osób przybranych filmuje się na taśmie video lub kamerą cyfrową, a następnie odtwarza świadkowi, który ogląda okazywane osoby na monitorze.

OKAZANIE RZECZY

Do okazania rzeczy stosuje się odpowiednio wszystkie rygory, jakim poddane jest okazanie osoby. Okazanie rzeczy może być bezpośrednie lub pośrednie (okazanie zdjęcia czy innego obrazu rzeczy). Rzecz należy z zasady okazywać w otoczeniu „rzeczy przybranych”. Reguła ta nie dotyczy okazania zwłok, które okazuje się zawsze pojedynczo.

34. KONFRONTACJA - pojęcie, sposób przeprowadzania

Konfrontacja - specyficzny, kryminalistyczno-procesowy sposób odbioru relacji w toku przesłuchania

osobowego źródła dowodowego, jakim może być świadek, biegły czy podejrzany;

- szczególna forma przesłuchania dwóch osób, którą charakteryzuje jedność czasu, miejsca,

przedmiotu i dokumentacji przesłuchania;

- regulowana jest przez art. 172 KPK

- nie wolno konfrontować świadka incognito (art. 172 KPK)

- z konfrontacji sporządza się protokół (art. 143 § 1 pkt 5 KPK )

Osoby konfrontowane (świadkowie, biegli, podejrzany) muszą być już wcześniej przesłuchane i muszą zachodzić sprzeczności w ich zeznaniach (wyjaśnieniach). Jest to warunek koniczny dla dopuszczalności konfrontacji. Konfrontacja polega na równoczesnym, bezpośrednim przesłuchaniu dwóch lub więcej osób.

Konfrontacje powinno się przeprowadzić dopiero wówczas, gdy dysponuje się już obiektywnym materiałem dowodowym, który ułatwia ocenę różniących się wypowiedzi osób przesłuchiwanych.

Reguły taktyczne dotyczące sposobu przeprowadzenia konfrontacji:

- równoczesne konfrontowanie tylko dwóch osób (większa ich ilość - możliwość nie panowania nad k.)

- rozpoczęcie konfrontacji od osoby, która złożyła zeznania (wyjaśnienia), w świetle pozostałego materiału

bardziej wiarygodne

konfrontacja pośrednia - skonfrontowanie zeznań (wyjaśnień) jednej osoby z protokołem przesłuchania

innej osoby (np. przez odczytanie protokołu z przesłuchania)

35. SZCZEGÓLNE FORMY PRZESŁUCHANIA

• przesłuchanie konfrontacyjne dwóch osób;

• przesłuchanie związane z okazaniem;

• przesłuchanie w celu odtworzenia sytuacji lub postępowania na miejscu zdarzenia;

• przesłuchanie w celu odtworzenia wyglądu osoby lub rzeczy;

• przesłuchanie dzieci;

• przesłuchanie osób starych;

• przesłuchanie osób upośledzonych psychicznie;

• przesłuchanie osób znajdujących się w ciężkim stanie zdrowia;

• przesłuchanie za pośrednictwem tłumacza;

• przesłuchanie biegłego;

• przesłuchanie świadka incognito.

36. PRZESŁUCHANIE osób w wieku podeszłym

Przesłuchiwanie osób w wieku podeszłym

Sprawa odniesień do ludzi w wieku podeszłym z każdym ro­kiem staje się coraz bardziej istotna, albowiem stale wzrasta ilość ludzi starych w populacji, a według prognoz na rok 2000 - co siód­my dorosły osobnik przekroczy 65 rok życia. Okresu starości nie da się jednak określić w sposób uniwersalny i sztywny. Człowiek bo­wiem rośnie i dojrzewa tylko przez jedną czwartą część swego życia, zaś przez trzy czwarte - starzeje się (Bromley). Dlatego zmiany właś­ciwe dla okresu starości mogą się pojawić nawet i przed 50 rokiem żyda, zaś z drugiej strony mogą się nie wybijać nawet i po 80 roku życia. Przeciętnie jednak przyjmuje się, że początek starości przypada na okres pomiędzy 55 a 65 rokiem życia, lecz jest to jednak zawsze problem indywidualny.

Wprawdzie starzenie się człowieka jest normalnym procesem fizjologicznym, jednak w procesie tym mogą występować takie zmia­ny, które często w istotnym stopniu rzutują na wszystkie etapy pro­cesu formowania się zeznań.

W szczególności zaś:

Uzyskiwanie informacji

Na etapie uzyskiwania treści informacyjnych mogą wystąpić zaburzenia spostrzegania, bowiem:

wrażliwość na barwy maleje już po 50 roku życia, zaś zmiany akomodacji oka występują już nawet po 40 roku życia i stop­niowo się pogłębiają, a po 60 roku życia zmian tych nie mogą wyrównać nawet szkła korekcyjne.

w okresie po 65 roku życia często występują dostrzegalne dla otoczenia zmiany w zakresie funkcjonowania narządu słuchu polegające na podniesieniu się prawie o 50% dolnego progu słyszalności.

Osoby doznające takich zmian zazwyczaj nie odnoszą się do tych zmian krytycznie i często dokonują w tym zakresie dowolnych uzupełnień treści informacyjnych. Zaburzenia spostrzegania w star­szym wieku wynikają też z występujących często w tym wieku de­fektów uwagi związanych z jej koncentracją na własnych czynnoś­ciach, przy malejącym zainteresowaniu otoczeniem.

Zapamiętanie

Na etapie zachowania w pamięci w okresie starości często występują:

redukcje zdolności zapamiętywania polegające na zmniejsza­niu się zdolności przyswajania sobie nowych nabytków pamię­ciowych, zapominanie charakteryzujące się pewną prawidłowością pole­gającą na tym, że najszybciej zapomnieniu ulegają zjawiska i zdarzenia najpóźniej zapamiętane, z tym że zapominanie nie przebiega mechanicznie wzdłuż linii czasu, lecz w znacznym stopniu wybiórczo, tzn. zapomnieniu mogą ulec tylko niektóre przeżycia, zazwyczaj o ujemnym zabarwieniu emocjonalnym, niekiedy występują w tym okresie życia konfabulacje, czyli zmyślenia, którymi osobnik stara się wypełnić luki pamięcio­we . Na etapie przekazu treści urojeniowych może niekiedy wy­stąpić symptomatyka urojeniowa, zwłaszcza w przebiegu tzw. „patologicznej starości”. Ponadto można niekiedy na tym eta­pie zauważyć u osób
w podeszłym wieku, a zwłaszcza w bar­dzo zaawansowanej starości - osłabienie zdolności sądu.

Przesłuchanie

Uwzględniając wszystkie te zmiany często zaznaczające się w przebiegu starości można sformułować następujące dyrektywy tak­tyki przesłuchania świadka w podeszłym wieku:

• Przesłuchujący powinien zawsze liczyć się z możliwością wystąpienia u świadka w tym wieku opisanych wyżej zmian.

• Podobnie jak przy przesłuchaniu nieletniego, tak i przy prze­słuchaniu osoby w podeszłym wieku, należy dążyć do przedłużenia etapu zapoznawczo-orientacyjnego, co z jednej strony powinno spo­wodować pewne uspokojenie świadka, zaś z drugiej może się przy­czynić do zwiększenia możliwości oceny jego zdolności do świad­czenia.

• Stosunkowo często zdarza się, że zwłaszcza w etapie ze­znania spontanicznego, osoba w podeszłym wieku gubi wątek wy­powiedzi oraz ma trudności w przypomnieniu sobie jakichś faktów. W takich przypadkach przesłuchujący musi wykazać wiele cierpli­wości i raczej unikać prób pomagania świadkowi w przypominaniu, albowiem osoby w podeszłym wieku, podobnie jak nieletni, bywają bardzo podatne na sugestię.

• Przesłuchujący powinien oszczędzać świadkowi w podesz­łym wieku wszelkich silniejszych wzruszeń. W tym bowiem wieku zmniejsza się wydolność serca i następują zmiany w tętnicach do­prowadzających krew do mózgu, a zatem każde silniejsze wzrusze­nie może grozić tragicznymi następstwami.

37. PRZESŁUCHANIE osób małoletnich

Przesłuchanie nieletniego

Pierwszą kategorią świadków, w odniesieniu do których na­leży stosować specyficzną taktykę ich przesłuchiwania są nieletni, czyli osoby, które w chwili przesłuchania nie ukończyły 18 roku ży­cia. Na temat wartości zeznań nieletnich świadków panują w krymi­nalistyce sprzeczne opinie. Są bowiem autorzy (Locard), którzy ge­neralnie odmawiają wartości zeznaniom nieletnich, twierdząc że dzie­ci nie są zdolne do mówienia prawdy, gdyż nie są w stanie jej odróż­nić. W świetle wyników badań nowoczesnej psychologii zeznań po­gląd taki jest jednak błędny, ustalono bowiem, że nieletni może być tak wartościowym świadkiem jak osoba dorosła. Natomiast zdarza­jące się przypadki składania przez nieletnich nieprawdziwych ze­znań są w znacznej części wynikiem tego, że przesłuchujący nie uwzględniał ich specyficznych cech związanych z wiekiem. Dlatego konieczne jest branie pod uwagę przy przesłuchaniu nieletniego jego okresu rozwojowego.

Klasyfikacja rozwoju

Polska klasyfikacja psychologiczna wyróżnia następujące okresy rozwoju nieletniego:

• okres wieku przedszkolnego (od 3 do 7 lat),

• okres młodszego wieku szkolnego (od 7 do 11-12 lat),

• okres wieku dorastania (od 12-13 do 17-18 lat).

Podział na te okresy ma charakter orientacyjny albowiem roz­wój człowieka jest bardzo indywidualnie determinowany różnymi czynnikami, jak np. dziedzicznością, chorobami, stanem odżywie­nia, środowiskiem, klimatem itp. Dlatego pomiędzy nieletnimi w tym samym wieku mogą występować często nawet znaczne róż­nice rozwojowe, np. pomiędzy rozwojem dwojga dwunastoletnich dzieci może wystąpić większa różnica, aniżeli pomiędzy dziećmi w wieku 11 i 13 lat.

Z tych względów specyfika przesłuchania nieletnich jest nie­zmiernie zróżnicowana i poświęcone są jej odrębne monografie (np. Sokołowska).

Dlatego w odniesieniu do zasad przesłuchiwania nieletnich można wysunąć jedynie bardzo ogólne wskazania, do których zali­czyć można następujące:

Na etapie przygotowawczym przesłuchania należy dążyć do uzyskania możliwie dokładnych informacji o nieletnim, o stopniu jego rozwoju, kontaktowości, zainteresowaniach, wrażliwości, itp.

Etap czynności wstępnych powinien rozpocząć się od swobodnej rozmowy na tematy obojętne dla sprawy. Rozmowa ta winna być wolna od oschłości i rutyniarstwa, należy w niej unikać zwrotów dla nieletniego obcych i onieśmielającego go sposobu mówienia. Wyłączona jest możliwość zwracania się do nieletniego zwrotem: „niech świadek...”. Również i sprawdzanie tożsamości po­winno być przeprowadzone swobodnie, a więc może się zacząć od pytania o szkolę, o to, czy w szkole wydawane są legitymacje i wów­czas można poprosić o pokazanie takiej legitymacji. Nie wolno za­pominać o tym, że nieletniemu świadkowi przysługują te same pra­wa, co osobie dorosłej. Dlatego w sposób taktowny i umiejętny należy ustalić czy np. zachodzą warunki do odmowy zeznań, a następnie cierpliwie wytłumaczyć nieletniemu, że może on skorzystać ze swych uprawnień bez żadnych ujemnych konsekwencji dla niego. Ponieważ nieletni do 17 roku życia nie ponosi odpowiedzialności miej - nie uprzedza się go o możliwości poniesienia takiej odpo­wiedzialności za złożenie fałszywych zeznań, lecz można zwrócić uwagę na aspekty etyczne problemu prawdomówności. Jeżeli przy słuchaniu nieletniego zamierza się korzystać z zapisu magnetofonowego, to należy o tym nieletniego uprzedzić, lecz w czasie prze­słuchania magnetofon nie powinien znajdować się w miejscu wi­docznym, gdyż zazwyczaj odwraca on uwagę nieletniego i go de­koncentruje.

Na etapie zapoznawczo - orientacyjnym wskazane jest nawiązanie z nieletnim kontaktu poprzez swobodną rozmowę na tematy nie związane z przesłuchaniem, możliwie na takie, które mogą nieletniego zainteresować (np. sport, filatelistyka itp.). Nie jest wska­zane nawiązywanie do zajęć szkolnych, gdyż większość nieletnich nie lubi takich tematów i zamyka się w sobie przy ich poruszaniu. Etap zapoznawczo-orientacyjny przesłuchania nieletniego powinien być z reguły dłuższy od analogicznego etapu przy przesłuchaniu osoby dorosłej.

Na etapie zeznania spontanicznego należy nieletniemu za­pewnić pełną swobodę wypowiedzi. Wypowiedzi tej nie wolno prze­rywać ani też okazywać w czasie jej trwania zniecierpliwienia.

Etap zadawania pytań jest niewątpliwie najtrudniejszy dla osoby prowadzącej przesłuchanie nieletniego. Etap ten powinien mieć charakter swobodnej rozmowy, a zatem należy unikać konwencji indagacji. Pytania stawiane na tym etapie powinny być jasne i zro­zumiałe dla nieletniego. Z tych powodów należy unikać zwrotów obcojęzycznych i wszelkich określeń trudnych do zrozumienia dla nieletniego. Należy też uwzględniać to, że w wielu sferach życia (np. w sferze życia seksualnego) nieletni posługują się innym słownic­twem aniżeli osoby dorosłe. Na tym etapie konieczne jest uwzględ­nianie specyficznych cech okresów rozwojowych nieletniego. Dlate­go należy uwzględniać następujące zalecenia:

W okresie młodszego wieku szkolnego (od 7 do 11-12 lat) nieletnich cechuje zazwyczaj mała koncentracja i nikła podzielność uwagi. Można ni przykładowo wskazać, że dziecko w wieku 7-10 lat może skupić uwagę maksymalnie przez 20-25 minut, zaś w wieku 12 lat - przez ok. 30 minut. Ponadto nieletni w tym przedziale wieku są na ogół bardzo podatni na sugestię, co wynika z dużej plastyczności osobowości dziecka, poważnego znaczenia wpływu czynników emo­cjonalnych oraz stosunkowo słabo rozwiniętego krytycyzmu.

W okresie dorastania (od 12-13 lat do 17-18 lat) u nieletnie­go rozwija się poczucie samodzielności i krytycyzm, a także zdol­ność do analizy i oceny oraz ambicja. Wszystkie te czynniki przy­czyniają się, często w znacznym stopniu, do występowania w tym okresie kryzysu autorytetów, w następstwie czego niejednokrotnie pojawia się przekorny, a często arogancki stosunek do dorosłych. Wszystkie te objawy dorastania wymagają od przesłuchującego wiele taktu oraz spokojnego stosunku do nieletniego.

Istotnym problemem w sferze przesłuchania nieletnich jest sprawa obecności w czasie tego przesłuchania rodziców, opiekunów i nauczycieli nieletniego. Pomijając kwestię koniecznej w czasie roz­prawy sądowej obecności rodziców, należy stwierdzić, że w postę­powaniu przygotowawczym, przy przesłuchaniu nieletniego jako świadka obecność taka nie zawsze jest wskazana z przyczyn nastę­pujących:

• obecność tych osób krępuje nieletniego i często go zawstydza,

• najczęściej to właśnie rodzice i opiekunowie sugerują nieletnie­mu treść jego zeznań,

• nieletni jako świadek ma te same prawa co osoba dorosła, a zatem do jego przesłuchania ma także pełne zastosowanie prze­pis art. 171 k.p.k. zapewniający swobodę wypowiedzi. Nato­miast obecność w czasie przesłuchania rodziców, nauczycieli czy opiekunów może wywołać u nieletniego obawę przed konsekwencjami, które mogą mu zagrażać ze strony tych osób, co nie­wątpliwie ogranicza swobodę jego wypowiedzi, a zatem naru­sza przepis art. 171 k.p.k.

Z tych względów należałoby unikać obecności przy przesłu­chaniu nieletniego rodziców, opiekunów i nauczycieli. Wskazany na­tomiast jest zawsze udział psychologa w takim przesłuchaniu.

Sprawą dość istotną przy przesłuchaniu nieletniego może okazać się problem doboru miejsca tego przesłuchania. Może się bowiem okazać, że siedziba organu procesowego będzie nieletniego deprymowała, jak też możliwe jest, że będą go krępowały warunki domowe. W żadnym razie miejscem tym nie może być szkoła. Stąd zatem problem ten wymaga każdorazowo przemyślenia.

Nieletni jest osobą wrażliwą, szczególnie podatną na różne wstrząsy i sugestie. Dlatego należy mu oszczędzać wszelkich wzru­szeń. Do absolutnych wyjątków zatem można zaliczyć przypadki okazywania nieletniemu zwłok, czy też udziału nieletniego w kon­frontacji. Przesłuchanie nieletniego powinno trwać krótko i powin­no się odbywać w spokojnej atmosferze.

W czasie przesłuchania nieletniego nie można od niego ocze­kiwać precyzji określeń, pojęć i ustaleń. Zasób doświadczenia życio­wego nieletniego jest bowiem zbyt nikły, aby takiej precyzji można od niego oczekiwać. Właśnie z powodu braku tego doświadczenia nieletni określa wiele spraw, faktów, czy zagadnień - mylnie, co jest najbardziej zauważalne przy wypowiedziach nieletniego doty­czących czasu. Nieletni bowiem z reguły wykazują tendencję do prze­ceniania długości trwania odcinka czasu. Należy pamiętać także o tym, że nieletni nie jest w stanie zapamiętać tak wielkiej liczby szczegółów jak może zapamiętać osoba dorosła.

38. PRZESŁUCHANIE osób ciężko chorych

Przesłuchanie osób ciężko chorych i umierających

W zasadzie należy unikać przesłuchiwania osób znajdujących się w poważniejszych stanach chorobowych. Zmiany chorobowe z reguły bowiem wpływają ujemnie na każdy etap procesu formo­wania się zeznań, a niekiedy są tak silne, że mogą pozbawić zezna­nia jakiejkolwiek wartości dowodowej. Niezależnie od tego, wzglę­dy humanitarne także przemawiają przeciwko przesłuchiwaniu lu­dzi chorych. W praktyce zdarzają się jednak sytuacje, w których zachodzi bezwzględna konieczność przesłuchania osoby ciężko cho­rej, a nawet umierającej. Zazwyczaj są to sytuacje, w których chory był jedynym świadkiem, a często także pokrzywdzonym w zdarze­niu będącym przedmiotem przesłuchania. W takich sytuacjach za­grożenie śmiercią takiego świadka lub brak nadziei na jego szybkie wyzdrowienie są czynnikami przemawiającymi za natychmiastową koniecznością zabezpieczenia dowodu z jego zeznań.

Obecność lekarza

W odniesieniu do tej kategorii świadków można sformułować jako najistotniejsze następujące dyrektywy taktyki ich przesłuchania:

Przesłuchanie świadka ciężko chorego, a tym bardziej umie­rającego, możliwe jest tylko za zgodą opiekującego się nim lekarza.

W ciężkich stanach chorobowych świadka lekarz powinien być obecny w czasie przesłuchania i czuwać nad stanem zdrowia przesłuchiwanego. Decyzje lekarza dotyczące przerwania przesłu­chania z uwagi na pogorszenie się stanu zdrowia chorego powinny być wiążące dla przesłuchującego.

Ilekroć z uwagi na stan zdrowia świadka zachodzi obawa niepowtarzalności jego przesłuchania należy pamiętać o konieczności zachowania wymogu z art. 316 k.p.k. i dopuścić do udziału w prze­słuchaniu strony procesowe oraz ich przedstawicieli, chyba że za­chodzi niebezpieczeństwo utraty dowodu w razie zwłoki. W takim przypadku powinno się jednak przybrać do czynności przesłucha­nia jakiegoś świadka (lekarza, pielęgniarkę itp.)

W sytuacjach, w których istnieje poważna obawa, że stan zdrowia chorego rzutuje ujemnie na jego stan psychiczny, jeżeli czas na to pozwala, należy tego świadka przesłuchać z udziałem biegłe­go lekarza lub psychologa (art. 192 § 2 k.p.k.).

Przed rozpoczęciem przesłuchania przesłuchujący powinien uzyskać od lekarza informację, czy w stosunku do osoby, która ma być przesłuchana nie stosowano niedawno środków wprowadzają­cych ją w stan narkozy lub subnarkozy (częste w chirurgii), bowiem gdyby chory znajdował się w stanie subnarkozy w chwili przesłu­chania nastąpiłyby niedopuszczalne zbieżności przesłuchania z narkoanalizą, gdyż chory znajdowałby się w stanie bardzo silnie pod­niesionej sugestywności.

Wskazane jest, aby przebieg przesłuchania, oprócz proto­kołu, był także zabezpieczony zapisem magnetofonowym, o czym należy uprzedzić osoby biorące udział w tej czynności.

Przesłuchanie osoby ciężko chorej i umierającej powinno trwać możliwie jak najkrócej.

Ocena zeznań osoby ciężko chorej lub umierającej nie jest łatwa i dlatego niejednokrotnie wymaga konsultacji z biegłym leka­rzem lub psychologiem.

39. PRZESŁUCHANIE osób chorych psychicznie

Przesłuchanie osób doznających zaburzeń psychicznych

Z interpretacji dwóch przepisów Kodeksu postępowania kar­nego, a mianowicie z art. 189 pkt 2 i art. 192 § 2 wynika, że osoba doznająca zaburzeń psychicznych może być przesłuchana w cha­rakterze świadka, w związku z czym wyłania się problem oceny war­tości zeznań takiego świadka.

Rozważając ten problem należy podkreślić, że zdolność do świadczenia a sprawa poczytalności świadka - to zagadnienia róż­ne. Może się bowiem zdarzyć, że świadek w chwili składania ze­znań jest w pełni poczytalny, a jednak może nie posiadać zdolności do świadczenia, gdyż np. w chwili spostrzegania pozostawał pod wpływem silnego, halucynogennego narkotyku.

Z drugiej zaś strony - osoba w pełni niepoczytalna w rozu­mieniu art. 31 § l k.k. może mieć doskonale zachowaną zdolność do świadczenia, np. wówczas, gdy przekazywane przez nią treści in­formacyjne nie mają żadnego związku z chorobą tej osoby. Osoby takie powinny być jednak przesłuchiwane z udziałem biegłego leka­rza psychiatry, mimo iż Kodeks postępowania karnego uważa taki udział tylko za możliwy, nie zaś za obowiązkowy. Pomimo tego powinno się zawsze skorzystać z tego udziału, jeżeli tylko powstaną wątpliwości dotyczące stanu zdrowia psychicznego świadka.

Wątpliwości takie mogą zaś powstać w sytuacjach, w których:

• przed przesłuchaniem świadka uzyskano informację, że świa­dek był lub jest chory psychicznie,

• przesłuchujący napotyka na poważne trudności w nawiązaniu kontaktu ze świadkiem,

• przesłuchujący zauważa dziwaczne wypowiedzi lub dziwacz­ne zachowanie się świadka,

• sposób wypowiedzi świadka jest dziwny, występują rwące się wątki myślowe i liczne dygresje w jego wypowiedzi, a także brak jakiegokolwiek związku wypowiedzi z tematem przesłu­chania,

• występują rażące różnice pomiędzy stanem rzeczy przedsta­wianym przez świadka, a realną możliwością zaistnienia takie­go stanu w rzeczywistości.

Jeżeli jednak, pomimo tych wątpliwości, postanowiono prze­słuchać osobę doznającą zaburzeń psychicznych w charakterze świad­ka, to niezależnie od zapewnienia sobie w tym przesłuchaniu udziału lekarza psychiatry, przesłuchujący powinien przestrzegać następują­cych zasad taktyki przeprowadzenia takiego przesłuchania:

etap zapoznawczo-orientacyjny przesłuchania powinno się maksymalnie przedłużyć dla uzyskania możliwości poznania osobowości świadka, rodzaju i kierunku jego zaburzeń psychicznych, a także dla uspokojenia świadka i oswojenia go z atmosferą przesłu­chania,

w etapie zeznania spontanicznego przesłuchujący winien się skoncentrować na odbiorze treści wypowiedzi świadka, aby móc zauważyć, czy świadek nie miesza do treści zeznań swych chorobo­wych przeżyć (np. treści urojeń),

etap pytań powinien być ograniczony do minimum, pytań należy zadawać jak najmniej, z tym że pytania powinny być zada­wane jasno i zrozumiale i w żadnym razie nie mogą wkroczyć w sferę objętą chorobowymi przeżyciami świadka,

w czasie całego przesłuchania należy świadka traktować bardzo uprzejmie i delikatnie, lecz bez przesady, albowiem nadmierna „troskliwość" może świadka wyprowadzi z równowagi.

Zaburzenia psychiczne, o których była tu mowa wystąpić mogą nie tylko w chorobach psychicznych. Krótkotrwałe zakłócenia rów­nowagi psychicznej mogą się bowiem pojawić także u osób psychicz­nie zdrowych, o czym powinien pamiętać organ prowadzący prze­słuchanie.

39. ŚLAD KRYMINALISTYCZNY

Ślady są to wszelkie dające się ustalić w określonym wycinku rzeczywistości następstwa tych zmian, których zespół albo two­rzy jakieś zdarzenie, albo jest z tym zdarzeniem ściśle powiązany

(np. ślady ucieczki, ślady ukrycia łupu itp.).

Cechy śladów kryminalistycznych

Są one następstwami jakichś zachowań, faktów i zjawisk, a więc wykazują z tymi zachowaniami, faktami czy zjawiska­mi powiązanie przyczynowo-skutkowe, mają charakter materialny i są możliwe do wykrycia i zbada­nia.

Ślady pamięciowe

W przedstawionym tu rozumieniu nie są więc śladami kryminalistycznymi tzw. „ślady pamięciowe”. Są to bowiem jedynie zapi­sy pamięciowe przyczynowo bardzo silnie uwarunkowane procesa­mi poznawczymi i pamięciowymi człowieka, a nawet mogące po­wstać bez podniet zewnętrznych (np. halucynacje, których treść bywa zapamiętywana). Treść zapisów pamięciowych bardzo często powsta­je równolegle w stosunku do zdarzeń, zjawisk i faktów, których do­tyczy, a więc trudno treść tę uznać za następstwo owych zdarzeń, faktów, czy zjawisk, bowiem następstwo musi się wszak czasowo oddzielać od swej przyczyny.

Równie często zdarza się, że na ukształtowanie treści owych zapisów pamięciowych w mniejszym stopniu wpływa spostrzegane zdarzenie, zjawisko, czy fakt, aniżeli różne czynniki subiektywne, tak dotyczące procesów poznawczych, jak i pamięciowych. Uwa­runkowanie przyczynowe zapisów pamięciowych może być więc bardziej związane z psychiką spostrzegającego i zapamiętującego podmiotu, aniżeli z cechami przedmiotu poznania (zdarzenia, zja­wiska, czy faktu).

Trudno zatem zapisy pamięciowe uznać za ślady tylko samych zdarzeń, zjawisk, czy faktów, skoro są one przede wszystkim na­stępstwami procesów poznawania i zapamiętywania. Procesy zaś poznawania i zapamiętywania stosunkowo rzadko można uznać za wiernie odbijające poznawane zdarzenia, zjawiska i fakty.

Problem uwarunkowania procesów poznawczych oraz proce­sów pamięciowych nie tylko przez przedmiot poznania, ale także przez czynniki subiektywne można zilustrować poniższym schema­tem.

przedmiot poznania		Procesy			procesy
(zdarzenia, zjawiska, fakty)		Poznania			zapamiętania
		czynniki subiektywne

Schemat ten wskazuje, że obraz przedmiotu poznania może ulec deformacji w procesie poznania tak na skutek niedoskonałości i błędów tego procesu, jak i w następstwie wpływu różnych czynni­ków subiektywnych. Podobnie rzecz się przedstawia w odniesieniu do procesów pamięci, do których obraz przedmiotu poznania może dotrzeć zdeformowany już w procesach poznawczych, a ponadto może ulec zmianom spowodowanym wpływem czasu i czynników subiektywnych na procesy pamięci.

Ślady zaniechania

Nie zaliczamy również do grupy śladów kryminalistycznych tzw. „śladów zaniechania”, a więc np. pozostawienia przez sprawcę na miejscu zdarzenia znajdujących się tam przedmiotów (zaniecha­nie ich zaboru lub przemieszczenia).

Ślady kryminalistyczne są bowiem skutkami zachowań, zda­rzeń, zjawisk i faktów, a więc muszą pozostawać z tymi zachowa­niami, zdarzeniami, zjawiskami, czy faktami w związku przyczyno­wym. Natomiast zaniechanie nie jest przyczynowe (por. Wolter: Pra­wo karne), a zatem brak działania nie może powodować skutków, czyli następstw w obiektywnej rzeczywistości. Zaniechanie takie może jedynie stanowić informację o zachowaniu się sprawcy, nie­jednokrotnie bardzo wartościową, lecz nie ślad jego działania.

Podział śladów ze względu na ich zewnętrzną postać

• Ślady kryminalistyczne mogą być bardzo różnorodne, lecz do najbardziej typowych śladów zaliczamy:

• odbitki (odciski) powierzchniowe,

• odbitki (odciski) wgłębione,

• plamy różnych płynów i substancji,

• przekształcenia substancji,

• zmiany geometryczne rzeczy,

• rzeczy, które przed określonym zdarzeniem nie znajdowały się w tym miejscu, w którym następnie się znalazły,

• brak rzeczy w tym miejscu, w którym znajdowały się one przed zdarzeniem.

Podział śladów ze względu na dział techniki kryminalistycznej

Ślady kryminalistyczne mają w praktyce kryminalistycznej bardzo poważne znaczenie i niejednokrotnie są uważane za punkt centralny zainteresowania kryminalistyki (Sehn). Znaczenie śladów wyraża się przede wszystkim w ich funkcji rekonstrukcyjnej polegającej na tym, że na podstawie śladów można odtworzyć przebieg określonego zdarzenia i ustalić osoby biorące w nim udział oraz ich zachowania w czasie tego zdarzenia. Następnie ślady mogą być po­mocne w bezpośrednim ujęciu sprawcy zdarzenia (np. ślady uciecz­ki). Badanie śladów może też wskazać na to, czy i jakie związki mia­ły określone osoby ze zdarzeniem będącym przedmiotem zaintere­sowania. Ślady mogą też odegrać znaczącą rolę przy identyfikacji miejsc, osób i rzeczy.

Prócz przedstawionego wyżej podziału śladów dokonanego w oparciu o kryterium zewnętrznej postaci śladów, wyróżnia się także inny podział śladów, a mianowicie dokonany na podstawie kryte­rium działu techniki kryminalistycznej zajmującego się danym ro­dzajem śladów. W ramach tego podziału do najbardziej typowych zalicza się ślady:

• daktyloskopijne,

• mechanoskopijne (np. ślady narzędzi),

• ślady użycia broni palnej,

• ślady stóp i pojazdów,

• ślady biologiczne (np. ślady krwi),

• ślady chemiczne (np. plamy),

• ślady cieplne (zmiany temperatury),

• ślady akustyczne (głosu i dźwięku),

• ślady osmologiczne zwane też odorologicznymi - są to ślady zapachowe,

• mikroślady - są to ślady, których nośność informacyjną moż­na ustalić dopiero po zastosowaniu metod i technik labora­toryjnych (np. ślady włókna z odzieży sprawcy itp.).

Wyliczenie powyższe ma charakter jedynie przykładowy, bowiem nie ma takiej dziedziny życia, w której nie istniałyby swois­te ślady.

Ślady nie zawsze są dostrzegalne gołym okiem, albowiem dla ujawnienia wielu z nich wymaga się zastosowania różnych technik, jak np. użycie roztworu ninhydryny może nawet po latach ujawnić ślad pozostawiony na papierze i niedostrzegalny zwykłym pozna­niem zmysłowym. Dlatego bardzo ważne jest, aby materiał ujawniony np. na miejscu zdarzenia, starannie zabezpieczyć, bowiem dalsze badania laboratoryjne mogą na tym materiale ujawnić niejednokrotnie bar­dzo wartościowe ślady. Każdy rodzaj śladów ma swoją własną specyfikę, jest odmien­nie ujawniany, zabezpieczany i badany. Dlatego do problematyki poszczególnych rodzajów śladów będziemy jeszcze powracać przy omawianiu różnych badań z zakresu techniki kryminalistycznej.

41) Identyfikacja kryminalistyczna:

Identyfikacja to tyle, co stwierdzenie tożsamości, identyczności. Natomiast identyfikacja kryminalistyczna to:

- ustalenie relacji tożsamości przedmiotu (lub klasy przedmiotów) z cechami jego wzorca

- oraz wykazanie tożsamości osoby (lub rzeczy) podejrzanej o udział w zdarzeniu z osobą (lub rzeczą), która pozostawiła badany ślad.

Cechą jest element odróżniający lub charakteryzujący pod jakimś względem osoby lub przedmioty, ich czynności i stany oraz procesy lub zjawiska zachodzące w otaczającej rzeczywistości. Dla identyfikacji kryminalistycznej szczególnie ważne są:

-cechy swoiste- przysługujące wszystkim przedmiotom danego rodzaju i tylko im;

-cechy diagnostyczne (wyróżnione spośród cech swoistych)- szczególnie wyraźne właściwości, ułatwiające rozpoznanie przedmiotów danego rodzaju wśród innych.

Identyfikacja kryminalistyczna jest ustalaniem relacji tożsamości cech śladu i cech wzorca. Zachodzi więc konieczność dokonania przyporządkowań parami tych cech z zastosowaniem rozumowania per analogia. Przyporządkowania tego dokonuje się na podstawie wiedzy o typowości przypadku, zawartej zwykle w tzw. „wiadomościach specjalnych”, np. doświadczeniu sądowo- lekarskim. Wiedza o typowości przypadku pozwala na przeprowadzenie wartościowania stwierdzonych cech śladu. Na I etapie tego wartościowania dokonuje się wyróżnienia cech swoistych, a wśród nich- cech diagnostycznych. Wśród cech diagnostycznych natomiast dokonuje się wyróżnienia cech, które charakteryzować mogą tylko jeden przedmiot.

cechy swoiste

cechy diagnostyczne

cechy, charakteryzujące tylko 1 przedmiot

W zależności od tego, czy tym ostatnim cechom przyporządkujemy odpowiednie cechy przedmiotu „podejrzanego” o pozostawienie śladu, czy jedynie cechy klasy przedmiotów, z których każdy mógł dany ślad pozostawić, odpowiednio mamy do czynienia z:

- identyfikacją indywidualną - np. ślad ma cechy, charakteryzujące tylko jedno, konkretne narzędzie (ta konkretna siekiera)

- identyfikacją grupową - np. identyfikacja klasy narzędzi, z których każde mogło ślad pozostawić (jakaś siekiera). Tu w zależności od liczby przedmiotów reprezentujących daną klasę, mówimy o identyfikacji szeroko- lub wąskogrupowej.

Identyfikacja osoby polega na wykazaniu tożsamości osoby podejrzanej z osobą, która pozostawiła ślady na miejscu zdarzenia. Ta identyfikacja również może być indywidualna, kiedy identyfikuje się jedną, konkretną osobę, lub grupowa, kiedy określi się jedynie pewne cechy osoby, np. płeć, kolor włosów, przybliżony wiek.

Każda identyfikacja grupowa, teoretycznie przybliża do identyfikacji indywidualnej. Trzeba mieć jednak świadomość, że identyczne grupowe cechy może posiadać wiele innych, niż badany przedmiotów, niemających żadnego związku z dochodzonym przestępstwem.

42) Biologiczne podstawy daktyloskopii:

Daktyloskopia jest działem kryminalistyki obejmującym ujawnianie śladów ludzkiej skóry oraz identyfikację osób na ich podstawie. Skóra człowieka jest urzeźbiona, budowa jej zewnętrznej powierzchni, przystosowanej do pełnienia wielu istotnych funkcji biologicznych, ma swoistą strukturę, gatunkowo utrwaloną w obrębie homo sapiens, jednak występująca osobniczo jest w bardzo wysokim stopniu zindywidualizowana. W kontaktach z otoczeniem człowiek nawet mimowolnie pozostawia ślady swojej skóry i z racji wspomnianego już zindywidualizowania możliwe jest przypisanie danego śladu konkretnej osobie, czyli jej identyfikacja. Jeżeli ślady pozostawi przestępca, to dokonanie takiej identyfikacji jest znaczące w jego ściganiu i dowodzeniu.

Z powodów naturalnych najczęściej występującymi śladami powierzchni skóry są ślady palców. Ślady fragmentów skóry dłoni, uszu, stóp, czy innych okolic ciała, np. czerwieni wargowej spotyka się w praktyce śledczej nieporównywalnie rzadziej.

43) Ogólna budowa śladów linii papilarnych:

Prosta obserwacja opuszków palców ujawnia na ich powierzchni tzw. dermatoglify, czyli linie zwane zazwyczaj papilarnymi a czasami brodawkowymi. Ściślej rzecz biorąc, są to listewki skórne o wysokości 0,1- 0,4 mm i szerokości 0,2- 0,7 mm. Krawędzie listewek skórnych są nieregularne, zaś na ich górnych powierzchniach znajdują się (także nieregularnie rozmieszczone) pory, stanowiące ujścia kanałów potowych.

Liniom papilarnym przypisuje się 3 cechy, które pozwalają na wykorzystanie ich śladów do celów identyfikacyjnych, a w konsekwencji także dowodowych. Są to:

• indywidualność - charakterystyka linii papilarnych na dowolnym palcu każdego człowieka jest inna niż na każdym z palców dowolnego innego człowieka. Charakterystyka ta obejmuje: układ linii, tworzone przez nie wzory, szczegóły przebiegu, kształt ich krawędzi oraz kształt i rozmieszczenie porów.

• trwałość - zachowanie charakterystyki linii papilarnych w toku naturalnej regeneracji naskórka. Komórki złuszczone są zastępowane nowymi a struktura linii pozostaje taka sama. Wyjątkiem jest sytuacja, w której doszło do warstwy rozrodczej skóry lub naskórka, wtedy bowiem powstaje blizna. Blizna jednak także zachowuje ceche trwałości, co daktyloskopia potrafi wykorzystać.

• niezmienność - stałość charakterystyki linii papilarnych, od czasu ich ukształtowania (ok. 6 miesiąc życia płodowego) aż do rozkładu pośmiertnego ciała. Fizyczny wzrost ciała zmienia wymiary linii, ale nie zmienia ich charakterystyki.

44) Rodzaje i budowa wzorów linii papilarnych:

Kategorią kluczową dla charakterystyki wzoru linii papilarnych jest delta, czyli 2 linie biegnące początkowo równolegle, a następnie rozchodzące się (podobnie jak przekrój lejka). Obszar znajdujący się pomiędzy ramionami delty uznawany jest za obszar centralny dla danego wzoru (tzw. rdzeń wzoru). Obszar powyżej górnego ramienia delty jest jego pokrywą, a obszar znajdujący się poniżej- jego podstawą.

Wg ściśle określonych zasad wyznacza się punkt w obrębie delty, zwany terminem zewnętrznym, oraz punkt wewnątrz rdzenia wzoru, zwany terminem wewnętrznym. Odcinek łączący oba te punkty nazywa się linią Galtona.

Bywają wzory linii papilarnych, w których delta nie występuje.

1. wzór łukowy - jeśli nie zawiera delty. Dominują w nim wtedy biegnące mniej więcej „równoleżnikowo” zakrzywione, przypominające łuki (stąd nazwa) linie, czasem z kulminacjami, podobnymi do przekroju namiotu. Wzory łukowe spotykane są rzadko, stanowiąc ok. 6% wszystkich spotykanych wzorów.

2. wzór pętlicowy - jeśli zawiera 1 deltę, przynajmniej 1 pętlicę (twór przypominający wydłużoną literę U), zaś linia Galtona przecina przynajmniej jedną linię papilarną. Są to najpospolitsze wzory linii papilarnych, ok. 64% wszystkich przypadków.

3. wzór wirowy - jeśli zawiera przynajmniej 2 delty oraz w swym rdzeniu linie tworzące obszary zamknięte, podobne do kół, elips itp. Ok. 30% wszystkich spotykanych przypadków.

Jest to bardzo ogólna klasyfikacja wzorów linii papilarnych. Wiemy bowiem, że linie papilarne są także nośnikami cech pozwalających bardziej szczegółowo opisać ich przebieg, mianowicie ich minucji.

45) Minucje:

Minucje służą do szczegółowego opisu linii papilarnych. Nazwy minucji są technicznymi terminami, nawiązującymi do kształtu konkretnych fragmentów linii. I tak najczęściej wyróżnia się:

- początki i zakończenia linii - 58% spotykanych minucji

- pojedyncze złączenia i rozwidlenia - 18,5%

- styki boczne - 4,2%

- haczyki - 2,5%

- pojedyncze oczka - 2,2%, itd.

Wzajemny układ minucji jednoznacznie identyfikuje daną osobę. Do uznania dwóch śladów linii papilarnych za tożsame wystarczy od kilku do kilkunastu cech wspólnych (ta sama minucja występująca w tym samym miejscu).

46+47) Metody pokrewne daktyloskopii:

Skóra ludzka jest specyficznie urzeźbiona nie tylko na członach opuszkowych palców, ale także w innych okolicach ciała. Z drugiej strony wiadomo, że działający przestępca może dotykać różnych obiektów nie tylko palcami. Mechanizm powstawania śladów jest w tych przypadkach zbliżony do sposobu powstawania klasycznych śladów daktyloskopijnych, i zasadniczo analogiczne są także metody ich ujawniania. I tak są to:

1. cheiroskopia - jest metodą najbliższą daktyloskopii. Zajmuje się badaniem odcisków wewnętrznych śladów dłoni. Najważniejszymi cechami wykorzystywanymi w identyfikacji są: kształt, wielkość i przebieg bruzd zgięciowych dłoni. Badania cheiroskopijne mogą odgrywać pomocniczą rolę w ekspertyzie daktyloskopijnej.

2. cheiloskopia - metoda identyfikacji człowieka na podstawie śladów czerwieni wargowej, w obrębie której wyróżnić można ponad 20 typów cech, składających się na niepowtarzalny u każdego człowieka rysunek. Wprawdzie jego trwałość nie jest porównywalna z rysunkiem linii papilarnych, ale wspomniane cechy są stabilne przez ok. 10 lat, co dla celów kryminalistycznych jest okresem wystarczającym. Ślady czerwieni wargowej powstają na filiżankach, kieliszkach, ustnikach papierosów itp.

3. poroskopia - zajmuje się badaniem kształtu i rozmieszczeniem porów znajdujących się na liniach papilarnych. Badanie parametrów porów jest bardzo trudne, pracochłonne i ograniczone do pomiaru odległości pomiędzy nimi. W praktyce wykorzystuje się je tylko w przypadku deficytu informacji dostarczonych przez analizę minucji.

4. krawędzioskopia - badanie parametrów krawędzi listewek skórnych, co tak jak poroskopia jest pomocne do opisu linii papilarnych. Tu podobnie jak w przypadku poroskopii, badanie ogranicza się do pomiaru odległości pomiędzy krawędziami listewek skórnych i stosowane jest niezwykle rzadko.

5. podoskopia - metoda badania śladów stóp bosych, lub w skarpetkach, ale pozbawionych obuwia. Ślady te spotyka się bardzo rzadko.

6. gantiskopia - metoda identyfikacji rękawiczek na podstawie ich śladów. Mechanizm powstawania śladów jest w zasadzie analogiczny do mechanizmu powstawania śladów daktyloskopijnych. Analogiczne są także niektóre metody ich ujawniania. Podstawą identyfikacji mogą być (o ile występują) wysoce zindywidualizowane cechy powierzchni zewnętrznych rękawiczek.

7. otoskopia - badanie śladów małżowiny usznej. Takie ślady bywają ujawnione na drzwiach, ścianach, oknach, szafach itp. Indywidualna budowa małżowiny usznej umożliwia identyfikację osób żywych i zwłok. Czasem pozwala także wnioskować np. o wzroście sprawcy i sposobie jego działania.

48) Formuły klasyfikacyjne:

? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?

49. wiek śladów linii papilarnych

w ramach ekspertyz daktyloskopijnych , podejmowane są próby dokonywania innych ustaleń dotyczących np. wieku śladów linii papilarnych.

Podstawowym elementem wpływającym na wiek śladu linii papilarnych jest skład substancji potowo-tłuszczowej. To właśnie od niego zależy trwałość śladu.

Nie mniej ważnymi czynnikami wpływającymi na trwałość śladu są warunki zewnętrzne ( np. warunki atmosferyczne, wilgotność powietrza itp.)

Proces starzenia się śladu linii papilarnych nie przebiega w sposób rytmiczny, a zmiana tempa jego przebiegu zależy od występowania czynników opóźniających i przyśpieszających.

Istotną rolę w procesie starzenia się linii papilarnych odgrywa zapylenie powietrza, oraz zanieczyszczenie podłoża na którym ślady te występują.

50. identyfikacja na podstawie bruzd zgięciowych dłoni i palców

skóra ludzka jest specyficznie urzeźbiona nie tylko na członach opuszków palców , ale także na innych częściach ciała. Z drugiej stony wiadomo że działający przestępca może dotykać różnych obiektów nie tylko palcami.

Mechanizm powstawania śladów jest w tym przypadku zbliżony do powstawania śladów daktyloskopijnych , zasadniczo analogiczne są metody ich ujawniania. Metodą zajmującą się badaniem odcisków wewnętrznych śladów dłoni jest cheiroskopia. Najważniejszymi cechami wykorzystywanymi przy identyfikacji są kształt, wielkość i przebieg bruzd zgięciowych dłoni. Badanie cheiroskopijne mogą odgrywać pomocniczą rolę w ekspertyzie daktyloskopijnej.

51. identyfikacja na podstawie zębów, paznokci, włosów i naskórka

badanie treści zza paznokci może być przydatny dla celów śledczych , szczególnie w przypadkach gdy ofiara broniła się. W skład treści zza paznokci może wchodzić m. in.

Obca treść ( krew, włosy)oprócz cząsteczek pochodzenia organicznego, treść zza paznokci może zawierać jeszcze inne istotne dla identyfikacji mikroślady. Treść do badań powinno pobierać się drewnianą pałeczką , tak aby nie skaleczyć osoby , od której się je pobiera i nie zebrać jej krwi. Treść zza paznokci bada się morfologicznie. Znalezione substancje bada się serologicznie, pozostałe innymi metodami (np. chemicznie)

Włosy są stosunkowo często zabezpieczane w czasie oględzin miejsca przestępstwa i ciał ofiar. Najczęściej ujawniane są one na odzieży, na narządach , pod paznokciami itp.

Każdy włos składa się z cebulki i trzonu. Rozróżnia się włosy rdzeniaste i bezrdzeniowe.

Różnice między włosami polegają na grubości, długości, budowie i zabarwieniu.

Końce włosa mogą być postrzępione, równo obcięte , opalone.

Włosy do badania powinny być wyrwane pensetą po kilka sztuk włosów do badań porównawczych nie wolno odcinać , muszą być wyrwane tak by do badań były dostarczone z cebulkami. Badanie włosów rozpoczyna się od badania cech morfologicznych porównywalnych włosów takich jak grubość , kolor itp. Na podstawie cech morfologicznych można mówić o podobieństwie lub jego braku. Badanie morfologiczne jest jednak badaniem wstępnym i nie upoważnia do wypowiadanie twierdzeń o tożsamości porównywanych włosów. Zasadniczym badaniem jest badanie DNA cebulki włosa metodą PRC pozwalającą na udane badanie cebulek

Identyfikacja na podstawie uzębienia przeprowadzana jest przede wszystkim przy oględzinach zwłok (często ekshumacji zwłok). Chodzi tu o cechy dotyczące stanu uzębienia , cechy anatomiczne zębów, stopień starcia ale przede wszystkim o ich braki, ślady działań stomatologicznych ( rodzaj i typ wypełnień, mostki , koronki, implanty)

52. Identyfikacja na podstawie krwi , wydzielin (nasienie, pot), wydalin (mocz, kał)

Są to ślady biologiczne

Ślady krwi znajdywane są zazwyczaj na zwłokach i na odzieży , w otoczeniu zwłok i na drodze rannego itp.

Oględziny śladów krwawych rozpoczyna się od ich rozległości , kształtu i rozmieszczenia.

Dokładne oględziny śladów krwawych , ocena ich kształtu i obfitości dostarczają wielu informacji ułatwiających rekonstrukcję zajścia.

Przy zabezpieczaniu śladów krwi należy postępować jak przy zabezpieczeniu wszelkich śladów czyli fotografowanie, opisywanie itd.

Krew pobiera się do badań laboratoryjnych z zasady z naczyń powierzchniowych ( z zwłok wydobytych z pożaru - z serca lub z głębokich naczyń krwionośnych)

Zakres badań laboratoryjnych jest duży. Z zasady badanie krwi polega na szukaniu odpowiedzi na następujące pytania:

1. czy badana substancja jest krwią

2. czy to krew ludzka czy zwierzęca?

3. jakie układy grupowe są obecne w badanej krwi?

4. czy jest to krew pochodząca od kobiety czy mężczyzny

ślady nasienia zabezpiecza się w sprawach o przestępstwa seksualne i na tle seksualnym. Zabezpiecza się je przede wszystkim na na ciele - głównie w okolicy narządów płciowych-lub na odzieży ofiary itp.

Wstępne ujawnienie śladu w czasie oględzin dokonuje się metodą optyczną, ewentualnie posiłkując się lampą kwarcową z filtrem WOODA. Plamy nasienia dają niebieskawą fluorescencję.

Dopiero jednak badanie laboratoryjne daje pewność że badana plama jest plamą nasienia.

Z metod biochemicznych przydatne są badania kwaśnej fosfatazy, której stężenie w nasieniu jest kilkaset razy wyższe niż w innych płynach ustrojowych.

Badanie te musi być przeprowadzone szybko gdyż badanie w drugiej dobie jest skazane zazwyczaj na niepowodzenie.

Ślady śliny są dość często zabezpieczane w czasie oględzin miejsc zdarzeń.

Ponieważ do badań identyfikacyjnych wystarczają nawet bardzo niewielkie ilości śliny można takie ślady zabezpieczyć na niedopałkach papierosów, na kopertach itp.

Stwierdzenie w śladzie amylazy i rodanku potasowego jest dowodem na to że jest to ślina. Próba percypitacyjna daje pewność że ślina pochodzi od człowieka.

Wydzieliny (kał, mocz, treść wymiotna) rzadko są przedmiotem badań na potrzeby procesu karnego. Mogą być przydatne do co do ustaleń spożywanych pokarmów, ujawnić rzadkie ważne dla identyfikacji drobiny.

53. Ichnogram

Ichnogram czyli ścieżka chodu.

Chód utrwala się w pozostawionych śladach, które właśnie składają się na ścieżkę chodu. Badania tych zespołów mogą dostarczyć wielu cennych informacji o przebiegu zdarzenia , a także posłużyć do identyfikacji grupowej. W tym celu należy poddać analizie takie parametry jak kierunek i linię chodu, długość i szerokość kroku i linię oraz kąt stopy.

Najłatwiej ustalić kierunek przemieszczania się , co czyni się wyznaczając linię ( prostą, krzywą lub łamaną ) przebiegającą między odwzorowaniami stóp ( lewej i prawej). Linię chodu wyznacza się łącząc te same elementy odwzorowań stóp ( np. tylnych skrajnych obcasów)długość kroku ustala się , mierząc te same elementy obydwu odwzorowań stóp.

Szerokość kroku określana jest przez pomiar odległości jaka dzieli najbliższe sobie linie łączące ślady stóp lewych i ślady stóp prawych.

Linię stopy określa się przez wyznaczenie linii łączącej środek tylnej krawędzi pięty ze środkiem przedniej krawędzi długiego palca albo łącząc środek tylnej krawędzi obcasa ze środkiem przedniej krawędzi czubka. Linia stopy w odniesieniu do kierunku chodu tworzy kąt stopy.

Typy obuwia i długość kroku pozwalają na ustalenie płci osoby.

Kulejący pozostawiają ichnogram o różnej długości kroków , a znajdujący się pod wpływem alkoholu lub poważnego wyczerpania fizycznego pozostawiają nieregularną ścieżkę chodu.

Długość stopy pozwala na określenie w przybliżeniu wzrostu osoby.

Analizując ścieżkę chodu , należy pamiętać , że jej obraz uzależniony od rodzaju podłoża , wzrostu i tuszy człowieka , ewentualnego odurzenia alkoholem itp. Czynniki te mogą okazać się czynnikami zakłócającymi , podobnie jak możliwe jest celowe zniekształcenie przez sprawcę ichnogramu.

54. identyfikacja pojazdów na podstawie śladów opon

podstawowym sposobem zabezpieczenia śladów jest fotografowanie. Wówczas należy posługiwać się podziałką skalową. Ślad po oczyszczeniu można odwzorować .

Do odwzorowania śladów opon w wgłębionych w substancjach wartych używa się zazwyczaj gipsu alabastrowego. Uzyskany odlew należy oczyścić i sfotografować

na podstawie śladów opon można ustalić szerokość opony, długość jej zewnętrznego obwodu oraz średnicę ogumienia. Wzór bieżnika i rozstaw kół umożliwiają ustalenie za pomocą odpowiednich katalogów i tablic, marki i typu pojazdu. Różne wzory rzeźby bieżnika umożliwiają identyfikację indywidualną, zwłaszcza gdy zaszły zmiany w stanie i wyglądzie opon wskutek zużycia i dokonanych napraw. Identyfikację indywidualną przeprowadza się porównując kolejno: ogólny wygląd wzoru bieżnika , odległości między wzniesieniami i rowkami oraz kąty przebiegów elementów wzoru , stopień i sposób nabycia oraz inne cechy nabyte np. uszkodzenia .Przy tych badaniach dokonuje się porównania ujawnionego śladu czyli jego odwzorowanie dowodowe, bezpośrednio z obiektem , który go przypuszczalnie pozostawił albo z odrębnie wykonaną próbką z przesłanego do badań przedmiotu. Badania te są użyteczne również w sprawach o wypadki drogowe, głownie przy ustalaniu drogi hamowania pojazdu, szybkości jazdy, reakcji i zachowań kierowcy.

55. Cechy identyfikacyjne pojazdów samochodowych

Pojazdy dopuszczone do ruchu mają indywidualny numer identyfikacyjny silnika i nadwozia np. 17 znaków literowo-cyfrowych, w tym ze znakami firmy producenta, usytuowany w różnych miejscach w zależności od producenta pojazdu. Umieszczone są również tabliczki znamionowe z wieloma informacjami, głównie: numer identyfikacyjny, typ silnika, nadwozia, kolor lakieru, numer homologacji oraz w niektórych samochodach kody komputerowe. Podobnie są oznakowane niektóre zespoły i części. Pojazdy są także dodatkowo oznakowane w celach ubezpieczonych. W identyfikacji samochodów, których kierowcy spowodowali wypadki i zbiegli z miejsca zdarzenia, mają znaczenie ujawnione podczas oględzin odpryski lakieru i odłamki szkła z rozbitej szyby lub reflektora. Porównuje się i próbuje dopasować kształt, przekrój i mikrostrukturę lakieru czy też szkła znalezionego na miejscu przestępstwa z tym samym materiałem w „podejrzanym” samochodzie.

56. Identyfikacja autora , WYKONAWCY na podstawie pisma ręcznego

Prace badawcze pisma ręcznego przebiegają w kilku etapach. Rozpoczyna je badanie dokumentu pod względem formalno-językowym, w którym to przypatrujemy się cechom formalnym pisma- stylowi, dialektowi, błędom językowym gramatycznym ortograficznym, szczególnym zwrotom i częstotliwości ich używania, interpunkcji i innym elementom. Następny etap to badanie topografii pisma - rozmieszczenie tekstu, marginesy, sposób nanoszenia tytułów, dat i podpisów; etap trzeci to badanie grafizmu pisma. Na tym etapie badania są bardziej szczegółowe, gdyż obejmują one wielkość i szerokość pisma, zachodzące proporcje w strefach pisma, naciskowość, cieniowanie, płynność linii tzw. tremor czyli charakter drżenia. Bardzo istotne są badania cech poszczególnych lite, podczas których dokonuje się pomiarów i porównywania całych liter, ich poszczególnych części, punktów ich rozpoczęcia i zakończenia, znaków diaktrycznych. Na koniec badaniu podlega również sama treść pisma. Do celów badawczych pobiera się materiał porównawczy, który w tego rodzaju badaniach występuje pod dwiema postaciami: materiału „bezwpływowego, a więc rękopisów osoby podejrzanej powstałych w przeszłości oraz „wpływowego” czyli pobranego przez biegłego lub organ procesowy od osoby wiedzącej, do jakich celów ma służyć jej pismo. Ekspertyzy pismoznawcze są bardzo trudne i z tego powodu wymagają stosowania różnych metod, w tym metod grafometrycznych, graficzno-porównwaczych, graficzno-lingwistycznych. Z tego też względu od biegłego wymaga się bardzo wysokich kwalifikacji i odpowiedniego doświadczenia.

57. Odróżnienie wykonawcy od autora pisma ręcznego

W badaniach dokumentów należy odróżnić autorstwo i wykonawstwo. Z punktu widzenia kryminalistycznego pierwszoplanowym zadaniem jest zidentyfikowanie wykonawcy lub środka użytego do sporządzenia treści dokumentu. Ustalenie autorstwa następuje zwykle po ustaleniu wykonawcy lub środka. Przeważają jednak takie sytuacje, iż wykonawca jest również autorem.

58. Pobieranie materiału porównawczego do badań pisma ręcznego

W świetle prawa na organie procesowym ciąży obowiązek określenia przedmiotu i zakresu ekspertyzy, a co za tym idzie także i skompletowanie, i przedłożenie biegłemu odpowiedniego materiału porównawczego. Przedmiotem kryminalistycznych badan lingwistycznych przede wszystkim są teksty, pojmowane jako zbiory tzw, cech treściowo-językowych - krótkie i długie. Teksty krótkie to głównie:

1. podpisy - w których w przypadku sfałszowania można znaleźć błędy ortograficzne, braki akcentów lub znaków diaktrytycznych właściwych dla nazwisk obcojęzycznych, a także przejawy swoistych zwyczajów (np. kończenie podpisywania kropką);

2. odbitki pieczątek - w obrazach napieczętnych też często znaleźć można błędy ;

3. niewielkie, kilkuwyrazowe notatki.

Natomiast typowe teksty długie, z jakimi stykają się eksperci, to:

4. rękopiśmienne umowy, pokwitowania, rachunki;

5. testamenty holograficzne lub rękopiśmienne testamenty urzędowe;

6. listy anonimowe i allonimowe (podpisane cudzym nazwiskiem) - o treści znieważającej, zniesławiającej lub pogróżkowej (w tym anonimy okupowe);

7. listy pożegnalne samobójców;

8. inna korespondencja, której treść i autorstwo pozostaje w tzw. prawnie uzasadnionym zainteresowaniu wymiaru sprawiedliwości (np. listy w których jakaś osoba przyznaje, że jest stroną umowy ustnej itp.).

Badania identyfikacyjne podejmuje się prognostycznie, np. celem oznaczenia możliwie jak najwęższego kręgu, z którego pochodzi autor anonimu i jest to identyfikacja grupowa. Niekiedy możliwe jest też indywidualne zidentyfikowanie autora tekstu, który nie zawsze musi być autorem rękopisu. Najcenniejszym materiałem porównawczym do badań tekstów są grafizmy bezwpływowe: korespondencja, notatki, zapiski, a niekiedy i przez daną osobę wypełnione formularze zawierające tzw. część opisową (uzasadnienia itp.), bo dają one nieskrępowany obraz zwyczajów językowych. Z jego braku lub uzupełniająco pobrać można próbki, w postaci tekstów o dowolnej treści. Niekiedy potrzebne może się okazać pobranie próbek o treści ogólnie ukierunkowanej, np. pism jaka dana osoba ma zwyczaj pisywać do władz administracyjnych. Jeśli przedmiotem ekspertyzy są anonimy i w końcowym etapie pobierania ma być podyktowany tekst (np. dla poznania zwyczajów w zagospodarowaniu powierzchni pisarskiej) zaleca się, aby tekst dyktować jednostajnie, bez oznaczania znaków przestankowych i podpowiadania ortografii. Dzięki temu i takie próbki mogą okazać się przydatne w toku porównawczej analizy cech treściowo-językowych. Typowy materiał wpływowy powinien składać się z nie mniej jak3-5 stron tekstu (jeżeli kwestionowane jest autorstwo wypowiedzi pisemnych) i 20-30 podpisów (jeżeli to autorstwo podpisów jest kwestionowane). Pobieranie próbek , bez wzgl. Na to czy kwestionowane jest autorstwo tekstu, czy też podpisów, należy zawsze rozpocząć od polecenia probantowi nakreślenia ok. jednej strony tekstu o obojętnej treści. Dopiero potem można żądać nakreślenia tekstu zawierającego wyrazy współtworzące tekst o kwestionowanym autorstwie, a na końcu pełne powtórzenie zakwestiowanego tekstu. W przypadku podpisów skład materiału uzależniony jest od tego, czy probant wypiera się swego autorstwa, czy tez podejrzewany jest o nakreślenie cudzego podpisu. W pierwszym przypadku zestaw można ograniczyć do własnych podpisów - pełnobrzmiących oraz skróconych i uproszczonych. W przypadku osób, które zmieniały nazwisko należy zażądać nakreślenia zarówno aktualnych paraf, jak i paraf używanych wcześniej, które swój rodowód czerpały z wcześniejszej postaci podpisów pełnobrzmiących. W drugim przypadku po pobraniu podpisów i paraf własnych należy zażądać nakreślenia podpisów o takim brzmieniu jak zakwestionowane. Dopiero potem można nakazać probantowi nakreślenie naśladownictw zakwestionowanych podpisów, a przypadku nabrania podejrzeń wobec lojalności probanta zastosować techniki specjalne. Należy przestrzegać następujących reguł zabezpieczania pis­ma do badań: nie należy pisma dotykać gołymi rękami, gdyż wówczas pozosta­wia się na nim ślady własnych linii papilarnych, należy zatem pis­mo uchwycić pincetą lub przez chustkę i włożyć je do koperty foliowej, należy wraz z pismem zabezpieczyć także i kopertę (jeżeli pis­mo w niej było), należy odnotować okoliczności zabezpieczenia pisma, a zwła­szcza czas i miejsce oraz krótko opisać zabezpieczone pismo (data jego sporządzenia, ilość stron, data na kopercie itp.), a także odnotować kto był obecny przy zabezpieczaniu pisma.

59. Metoda graficzno-porównawcza

Za jej twórcę należy uznać E. Locarda. On bowiem w zwartą i spójną całość zebrał własne i cudze twierdzenia i z nich stworzył obecnie obowiązujący system.

Badania porównawcze pisma wg Locarda.

Przedmiotem obserwacji i wartościowania powinny być:

1. Zagospodarowanie powierzchni pisarskiej (marginesy górne, dolne i boczne oraz akapitowanie), kierunki wierszy i wyrazów (horyzontalne, wnoszące lub opadające) i ich zakończenia (gladiolaże, grosysaże, ugięcia końcowe), budowa stycznych w wyrazach, ostępy (międzyliterowe, międzywyrazowe i interlinie), wysokości liter i wydłużenia oraz proporcje rozmiarów liter i budowa kątów międzygrammowych, impuls oraz grubości linii (cieniowania) będące rezultatem różnego nacisku.

2. Budowa i sytuowanie inicjacji i zakończeń znaków, postaci i sytuowania znaków diakrytycznych, przestankowych i akcentowań, kształty pętlic i elementów ostrokątnych, kierunki ruchów ręki w formowaniu owali (prawo- lub lewoskrętność, postać zamykania owalu), budowa poligramm i ich doraźne zmiany (przechodzenie arkad w girlandy itp.), budowa gramm horyzontalnych (np. w lit. z lub r) i łączników (wiązań), zmiany budowy liter w zależności od budowy liter sąsiadujących, a także osobliwości (deformacje, ornamentacje, retusze, uchyłki.

3. Ksenizmy: obcojęzyczne (lub subjęzyczne) wtręty nazewnicze, składniowe, idiomy i wszelkiego rodzaju błędy językowe.

Na pozór metoda graficzno-porównawcza (graficzna,grafoskopijna) jest kompilacją metody kaligraficznej i grafometrycznej, uzupełnioną o badania tzw. cech treściowo-językowych . tak jednak nie jest ponieważ:

1. Inne są kierunki rozumowania. W metodzie kaligraficznej w materiale porównawczym poszukuje się tak samo budowanych znaków jak w materiale kwestionowanym. Podstawę wyjaśniania stanowi więc analogia. Biegły studiujący metodę graficzno-porównawczą ekspertyzę zaczyna od badań materiału porównawczego. Na tej podstawie wyrabia sobie pogląd o znamionach osobniczego nawyku pisarskiego autora i o prawidłowościach rządzących tym nawykiem, po czym sprawdza , czy zakwestionowany graf izm jest rezultatem funkcjonowania tego nawyku. Podstawę wyjaśniania stanowi indukcja. Pozwala to na uporanie się z problemem różnic - mniej jest ważna ich obecność, bardziej czy ta obecność jest racjonalnie wytłumaczalna.

2. W odróżnieniu od metody kaligraficznej porównywane cechy (analogie i odmienności) podlegają wartościowaniu. Ich moc perswazyjna uważana jest za zróżnicowaną, a za podstawę zróżnicowań służą biegłym doświadczenia opiniodawcze o częstościach występowania - ich własne i osób, z którymi się konsultują. W niektórych krajach przystąpiono do budowy banków danych o częstościach występowania poszczególnych rozwiązań konstrukcyjnych w piśmie.

Faktu , że daną ekspertyzę wykonano metodą graf.-porównanwczą, nie należy utożsamiać z jej naukowością. Ekspert , który w opiniowaniu kieruje się tylko umiejętnościami i doświadczeniem opiniodawczym uprawia sztukę. Natomiast ekspert, który w swych wyjaśnieniach odwołuje się do praw nauki, w tłumaczeniach opiera się na znanych mu z literatury (bądź przez siebie przeprowadzonych) wynikach badań naukowych , praktykuje naukową ekspertyzę pisma - ma prawo odwoływać się do autorytetu nauki.

60. Metody badania pisma ręcznego w rozwoju historycznym

Na początku była metoda kaligraficzna, polegająca na przeprowadzeniu badan porównawczych, ze skupieniem uwagi na kształt liter. Badania zlecano „biegłym kaligrafom”, duchownym i notariuszom. W przypadkach większej wagi kompletowano z nich komisje. Od XVI w. eksperci pisma zaczęli zrzeszać się w stowarzyszenia zawodowe, a od XVII w. wydawane są podręczniki. Twórca metody sygnale tyczno-opisowej był S. Ottolenghi, kierownik katedry medycyny sądowej uniwersytetu w Padwie. Udoskonalił on klasyczną metodę kaligraficzną o badania porównawcze ligatur, nachylenia osi liter, rytmu nacisku i impulsu, modelunku owali. Gotowe opinie uzupełniano o fotograficzny materiał poglądowy. Za twórcę metody kaligraficznej uważany jest C. Lombroso. Metodę tę krytykowali zarówno grafolodzy uprawiający ekspertyzę pisma, jak i eksperci uprawiający grafologię. Z czasem sam Lambroso zaniechał uprawiania grafologii. Metoda tą posługiwano, aż do lat 30-tych XX w., a za najbardziej znanego jej przedstawiciela uważany był R. Schermann . Natomiast Pierre Humbert o Perfisor Fraser otworzyli kierunek grafometryczny. Po pierwszej prezentacji w 1913 r. metody grafometrycznej Langenbrucha rozgorzała dyskusja nad jej wartością. Dominowała krytyka. W latach 60. XX w. do tej metody powrócono. Zachęcano do niej ekspertów, ale zachęty te pozostały bez odzewu. W 1992 r., na V Wrocławskim Sympozjum Badań Pisma, M. Owoc pokazał słabość tej metody, wykazując, że to co w opinii jej twórców rzekomo ma być znamieniem osobniczym, może mieć przypadkowe pochodzenie. Grafometria Locarda także spotkała się z krytyką. Sam Locard później zaniechał stosowania tej metody w praktyce opiniodawczej, ale część jej elementów adaptował do potrzeb ostatecznie przez siebie uformowanego modelu metody, w Polsce zwanej graficzno porównawczą.

61. Grafologia a grafoskopia

Grafologia jest to metoda badania pisma ręcznego polegająca na określaniu cech charakteru człowieka na podstawie jego pisma. Termin grafologia znany jest od dawna i to nie tylko w kryminalistyce. Pomimo swojej popularności nie był powszechnie akceptowany. Kojarzono go z bardziej z metodami nienaukowymi, a w podręcznikach zastąpiono go zwrotem
naukowe badanie pisma ludzkiego" lub "ekspertyza porównawcza pisma ręcznego". Obecnie, na pytanie czy grafologia jest kryminalistyką w sensie nauki nie można udzielić odpowiedzi do końca jednoznacznej. Odpowiedź ta bowiem zależy od sposobu zdefiniowania tego pojęcia. Jeżeli terminem tym ktoś definiuje ogólnie cały zasób wiedzy naukowej o wytworze człowieka, jakim jest pismo, trudno definicji tej zaprzeczyć. Jeżeli jednak terminowi "grafologia" chciałoby się przypisać to, co rozumiemy jako "kryminalistyczne badania porównawcze pisma" - należy na postawione w tytule pytanie odpowiedzieć przecząco.

Grafoskopia to termin znaczeniowo bliski grafologii, ale coraz częściej pojawiający się w pracach kryminalistycznych. Prawdopodobnie dla zaakcentowania przymiotu jego naukowości, który w przypadku grafologii często jest kwestionowany. Grafoskopia to nauka o piśmie obejmująca historię pisma ręcznego, technikę pisma, jego psychologię, fizjologię i identyfikację.

62. Metody pomiarowe w badaniach pisma ręcznego

Grafometria zrodziła się ze zniechęcenia metodą kaligraficzną - niedokładnością ustaleń i jej subiektywnością. Próbowano więc ją zobiektyzować , uzupełniając badania kaligraficzne o pomiary, a najwięcej zasłużył się A. Osborn.

1. Grafometria Langenbrucha - przyjął on, że w piśmie każdego człowieka wskazać można pewne wartości stałe, którymi rządzi osobniczy nawyk pisarski. Jest to rezultat występowania tzw. proporcji podstawowej, którą wylicza się, odnosząc do siebie odległości dzielące najbardziej wydatne punkty takich samych wyrazów (np. podpisów). Wszystkie inne proporcje, jakie można znaleźć w grafizmach danej osoby, będą albo powieleniem proporcji podstawowej, albo jej krotnościami. Co więcej, podrabiając cudzy graf izm, fałszerz do imitacji przeniesie osobniczą proporcję podstawową.

2. Grafometria Locarda - był on autorem najbardziej znanej, spójnej i pełnej metody. Locard za punkt wyjścia przyjął założenie, że w procesie identyfikacji pisma kierować się należy wyrażanymi liczbowo stosunkami, zachodzącymi między śladami graficznymi i ich właściwościami. Przedmiotem wyliczeń, a następnie pomiarów powinny być:

- wysokość i szerokość znaków. Następnie w poszczególnych znakach obliczane są stosunki wielkościowe: proporcje długości gramm śródlinijnych, nadlinijnych, podlinijnych i wielolinijnych, długości wobec szerokości, proporcje tworzone przez użycie znaków diaktrycznych, rozmiary tzw. linii granicznych (odstępy między linią podstawową a najniżej i najwyżej położonymi punktami wyrazu);

- krzywizny, które służą za podstawy do wyliczania wskaźników, krzywizn średnic, krzywizn wypukłości w literach oraz wskaźników krzywizn marginesów, wyrazów i wierszy.

-stosunki kątowe wyliczane po zmierzeniu kątów poszczególnych gramm wobec linii podstawowych;

- odstępy międzyliterowe i międzywyrazowe;

- statystyki kształtów.

Rezultaty wyliczeń nanoszona są na układ współrzędnych, w efekcie czego powstają krzywe, które w przypadku graf izmów pochodzących od tej samej osoby powinny mieć podobne kształty. Locard później zaniechał stosowania tej metody w praktyce opiniodawczej, ale część jej elementów adaptował do potrzeb ostatecznie przez siebie uformowanego modelu metody, w Polsce zwanej graficzno porównawczą. Metody grafometryczne niewątpliwie mają swoje wady i zalety. Do zalet nie do przecenienia należy intersubiektywna rejestr owalność i komunikowalność. Ujęcia grafometryczne są też szczególnie preferowane w badaniach naukowych, ponieważ umożliwiają stosowanie najbardziej efektywnych testów statycznych. Niewątpliwie niesamodzielnie stosowane metody grafometryczne mogą być użyteczne w praktyce opiniodawczej. Jednak to, co jest zaleta grafometrii, w praktyce sądowego dowodzenia może być jej wadą. Chodzi o efekt psychologiczny powstający u odbiorcy. Prezentacje liczbowe dają niekiedy bezzasadnie perswazyjne efekty.

63. Metody badania podpisów i ich specyfika

Badania podpisów mają na celu ustalenie, czy podpis jest autentyczny, czy podrobiony, przez kogo i jakimi metodami, a także czy został złożony bezpośrednio na podłożu, czy też przez kalkę czy też w inny sposób. Także ze względu na niewielką liczbę elementów graficznych przy ustalaniu autentyczności podpisów należy uwzględniać często wiele dodatkowych okoliczności i metod identyfikacyjnych. Cel składania podpisów i duża częstotliwość powodują pewien automatyzm i uproszczenia w kreśleniu poszczególnych elementów graficznych. W praktyce spotyka się podpisy czytelne, nieczytelne, lecz o bogatym układzie elementów graficznych, i tzw. parafy przedstawiające najczęściej znaki pierwszych liter imienia i nazwiska. Sposób składania podpisu, jego struktura graficzna uzależnione są często od okoliczności, stanu psychicznego wykonawcy oraz stopnia wyrobienia pisma danej osoby. W badaniach podpisów należy mieć na uwadze fakt, iż nikt nie potrafi podpisać się tak, aby jeden podpis był niejako kopią drugiego. Jeżeli stwierdzi się fakt, że dwa podpisy są identyczne, to jeden z nich jest sfałszowany albo też stanowi kopię autentycznego podpisu. Podpisy zakwestionowane bada się w celu ustalenia ich autentyczności, a w przypadku stwierdzenia fałszerstwa - w celu wykrycia faktycznego wykonawcy podpisu. Z problematyką podpisów spotykamy się często w sprawach przestępstw gospodarczych, w przypadkach fałszerstw testamentów. W praktyce zachodzi konieczność zbadania autentyczności podpisu w takich sytuacjach, gdy ktoś np. zakwestionuje autentyczność własnego podpisu, jeśli osoba kwestionuje podpis rzeczywiście złożony przez fałszerza i wreszcie, gdy mamy do czynienia z podpisami osób nieistniejących. Badanie autentyczności podpisów wymaga odpowiedniego materiału dowodowego i porównawczego oraz aparatury. Proces badawczy jest również uzależniony od sposobu złożenia podpisu. Specjalnego postępowania wymaga odpowiedniego materiału dowodowego i porównawczego oraz aparatury. Proces badawczy jest również uzależniony od sposobu złożenia podpisu. Specjalnego postępowania wymaga badanie podpisów sfałszowanych metoda kopiowania bezpośredniego lub pośredniego. Również wiele problemów badawczych wiąże się z podpisami sfałszowanymi przez naśladowanie. Najodpowiedniejszym materiałem do badań są oryginalne dokumenty z podpisami osoby, która kwestionuje dany podpis. Wzory podpisów powinny pochodzic z okresu najbardziej zbliżonego do czasu sporządzenia spornego podpisu. Jeżeli podpis kwestionowany jest np. nieczytelny lub stanowi parafę, należy uzyskać do badań podobny materiał porównawczy. Badania identyfikacyjne podpisów przeprowadza się na podstawie wszechstronnej analizy kształtu liter, budowy elementów graficznych, płynności przebiegu linii, naciskowości i impulsu, czynników wpływających na zniekształcenie podpisu. Są to bardzo istotne cechy nawykowe, które indywidualizują podpis i z tego względu są trudne do naśladowania. Kolejność kreślenia poszczególnych elementów liter w podpisie jest ważną wskazówką w ocenie autentyczności podpisu. W badaniach podpisów stosuje się wiele metod, takich jak system linii prostych Duystera ( na powiększeniach porównywanych, mniej lub bardziej literowych podpisów wykreśla się przedłużenia linii wertykalnych i pomiarowi podlegają kąty ,tworzone przez przecinające się linie), projekcja geometryczna Brossona (przedmiotem badań jest czworobok, tworzony przez obrys czterech najbardziej skrajnych punktów podpisu, który jest nastepnie dzielony na trójkaty, których kąty są mierzone, a wyniki porównywane), badania geometryczno-strukturalne. Ta ostatnia metoda stosowana przez ekspertów w kraju pozwala na ustalenie elementów indywidualnych w podpisie danej osoby oraz osób przypadkowych. Metoda ta, oprócz tego, że rozszerza możliwości badawcze, jest również cenna ze względu na przejrzystą dokumentację poglądową, pozwalającą na pogłębioną ocenę zespołu cech indywidualnych. Polega ona na sporządzeniu figury, przez obrys wszystkich skrajnych punktów porównywanych podpisów. We wnętrzu figury wyznacza się dalsze figury, łacząc skrajne punkty innych elementów podpisów. Porównaniu podlegają utworzone figury, ich pozycje wobec siebie. Badania podpisów przeprowadza się przy użyciu optycznych urządzeń powiększających, lamp i filtrów do oświetlania, analitycznych lamp kwarcowych, mikroinfraskopów, urządzeń do wykonywania zdjęć w świetle widzialnym oraz nadfioletowym i podczerwonym.

64. Identyfikacja autora, wykonawcy na podstawie maszynopisu

Maszynopis może mieć dwóch autorów: tzw. organizatora tekstu i użytkownika maszyny, choć dość często te role kumulują się. Jeżeli tekst napisany został profesjonalnie, wówczas z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć założenie o rozdziale ról, tj. kto inny dany przygotował projekt tekstu lub go podyktował, a kto inny dany dokument sporządził. Typową oznaką profesjonalizmu w maszynopisaniu jest topograficzna organizacja tekstu: równe marginesy, akapity i interlinie, posługiwanie się tabulatorem, niewielka ilość błędów pisarskich i staranne ich korygowanie. W przypadku maszyn o napędzie ręcznym także intensywność odwzorowania czcionek odpowiednio do przydziału klawiszy dla poszczególnych palców oraz brak nabijania znaków, jaki powstaje na skutek nie odblokowania wałka po jego dojściu do wcześniej wyznaczonej linii prawego marginesu. Pomocna może okazać się także analiza błędów popełnionych przez piszącego, a w szczególności błędów powstałych przez uderzenie w niewłaściwy klawisz. Profesjonalista np. nie pomyli litery przydzielonej prawej ręce z literą przydzieloną ręce lewej, natomiast przydarzyć się to może osobie posługującej się tylko dwoma lub czterema palcami.

W przypadku rozdziału ról organizatora tekstu zidentyfikować można tylko na podstawie cech treściowo-językowych, a badania identyfikacyjne nie odbiegają od badań tej sfery, jakie przeprowadza się w toku identyfikacji autora rękopisu. Natomiast wykonawcę maszynopisu zidentyfikować można , odwołując się do osobniczych nawyków pisarskich (o ile u danej osoby zostały one ukształtowane). Obserwacji należy poddać intensywność odwzorowania poszczególnych znaków, skłonność do mylenia klawiszy i sposoby korygowania błędów, posługiwanie się klawiszem spacji (zwłaszcza przy stawianiu znaków przestankowych). Z doświadczenia opiniodawczego wynika, że w ten sposób łatwiej zidentyfikować biegle piszącego samouka, niż profesjonalistę. Natomiast - inaczej niż to ma miejsce w przypadku rękopisów - mniejsze znaczenie należy przypisywać błędom ortograficznym, bo w toku maszynopisania zdarzają się one autorom bezbłędnych rękopisów. Mentalna znajomość ortografii jest bowiem wtedy wspierana przez tzw. pamięć kinestetyczną, który to czynnik zazwyczaj nie działa podczas nieprofesjonalnego maszynopisania.

Pytania

65

 Badania podłoża dokumentów

Najpowszechniej występującym podłożem dokumentów jest papier. Przy jego badaniu, by określić cechy grupowe, bierze się pod uwagę:

 rodzaj i gatunek ? określa zastosowanie użytkowe papieru

 klasę

 gramaturę

 powierzchnię

 barwę

 format

Bardziej szczegółowe badania papieru obejmują ustalenie składu włóknistego, właściwości fizycznych, wytrzymałościowych, chemicznych i cech specjalnych. W grupie właściwości fizycznych bada się m.in.: grubość, gładkość, przezroczystość, przepuszczalność powietrza, chłonność wody i tłuszczów, rozciągliwość, przewodnictwo prądu i palność. W grupie właściwości chemicznych ustala się m.in. rodzaj włókien i innych składników (wypełniacze, kleje, barwniki i zanieczyszczenia). Najważniejsze w tej grupie są: pH papieru i wyciągu wodnego, skład włóknisty, rodzaj kleju. Do cech specjalnych papieru zalicza się właściwości mające znaczenie tylko dla pewnych grup wyrobów.

66.
Prace badawcze pisma ręcznego przebiegają w kilku etapach. Rozpoczyna je badanie dokumentu pod względem formalno-językowym, w którym to przypatrujemy się cechom formalnym pisma- stylowi, dialektowi, błędom językowym gramatycznym ortograficznym, szczególnym zwrotom i częstotliwości ich używania, interpunkcji i innym elementom. Następny etap to badanie topografii pisma - rozmieszczenie tekstu, marginesy, sposób nanoszenia tytułów, dat i podpisów; etap trzeci to badanie grafizmu pisma. Na tym etapie badania są bardziej szczegółowe, gdyż obejmują one wielkość i szerokość pisma, zachodzące proporcje w strefach pisma, naciskowość, cieniowanie, płynność linii tzw. tremor czyli charakter drżenia. Bardzo istotne są badania cech poszczególnych lite, podczas których dokonuje się pomiarów i porównywania całych liter, ich poszczególnych części, punktów ich rozpoczęcia i zakończenia, znaków diaktrycznych. Na koniec badaniu podlega również sama treść pisma. Do celów badawczych pobiera się materiał porównawczy, który w tego rodzaju badaniach występuje pod dwiema postaciami: materiału „bezwpływowego, a więc rękopisów osoby podejrzanej powstałych w przeszłości oraz „wpływowego” czyli pobranego przez biegłego lub organ procesowy od osoby wiedzącej, do jakich celów ma służyć jej pismo. Ekspertyzy pismoznawcze są bardzo trudne i z tego powodu wymagają stosowania różnych metod, w tym metod grafometrycznych, graficzno-porównwaczych, graficzno-lingwistycznych. Z tego też względu od biegłego wymaga się bardzo wysokich kwalifikacji i odpowiedniego doświadczenia.

Badania pisma ręcznego

Obecnie zostaną przedstawione niektóre ważniejsze zasady i etapy badania pisma.

Zasada pierwsza sprowadza się do stwierdzenia, że pomi­mo licznych w przeszłości błędów i pomyłek, nowoczesne badania pisma są w stanie doprowadzić do identyfikacji indywidualnej oso­by, która nakreśliła badany tekst. Wbrew powszechnemu mniema­niu można też zidentyfikować autora maszynopisu, tekstu sporzą­dzonego pismem blokowym, czy za pomocą liter wycinanych np. z gazety. Nie jest więc trudno zidentyfikować autora pisma anoni­mowego.

Należy przestrzegać następujących reguł zabezpieczania pis­ma do badań:

nie należy pisma dotykać gołymi rękami, gdyż wówczas pozosta­wia się na nim ślady własnych linii papilarnych, należy zatem pis­mo uchwycić pincetą lub przez chustkę i włożyć je do koperty foliowej, należy wraz z pismem zabezpieczyć także i kopertę (jeżeli pis­mo w niej było), należy odnotować okoliczności zabezpieczenia pisma, a zwła­szcza czas i miejsce oraz krótko opisać zabezpieczone pismo (data jego sporządzenia, ilość stron, data na kopercie itp.), a także odnotować kto był obecny przy zabezpieczaniu pisma.

Etapy badania pisma ręcznego

Badania pisma przebiegają w kilku etapach, z których w odniesieniu do pisma ręcznego, najważniejsze to:

Etap badań formalno-jezykowych, w którym bada się ce­chy formalne pisma, takie, jak np. dialekt, błędy gramatyczne, orto­graficzne i językowe, specyficzne zwroty, interpunkcję, styl, często­tliwość używania określonych zwrotów i słów itp.

Etap badań topografii pisma, w którym bada się rozmiesz­czenie tekstu, dat, podpisów, tytułów itp.

Etap badań grafizmu pisma, w którym bada się szerokość pisma, jego stopień nachylenia, elementy nad i podlinijne (np. w literach „b”, „d”, „f”, „h”, „k”, „l”, „t”, „g”, „j”, „p”), wiązanie pisma (sposób łączenia ze sobą poszczególnych liter), naciskowość pisma, impuls pisma (pisanie pewnej ilości elementów pisma bez odrywania ręki), z tym że ostatnio pojawiła się nowa koncepcja (Feluś) zastąpienia badań impulsu pisma - ustaleniem wskaźnika in­tegracji pisma,

Etap badań cech poszczególnych liter, w którym prowadzi się badania dużych powiększeń liter, dokonując (zawsze ze stałą dokładnością 1/10 mm) pomiarów zarówno całych liter, jak i ich elementów, jak np. znaków diakrytycznych (np. „haczyków” pod „ą”, czy „ę”, względnie kropek nad literą „ż” lub przecinka nad literą „ź”,

Etap badań treści pisma, w którym wykorzystuje się omówione uprzednio pytania wykrywcze.

Wymienione wyżej zasady i etapy badań odnoszą się tylko do badań porównawczych pisma. Jak bowiem wspomniano, należy zdecydowanie odróżniać porównawcze badania pismoznawcze od badań grafologicznych. Porównawcze badania pismoznawcze bo­wiem polegają na:

porównaniu dwóch lub więcej pism, w celu stwierdzenia, czy zostały one sporządzone przez jedną i tę samą osobę, czy też przez różne osoby,

analizowaniu wymienionych uprzednio elementów pisma w przedstawionych etapach badań,

stałym konfrontowaniu dwóch lub więcej pism, w tym dowo­dowych i porównawczych.

67

Badania pisma maszynowego

Pierwsze dwa etapy badania pisma maszynowego są takie same jak w badaniach pisma ręcznego. Są to więc etapy:

Etap badań formalno-językowych, w którym bada się ta­kie cechy pisma, jak np. dialekt, błędy ortograficzne, gramatyczne i językowe, specyficzne zwroty, interpunkcję, styl, częstotliwość uży­wania określonych zwrotów i słów itp.

Etap badań topografii pisma, w którym bada się rozmiesz­czenie tekstu, dat, podpisów, tytułów itp.

Etap ten rozpoczyna już specyficzne badania pisma ma­szynowego, które mają na celu:

identyfikację grupową maszyny do pisania (marka, model),

identyfikację indywidualną tej konkretnej maszyny, na której sporządzono maszynopis dowodowy.

Badania na tym etapie rozpoczyna się od pomiaru skoku wóz­ka maszyny, który jest zależny od typu pisma. Najczęściej spotyka­nym typem jest „pica" (10 znaków na l cal). Należy jednak uwzględ­niać, że prawie wszystkie nowoczesne maszyny elektroniczne mają możność dowolnego zmieniania typu pisma (10 albo 12 znaków na l cal). Jeszcze większe możliwości w tym względzie mają edytory komputerów, bo dysponują ponadto ogromnymi ilościami (do kil­kuset) krojów czcionek, np. Arial, Times New Roman, Courier itp.

Kolejnym etapem jest właśnie badanie kroju czcionki. Odmiany w krojach czcionek występują najwyraźniej zazwyczaj w czcionkach: 4, 7, 9, r, f, g, t, w, y, i. Na przykład kroje:

President: 4, 7, 9, r, f, g, t, w, y, i,

Times New Roman: 4, 7, 9, r, f, g, t, w, y, i.

Etap kolejny obejmuje badanie odstępów pomiędzy wier­szami.

Etap szósty uważany jest za najważniejszy, bowiem prowadzi on do identyfikacji indywidualnej maszyny. Etap ten obejmuje badanie defektów czcionek, które to defekty powstają/ czy to w pro­cesie produkcji/ czy też w następstwie długotrwałego używania maszyny.

Defekty czcionek maszynowych

Najczęściej występujące defekty czcionek to:

ubytki w czcionkach,

uszkodzenia czcionek,

przeszeregowania pionowe i poziome/

zużycie czcionek.

Wszystkie badania pisma tak ręcznego, jak i maszynowego prowadzi się przy użyciu specjalnych lup z podziałką o dokładności 1/10 mm, płytek z podziałkami (tzw. płytki Osborna) oraz projekto­rów pozwalających na nakładanie na siebie obrazów. Badania te pro­wadzi się nie tylko na oryginałach, lecz również na znacznych po­większeniach fotograficznych badanych tekstów bądź poszczegól­nych liter.

Przedstawiona tu metodyka badań pisma stopniowo odcho­dzi w przeszłość albowiem ostatnio coraz częściej zamiast omówio­nych wyżej, pracochłonnych badań, dokonuje się komputerowej iden­tyfikacji pisma za pomocą specjalnych programów optycznego roz­poznawania pisma. Metodyka komputerowa jest jednak jeszcze no­wością i wymaga dalszych badań, lecz jest poważnym krokiem na­przód w technice kryminalistycznej.

68

Techniki drukarskie

Podstawowe techniki drukarskie

Rozróżniamy trzy podstawowe techniki druku: druk wypukły, płaski i wklęsły (staloryt), które różnią się między sobą wzajemnym położeniem elementów drukujących i niedrukujących formy.
TYPOGRAFIA
Typografia jest to potoczne określenie techniki drukowania wypukłego, gdzie farba drukarska naniesiona na elementy drukujące (wypukłe) jest następnie przenoszona przez bezpośredni docisk matrycy do papieru. Linie z których powstał rysunek mają brzegi postrzępione i ciemniejsze od partii środkowej. Powodem tego jest wyciśnięcie farby na zewnątrz elementu drukującego. Typowym przykładem druku wypukłego jest drzeworyt. W latach dwudziestych XX wieku w Polsce technika druku typograficznego była słabo rozwinięta. Były to początki organizacji państwowych zakładów, dlatego pierwsze druki banknotów techniką typograficzną nie były najlepszej jakości. Przykładem "usterkowego" druku typograficznego jest banknot o nominale 250.000mkp z datą emisji 25 kwietnia 1923. Obecnie typografii prawie się nie używa do druku banknotów pomimo ogromnego postępu w tej dziedzinie.
DRUK PŁASKI
Elementy drukujące znajdują się w jednej płaszczyźnie z elementami niedrukującymi. Odbitki drukarskie uzyskuje się dzięki temu, że elementy drukujące przyjmują farbę drukarską, a elementy niedrukujące nie przyjmują jej. Odbitki drukarskie można otrzymać metodą drukowania bezpośredniego - litografia, lub pośredniego - offset.
Litografia - na wypolerowaną powierzchnię kamienia litograficznego (płyta z piaskowca) nanosi się rysunek kredką litograficzną, tłustą farbą, odpowiednim tuszem lub metodą emulsji fotograficznej. Następnie zakwasza się kamień słabym roztworem kwasu azotowego połączonego z gumą arabską i powleka farbą drukarską. Farba przylega do miejsc zarysowanych, nie zatrzymując się na uodpornionej na nią kwasem powierzchni kamienia. Odbitki wykonuje się na papierze pod prasą. Litografię początkowo używano jako technikę reprodukcyjną, między innymi również do drukowania banknotów, lecz była ona mało wydajna. Przykładem druku litograficznego są banknoty Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej drukowane przez prywatne drukarnie i państwowe zakłady graficzne w latach 1919 - 1920. Banknoty o nominałach 100, 500, 1000 i 5000 złotych z datą emisji 28 lutego 1919 były również drukowane techniką litograficzną przez firmę Waterlow & Sons Limited w Londynie. Drukarnia ta drukowała ponadto techniką algrafii, używając do tego specjalnych płyt aluminiowych odpowiednio szlifowanych i ziarnowanych. Obecnie litografię i algrafię

stosuje się jedynie w grafice artystycznej.
Offset - jest to technika drukowania płaskiego pośredniego, w której farba drukarska przenoszona jest z formy drukarskiej na materiał (np.: papier) za pośrednictwem cylindra, pokrytego warstwą gumy. Odbitka powstała na cylindrze pośrednim zostaje następnie przeniesiona (odciśnięta) na zadrukowywany materiał. jest to bardzo dokładna i wydajna technika druku. Na nowoczesnych maszynach do druku offsetowego można drukować jednocześnie w kilku kolorach z obu stron arkusza. Aktualnie offset w połączeniu z wklęsłodrukiem stanowi podstawową technikę druku banknotów.
WKLĘSŁODRUK (staloryt)
Jest to technika w której wgłębne elementy drukujące formy cylindrycznej (lub płaskiej - heliograwiura) znajdują się poniżej elementów niedrukujących. Proces drukowania polega na nałożeniu farby drukarskiej na powierzchnię cylindra, a następnie usunięcia jej nadmiaru za pomocą rakla, usuwającego farbę z wyższych (niedrukujących) elementów formy. Farba pozostaje tylko w niższych (drukujących) elementach formy tzw. rowkach, skąd przez silny docisk cylindra drukowego zostaje przeniesiona na papier. W celu uzyskania wielu dobrej jakości odbitek z jednej formy drukującej (matrycy) forma ta musi być wykonana z hartowanej stali - stąd nazwa staloryt.
Rozróżniamy dwie techniki druku wklęsłego. Przy wklęsłodruku tzw. "mokrym", papier w procesie drukowania zostaje nawilżony, przez co staje się bardziej miękki i przez docisk głębiej wnika we wgłębne elementy drukujące formy cylindra. Po wysuszeniu niestety kurczy się, zmniejszając jednocześnie rysunek. Zdarza się, że banknoty o identycznym rysunku drukowane "na mokro" mają różne wymiary, jest to spowodowane użyciem do druku papieru o różnej kurczliwości. Aby temu zapobiec opracowano technikę tzw. "suchego" wklęsłodruku (na suchym papierze), który jest bardziej wydajny, gdyż odpada proces nawilżania papieru i suszenie gotowych odbitek, a wydrukowany rysunek zachowuje identyczny wymiar - taki, jaki ma rysunek formy cylindra.

70.

Zabezpieczenia dokumentów przed fałszerstwem

Zabezpieczenia dokumentów mają na celu uniemożliwienie ich skopiowania przez niepożądane osoby.

Zabezpieczenia dokumentów mogą mieć postać m.in.: hologramu, poddruku wykonanego specjalną farbą (np. czarna farba zmieniająca kolor pod wpływem promieni UV, niewidoczna farba fluorescencyjna, farba zmieniająca kolor pod wpływem temperatury), mikrodruku, gilosza. Zabezpieczeniem dokumentu może być sam papier, który ma znak wodny lub posiada w swej strukturze włókna fluorescencyjne lub poddrukowany jest w ten sposób, że po skopiowaniu dokumentu pojawia się na arkuszu niewidoczny wcześniej napis

71.

Wiek dokumentu

WIEK DOKUMENTU BEZWZGLĘDNY czas, jaki upłynął od sporządzenia dokumentu do momentu badania. Przybliżone granice przedziału wieku dokumentu można określić na podstawie cech podłoża (gatunku papieru, znaków wodnych, nadruków, oznak starzenia się, zaplamień i uszkodzeń, związanych z wiarygodnie datowanymi zdarzeniami), znajomości zmian pisma i podpisu wykonawcy dokumentu w miarę upływu czasu lub na podstawie treści. Nie ma wystarczająco dobrej metody oznaczania wieku dokumentu na podstawie znamion starzenia się zapisu (np. starzenia się atramentu, tuszu, pasty długopisowej oraz odprężania się reliefu). (JD)
WIEK DOKUMENTU WZGLĘDNY różnica w czasie sporządzenia dokumentów albo fragmentów jednego dokumentu (np. różnica między wiekiem nadruku formularza wskazanym w stopce a wiekiem odręcznych zapisów na tym formularzu, kolejność naniesienia odbitki stempla i podpisu).

72. Zakres badań fonoskopijnych:

Badania te polegają na kompleksowych (wykorzystanie akustyki, fonetyki i językoznawstwa) analizach głosu i dźwięku. Zazwy­czaj bezpośrednim przedmiotem tych badań jest zapis głosu i dźwięku utrwalony na nośnikach takich jak taśma magnetofonowa, taśma magnetowidu, płyta itp.. Bardzo wielu kryminalistyków (Błasikiewicz) utrzymuje, że głos człowieka jest tak indywidualny jak wzór jego linii papilarnych. Pogląd ten oparty jest na badaniach amerykańskiego uczonego L.G.Kersty, który stwierdził, że uzyskuje dokładność identyfikacyjną gło­su w granicach od 90% do 99%.

Wbrew dość powszechnemu mniemaniu, zapisu na taśmie magnetofonowej nie da się tak sfałszować, aby fałszerstwa tego nie udało się wykryć badaniami fonoskopijnymi. W swej przeważającej części badania te polegają na uzyskaniu wizualnego obrazu głosu (np. na sonogramach) i analizie tego obrazu przy zastosowaniu tech­nik komputerowych.

Problem oceny wartości diagnostycznej ekspertyzy fonoskopijnej jest jednak zagadnieniem bardzo złożonym, bowiem wystę­puje tu kilka warstw zagadnień. Pierwsza warstwa dotyczy warto­ści diagnostycznej ekspertyzy fonoskopijnej jako takiej, to znaczy nie konkretnych badań, lecz wartości całego działu nauki kryminalis­tyki, jaki stanowi fonoskopia. Dział ten, stosunkowo młody, jest w nauce kryminalistyki oceniany wysoko, aczkolwiek nie jest uwa­żany za zamknięty i aktualnie zdatny do stałego i jednoznacznego wydawania opinii zawsze kategorycznych w tym sensie, że na obec­nym etapie badań fonoskopijnych, biegły z reguły może wydać opi­nię jednoznacznie i stale identyfikującą osobę na podstawie jej głosu utrwalonego na taśmie magnetofonowej. Wiele wskazuje na to, że jest to aktualnie możliwe tylko z większym lub mniejszym prawdo­podobieństwem; do wyjątków zaś należą opinie identyfikujące na tej podstawie osobę w sposób kategoryczny (Czeczot, Tomaszewski). Składa się na to wiele przyczyn związanych tak z naszym obec­nym stanem wiedzy, postępem w sferze aparaturowej, jak i jeszcze nie do końca zbadanymi właściwościami głosu ludzkiego. Nie bez znaczenia jest tu fakt, iż w świetle nauki kryminalistyki ogromne znaczenie posiada tzw. „zasada 3 N", która wymaga, aby materiał poddany badaniom miał charakter niezmienny, nieusuwalny i nie­powtarzalny. Natomiast Ch. Koristka stwierdzając, iż stałość para­metrów odnoszących się do właściwości głosu ludzkiego jest proble­matyczna, wskazuje na następujące determinanty wpływające na zmienność tych parametrów:

postępujący wiek człowieka,

różne jego nastawienia emocjonalne,

zmiany anatomiczne w wyniku schorzeń lub zaburzeń hor­monalnych,

kontekst towarzyszący wypowiadanej treści,

zamierzone zmiany głosu,

użycie alkoholu i lekarstw,

warunki akustyczne pomieszczenia, w którym dokonano nagrania i czynniki techniczne działające przy przekazywaniu głosu tub mowy na odległość (za Czeczotem i Toma-szewskim).

Gdyby aktualne i przyszłe badania naukowe potwierdziły wnioski Koristki, to nie dałoby się przyznać przedmiotowi badań fonoskopijnych cechy niezmienności, a przez to wartość diagnostycz­na tych badań być może i tylko w jakimś sensie, obniżyłaby się. Podkreślam tu silnie, że piszę o wartości diagnostycznej, a nic do­wodowej, gdyż ocena wartości dowodowej związana jest zawsze z konkretna sprawą i zgodnie z art. 7 k.p.k., należy do swobodnej oceny organów postępowania. Druga z omawianych tu warstw do­tyczy aparaturowych metod badania głosu utrwalonego na taśmie magnetofonowej. Niestety, przy aktualnym stanie wiedzy metody te jeszcze i to nie tylko w Polsce, w bardzo ograniczonym zakresie są oparte na cechach pomiarowych głosu i nadal jeszcze są w zbyt du­żym stopniu oparte na subiektywnych ocenach biegłego (za Czeczotem i Tomaszewskim). Należy jednak żywić nadzieję, że niezwykle dynamiczny rozwój polskiej fonoskopii w najbliższym czasie wyeli­minuje ten mankament.
W tym miejscu należy jeszcze zwrócić uwa­gę na kilka zagadnień związanych z pobieraniem materiałów do ekspertyzy fonoskopijnej. Zagadnienia te można w skrócie przed­stawić w sposób następujący:

O ile materiał dowodowy powstaje w jakimś sensie losowo, to przy pobieraniu materiału porównawczego bywa niekiedy po­trzebny pewien zakres wiedzy specjalistycznej (np. w badaniach pis­ma i dokumentu materiał ten zazwyczaj pobiera biegły). Tak zatem osoba pobierająca materiał porównawczy powinna posiadać kwali­fikacje w zakresie uzyskiwania nagrań.

W polskim prawie obowiązuje zasada, że nikt nie ma obo­wiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. Ustawowy wyraz zasada ta znalazła w art. 74 § l k.p.k. Zgodnie zaś z art. 16 k.p.k. podejrzanego przy pobieraniu materiału porównawczego powinno się pouczyć o tym.

W art. 147 § ł k.p.k. istnieje wymóg, że jeżeli materiał ten jest pobierany w czasie czynności procesowej (np. przesłuchania), to należy przed uruchomieniem aparatury uprzedzić o tym osoby uczestniczące w tej czynności.

Przy pobieraniu materiału porównawczego nie zawsze można użyć aparatury znacznie różniącej się od tej, przy pomocy której powstał materiał dowodowy. Często jednak różnice te nie mają znaczenia dla późniejszych badań, ale nad problemem tym należy się zawsze zastanowić i skonsultować go z biegłym.

Przebieg każdej czynności procesowej, a więc także pobra­nie i zabezpieczenie materiału tak dowodowego, jak i porównaw­czego powinien być dokumentowany.

73.Identyfikacja człowieka na podstawie głosu

autentyczność zapisu

Aby sąd uznał nagranie za dowód konieczne jest wykazanie jego autentyczności. Badanie autentyczności nagrania polega na ocenie integralności zapisu całego zdarzenia (np. rozmowy) przy uwzględnieniu takich zjawisk zachodzących w trakcie nagrania, na które potencjalny fałszerz nie mógł mieć wpływu. 
W tym celu bada się m.in.: treść rozmowy, linię intonacyjną zarejestrowanych słów, fraz, zdań oraz bada się ciągłość sygnałów wynikającą z psychofizjologicznego procesu mówienia, kontekstu sytuacyjnego, warunków akustycznych, oraz jakości urządzeń rejestrujących (a w pewnych przypadkach także przekazujących dźwięk). Po wykonaniu badania autentyczności zapisu możemy odpowiedzieć sobie na następujące pytania:

• czy zapisano całą rozmowę czy tylko jej fragmenty; 

• czy po nagraniu nic z niego nie usunięto (np. fragmenty zdań, słowa);

• czy nie zmieniono kolejności wypowiedzi;

• jeśli zmontowano dane nagranie to czy z jednej, czy też kilku innych rozmów;

• czy nagranie lub nagrania zarejestrowano na tym samych sprzęcie i w tych samych warunkach akustycznych. 

Jeśli mamy pewność ze nagranie jest autentyczne, możemy przystąpić do dalszych badań. A w tym do identyfikacji osób biorących udział  w nagraniu. Identyfikacja osób jest jednym z najbardziej skomplikowanych problemów związanych z analizą fonoskopijna. Przedmiotem badania jest mowa ludzka. W Polsce stosowana jest sprawdzona metoda nazwana metodą językowo-pomiarową. Została ona opracowana już w 1965 r. na podstawie zarówno badań teoretyczno - eksperymentalnych, jak i  analizy nagrań gromadzonych w praktyce śledczej. Polega ona na badaniu ogółu indywidualnych cech mowy,  takich jak np.:

• sposób artykułowania głosek i ich akcentowania;

• sposób oddychania;

• dobór i zakres używanego słownictwa;

• budowa zdań;

oraz na ocenie parametrów mierzalnych (m.in. częstotliwości podstawowej, wysokości tonów, energii sygnału mowy). Uwzględniane są więc wszystkie zjawiska psychofizyczne zachodzące w procesie mówienia, a nie tylko fizyczne właściwości samego dźwięku.  Metoda ta pozwala nie tylko ustalić czy dany tekst mówi określona osoba, ale również, czy przypadkiem nie czyta z kartki lub nie cytuje wyuczonego tekstu. (74.Odróżnienie mówcy od autora wypowiedzi)

 

75.Pobieranie materiału porównawczego do badań fonoskopijnych

Oczywiście aby zidentyfikować jednoznacznie naszego "oratora", musimy dysponować odpowiednim materiałem porównawczym. Najtrudniejsze jest porównywanie materiału, gdy nagranie dowodowe zostało wykonane w stanie silnego wzburzenia emocjonalnego osoby mówiącej. Generalnie obowiązuje zasada, że im mniej nagrania dowodowego, tym więcej należy uzyskać materiału porównawczego. Innym podejściem do problemu identyfikacji (stosowanym m. innymi w USA, Japonii, Arabii Saudyjskiej, Maroku, Iranie, RPA i U.E.)  jest skupienie się na identyfikacji fizycznych parametrów głosu osoby mówiącej, z całkowitym pominięciem strony językowej wypowiedzi.

76.Identyfikacja sprzętu audio-video i miejsca nagrania

identyfikacja miejsca

Współczesne metody, oprócz odpowiedzi na pytanie: kto mówił, pozwalają czasem odpowiedzieć również na pytanie: gdzie mówił.  Bada się tu fragmenty nagrania związane z akustyką wnętrz, np.:

• widmo częstotliwości sygnału;

• pogłos;

• efekty akustyczne i charakterystyczne szumy. 

77.Zakres mechanoskopii.

Mechanoskopia (gr. mechané maszyna + skopeín patrzeć) - technika śledcza badająca ślad pozostawiony przez narzędzie użyte przez sprawcę przestępstwa. Każda powierzchnia tnąca pozostawia swój niepowtarzalny ślad będący odwzorowaniem wszelkich nierówności, jakie na sobie posiada, powstałych w procesie produkcji lub czynności przystosowujących narzędzie do dokonania przestępstwa. Mikroskopowe badania np. przeciętej nożycami kłódki pozwalają określić ślad powierzchni ostrza narzędzia (wykonywana jest zawsze fotografia), materiał z jakiego jest wykonane (czasem pozostają cząstki ostrza narzędzia, które badane chromatografem ujawniają skład stopu, metalu z jakiego je wykonano, miejsce produkcji itp.). Mechanoskopia określa także typ narzędzia, siłę, jakiej użyto posługując się tym narzędziem i in.
78.Możliwości identyfikacji mechanoskopijnej

Do badań wykorzystuje się mikroskopy, w tym stereoskopowe i elektronowe, aparaturę spektrograficzną, rentgenowską, do badań w nadfiolecie i za pomocą ultradźwięków. Zabezpieczenie ujawnionych śladów następuje przez: sfotografowanie śladu i narzędzia; zabranie samego przedmiotu, na którym ujawniono ślady działania jakiegoś narzędzia; odwzorowanie śladu za pomocą stensu lub innych mas dentystycznych, silikonowych. Badania te pozwalają na identyfikację grupową narzędzia, który pozostawił po sobie ślad, jak również na identyfikacje indywidualna, gdyż każda rzecz, narzędzie nosi pewne cechy indywidualne powstałe podczas jej produkcji oraz w następstwie jej używania i naprawiania.

79.Przebieg badań mechanoskopijnych

Do identyfikacji przedmiotu wykorzystuje się zaawansowane techniki mikroskopowe:

• metody superprojekcyjne,

• semimikrografię porównawczą,

• mikroskopię porównawczą.

Mechanoskopia wykorzystuje również różne zjawiska fizyczne i chemiczne, charakterystyczne dla wybranych materiałów z jakich zbudowany jest przedmiot. Na przykład bardzo częstą metodą identyfikacji szkła jest badanie jego współczynnika załamania (refrakcji). Taki współczynnik może być określony nawet dla małej próbki o średnicy nie większej niż średnica ludzkiego włosa.

Medycyna sądowa wyróżnia dwa rodzaje identyfikacji narzędzia: grupową i indywidualną. Każda z nich pozwala określić inne cechy narzędzia:

Rodzaj identyfikacji:	Cecha:	Opis:
grupowa (ogólna)	kształt	podłużne, kończyste, płaskie, obłe
	twardość	elastyczne, twarde, miękkie
	powierzchnia	tępe, tępokrawędziste, krawędziaste, ostre, kończyste
indywidualna	indywidualne cechy narzędzia, np. szczerby	ustalenie konkretnego narzędzia którym zadano uraz

Ślady badane w mechanoskopii ze względu na mechanizm ich powstawania:

1. ślady, które powstały w wyniku bezpośredniego kontaktu z narzędziem np. cięcia, zarysowania, wgniecenia itp.

2. odkształcenia podłoża typu: złamania, rozdarcia, pęknięcia itp.

Badania mechanoskopijne mogą dotyczyć śladów pozostawionych na powierzchniach, samych powierzchni albo rzeczy, które pozostawiły te ślady. Badania te prowadzi się przy wykorzystaniu:

• mikroskopów stereoskopowych,

• mikroskopów porównawczych,

• mikroskopów elektronowych,

• aparatury do badania w promieniach podczerwonych,

• aparatury do badania w nadfiolecie,

• aparatury spektrograficznej,

• aparatury do badań za pomocą ultradźwięków,

• aparatury rentgenowskiej,

• aparatury do przeprowadzania neutronowej analizy aktywacyjnej,

• laserów,

• inne wysoko wyspecjalizowanej aparatury.

Badania te mogą pozwolić nie tylko na identyfikację grupową rzeczy, która pozostawiła badany ślad, ale także na jej identyfikację indywidualną, a to dlatego, że prawie każda rzecz uzyskuje cechy indywidualne albo w procesie jej produkcji, albo w następstwie jej używania. Cechy te można ujawnić bezpośrednio badaniami rzeczy albo badaniami śladów porównawczych wykonanych np. rzeczą znalezioną w czasie przeszukania pomieszczenia domniemanego

sprawcy.

80. - Pojęcie broni palnej

Rzecz której posiadanie bez wymaganego zezwo­lenia jest przestępstwem.

Bronią palną jest takie urządzenie (przyrząd) które: w swym zgodnym z przeznaczeniem użyciu może być niebezpieczne dla życia lub zdrowia człowieka. Jest zdatne do rażenia pociskami na znaczną odległość.

Takie pojmowanie broni palnej było wystarczające jeszcze przed 40-50 laty, bowiem obecnie, w świetle najnowszych zdobyczy techniki, jest ono zawodne i rodzi wspomniane kontrowersje. Wszak pojawiły się nowe typy i rodzaje broni, które najczęściej uważa się za broń palną, mimo że nie posiadają przynajmniej jednej z wymienionych wyżej cech np. broń:

pneumatyczną, w której w ogóle nie dochodzi do żadnego spalania się materiału miotającego, gdyż wyrzut pocisku z lufy na­stępuje w wyniku działania sprężonego powietrza lub gazów. Mogą być jednak bardzo niebezpieczne, bowiem w tych egzemplarzach tradycyjny tłok zo­stał zastąpiony pojemnikiem z dwutlenkiem węgla dzięki czemu broń uzyskała dużą siłę wyrzutu pocisku.

broń gazową czyli przedmiot do miotania chemicznych środ­ków obezwładniających oraz odstrzeliwania amunicji alarmowej i sygnałowej. Używana zgodnie z przeznaczeniem i na obo­wiązujących zasadach użycia, broń ta nie jest na ogół niebezpieczna dla życia i zdrowia. Staje się taką, gdy strzela się z odległości mniej­szej niż 8 cm.

Z tych powodów, a także ze względu na coraz częstsze używa­nie do celów przestępczych broni gazowej, wyłoniła się koncepcja, poszerzenia pojęcia broni palnej. Zgodnie z tą koncepcją bronią palną w rozumieniu konwen­cjonalnym (umownym) byłoby zatem urządzenie:

które w swym zgodnym z przeznaczeniem użyciu byłoby niebezpieczne dla życia i zdrowia ludzkiego,

zdolne do wielokrotnego rażenia na odległość,które raziłoby pociskami lub substancjami niestałymi, a także oddziaływaniem termicznym, względnie optycznym, dzięki wyko­rzystaniu fal elektromagnetycznych (broń laserowa).W tym ujęciu niknie zatem cecha posiadania lufy oraz zdol­ność do wyrzucania jedynie pocisków dzięki spalaniu się materiału miotającego.

81.Systematyka i budowa broni palnej

Podział broni ze względu na jej rozmiary:

broń długą (karabiny, strzelby, karabinki, sztucery itp.),

broń krótką (pistolety( automatyczne, samopowtarzalne ), rewolwery),

broń kombinowaną (która może być zarówno krótką, jak i długą - np. po dostawieniu kolby - tak pistolet Mauser),

broń pośrednią (niektóre typy małych pistoletów maszynowych np.Uzi),

Podział broni ze względu na cechy lufy wyróżnia:

- broń o lufach gwintowanych (karabiny, pistolety, rewolwery),

- broń o lufach gładkich (strzelby myśliwskie, rakietnice).

Ze względu na przeznaczenie broni :

- wojskową

- myśliwską - ( kulowa, śrutowa, kombinowana )

- sportową - ( palna i pneumatyczna )

- specjalnego przeznaczenia - ( np. sygnałowa )

Ze względu na sposób produkcji :

- produkowana fabrycznie
- produkowana chałupniczo
- fabryczna przerabiana chałupniczo ( np. pistolet gazowy przerobiony na broń ostrą )

Budowa broni palnej:

1 - kurek; 2 - dźwignia bezpiecznika iglicy; 3 - szczerbinka (Novak LoMount Carry); 4 - łącznik; 5 - sprężyna blokady iglicy; 6 - blokada iglicy; 7 - skrzydełko bezpiecznika; 8 - podajnik magazynka; 9 - kołek pazura wyciągu; 10 - pazur wyciągu; 11 - kołek wodzika żerdzi sprężyny powrotnej; 12 - sprężyna wodzika sprężyny powrotnej; 13 - gniazdo ryglowe w zamku; 14 - pierścień ryglowy na lufie; 15 - zamek; 16 - muszka; 17 - lufa; 18 - łożysko lufy; 19 - żerdź sprężyny powrotnej; 20 - sprężyna powrotna; 21 - szkielet; 22 - szyna montażowa akcesoriów z jednym gniazdem standardu Picatinny; 23 - gniazdo żerdzi sprężyny powrotnej; 24 - sprężyna ogranicznika szyny spustowej; 25 - ogranicznik szyny spustowej; 26 - język spustowy; 27 - sprężyna kołka języka spustowego; 28 - kołek języka spustowego; 29 - zatrzask magazynka; 30 - denko magazynka; 31 - sprężyna magazynka; 32 - nit mocujący denko magazynka; 33 - gniazdo żerdzi sprężyny uderzeniowej (opora sprężyny uderzeniowej); 34 - okładziny chwytu; 35 - sprężyna uderzeniowa; 36 - magazynek; 37 - popychacz kurka; 38 - sprężyna przerywacza; 39 - przerywacz; 40 - oś obrotu przerywacza; 41 - szyna spustowa; 42 - kołek łączący popychacz z kurkiem; 43 - oś obrotu kurka; 44 - dźwignia zwalniająca przerywacz; 45 - dźwignia blokady iglicy.

Ogólnie:

Szkielet broni
- lufa, mechanizm spustowo-uderzeniowy, na rękojeści nakładki z tworzywa sztucznego
Zespół zamka
- mechanizm iglicy, przeważnie bezpiecznik typu listkowego, w górnej części zamka znajdują się przyrządy celownicze (muszka i szczerbinka), w niektórych typach broni (np.P-64)w tylnej części zamka znajduje się wskaźnik naboju
Magazynek
- szkielet, w dolnej części tzw. stopka, wewnątrz sprężyna, w górnej części znajduje się dosyłacz
Sprężyna powrotna
- służy do dosłania zamka w przednie położenie, osadzona jest na lufie

82.Identyfikacja grupowa broni palnej.

Identyfikacja grupowa broni może nastąpić na podstawie badania pocisku lub łuski. Rodzaj amunicji w tym jej kalibru, pozwala na określenie typu i systemu broni, z której wystrzelono pocisk.

Na łusce mogą się znajdować ślady pozostawione przez broń, z której oddano strzał, w postaci:

-łapek ładownika

-wślizgu do komory nabojowej

-czółka trzonu zamkowego

-odcisku grota iglicy

-pazura wyciągu

-wyrzutnika łusek.

Natomiast pociski wskutek nadania im w lufie ruchu wirowego co jest rezultatem gwintowanej lufy, jej pól i bruzd, noszą na sobie głownie ślady „nagwintowania” i stanowią negatyw w stosunku do wnętrza lufy. Dzięki badaniom tych śladów można ustalić:

typ i system broni na podstawie pocisku lub łuski

83.Identyfikacja indywidualna broni palnej

Oprócz wielu dowodów, które dostarcza patolog po zbadaniu ewentualnych ran zadanych bronią palną, przy identyfikacji stosuje się przede wszystkim testy porównawcze. Aby na pocisku nie pozostawały ewentualne ślady materiałów, strzały porównawcze oddawane są obecnie do zbiornika z wodą. Do wyhamowania pędzącej kuli wystarczy około 2 metrów wody. Porównuje się przede wszystkim:

sposób gwintowania lufy
W celu zwiększenia celności broni nadaje się pociskom ruch obrotowy. Osiąga się to poprzez gwintowanie lufy. Ponieważ maszyna, która wykonuje tą pracę zużywa się, powstają w każdym egzemplarzu indywidualne różnice i nierówności na dnie bruzdy. Powoduje to powstawanie na kuli zadrapań, które są cechą charakterystyczną dla danego egzemplarza broni palnej. Dlatego też przestępcy na filmach tak mocno starają się odzyskać znalezione przez policję łuski lub naboje.

łuski pocisku
Podczas oddawania strzału iglica przechodzi przez mały otwór w zamku i uderza w spłonkę naboju. Ciśnienie dociskając łuskę do zamka powoduje odbicie na niej każdej skazy stali, wyrzutnika łusek oraz obrazu iglicy na spłonce. Pozwala to ekspertom na jednoznaczną identyfikację broni po znalezieniu choćby jednej łuski. 

Badając pocisk można ustalić: czy dowodowy pocisk został wystrzelony z konkretnego egzemplarza broni palnej oraz czy łuska znaleziona na miejscu zdarzenia pochodzi z użycia konkretnego egzemplarza broni palnej.

Zdarza się jednak, że na miejscu zdarzenia nie można znaleźć pocisku, co może wynikać stąd, że: pocisk przebił cel i znajduje się tak daleko, że tylko teoretycznie można go odnaleźć, pocisk znajduje się w celu, np. w ciele ludzkim i tylko odpowied­nie badania (np. sekcja zwłok) są w stanie go ujawnić, pocisk znajduje się poza celem np. w ziemi lub głęboko w ścia­nie pomieszczenia.

84.Ustalenie okoliczności towarzyszących strzałowi

Na nabój składają się pocisk i łuska. Każde z nich nosi na sobie ślady pozostawione przez broń, z której zostały wystrzelone. Pociski wskutek nadania im w lufie ruchu wirowego co jest rezultatem gwintowanej lufy, jej pól i bruzd, noszą na sobie głownie ślady „nagwintowania” i stanowią negatyw w stosunku do wnętrza lufy. Najczęściej w kolizji z twardą powierzchnią celu, który dosięgły ulegają zniekształceniu. Poza śladami pól i bruzd oraz wielkości kalibru można zbadać: kształt, długość, wagę, budowę i skład chemiczny pocisku. Na podstawie badań łuski oraz pocisku można również określić: miejsce i odległość, z której oddano strzał; pozycję osoby strzelającej; poszukiwania skutków strzału i śladów prochu na ciele i odzieży osoby, co do której oddano strzał, lub też osoby, która użyła broni; ustalenia, czy szyba została przestrzelona na podstawie przestrzelin, określenie odległości i kierunku, z którego oddano strzał; rozstrzygnięcia, czy zakwestionowane urządzenie, z którego oddano strzał, jest bronią palną i stanowi egzemplarz zdatny do użytku. Badania broni są zbliżone do badań mechanoskopijnych. Ślady dowodowe ujawnione i zabezpieczone, a także broń znaleziona podczas przeszukania podlegają dokładnemu opisowi w protokołach. Nie tylko broń może dostarczyć nam dowodów w sprawie. Równie dokładnie bada się też rany postrzałowe, ślady prochu na skórze czy też fragmenty materiałów jakie zabrała podczas lotu pędząca kula.

Eksperci bardzo dokładnie przyglądają się przede wszystkim:

ranie wlotowej i wylotowej pocisku, kanałowi pocisku w ciele oraz tzw. rąbkowi otarcia naskórka; 

przy działaniu gazów - strefie osmalenia i oparzenia;

cząsteczkom prochu wbitym w skórę;

śladom metali i smarów.

Bada się cząstki organiczne i nieorganiczne. Organiczne za pomocą mikroskopu optycznego, barwnych reakcji mikrochemicznych i chromatografi cienkowarstwowej. 
Nieorganiczne to przede wszystkim  drobiny mosiądzu, stali, kryształki siarczanu baru, oraz specyficzna "trójka" - cząstki ołowiu, antymonu i baru. 
Najpopularniejsze metody badania śladów powystrzałowych to:

Barwne reakcje chemiczne pozwalające na:
- identyfikację produktów rozkładu prochu,
- identyfikację śladów metali.

Spektrometria w podczerwieni daje możliwość:
- identyfikacji ziaren prochu.

Analiza pierwiastkowa - cząstek metalicznych:
- metody niespecyficzne (AAS, NAA, XRF),
- elektronowa mikroskopia skaningowa ze spektrometrią rtg (SEM-EDX).

Badanie obrażeń wywołanych postrzałem przynosi czasami zaskakujące rezultaty. Próby i analizy pozwalają na uzyskanie odpowiedzi na takie pytania, jak odległość z której strzelano oraz kierunek wystrzelonego pocisku. Uznaje się, że jeśli znaleziono na przestrzelinie ślady sadzy i nie spalonego prochu (stwierdzono zatem występowanie  tzw. strefy osmalenia) to strzał oddano z bliskiej odległości tzn. do:

25 cm dla broni krótkiej;

30 cm dla broni długiej o gwintowanej lufie;

100 cm dla gładko lufowej broni myśliwskiej.

Jeśli stwierdzamy obecność jedynie ziaren niespalonego prochu to  uznaje się że strzelano z odległości około:

40-50 cm dla broni krótkiej,

60-80 cm dla broni długiej.

Wiele tego typu śladów pozwala na odtworzenie przebiegu sytuacji w której użyto broni palnej lub chociażby wykluczenie zeznań świadka. Jeśli znajdziemy przestrzeliny, możemy określić kierunek z którego strzelano, oraz kąt pod jakim padł strzał. Troche trudniej jest określić te dane w ciele ofiary - musimy ustalić w jakiej pozycji była, gdy padł strzał. 

85.Identyfikacja osoby strzelającej, badania GSR

Na skórze rąk poszukuje się też śladów metali od kolby broni. Niezwykle pożyteczny jest też efekt tzw. podmuchu wstecznego, który sprawia, że do lufy wciągane są cząsteczki substancji z otoczenia (np. włókna z materiału rękawiczek sprawcy). Tak więc aby ustalić "kto strzelał" bada się:

Ślady na broni:
- linii papilarnych;
- drobnych cząstek materii (włókien z odzieży, itp.);
- czasem można na broni stwierdzić także ślady biologiczne. 

Rys. - "Rozkład śladów po strzale - część wewnętrzna dłoni"

Rys. - "Rozkład śladów po strzale - część zewnętrzna dłoni"

Ślady na ciele podejrzanego:
- ślady na dłoni, szczególnie w okolicach między kciukiem a palcem wskazującym. Osadzają się tam cząsteczki gazów wyrzucanych podczas strzału. Jeśli podejrzany trzymał broń w dłoni to osadzają się na niej również cząsteczki metalu (można je znaleźć metoda elektrograficzną). 

GSR, czyli badanie pozostałości po wystrzałach z broni palnej

Aktualnie przedmiotem kryminalistycznych badań pozostałości po wystrzałach z broni palnej są następujące zagadnienia: fakt użycia broni palnej [ujawnienie w badanym materiale tzw. cząsteczek unikalnych i indykatywnych jest sytuacją optymalną], miejsce wlotu pocisku, przybliżona odległość strzału, identyfikacja osoby strzelającej [ślady na odzieży przy ich braku na dłoniach dowodzą, że właściciel odzieży był w pobliżu osoby strzelającej], diagnoza zdarzenia z użyciem broni palnej [zabójstwo, samobójstwo], rodzaj użytej amunicji.

Zasady pobierania [zabezpieczenia] śladów GSR są ściśle określone, precyzyjne i wymagają bardzo skrupulatnego przestrzegania. Odstępstwo może doprowadzić do wydania opinii wprowadzającej w błąd. Śladów GSR należy poszukiwać [niezależnie od dłoni] pod mankietami koszul, w kieszeniach spodni i marynarki [ocieranie rąk] i za paskiem spodni [lufa chowanej tam broni krótkiej]. Czynności te zastrzeżone są dla ekspertów kryminalistyki. Szanse znalezienia śladów GSR w istotnym stopniu zależą od upływu czasu. Przykładowo na dłoniach można je ujawnić 6-8 godzin, maksymalnie 10 godz. od momentu oddania strzału. Na odzieży czas ten może wynieść nawet 24 godziny. Typowe pytanie kierowane przez prowadzącego śledztwo prokuratora do ekspertów laboratorium kryminalistycznego brzmi: "czy na zabezpieczonych stolikach mikroskopowych pobranych z dłoni XY znajdują się pozostałości po wystrzale z broni palnej".

86.Ekspertyza broni palnej, amunicji i materiałów wybuchowych

Badając broń palną mamy do czynienia z cała gamą ekspertyz:

Balistyczną:

- wyznaczanie toru lotu pocisku,

- ustalanie przypuszczalnej odległości strzału,

- określenie kalibru oraz typu broni i amunicji (pocisku),

- badanie sprawności broni i amunicji.

Medyczną: badanie rany w ciele.

Mechanoskopijną.

Fizyko-chemiczną:

- identyfikacja przestrzelin (określenie miejsca wlotu i wylotu pocisku),

- ustalanie przybliżonej odległości strzału, ustalenie osoby strzelającej,

- badanie rozkładu śladów powystrzałowych na miejscu zdarzenia,

- szacowanie czasu, jaki upłynął od oddania strzału,

- rozróżnianie amunicji na podstawie badań śladów powystrzałowych.

Przedmiotem badań balistycznych są:

-miejsce znalezienia łuski - kierunek i odległość wyrzutu łuski jest charakterystyczna dla określonego -typu broni. Jednak w pomieszczeniach zamkniętych należy pamiętać o tym, iż łuska mogła się odbić -od ściany lub przedmiotu, stoczyć itd. 

-miejsce znalezienia pocisku lub śladu po nim;

-ustalenie czy postrzelenie jest bezpośrednie czy też z rykoszetu - szuka się tu przede wszystkim - dodatkowych przestrzelin; 

-ustalenie pozycji strzelającego i ofiary w chwili strzału;

-ustalenie liczby oddanych strzałów.

Ekspertyza broni obejmuje oprócz badania broni również amunicję i to różnych odmian. Bardzo pożyteczne są badania łuski. Mogą się na niej znajdować ślady pozostawione przez broń, z której oddano strzał, w postaci: łapek ładownika, wślizgu do komory nabojowej i czółka trzonu zamkowego, odcisku grota iglicy, pazura wyciągu i wyrzutnika łusek.

87.Badania fizykochemiczne. Dla potrzeb śledczych podejmowane są nieraz badania, w których wykorzystuje się metody zaczerpnięte z innych dyscyplin naukowych. Jednym z nich są badania fizyczne i chemiczne. Celem i przedmiotem badań może być identyfikacja różnego rodzaju plam, substancji, mikrośladów, prochu, materiałów wybuchowych, olejów, smarów.

Badania fizykochemiczne zajmują znaczące miejsce w kryminalistyce i można przyjąć, iż rola tych badań w miarę upływu czasu będzie wzra­stać. Badania i ekspertyzy dotyczące szeroko pojętej problematyki „narkotyków" - tj. identyfikacji, czy dana substancja jest narkotykiem, jakim, w jaki sposób i jaką metodą została wyprodukowana. Również liczba spraw związanych z użyciem materiałów i urządzeń wybuchowych do celów przestępczych ma tendencję wzrostową, a tym samym zwiększyła się liczba wykonywanych w tym zakresie ekspertyz. Z drugiej strony sytuacja taka spowodowała, iż przeciwstawiając się tym negatywnym zjawiskom, tj. produkcji i zażywaniu narkotyków oraz stosowaniu materiałów wybuchowych do celów przestępczych i innych, opracowane zostały nowe metody ba­dawcze.

88. Ślad to wszelkie dające się ustalić w określonym wycinku rzeczywistości następstwa tych zmian, których zespół tworzy jakieś zdarzenie, albo jest z tym zdarzeniem ściśle powiązany, np. ślady ukrycia jakiejś rzeczy. Śladem jest każda pozostałość, resztki świadczące, że miało miejsce jakieś zdarzenie. Ślad dowodowy jest to ślad ujawniony i zabezpieczony na miejscu zdarzenia. Wykorzystywane są w badaniach porównawczych ,kiedy ślady dowodowe konfrontuje się z porównawczymi, czyli pobranymi od podejrzanego obiektu lub znajdującymi się już w registraturach. Jest on punktem odniesienia dla śladu porównawczego, gdyż chodzi tu o ustalenie relacji tożsamości cech śladu i wzorca. Chodzi o stwierdzenie identyczności lub odmienności porównywanych cech.

Śladem porównawczym jest ślad pobrany od podejrzanego obiektu lub już znajdującym się w registraturach np. karty daktyloskopijne osób podejrzanych. Jest on punktem odniesienia dla śladu dowodowego.

89 , 90 Zakres badań fizykochemicznych i metody badawcze stosowane w fizykochemii. W badaniach fizykochemicznych stosuje się nieraz metody pozostające w łączności ze sobą (fizyka i chemia) i z innymi naukami technicznymi, np. elektrotechniką, elektroniką, papiernictwem poligrafią, metaloznawstwem, włókiennictwem. W badaniach tych zasadniczą rolę spełniają rutynowe i nowoczesne metody, instrumentarium do badań oraz doświadczenie badającego określony materiał. Polegają one na badaniach mikroskopowych- przy użyciu mikroskopu stereoskopowego, w promieniowaniu podczerwonym i spolaryzowanym, mikroskopu elektronowego, zastosowaniu urządzeń i metod związanych z laserową analizą spektralną. W badaniach chemicznych stosuje się analizy chromatograficzne (chromatografia cienkowarstwowa, gazowa, cieczowa) za pomocą której bada się środki odurzające, alkohole, środki kryjące, materiały wybuchowe i różne substancje zapalające. Analizy spektralne, metody chromatograficzne oraz farmakologiczne mają zastosowanie przy badaniach toksykologicznych substancji, które wywołały rozstrój zdrowia albo nawet śmierć człowieka. Toksykologia bada głównie obecność trucizn w tkankach, określa ich stężenie, stopień toksyczności i może wskazywać na źródło ich pochodzenia.

Rozwój motoryzacji oraz nasilona wypadkowość drogowa doprowadziły do wzrostu zapotrzebowania na badania alkoholu etylowego u użytkowników dróg. Do badań takich zwykle wykorzystywane są alkomaty- mierzące zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu. Natomiast do badań alkoholu etylowego zawartego we krwi wykorzystuje się obecnie metodę chromatografii gazowej. Przy pożarach powstałych w wyniku wad instalacji elektrycznych i niewłaściwej eksploatacji urządzeń grzejnych oraz porażeniach prądem wykorzystuje się badania elektrotechniczne. Ujawniony materiał podczas oględzin może być poddany różnym badaniom- nie tylko elektrotechnicznym, fizykochemicznym ale także zakresu biologii czy metaloznawstwa. Pomimo iż badania fizykochemiczne zaliczane są w większości do ba­dań grupowych (identyfikacja grupowa) w przeciwieństwie np. do badań daktyloskopijnych, to spełniają one w kryminalistyce ogromną rolę, W przypadku badań negatywnych (eliminujących) np. różne lakiery sa­mochodowe, można je traktować nawet jak indywidualne. Podstawą wszel­kich badań kryminalistycznych, w tym fizykochemicznych jest pobranie właściwych (odpowiednich) śladów z miejsc zdarzeń np. wybuchu, kata­strofy, tajnego laboratorium narkotycznego itd., a następnie odpowiednie ich zabezpieczenie. Jest rzeczą zrozumiałą, że pobrane niewłaściwie materiały czy pośrednio tylko związane ze zdarzeniem, nie pozwolą nawet najlepszym specjalistom dysponującym nowoczesną aparaturą na udzielenie właściwej odpowiedzi, np. określenie materiału użytego do spowodowania wybuchu, wyjaśnienia mechanizmu zdarzenia czy sposobu produkcji danej substancji.

91. Mikroślady czyli drobne cząsteczki materii, są to wszelkie ślady, które jako źródła informacji można określić jedynie metodami laboratoryjnymi, a zatem ich nośność informacyjną można ustalić i zbadać tylko za pomocą tych metod. Obecnie odgrywają one coraz większa rolę , gdyż sprawcy pozostawiając je, albo nie wiedzą o tym, albo nie są w stanie ich usunąć, tymczasem na ich podstawie można dokonać niezwykle ważnych ustaleń. Mikroślady występują w różnej postaci: cząstki gleby, minerałów, szkła, kurzu i brudu, włókien z odzieży, pyłów, drobnych fragmentów naskórka, odprysków spodów obuwia, włosów kawałków paznokci, drobin wydzielin czy wydalin, odrobiny lakierów, nasiona, trawy etc. Są to więc mikroślady biologiczne, chemiczne wyjątkowo drobnych cząstek materiałów o budowie stałej lub ciekłej. Są one nanoszone w sytuacjach kontaktowych czyli zetknięcia się ludzi między sobą, z jakimś podłożem , zderzenia się pojazdów. Ujawnienie mikrośladów wymaga wyjątkowej koncentracji i dokładności w ich poszukiwaniu oraz szczególnej staranności przy ich zabezpieczaniu, pakowaniu i dostarczaniu do badań laboratoryjnych. Mikroślady badane są przy użyciu mikroskopu elektronowego, metodami fizykochemicznymi czyli laserowej analizy spektralnej, spektrofotometrii, chromatografii gazowej, analizy termo-grawimetrycznej, luminescencyjnej.

92. Oględziny i śledcze badanie miejsca zdarzenia. Oględziny są czynnością procesowo-kryminalistyczna, są przeprowadzane na podstawie art. 207 k.p.k. przy zastosowaniu metodyki kryminalistycznej. Organ przeprowadzający tę czynność po zaznajomieniu się z ich przedmiotem podejmuje działania polegające na ujawnianiu, zabezpieczaniu i wstępnym zbadaniu rożnych śladów kryminalistycznych w celu wyjaśnienia charakteru i okoliczności zdarzenia oraz ustalenia jego sprawcy. Wyróżniamy oględziny miejsca, osoby, rzeczy. Cele oględzin: zbadanie miejsca zdarzenia- ujawnienie śladów; ujawnienie i zabezpieczenie wszelkich nośników informacji, śladów; udokumentowanie stwierdzonych zmian jakie nastąpiły w wyniku działania osób trzecich, rozstrzygnięcie czy zdarzenie jest przestępstwem, czy zdarzeniem obojętnym; ustalenie charakteru zdarzenia, poznanie jego okoliczności i odtworzenie jego przebiegu, zebranie informacji o osobach związanych ze zdarzeniem Czynnościami zawierającymi elementy oględzin są: penetracja miejsca zdarzenia; przeszukanie miejsca; odtworzenie przebiegu zdarzenia; wskazanie miejsca, sekcja zwłok, obdukcja, ekshumacja. Oględzinom mogą również towarzyszyć inne działania: przyjęcie i spisanie protokołu ustnego zawiadomienia o przestępstwie, przesłuchanie świadków, użycie psa tropiącego, działania pościgowo- blokadowe.

Oględziny miejsca to zbadanie miejsca zdarzenia, ujawnienie i zabezpieczenie wszelkich śladów. Według T. Hanauska jest to czynność, która polega na bezpośrednim poznaniu zmysłowym wycinka przestrzeni lub pomieszczenia. Organ przeprowadzający oględziny po zaznajomieniu się z ich przedmiotem tj. miejscem podejmuje czynności polegające na ujawnianiu, zabezpieczaniu i wstępnym zbadaniu różnych śladów kryminalistycznych w celu wyjaśnienia charakteru i okoliczności zdarzenia oraz ustalenia jego sprawcy. Należy zorientować się co do ogólnego charakteru miejsca, następnie zabezpieczyć go i uchronić przed zmianami i utratą śladów. Należy dokonać penetracji terenu dla ewentualnego zawężenia terenu oględzin. W fazie ogólno-orientacyjnej ustala się granice miejsca , które ma być poddane oględzinom. Istotne są tu fazy: ogólnoorientacyjna- tu ustala się granice miejsca , podział ról pomiędzy członków grupy oględzinowej; statyczna - grupa oględzinowa dokonuje oglądu widocznych śladów, wykonuje pomiary, sporządza szkic, wygląd miejsca utrwala za pomocą zdjęć fotograficznych czy nagrań video; dynamiczna-w tej fazie dokonuje się dokładnego opisu, zabezpieczenia śladów. Można już przemieszczać rzeczy. Jako czwartą przyjmuje się często -analizę wyników oględzin. Jest to jakby podsumowanie oględzin. Tu dokonuje się powtórzeń niektórych czynności , czy też dokładniejsze opisanie uzyskanych śladów.

93. Etapy oględzin. Całe oględziny można podzielić na etapy: czynności przygotowawcze, oględziny właściwe: gdy podejmuje się już konkretne czynności na miejscu zdarzenia. Właśnie tu wyróżnia się trzy fazy: ogólnoorientacyjną, statyczną , dynamiczną. Przygotowanie do oględzin polega na: zorientowaniu się co do ogólnego charakteru miejsca i zdarzenia, przygotowanie się do oględzin przez skompletowanie odpowiedniego sprzętu technicznego oraz grupy oględzinowej, czy odpowiednich specjalistów, określenie i zabezpieczenie miejsca oględzin oraz uchronienie go przed zmianami i utratą śladów; podjęcie czynności zmierzających do złagodzenia czy zapobieżenia dalszym ujemnym skutkom zdarzenia; dokonanie penetracji terenu dla ewentualnego zawężenia terenu oględzin, ale i poszukiwania śladów czy porzuconych narzędzi przestępstwa, zorientowanie się w możliwościach podjęcia pościgu ujęcia sprawców przestępstwa. Jeżeli chodzi o skompletowanie sprzętu to powinien to być zarówno sprzęt uniwersalny jak i ochronny, specjalistyczny, sprzęt fotograficzny itp.

Również grupa osób, która ma przeprowadzić oględziny musi być odpowiednio skompletowana.

Zabezpieczenie miejsca oględzin to czynność przygotowawcza do oględzin właściwych kiedy podejmuje się już określone czynności na miejscu zdarzenia. Samo zabezpieczenie można przeprowadzić dwoma metodami: obiektywną - dośrodkową, przy zastosowaniu której czynność tę rozpoczyna się od lewej, wewnętrznej krawędzi miejsca i zgodnie z ruchem wskazówek zegara prowadzi się ją spiralnie aż do punktu centralnego; subiektywna - odśrodkową, przy zastosowaniu której oględziny rozpoczyna się od punktu centralnego i ruchem spiralnym, skierowanym na zewnątrz, stopniowo rozszerza się obszar objęty oględzinami. Na ogół jednak stosuje się metodę mieszaną, która polega ona na podziale miejsca na kilka mniejszych odcinków, które zabezpiecza się tak aby nie uronić żadnego śladu. Zależy to jednak od rodzaju obiektu. Chodzi tu przede wszystkim o takie działanie, które ma na celu zachowanie miejsca w jak najlepszym stanie , tak aby żadne ślady nie uległy zatarciu lub zniekształceniu. Zabiegi te mają zachować miejsce w stanie możliwie najpełniej odpowiadającym jego pierwotnemu charakterowi, tj. uchronieniem go przed zmianami oraz utratą śladów.

Skład grupy oględzinowej to grupa osób, które mają dokonać oględzin. Kompletowanie jej składu jest czynnością przygotowawczą. W skład grupy oględzinowej powinni wejść: pracownik pionu dochodzeniowo-śledczego dokonujący oględzin - jest on odpowiedzialny za całokształt pracy zespołu, prokurator, pracownik pionu operacyjnego realizujący zadania operacyjno- rozpoznawcze, biegły, specjalista- technik kryminalistyczny wykonujący czynności techniczno-usługowe, przewodnik z psem tropiącym, kiedy zachodzi taka konieczność.

Etap oględzin właściwych, gdy podejmuje się już czynności konkretne na miejscu zdarzenia, dzieli się na stadia i fazy: 1.Stadium ogolnoorientacyjne- tu następuje podział zadań, ustala się granice miejsca, które ma być poddane oględzinom. 2.Stadium szczegółowe dzieli się na fazy: statyczną, podczas, której nie wolno nam dokonywać żadnych zmian czy przemieszczeń przedmiotów, grupa oględzinowa dokonuje tylko oglądu widocznych śladów, sporządza szkice, fotografuje, czy dokonuje nagrań wideo. Dynamiczną, kiedy dąży się za pomocą różnych technik i środków dostrzeżonych śladów oraz podejmuje próbę wykrycia śladów dotąd niewidocznych. Można już przemieszczać rzeczy w celu ich szczegółowego opisania, utrwalania. Analiza wyników oględzin. Tu można powtórzyć pewne czynności, czy dokładniej opisać ujawnione i zabezpieczone ślady.

94.Formy dokumentacji oględzin

Z oględzin powinien być sporządzony dokładny protokół, zgodnie z art. 143 p. 1 pkt. 3 k.p.k. Należy go sporządzać w czasie teraźniejszym, bezosobowo, zwięźle, syntetycznie. Na koniec powinien on zostać odczytany przy świadku i podpisany. Ślady powinny być dokładnie opisane, jak również metoda ich badania. Mają tu znaczenie dobrze wykonane szkice, gdyż stanowią one uzupełnienie protokołu i dokumentacji fotograficznej. Ślady, które nie zostały ujęte, dokładnie oznaczone i opisane w protokole, nie mogą być uznane za wiarygodne i nie mogą stanowić dowodu w postępowaniu karnym. Protokoły powinny zawierać: określenie protokołowanej czynności, czasu i miejsca jej przeprowadzenia oraz osób w niej uczestniczących; dokładny opis przebiegu czynności, oświadczenia i wnioski jej uczestników, opis wykonanych czynności technicznych; podjęte w związku z czynnością decyzje; ujęcie innych okoliczności dotyczących przebiegu i rezultatów wykonanej czynności. Zapisy powinny być czytelne a wszelkie poprawki i uzupełnienia wymagają odpowiedniego omówienia. W odniesieniu do niektórych innych czynności taktyczno i techniczno-kryminalistycznych nie wymaga się spisania protokołu lecz zaleca się sporządzenie odpowiedniego dokumentu urzędowego albo w ostateczności sporządzenia notatki informacyjnej: służbowej, urzędowej, zapisku. Podobnie przebieg i wyniki czynności operacyjno-rozpoznawczych powinny być utrwalone w postaci notatki służbowej, zapisku czy decyzji. Przebieg i wyniki specjalistycznych badań wymagają sformułowania opinii i utrwalenia jej zgodnie z art. 200 §1 KPK ustnie lub na piśmie w zależności od polecenia organu procesowego. Dodatkowo może być sporządzony stenogram, przebieg czynności może być też utrwalony za pomocą aparatury utrwalającej obraz i dźwięk, zachowując wymogi przewidziane w art. 147 § 1 KPK. Dokonywane czynności procesowo-kryminalistyczne mogą być dokumentowane za pomocą magnetowidu jako środka audiowizualnego np. Podczas oględzin, przesłuchań, eksperymentu, wizji. W tym celu również stosowana jest telewizja kolorowa z wieloma zestawami pracującymi w różnych systemach. Fotografia jest również szeroko stosowanym środkiem stosowanym podczas wielu czynności procesowych i kryminalistycznych. Jest ona nośnikiem informacyjnym i ważnym materiałem ilustrującym przebieg ujawniania oraz utrwalanie określonych źródeł i środków dowodowych. Ważną dokumentacją z czynności oraz badań kryminalistycznych, zwłaszcza gdy dotyczy to wypadków i przestępstw drogowych, katastrof w komunikacji lądowej, kolejowej i powietrznej, pożarów wybuchów etc. są szkice, których dokonanie powinny być zaznaczone w protokole zwłaszcza protokole oględzin. Dokumentację techniczną, fotografie i szkice wykonują technicy, którzy są specjalistami w rozumieniu art. 205 KPK.

95.Rodzaje oględzin

Wyróżnia się 3 zasadnicze rodzaje oględzin:

Oględziny osób

Chodzi tutaj o dokonanie oględzin osób, które to osoby mogą mieć związek z popełnionym przestępstwem. Należy najpierw stwierdzić tożsamość badanego, oraz dokonać wywiadu mającego na celu zebranie informacji o przebiegu zdarzenia, okolicznościach, w jakich powstały obrażenia, stanie dotychczasowego zdrowia oraz odczuwanych dolegliwościach. Grono osób, które mogą zostać poddane takim oględzinom jest następujące: osoby pokrzywdzone, gdy trzeba opisać obrażenia ciała; osoby podejrzane, na których ciele mogą znajdować się ślady po obronie ofiary; ofiary i podejrzanego w przypadku zgłoszenia przestępstw seksualnych; uczestników wypadków czy przestępstw drogowych w celu opisu i oceny odniesionych obrażeń; czy też w celu stwierdzenia stanu trzeźwości, oceny stwierdzonych obrażeń, w celu możliwości zapłodnienia. Zgodnie z art. 74p 1 k.p.k. oskarżony jest obowiązany poddać się, min. oględzinom zewnętrznym ciała, badaniom psychologicznym i psychiatrycznym. W stosunku do osoby podejrzanej 74p 3 k.p.k. można dokonać wyżej wymienionych czynności jak również pobrania krwi lub wydzielin organizmu, ale tylko za jej zgodą.

Oględziny rzeczy

Oględziny rzeczy mogą zostać przeprowadzone zarówno na miejscu zdarzenia, jak i poza nim w sytuacji bezpośredniego zetknięcia się z nim np. podczas przeszukania. Celem oględzin tego typu jest opisanie właściwości rzeczy, ujawnienie na niej śladów, jak również ustalenie jej związku z określonym zdarzeniem. Przedmiotem oględzin są: narzędzia lub inne przedmioty, które miały służyć popełnieniu przestępstwa lub pochodzące bezpośrednio lub pośrednio z przestępstwa; przedmioty mogące służyć do wyjaśnienia istoty czynu i wykryciu sprawcy; wszystkie inne przedmioty, na których zachowały się ślady przestępstwa. Przedmioty te są znajdowane podczas penetracji, oględzin czasem są dostarczane organom ścigania przez różne osoby. Pozwalają one na sformułowanie modus operandi sprawcy działającego przy użyciu określonego narzędzia. Poddane oględzinom rzeczy podlegają opisowi w protokole. Powinny one również zostać sfotografowane i odpowiednio zabezpieczone na użytek procesu karnego. Oględziny rzeczy to najczęściej oględziny dowodów rzeczowych. Mogą to być oględziny rzeczy znalezionych podczas oględzin miejsca przestępstwa, zajmowanych w trakcie przeszukania, znalezionych przy podejrzanym itd. Rzeczą jest tu także dokument, jeżeli interesuje nas nie jego treść intelektualna, lecz cechy fizyczne np. autentyczność, autorstwo, pismo. Często rzeczy takie poddawane są dalszym badaniom.

Oględziny miejsca

Oględziny miejsca są czynnością procesowo-kryminalistyczną, są przeprowadzane na podstawie art. 207 k.p.k. przy zastosowaniu metodyki kryminalistycznej. Chodzi tu o zbadanie miejsca zdarzenia, ujawnienie i zabezpieczenie wszelkich śladów. Według T. Hanauska jest to czynność, która polega na bezpośrednim poznaniu zmysłowym wycinka przestrzeni lub pomieszczenia. Organ przeprowadzający oględziny po zaznajomieniu się z ich przedmiotem tj. miejscem podejmuje czynności polegające na ujawnianiu, zabezpieczaniu i wstępnym zbadaniu różnych śladów kryminalistycznych w celu wyjaśnienia charakteru i okoliczności zdarzenia oraz ustalenia jego sprawcy. Należy zorientować się co do ogólnego charakteru miejsca, następnie zabezpieczyć go i uchronić przed zmianami i utratą śladów. Należy dokonać penetracji terenu dla ewentualnego zawężenia terenu oględzin. W fazie ogólno-orientacyjnej ustala się granice miejsca , które ma być poddane oględzinom. Istotne są tu fazy : Ogólno orientacyjna- tu ustala się granice miejsca , podział ról pomiędzy członków grupy oględzinowej; Statyczna - grupa oględzinowa dokonuje oglądu widocznych śladów, wykonuje pomiary, sporządza szkic, wygląd miejsca utrwala za pomocą zdjęć fotograficznych czy nagrań video; Dynamiczna-w tej fazie dokonuje się dokładnego opisu, zabezpieczenia śladów. Można już przemieszczać rzeczy; Jako czwartą przyjmuje się często -Analizę wyników oględzin. Jest to jakby podsumowanie oględzin. Tu dokonuje się powtórzeń niektórych czynności , czy też dokładniejsze opisanie uzyskanych śladów.

Wśród oględzin osób wyróżnić można

Oględziny ciała

Oględzin ciała dokonuje się w celu stwierdzenia urazów, obrażeń ciała, kalectwa, choroby zagrażającej zdrowiu. Powinny one zostać dokładnie opisane w opinii biegłego. Opinia ta powinna zawierać, oprócz opisu stwierdzonych śladów i obrażeń, również: określenie rodzaju użytego narzędzia, czasu powstania obrażeń, określenie skutków śladów i obrażeń. Widoczne na ciele badanego ślady mogą być sfotografowane i oznaczone na sylwetce osoby w protokole oględzin. Podczas tego typu badań, ujawnione ślady można przekazać do odrębnych badań laboratoryjnych. Takim badaniom ciała można poddać min. osoby pokrzywdzone, w celu opisania obrażeń, oceny skutków, czy określenia użytych narzędzi; osoby podejrzane- na których ciele mogą znajdować się ślady po obronie ofiary; ofiary i podejrzanego w przypadku przestępstwa seksualnego do ustalenia śladów defloracji, obrażeń na ciele, oględziny ciała mają na celu stwierdzenie obrażeń, kalectwa, różnych uszkodzeń i urazów, jak również chodzi o możliwości zapłodnienia. Oględziny ciała mogą mieć charakter powierzchowny np. sprawdzanie, czy dana osoba ma bieliznę na przedramieniu lub być bardziej szczegółowe. Jeżeli oględziny takie mogą wywołać uczucie wstydu, powinna dokonać ich osoba tej samej płci, chyba że łączą się z tym szczególne trudności, osoby płci odmiennej mogą być obecne przy takich oględzinach jedynie w razie konieczności art. 208 k.p.k.

Oględziny zwłok

Na miejscu zdarzenia należy najpierw ustalić czy dana osoba faktycznie nie żyje oraz czy istnieją jakieś szansę na udzielenie jej pomocy. Jeżeli żadna z tych wersji nie wchodzi w grę wówczas mamy do czynienia ze zgonem. Co powinien ustalić lekarz. Należy udokumentować wygląd i ułożenie zwłok, tożsamość osoby nieżyjącej, widoczne obrażenia, ślady na samych zwłokach, przypuszczalną przyczynę i czas zgonu. Sytuację powinny dodatkowo obrazować fotografie, schematy zwłok. Po wszelkich niezbędnych czynnościach należy umieścić zwłoki w specjalnych workach i przetransportować do prosektorium. Oględzin zwłok dokonuje prokurator, a w postępowaniu sądowym sąd z udziałem biegłego lekarza z zakresu medycyny sądowej. W wypadkach nie cierpiących zwłoki oględzin dokonuje policja z obowiązkiem niezwłocznego powiadomienia prokuratora. Oględzin dokonuje się na miejscu ich znalezienia. Nie można do czasu przybycia biegłego oraz prokuratora lub sądu przemieszczać zwłok, chyba że zachodzi taka konieczność. Chodzi tutaj o ustalenie obrażeń, kolejności ich powstawania i ich wpływu na zejście śmiertelne, ustalenie czasu śmierci, określenie narzędzi i ich związku z poszczególnymi obrażeniami, umożliwienie rekonstrukcji przebiegu zdarzeń oraz wysunięcie odpowiednich wniosków. Oględzin zwłok dokonuje się również po ich wyjęciu z grobu. Art. 210 k.p.k. Czynność tę dokonuje się gdy bezpośrednio po śmierci zaniechano sekcji i nie ustalono przyczyny śmierci, a pojawiły się nowe okoliczności wcześniej nieznane, np. informacja o otruciu. Ekshumacja zwłok może dotyczyć samych zwłok lub tylko ich szczątków ludzkich. Mogą one znajdować się w różnym stanie, zależy to od czasu jaki upłynął od śmierci oraz warunków\, w jakich znajdowały się zwłoki. Przy zwłokach zeszkieletowanych podstawowe znaczenie ma określenie ich wieku, wzrostu, płci. Badania te ułatwiają identyfikację osobniczą, przez informacje o złamaniach, przebytej chorobie. Zwłoki gnilne przeobrażone pozwalają na rozpoznanie niektórych schorzeń i umożliwiają pobranie tkanek do dalszego badania biologicznego i toksykologicznego. Ekshumacja jest użyteczna jeżeli zachodzi potrzeba identyfikacji człowieka na podstawie uzębienia, kośćca.

96.Przeszukanie - pojęcie, cel, rodzaje, zasady przeprowadzania

Przeszukanie jest czynnością procesową, czyli czynnością pro­wadzoną przez organ procesowy. Czynności tej dotyczą przepisy art. 219-236 KPK. Celem przeszukania jest przede wszystkim:

1) odnalezienie ukrywającego się podejrzanego (osoby podejrzanej) celem jej ujęcia (zatrzymania bądź przymusowego doprowadzenia),

2) znalezienie rzeczy lub śladów mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym.

Kodeks postępowania karnego przewiduje przeszukania: 1) pomieszczeń i innych miejsc (wyróżnia się tu m.in. przeszukanie miejsca, pojazdu), ) osoby i odzieży na niej (przeszukanie osoby). Przepisy Kodeksu wyznaczają dość ścisłe ramy prawne dotyczące przeszukania. szczególności przepisy KPK określają cel przeszukania, podmioty które mogą je zarządzić (prokurator, albo na polecenie sądu lub prokuratora policja, lub w wypadkach wskazanych w ustawie inny organ, np. UOP, Straż Graniczna, Żandarmeria Woj­skowa), w jakiej formie (należy wydać postanowienie). Kodeks dość szczegółowo reguluje też tryb (sposób) przeprowadzenia przeszukania: postanowienie sądu lub prokuratora należy okazać osobie, u której ma być przeprowa­dzone (art. 220 § 2 KPK), przeszukania pomieszczeń zamieszkałych w porze nocnej, tj. między godziną 22.00 a 6.00 można dokonać tylko w wypadkach nie cierpiących zwłoki (art. 221 § l KPK), z tym, że przeszukanie rozpoczęte za dnia można kontynuować mimo nastania pory nocnej (art. 221 § 2 KPK). Przeszukania osoby i odzieży na niej na­leży dokonywać w miarę możności za pośrednictwem osoby tej samej płci (art. 223 KPK). Osobę, u której ma nastąpić przeszukanie należy przed rozpoczęciem czynności zawiadomić o jej celu i wezwać do wydania poszukiwanych przedmiotów (art. 224 § l KPK), osoba ta ma prawo być obecna w czasie przeszukania, ponadto może być obecna osoba przybrana przez prowadzącego czynność (art. 224 § 3 KPK). Jeśli w czasie przeszukania nie ma gospodarza lokalu (właściciela, lokatora lub osoby administrującej lokalem), należy do asystowania przy przeszukaniu wezwać do­rosłego domownika lub sąsiada (art. 224 § 3 KPK). Jeśli przeszukiwane ma być po­mieszczenie lub teren („miejsce zamknięte") należące do instytucji państwowej lub sa­morządowej należy o zamiarze przeszukania powiadomić kierownika tej instytucji, jego zastępcę albo organ nadrzędny. Należy też dopuścić ich do asystowania przy czynności przeszukania (art. 222 § l KPK). Przeszukanie pomieszczenia (a także tere­nu) zajętego przez wojsko, może być przeprowadzone jedynie w obecności dowódcy albo osoby przez niego wyznaczonej (art. 222 § 2 KPK). Kodeks stanowi też, że przeszukanie powinno być dokonane zgodnie z celem tej czynności, z zachowaniem umiaru i poszanowania godności osób, których ta czynność dotyczy (art. 227 KPK). Przeszukanie a także dokonywanie kontroli osobistej, przeglądanie za- 132 wartości bagażu i sprawdzanie ładunku regulują także: ustawa o policji (art. 15 ust. l pkt 4 i 5), ustawa o Urzędzie Ochrony Państwa (art. 7 ust. l pkt 4), ustawa o Straży Granicznej (art. 11 ust. l pkt 6), Kodeks celny (art. 6). Z przeszukania należy sporządzić protokół. Celowe, zwłaszcza w 133 śledztwach o poważne przestępstwa, jest uzupełnienie protokołu szkicem, materiałem fotograficznym albo filmowym (nagraniem video). Do przeszukania należy się starannie przygotować. Przygotowania po­winny obejmować organizację grupy funkcjonariuszy, która ma tę czyn­ność przeprowadzić. W skład grupy wchodzić powinien zawsze funkcjo­nariusz pionu dochodzeniowo-śledczego prowadzący sprawę, w której zarządzono przeszukanie (lub inny, uczestniczący także w innych czynno­ściach śledczych podejmowanych w tej sprawie i z tej racji dobrze ją znający) oraz jego pomocnik, ewentualnie także protokolant i dokumenta­lista (technik kryminalistyk), którego zadaniem jest wykonywanie szki­ców, fotografii, filmowanie itp. Jeśli specyfika przeszukiwanego miejsca, terenu lub specyfika poszukiwanych przedmiotów (np. dokumentów) tego wymaga, w składzie ekipy powinien być także odpowiedni biegły-konsultant. Jeśli celem przeszukania jest odnalezienie ukrywającego się groźnego przestępcy, w składzie ekipy powinni znajdować się funkcjonariusze z pododdziałów antyterrorystycznych. Jeśli przeszukanie ma być prowadzone w terenie otwartym, w skła­dzie grupy powinni znaleźć się funkcjonariusze służby mundurowej, któ­rzy fizycznie zabezpieczać będą teren przeszukiwany, nie wpuszczając na ten teren osób niepożądanych. Czasem specyfika przeszukania wymagać może daleko idącej instru­mentalizacji. W szczególnych wypadkach może się zdarzyć, że celowe będzie stosowanie specjalistycznego sprzętu do poszukiwań (np. wykry­waczy metalu, aparatów rentgenowskich, radarów ziemnych, urządzeń do wykrywania podsłuchu, sprzętu termowizyjnego itp.). Wówczas w prze­szukaniu konieczny jest udział ludzi obsługujących tę specjalistyczną aparaturę. Bardzo często przy przeszukaniu korzysta się z psa policyjnego (specjalnego) specjalnie wytresowanego do poszukiwania broni, narko­tyków, zwłok, samogonu itd. Wówczas w składzie ekipy przeszukującej musi być również przewodnik psa specjalnego. Przygotowanie do przeszukania obejmować musi też dokładne sprecyzo­wanie jego celu. Ekipa musi wiedzieć czego konkretnie ma szukać w czasie przeszukania, w szczególności czego ma szukać w pierwszej kolejności. Określenie celu przeszukania musi być dokonane po dokładnej analizie zgro­madzonego już materiału dowodowego, po analizie wszystkich posiadanych w sprawie informacji operacyjnych, po przeanalizowaniu wersji śledczych. Według starej, sprawdzonej zasady policyjnej, w czasie przeszukania po­mieszczenia należy bacznie obserwować zachowanie i reakcje emocjonalne gospodarza lokalu, gdy jest on osobą podejrzaną, podejrzanym albo osobą wobec podejrzanego bliską. Swoim nieświadomym zachowaniem, reakcjami emocjonalnymi (w tym ruchami mimicznymi i pantomimicznymi) może on niekiedy wskazać miejsce ukrycia poszukiwanych rzeczy czy dokumentów. Osoby zastane w miejscu przeszukania należy wylegitymować, a w ra­zie potrzeby, jeśli zachodzi podejrzenie, że mogą one przy sobie posiadać poszukiwane rzeczy, poddać przeszukaniu osobistemu. Jeśli wśród zabezpieczonych w czasie przeszukania dokumentów są dokumenty objęte tajemnicą państwową, służbową, zawodową lub inną, chronioną ustawowo, albo dokumenty mają charakter osobisty (np. chro­niony tajemnicą korespondencji), prowadzący przeszukanie ma obo­wiązek bez zapoznawania się z treścią takiego dokumentu, zabezpieczyć go i niezwłocznie przekazać prokuratorowi lub sądowi w opieczętowa­nym opakowaniu. Na przedmioty zakwestionowane w czasie przeszukania wydaje się, niezależnie od opisania ich w protokole, pokwitowania.

97.Ekspertyza kryminalistyczna, rodzaje ekspertyz

Ekspertyza jest to zespół czynności badawczych wyma­gających wiadomości specjalnych i dlatego wykonywanych przez biegłego na zlecenie organu procesowego oraz zakończonych opi­nia mogąca mieć charakter samoistnego dowodu w procesie.

Istotą każdej ekspertyzy są zatem czynności badawcze, które wymagają wiadomości specjalnych do ich przeprowadzenia, a więc opierają się na wiedzy z zakresu jakiejś dyscypliny naukowej lub na nabytych umiejętnościach.

Ekspertyzy mogą być przeprowadzane w każdej sferze żyda, albowiem każda sfera ma taki obszar, którego znajomość wykracza poza wiedzę przeciętnie inteligentnego i przeciętnie wykształcone­go człowieka. Zgodnie z obowiązującym obecnie Kodeksem postępowania karnego ekspertyzy (wszelkie) mogą być wykonywane przez:

• instytuty naukowe lub naukowo-badawcze,

• zakłady specjalistyczne,

• powołane do tego instytucje,

• biegłych sądowych, tzn. osoby wpisane na listę sądową bieg­łych,

• każdą osobę, o której wiadomo, że posiada odpowiednią wie­dzę w danej dziedzinie
  i dlatego zostaje powołana jako biegły przez organ procesowy.

Ponieważ istnieje bardzo wiele ekspertyz, praktycznie z każdej dziedziny życia, ograniczono się tu do wskazania jedynie na najważniejsze ekspertyzy kryminalistyczne.

Jako takie ekspertyzy można wymienić:

Ekspertyzy z zakresu taktyki kryminalistycznej. Dotyczą one zazwyczaj takich problemów, jak modus operandi sprawcy, jego sylwetki psychofizycznej, zakresu i kierunków budowy wersji, programowania czynności kryminalistycznych, oceny śladów emocjonalnych i możliwości istnienia zapisów pamięciowych, oceny niektórych materiałów itp.

Ekspertyzy z zakresu techniki kryminalistycznej, wśród któ­rych wyróżniamy:

ekspertyzy ściśle kryminalistyczne - są to takie ekspertyzy, których nie tylko cel, ale także środki i metody ich przeprowa­dzania opracowane zostały przez naukę kryminalistyki. Do tych ekspertyz zaliczamy:

• ekspertyzę daktyloskopijną,

• ekspertyzę mechanoskopijną,

• ekspertyzę broni palnej i śladów jej użycia,

• ekspertyzę pisma i dokumentu,

• ekspertyzę śladów stóp i pojazdów.

Ekspertyzy, których cel wyznaczany jest przez funkcje krymi­nalistyki, zaś środki i metody ich przeprowadzania zostały opra­cowane przez inne dziedziny nauki. Ekspertyzy te wprawdzie przeprowadzają placówki kryminalistyczne, lecz posługują się przy tym metodyką tych innych dziedzin nauki. Do najczęściej występujących w praktyce takich ekspertyz zaliczamy:

• niektóre ekspertyzy chemiczne,

• niektóre ekspertyzy fizyczne,

• niektóre ekspertyzy biologiczne,

• niektóre ekspertyzy antropologiczne,

• niektóre ekspertyzy toksykologiczne.

Bliskie tym ekspertyzom są takie ekspertyzy, jak: medyczno-sądowe, psychiatryczne, psychologiczne itp. Są to jednak eksperty­zy samoistne wykonywane w sferze odrębnych dyscyplin nauko­wych, które wprawdzie są bardzo bliskie kryminalistyce, a nawet niejednokrotnie przenikają się wzajemnie z tą nauką, lecz posiadają własną metodykę badawczą. Ekspertyzy z zakresu tych dyscyplin nie są przeprowadzane przez placówki badawcze kryminalistyki, lecz przez zakłady zajmujące się tylko tymi dyscyplinami.

Nowe ekspertyzy, które stopniowo stają się ekspertyzami w pełni kryminalistycznymi, mimo że elementy ich metodyki opra­cowano w innych dziedzinach nauki. Jednakże nauka kryminalisty­ki dała tym ekspertyzom nie tylko cel określony funkcjami tej nauki, ale połączyła elementy metodyki ich przeprowadzania w zwarte sys­temy. Do najczęściej występujących takich nowych ekspertyz zali­czamy:

• ekspertyzę fonoskopijną,

• ekspertyzę osmologiczną, zwaną też odorologiczną,

• kompleksową ekspertyzę wypadków drogowych,

• ekspertyzę mikrośladów,

• ekspertyzy DNA,

• ekspertyzy z zakresu fizjodetekcji.

Badania kryminalistyczne prowadzone w większości eksper­tyz mają charakter interdyscyplinarny, albowiem wymaga tego no­woczesna metodyka prowadzenia badań naukowych. Kryminalistyka w swych badaniach wykorzystuje zarówno wyniki własnych dotych­czasowych doświadczeń, jak też osiągnięcia wielu nauk. Osiągnięcia te nie są jednak mechanicznie przenoszone na teren nauki krymi­nalistyki, lecz na tym terenie twórczo adaptowane i wykorzystywa­ne. Szczególnie wiele kryminalistyka zawdzięcza wykorzystaniu na swym gruncie metodyki komputerowej.

98.Registratury kryminalistyczne

Tworzące system registratury tworzą pamięć każdej policji. W registraturach przechowywane są informacje istotne przy działaniach wykrywczych, a niekiedy także dowodowych. Są tam też opracowywane informacje . Przechowywane informacje, dzięki istniejącemu systemowi mogą być wzajemnie kojarzone i uzupełniane. Komputeryzacja registratur usprawniła i przyspieszyła korzystanie z nich, jak również pozwoliła na szersze wzajemne kojarzenie zebranych informacji. Cały system registratur i ewidencji policyjnych służy przede wszystkim do typowania sprawców przestępstw, ustalania związków między różnymi przestępstwami, szczególnie pod kątem czy były one popełniane przez tę samą osobę, przy użyciu tej samej broni, tych samych narzędzi, czy celem przestępstwa były takie same dobra, itp. System ten ułatwia koordynowanie działań operacyjno-rozpoznawczych policji, jest przydatny przy robieniu analiz kryminalnych i innych, przy prognozowaniu zagrożeń.

Do podstawowych zbiorów ewidencyjnych należą:

1. Zintegrowany System Informacji Policyjnej (ZSIP),

2. Registratura daktyloskopijna,

3. Zbiory zdjęć sygnalitycznych (tzw. „album przestępców”),

4. Krajowy Zbiór Łusek i Pocisków z Miejsc Przestępstw,

5. Zbiory Wzorców Broni i Amunicji,

6. Centralna Kartoteka Broni Utraconej,

7. Centralna Kartoteka Dokumentów Anonimowych.

Policja korzysta także ze zbiorów informacji i ewidencji innych organów państwowych.

REGISTRATURY KRYMINALISTYCZNE to inaczej KARTOTEKI:

KARTOTEKI - są to zbiory informacji odnoszące się do :

* osób podejrzanych o działalność przestępczą

* przedmiotów i zdarzeń związanych z przestępstwem

Wyróżniamy 3 rodzaje kartotek :

a. osobowe - odnoszą się do osób podejrzanych i poszukiwanych

b. rzeczowe - odnoszą się do przedmiotów związanych z przestępstwem (kształt, kolor, wielkość)

6. zdarzeń - układamy wiadomości z danego zdarzenia wg rodzaju przestępstwa i sposobu popełnienia przestępstwa

99.Kontrola operacyjna

Kontrola operacyjna jest jedną z metod stosowanych w ramach czynności operacyjno-rozpoznawczych. Czynności te są prowadzone przez policję na podstawie ustawy o Policji i mają na celu rozpoznawanie przestępstw, zapobieganie przestępstwom i wykrywanie przestępstw. Uzyskane w wyniku tych czynności informacje usprawniają przebieg postępowania karnego i wpływają na takie jego ukształtowanie, aby zostały osiągnięte jego cele. Wprowadzenie do ustawy o Policji ofensywnych metod pracy operacyjnej w postaci kontroli operacyjnej, zakupu kontrolowanego i przesyłki niejawnie nadzorowanej rozszerzyło możliwości wykorzystania efektów czynności operacyjno-rozpoznawczych również o uzyskiwanie i utrwalanie dowodów przestępstwa.
Z przytoczonej definicji wynika, że działania operacyjne w dużej części są powiązane z procesem karnym i pełnią służebną rolę wobec tego procesu. Na czynności te składają się prawnie określone, utajnione czynności operacyjno-rozpoznawcze oraz środki i metody ich stosowania poza granicami postępowania karnego w dziedzinie zwalczania przestępczości. Czynności operacyjne mają charakter uzupełniający lub wykonawczy w stosunku do czynności procesowych i zadań postępowania karnego. Niektóre z celów ofensywnych metod pracy operacyjnej są po części zbieżne z celami postępowania przygotowawczego. Między innymi zaliczamy do nich:
- ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo,
- wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,
- wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody,
- zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.

Czynności operacyjne mogą nie tylko wyprzedzać wszczęcie procesu, ale mogą być prowadzone równolegle z toczącym się postępowaniem. Często są wykonywane po zakończeniu postępowania przygotowawczego, np. w sprawach umorzonych z powodu niewykrycia sprawcy.
Jedną z częściej stosowanych metod w praktyce policyjnej jest kontrola operacyjna. Zalicza się ją do ofensywnych metod pracy operacyjnej, których wprowadzenie do polskiego systemu prawnego jest wynikiem ograniczenia prawa do wolności na rzecz bezpieczeństwa. Obserwowany w ostatnich latach wzrost zagrożeń kryminalnych wymusił wyposażenie organów ścigania w odpowiednie środki prawne pozwalające na skuteczną walkę z przestępczością, które nie zawsze i nie przez wszystkich są pozytywnie postrzegane. Głównym organem realizującym zadania w dziedzinie zapobiegania przestępczości oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałania w tym względzie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi jest Policja. Dopuszczalność stosowania przez tę służbę podsłuchu operacyjnego i kontroli korespondencji jest bardzo kontrowersyjna i rodzi wiele emocji. Jest jednak potrzebna. Skuteczne dotarcie do tych struktur, w celu ich rozbicia, wymaga proaktywności ze strony policji kryminalnej. Ta postawa, w przeciwieństwie do zachowań reaktywnych, stanowiących podstawę działania tych służb, wymaga stosowania metod niekonwencjonalnych, często ingerujących w podstawowe prawa i wolności obywatelskie.
Instytucja kontroli operacyjnej zawarta w ustawie o Policji spełnia warunki formalne wynikające z art. 49 zd. 2 Konstytucji i jest wyjątkiem sankcjonującym poza procesowy podsłuch nazywany niekiedy podsłuchem operacyjnym. Kontrola i utrwalanie rozmów zarządzone w trybie ustawy o Policji są niezależne od regulacji zawartych w Kodeksie postępowania karnego. Zgodnie z art.19 ust. l przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych, podejmowanych przez Policję w celu zapobieżenia przestępstwu, wykrycia i ustalenia sprawców, a także uzyskania i utrwalenia dowodów umyślnych przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego, enumeratywnie wymienionych w ustawie, można zarządzić kontrolę operacyjną. Polega ona na:
1) kontrolowaniu treści korespondencji,
2) kontrolowaniu zawartości przesyłek,
3) stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie, a w szczególności treści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych.

Kontrolę operacyjną zarządza sąd okręgowy na pisemny wniosek komendanta głównego Policji złożony po uzyskaniu pisemnej zgody prokuratora generalnego albo na pisemny wniosek komendanta wojewódzkiego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego miejscowo prokuratora okręgowego. Zgodnie z obowiązującą klauzulą subsydiarności warunkiem sine qua non tej decyzji, wydawanej w formie postanowienia, jest bezskuteczność innych środków albo zajście wysokiego prawdopodobieństwa, że środki te będą nieskuteczne lub nieprzydatne. Jest to więc środek ostateczny. W sytuacjach nie cierpiących zwłoki, jeżeli mogłoby to spowodować utratę informacji lub zatarcie albo zniszczenie dowodów przestępstwa, komendant główny Policji lub komendant wojewódzki Policji może zarządzić, po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego miejscowo prokuratora okręgowego, kontrolę operacyjną, zwracając się jednocześnie do właściwego miejscowo sądu okręgowego z wnioskiem o wydanie postanowienia w tej sprawie. W razie nie udzielenia przez sąd zgody w terminie 5 dni od dnia zarządzenia kontroli operacyjnej organ zarządzający wstrzymuje kontrolę operacyjną oraz dokonuje protokolarnego, komisyjnego zniszczenia materiałów zgromadzonych podczas jej stosowania. Sąd okręgowy może zezwolić, na pisemny wniosek komendanta głównego Policji lub komendanta wojewódzkiego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego prokuratora, na odstąpienie od zniszczenia materiałów, uzyskanych w trybie nie cierpiącym zwłoki, jeżeli stanowią one dowód lub wskazują na zamiar popełnienia przestępstwa, dla którego wykrycia na podstawie przepisów ustawowych może być prowadzona kontrola operacyjna lub czynności operacyjno-rozpoznawcze. Sytuacje nie cierpiące zwłoki najczęściej będą zachodzić przy informacjach wyprzedzających, np. na etapie przygotowania do popełnienia przestępstwa. Zarządzenie kontroli operacyjnej w takich wypadkach jest dopuszczalne, jeżeli uzyskana informacja jest na tyle wiarygodna, że w świetle zasad kryminalistyki i praktyki ścigania wystąpienie danego czynu jest wysoce prawdopodobne.
W wypadku uzyskania dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania karnego lub mających znaczenie dla toczącego się postępowania karnego, komendant główny Policji lub komendant wojewódzki Policji przekazuje właściwemu prokuratorowi wszystkie materiały zgromadzone podczas stosowania kontroli operacyjnej, w razie potrzeby z wnioskiem o wszczęcie postępowania karnego. Zgromadzone podczas stosowania kontroli operacyjnej materiały nie zawierające dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania karnego przechowuje się po zakończeniu kontroli przez okres 2 miesięcy, a następnie dokonuje się ich protokolarnego, komisyjnego zniszczenia. Zniszczenie materiałów zarządza organ Policji, który występował z wnioskiem o zarządzenie kontroli operacyjnej. Osobie, wobec której kontrola operacyjna była stosowana, nie udostępnia się materiałów zgromadzonych podczas trwania tej kontroli, chyba że materiał uzyskany w wyniku stosowania tej metody zostanie dopuszczony jako dowód w sprawie karnej toczącej się przeciwko tej właśnie osobie. Uprawnienia podejrzanego do przejrzenia i zaznajomienia się z materiałami postępowania przygotowawczego, wynikające z art. 321 k.p.k., pozostają nienaruszone.

100.Zakup kontrolowany, przesyłka kontrolowana

Zakup kontrolowany to nowa forma czynności operacyjno-rozpoznawczych wprowadzona przez ustawę o Policji. Zakup kontrolowany wprowadza przepis art. 19a wymienio­nej ustawy. Przepis ten stanowi:

W sprawach o przestępstwa umyślne:

przeciwko życiu, spowodowania ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia oraz pozbawienia człowieka wolno­ści w celu wymuszenia okupu lub zachowania określonego w art. 211 Kodeksu karnego,

przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu, a także przygotowania do przestępstw określonych w tych przepisach, nielegalnego wytwarzania, posiadania lub obrotu bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi lub psychotropowymi oraz materiałami jądrowymi i promieniotwórczymi, gospodarcze, powodujące znaczną szkodę majątkową, prze­ciwko mieniu znacznej wartości lub skarbowe, polegające na uszczup­leniu podatku lub innej należności Skarbu Państwa w znacznej war­tości, przyjmowania lub wręczania korzyści majątkowej w wiel­kich rozmiarach w związku z pełnioną funkcją publiczną lub zwią­zaną ze szczególną odpowiedzialnością, podrabiania, przerabiania pieniędzy i papierów wartościo­wych oraz puszczania ich w obieg, określone w art. 276 Kodeksu karnego czynności operacyjno-rozpoznawcze zmierzające do sprawdzenia uzyskanych wcześ­niej, wiarygodnych informacji o przestępstwie oraz wykrycia spraw­ców i uzyskania dowodów mogą polegać na dokonaniu w sposób niejawny nabycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z prze­stępstwa, ulegających przepadkowi, albo których wytwarzanie, po­siadanie, przewożenie lub którymi obrót jest zabroniony, a także przy­jęciu lub wręczeniu korzyści majątkowej.

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji zarządza, na czas określony, czynności wymienione w ust. l, po uzyskaniu zgody Prokuratora Generalnego oraz bieżąco informuje Prokuratora Generalnego o przeprowadzonych czynnościach oraz o ich wyniku.

W czasie wykonywania czynności, o których mowa w ust. l, mogą być stosowane kontrola korespondencji i środki techniczne na zasadach określonych w art. 19.

Czynności określone w ust. l nie mogą polegać na kierowa­niu działaniami wyczerpującymi znamiona czynu zabronionego usta­wą. W odniesieniu do czynów dotyczących przyjęcia lub wręczenia korzyści majątkowej nie mogą również polegać na nakłanianiu do udzielenia lub przyjęcia takiej korzyści. Przepisy art. 19 ust. 2 - 6 stosuje się odpowiednio.

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, w porozu­mieniu z Ministrem Sprawiedliwości, określi sposób przeprowadza­nia i dokonywania czynności, o których mowa w ust. l.

Przepis art. 19a ustawy wprowadza zatem instytucję tzw. „zakupu kontrolowanego” nazywaną też niekiedy (niesłusznie) „prowokacją policyjną”. Instytucja ta stanowi ustawowy kontratyp w relacji do art. 235 Kodeksu karnego, który to przepis uznaje za czyn bezprawny podstępne zabiegi kierujące przeciwko określonej osobie ściganie o przestępstwo, wykroczenie lub przewinienie dys­cyplinarne. Nie ulega zaś wątpliwości, że np. dokonanie w sposób niejawny nabycia przedmiotów pochodzących z przestępstwa ma na celu skierowanie przeciwko określonej osobie ścigania o prze­stępstwo i poprzez niejawność sposobu działania jest podstępnym zabiegiem. Jednakże na skutek zezwolenia zawartego w art. 19a oma­wianej ustawy, czyn taki w warunkach określonych tym przepisem nie stanowi przestępstwa, albowiem cokolwiek jest w jakiejkolwiek ustawie dozwolone lub nakazane, to tym samym nie jest zakazane pod groźbą kary przez ustawę; wynika to z subsydiarnego charak­teru ustawy karnej .

Czynności, o których mowa w art. 19a ustawy mogą mieć na­stępujące cele:

• sprawdzenie uzyskanych wcześniej, wiarygodnych informacji o przestępstwie,

• wykrycie sprawców przestępstwa,

• uzyskanie informacji mogących mieć znaczenie dowodowe w późniejszym procesie.

Wydaje się, że cel weryfikacyjny jest wiodący w działaniach określonych w art. 19a ustawy, to znaczy działania te w każdym przypadku powinny być poprzedzone uzyskaniem wcześniej wia­rygodnych informacji o przestępstwie, a zatem każde działanie w ramach tego art. 19a ustawy powinno być poprzedzone posiada­niem takich informacji i dopiero wówczas może zmierzać do wykry­cia sprawców przestępstwa oraz do uzyskania materiałów, które mogą mieć znaczenie dowodowe w przyszłym procesie. Na przy­kład: znaczenie to może polegać na przesłuchaniu jako świadka policjanta, który dokonał w sposób niejawny nabycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa. Wówczas dopiero ze­znania takie będą stanowiły dowód.

W art. 19a ust. 4 ustawa stwierdza, że czynności określone w ust. l nie mogą polegać na:

• kierowaniu działaniami wyczerpującymi znamiona czynu za­bronionego ustawą,

• na nakłanianiu do udzielenia lub przyjęcia korzyści majątkowej.

O ile pierwszy zakaz jest zrozumiały, o tyle drugi nasuwa nie­jakie wątpliwości. Chodzi mianowicie o to, że w ust. l omawianego przepisu ustawa zezwala na wręczenie korzyści majątkowej, zaś w ust. 4 - zakazuje nakłaniania do przyjęcia takiej korzyści. Rzecz jednak w tym, że prawie każde wręczenie korzyści majątkowej sta­nowi nakłanianie do jej przyjęcia per facta concludentia. Wręczanie wszak na ogól nie ma charakteru symbolu, lecz dokonywane jest po to, aby druga osoba korzyść tę przyjęła, a zatem jest formą nakłania­nia czynnego (per facta concludentia). Techniczny sposób nakłaniania jest bowiem obojętny, może to być nakłanianie wprost, polecenie, groźba, podarunki, słowem - każdy sposób oddziaływania na psy­chikę innej osoby zdolny do wzbudzenia u niej woli popełnienia czynu zabronionego (K. Buchała, A. Zoil).

Tak zatem zachodzi tu sprzeczność polegająca na tym, że pra­wie każde wręczanie korzyści majątkowej (dozwolone w ramach ust. l art. 19a ustawy) może stanowić zarazem nakłanianie do przy­jęcia takiej korzyści (zabronione przez art. 19a ust. 4 ustawy). Prak­tycznie zatem przepis nie powinien być stosowany w odniesieniu do wielu postaci wręczania korzyści majątkowej, gdyż prawie każ­de wręczanie może być uznane za formę nakłaniania do przyjęcia takiej korzyści, czego wyraźnie zakazuje ust. 4. Należy pamiętać, że w odniesieniu do art. 19a ustawy stosuje się odpowiednio przepisy art. 19 ust. 2 - 6, a więc zawierające wyraź­ne ograniczenia w stosowaniu art.19a ustawy, a więc skrótowo:

• na działania określone w tym przepisie potrzebna Jest zgoda Prokuratora Generalnego,

• działania te mają charakter akcesoryjny, tzn. stosowane być mogą tylko wówczas, gdy inne środki okazały się bezskuteczne, albo zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne,

• w razie braku zgody Prokuratora Generalnego lub w razie prze­jęcia materiałów nie stanowiących informacji o przestępstwie - następuje protokolarne, komisyjne zniszczenie tych mate­riałów.

Przesyłka kontrolowana to również nowa czynność operacyjno-rozpoznawcza wprowadzona do ustawy o Policji wspomnia­ną nowelą z 21 lipca 1995 r. O czynności tej mówi art. 19b tej ustawy, który stanowi:

Przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych, podejmowanych w celu udokumentowania przestępstw określonych w art. 19 ust. l pkt 5, 6, 8 i 10 albo w celu ustalenia tożsamości osób uczestniczących w tych przestępstwach lub przejęcia przedmiotów przestępstwa. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji może przed wszczęciem postępowania karnego zarządzić niejawne nadzoro­wanie przemieszczania, przechowywania i obrotu przedmiotami prze­stępstwa, jeżeli nie stworzy to zagrożenia dla życia i zdrowia ludzkiego.

Wydanym w trybie ust. l zarządzeniu należy niezwłocz­nie poinformować Prokuratora Generalnego, którego także informuje się o przebiegu i wynikach podjętych czynności. Prokurator Gene­ralny może nakazać zaniechanie tych czynności.

Stosownie do zarządzenia, o którym mowa w ust. l organy i instytucje państwowe są obowiązane dopuścić do dalszego prze­wozu przesyłki zawierające przedmioty przestępstwa w sianie nie­naruszonym lub po ich usunięciu, albo zastąpieniu w całości lub w części.

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji w porozu­mieniu z Ministrem Sprawiedliwości, określi sposób przeprowadza­nia i dokumentowania tych czynności.

Przepis art. 19b wprowadza więc instytucję znaną pod nazwą „kontrolowanej przesyłki". Podobnie, jak w przepisach uprzednich (art. 19 i art. 19a) bardzo duże znaczenie w aspektach zachowania praworządności ma tu powiadomienie Prokuratora Generalnego o podjętych działaniach. Ponieważ, zgodnie z ust. 2 Prokurator Ge­neralny może nakazać zaniechanie tych działań, można uznać, że ich realizacja jest zależna od zgody Prokuratora Generalnego.

Cele przesyłki kontrolowanej

Jako cele czynności, o których mowa w art. 19b ust. l ustawa wymienia:

• udokumentowanie przestępstw określonych w art. 19 ust. l pkt 5 (nielegalne wytwarzanie, posiadanie lub obrót bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi lub psycho­tropowymi oraz materiałami jądrowymi i promieniotwórczymi),

• pkt 6 (przestępstwa gospodarcze powodujące znaczną szkodę ma­jątkową, przeciwko mieniu o znacznej wartości lub skarbowe uszczuplające podatek lub inną należność Skarbu Państwa znacz­nej wartości),

• pkt 8 (podrabianie, przerabianie pieniędzy i papierów wartościo­wych oraz puszczanie ich w obieg),

• pkt 10 (przestępstwa ścigane na mocy umów i porozumień mię­dzynarodowych),

• ustalenie tożsamości osób uczestniczących w tych przestępstwach,

• przejęcie przedmiotów tych przestępstw.

Pierwszy z tych celów (udokumentowanie przestępstw) nie został określony jasno. Prawdopodobnie ustawodawcy chodziło o podkreślenie celu uzyskania informacji wskazujących, że w okreś­lonych przypadkach zachodzą znamiona wymienionych w art. 19 ust. l przestępstw.

---