I EKONOMIA JAKO NAUKA

1. Przedmiot i cel ekonomii;

Ekonomia jako nauka zajmuje się badaniem podmiotów gospodarczych, ich zastosowaniem w dziedzinie ich wykorzystania ograniczonych środków, które mogą być w rozmaity sposób zastosowane w sferze produkcji i konsumpcji

Gospodarczy charakter działalności ludzi jest jednym z wielu jej aspektów, choć czasem może mieć znaczenie pierwszoplanowe (praca najemna, własna firma). Aspekt ten dotyczy natury gospodarowania, która obejmuje dużą grupę zachowań ludzkich, których z kolei efektem jest wytwarzanie potrzebnych, a nie dostarczonych bezpośrednio przez przyrodę dóbr. Trudno jednak określić co jest najważniejsze: wytwarzanie, pomnażanie dochodu i majątku, wymiana dóbr czy sposób podejmowania decyzji. Gospodarowanie jest procesem historycznym i w różnych okresach na pierwszy plan wybijały się inne pytania, w zależności od sposobów gospodarowania i pojmowania świata (np. nowożytna ekonomia rozwinęła się w równolegle do gospodarki rynkowej).

Celem ekonomii jest poznanie rzeczywistości gospodarczej, opisanie jej i wyjaśnienie przyczyn i natury zjawisk oraz procesów zachodzących w gospodarce rynkowej, w których podmiotem jest człowiek.

Za podstawowy problem badawczy uważa się pytanie o sposób dokonywania wyborów ekonomicznych przez uczestników życia gospodarczego oraz o ich skutki w skali gospodarki.

2. Geneza pojęcia ekonomia

Ekonomia - aikos - dom, nomos - prawo - nauka o prawach rządzących gospodarstwem, nauka o prawidłowościach, które rządzą procesami gospodarczymi, czyli działalnością gospodarczą ludzi - prawidłowości te określamy mianem PRAW EKONOMICZNYCH

Stworzył ją Arystoteles. Pochodzi ze złożenia dwóch greckich słów: oikos (gospodarstwo domowe) i nomos (prawo). Oznaczała, że ekonomia jest wiedzą o działalności w oikosie, dającą się ująć w postaci praw naukowych.

3. Podstawowe kierunki w rozwoju myśli ekonomicznej;

- poznawcza - polega na tym, że dostarcza pewnej wiedzy o zjawiskach i procesach gospodarczych, rządzących nimi prawidłowościami, przyczynach i skutkach np.: co produkować? Dla kogo?

- Aplikacyjna - jej ustalenia i wynikające z nich wnioski dostarczają pewnych

wskazówek, które przydatne są w działalności gospodarczej i związków zawodowych

4. Mikroekonomia i makroekonomia;

- MIKROENONOMIA - bada poszczególne elementy tworzące gospodarkę - gospodarstwo domowe, przedsiębiorstwo, pojedyncze sektory i gałęzie gospodarcze, rynki dotyczące poszczególnych produktów i usług;
*analizuje na danym rynku produkt
*bada czynniki, które mają wpływ na kształtowanie większości i podaży poszczególnych dóbr i usług

- MAKROEKONOMIA - bada przede wszystkim poszczególne czynniki, które mają wpływ na poziom i zmianę wielkości ekonomicznych, jak np.: globalna łączna produkcja i konsumpcja, globalna podaż produktów i usług, globalne zatrudnienie, globalne instytucje
*zajmuje się charakterystyką wielości agregatowej

Mikroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w poszczególnych obszarach gospodarki, obserwowanych i wyjaśnianych z punktu widzenia działalności gospodarczej poszczególnych podmiotów gospodarczych: nabywców, konsumentów, sprzedawców i producentów.

Makroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i procesów zachodzących w całej gospodarce.

5. Ekonomia normatywna i pozytywna;

Kryterium podziału ekonomii na pozytywną i normatywną są sądy.

Jeśli ekonomia zajmuje się tylko wyjaśnianiem zjawisk, zachowań i procesów gospodarczych, to określa się ją jako pozytywną. Jeżeli zaś wydaje sądy i formułuje zdania o powinnościach, to ma charakter normatywny.

Sądy oceniające w ekonomii:
a) o wartości etycznej - orzekają, że jakiś czyn, zjawisko gospodarcze lub cały system ma wartość dodatnią lub ujemną; są to sądy a priori;
b) o słuszności - orzekają, czy co konkretny czyn spowodował i czy był w danej sytuacji najlepszy z możliwych;
c) o moralności - dotyczą intencji czynu i woli zachowania się nienagannego pod względem etycznym.

SĄDY POZYTYWNE I NORMATYWNE - STWIERDZENIA
Z sądami pozytywnymi mamy do czynienia, gdy dany badacz w rzeczywistości społeczno - gospodarczej odwołując się do faktów, stara się w sposób maksymalnie bezstronny przy użyciu naukowych metod wyjaśnić prawidłowości dotyczące tej rzeczywistości i próbuje odpowiedzieć na pytania: jakie zjawiska i procesy mają wpływ na gospodarkę, jakie są przyczyny uwarunkowania pewnych zjawisk lub też jakie mogą być konsekwencje pewnych działań ludzkich
Z sądami normatywnymi mamy do czynienia wtedy, gdy dany badacz w rzeczywistości społeczno - gospodarczej wyraża swoje przekonania i formułuje swoje zlecenia, które są oparte na subiektywnym wartościowaniu zjawisk.

III Proces gospodarowania. Definiowanie podstawowych pojęć ekonomicznych.

1. Potrzeby ludzkie - pojęcia i rodzaje.

Potrzeba to subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych warunków lub rzeczy, które człowiek uważa za niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwienia mu rozwoju, realizowania ról społecznych itp. Cechami potrzeb są indywidualizm i subiektywizm.

Struktura potrzeb człowieka (wg Maslowa):
1) biologiczne,
2) bezpieczeństwa,
3) kontaktów społecznych,
4) uznania,
5) samorealizacji.

2. Dobra jako środki zaspokojenia potrzeb.

Zaspokajanie potrzeb to inaczej konsumpcja. Dobra konsumowane określa się jako dobra konsumpcyjne, wytwarza się je z dóbr produkcyjnych.

Poza tym wiele dóbr może mieć jednocześnie charakter konsumpcyjny i produkcyjny.

Dobra ekonomiczne (wytworzone przez człowieka w ograniczonej ilości) mają dwie główne cechy:
a) do ich wytworzenia trzeba użyć pracy ludzkiej oraz innych dóbr ekonomicznych i dóbr pierwotnych;
b) są dobrami rzadkimi (w danym czasie mogą być wytworzone w ograniczonej ilości i przez to tylko częściowo zaspokoić potrzeby).

Kryterium podziału jest tutaj rzadkość i konieczność (lub nie) wytwarzania.

Niektóre dobra pierwotne są dobrami rzadkimi, np. czyste powietrze, piasek pustynny (dla Polaka) itp.

Co stanowi kryterium podziału dóbr na dobra ekonomiczne i dobra wolne?

Kryterium podziału jest tutaj rzadkość i konieczność (lub nie) wytwarzania.

Czy wszystkie dobra rzadkie są dobrami ekonomicznymi? Czy wszystkie dobra pierwotne są dobrami wolnymi?

Niektóre dobra pierwotne są dobrami rzadkimi, np. czyste powietrze, piasek pustynny (dla Polaka) itp.

Gusty i preferencje
(moda- kolory modne, popyt się zwiększa)
wzrost proporcjonalny
dobra substytucyjne - dwa dobra są substytutami jeżeli zmiana ceny na jeden z produktów przy niezmienionej cenie drugiego przesuwa popyt w kierunku dobra tańszego: masło i margaryna
dobro komplementarne - dwa dobra komplementarne, jeżeli wzrost (spadek) ceny na dane dobro wywołuje spadek (wzrost) popytu na drugie dobro: wzrost ceny aparatów powoduje spadek popytu na klisze

3. Zasoby, produkcja, czynniki produkcji.

Zasoby - podział :

- zasoby ludzkie -niezwykle istotną cechą kapitału ludzkiego są zdolności człowieka do uczenia się i w konsekwencji do ciągłego rozwijania swej wiedzy. Wiedza ta służy z kolei do coraz bardziej skutecznego wykorzystania i przekształcania zasobów naturalnych i kapitałowych w dobra zaspokajające potrzeby ludzkie

- zasoby naturalne - nie są wytworem pracy ludzi lecz darem natury, aczkolwiek człowiek staje się ich właścicielem i wykorzystuje je dla wytwarzania produktów i usług. Zasoby takie jak ziemia, surowce mineralne i roślinne, woda są często produktami podstawowymi dla wytwarzania wielu towarów finalnych i półproduktów. Zasoby dzielą się na odnawialne i nieodnawialne.

- zasoby kapitałowe - rozumie się najczęściej wszelkie rzeczowe składniki procesów wytwórczych będące wytworem pracy człowieka. Do rzeczowych zasobów należą środki pracy i przedmioty pracy. Środkami pracy są wszelkie maszyny, narzędzia, instalacje przy pomocy których człowiek wytwarza produkty i usługi. Przedmiotami pracy są surowce i półfabrykaty które służą do wyprodukowania danego dobra.

Produkcja to wytwarzanie dóbr i usług.

Wytworzenie produktów lub usług wymaga zastosowania wielu zasobów równocześnie, przy czym każdy produkt potrzebuje odmiennych zasobów. Zasoby konieczne do produkowania jakiegoś dobra muszą być ze sobą w odpowiedni sposób połączone. W przeciwnym wypadku produkt nie zostanie wytworzony. Po to aby wyprodukować dany towar posiadający odpowiednie właściwości konieczna jest wiedza o tym, w jaki sposób i w jakich proporcjach połączyć ze sobą wszystkie elementy w procesie produkcyjnym. Innymi słowy musi znać technologię wytwarzania danego dobra.

Dlatego też ilość i jakość dóbr, które możliwe są do wytworzenia zależą nie tylko od wielkości zasobów, którymi dysponujemy. Zależą one również od dostępnych nam technologii wytwarzania.

Czynniki produkcji to wszystkie dobra pierwotne i ekonomiczne oraz praca stosowane w produkcji do wytwarzania dóbr i usług. Dzielą się na:
a) ziemię - dobra pierwotne, np. surowce mineralne, lasy, wody itp.;
b) pracę - ludzie wraz ze swoją wiedzą, zdolnościami i umiejętnościami;
c) kapitał - ekonomiczne dobra produkcyjne (maszyny, urządzenia, budynki, surowce itp.).

Na czym polega zużywanie się poszczególnych czynników produkcji?

Jednorazowe zużywanie się czynników produkcji polega na przekształcaniu w produkt o nowych właściwościach.

Stopniowe zużywanie się czynników produkcji polega na wykorzystaniu danych dóbr kapitałowych w wielu procesach produkcyjnych (stałe wyposażenie, które musi być utrzymywane w sprawności produkcyjnej).

4. Etapy procesu gospodarowania.

Planowanie stanowi proces wytyczania celów organizacji oraz określania sposobów realizacji tych celów. Planowanie jest bezpośrednio powiązane z procesem podejmowania decyzji, który oznacza wybór właściwych procedur działania spośród zestawu istniejących możliwości. W przedsiębiorstwie istnieją trzy rodzaje obowiązujących planów;

- plany długookresowe - zwane także planami strategicznymi - obejmują one okres kilkuletni. W większych przedsiębiorstwach przyjmuje się, że jest to okres co najmniej 5-cio letni. Obejmują one swym zakresem dokładne określenie misji, wizji i domeny działania przedsiębiorstwa, nakreślenie celów strategicznych, sposobów realizacji tych celów.

- plany średniookresowe - zwane także planami taktycznymi. Plany te najczęściej obejmują okres od 1 roku do 3 lat, a w niektórych przypadkach nawet okres dłuższy. Plany taktyczne są bardziej szczegółowe od planów strategicznych. Dane zawarte w tych planach są mniej ogólne i nie dotyczą, tak jak w przypadku planów strategicznych - wielkości zagretyzowanych.

- plany operacyjne - wyznaczane są w okresie od kilku tygodni do jednego roku. Są to najściślejsze z wszystkich istniejących w przedsiębiorstwie planów i wyznaczane są najczęściej do określenia:

a/ wielkości i charakteru produkcji - są to plany produkcyjne

b/ rodzaju i ilości dokonywanych zakupów - są to plany zakupów

c/ ilości i cech personelu w przedsiębiorstwie - są to plany personalne lub kadrowe

d/ plany marketingowe - obejmujące zestaw działań przedsiębiorstwa w ramach wyznaczania ceny, określania asortymentu produkowanego, definiowania sposobów promocji produktu oraz określania sposobu jego dystrybucji

e/ plany sprzedaży - prezentujące istniejące wolumeny sprzedaży w poszczególnych okresach

5. Racjonalność gospodarowania i rachunek ekonomiczny.

a/ istota i zasady racjonalnego gospodarowania

Rzadkość jest wynikiem zależności między zapotrzebowaniem ludzi na dobra (zapotrzebowaniem potencjalnym) a ograniczonymi zdolnościami wytworzenia tych dóbr. Problem rzadkości występuje zawsze, kiedy zapotrzebowanie ludzi na dobra przewyższa możliwości wyprodukowania tych dóbr (niezależnie do tego jak znaczne są możliwości produkcyjne). Wraz z upływem czasu pojawiają się nowe i lepsze technologie produkcji, zwiększają się również zasoby. W rezultacie prawa strona nierówności powiększa się - zwiększają się możliwości wytwarzania większych ilości dóbr. Z drugiej strony jednak wzrasta liczba ludzi, rosną również potrzeby, które każdy chciałby zaspokoić. Tak więc lewa strona nierówności także zwiększa się sprawiając, że problem rzadkości nie znika.

Zapotrzebowanie Zdolności

= ilość dóbr które ludzie > = ilość dóbr, które ludzie

chcieliby posiadać w ciągu roku są zdolni wytworzyć w ciągu roku

b/ rachunek ekonomiczny - pojęcie, cechy i warunki stosowania.

Rachunek ekonomiczny jest bilansem kosztów całkowitych i utargu całkowitego dający w efekcie zysk całkowity.

- koszt całkowity - na koszty całkowite składają się koszty stałe oraz koszty zmienne. Koszty stałe to koszty, które nie zmieniają się wraz ze wzrostem produkcji, lecz rozkładają się na coraz to większą ilość jednostek. Koszty zmienne to koszty, które zwiększają się w miarę wzrostu produkcji.

- utarg całkowity - przychód przedsiębiorstwa , suma pieniędzy uzyskana ze sprzedaży określonej ilości towarów po cenie, która umożliwia sprzedanie tej ilości.

- zysk całkowity - to różnica między utargiem całkowitym a kosztem całkowitym dla danej wielkości produkcji.

6. Niepewność i ryzyko działań gospodarczych.

- potrzeby - elementarna przyczyna popytu na którą mają wpływ;

..czynniki wrodzone - fizyczne uwarunkowania odbiorcy

..wiek - zróżnicowanie wiekowe ma wpływ na charakter produktu

..czynniki wykształcone (uwarunkowane) - np. wychowanie, przynależność do określonej grupy społecznej

..środowisko geograficzne - może kształtować zupełnie marginalne potrzeby

..środowisko społeczne - moda panująca w określonym środowisku

Ryzyko (risk) - prawdopodobieństwo poniesienia straty, związane z podjęciem określonej decyzji gospodarczej. Ryzyko jest miarą niepewności dochodów, oczekiwanych w przyszłości jako efekt określonej inwestycji kapitału. Ryzyko związane z inwestowaniem w papiery wartościowe występuje, gdy zrealizowana stopa zwrotu w przyszłości może różnić się od stopy oczekiwanej.

Wymienia się różne rodzaje ryzyk, różne są też sposoby ich pomiaru. Powszechne są:

• ryzyko bankowe - związane z działalnością banku,

• ryzyko finansowe - występuje przy inwestowaniu w papiery wartościowe,

• ryzyko inflacji - niepewność zwrotu z inwestycji,

• ryzyko kredytowe - ryzyko nieodzyskania należności,

• ryzyko płynności - trudności w sprzedaży papierów wartościowych,

• ryzyko systematyczne - zdeterminowane zewnętrznymi warunkami gospodarowania,

• ryzyko walutowe - spotykane w transakcjach walutowych.

Ryzyko związane jest zatem z każdą dziedziną życia gospodarczego i może mieć dla inwestora zarówno konsekwencje pozytywne, jak i negatywne.

Ryzyko systematyczne wynika z istniejących na danym rynku warunków gospodarowania. Istotne są tu elementy społeczne, ekonomiczne, prawne i polityczne, bezpośrednio lub pośrednio wpływające na warunki działania jednostek na rynku.

Ryzyko systematyczne jest specyficzną formą ryzyka, gdyż nie można go wyeliminować poprzez dywersyfikację portfela inwestycyjnego. Występowanie tego ryzyka zmusza do uwzględnienia rynkowej premii z tytułu ryzyka.

"Gazeta Prawna" pisze, że ryzyko związane z uruchomieniem biznesu jest bardzo duże. Na rynku nie ma już tyle miejsca dla nowych przedsiębiorców, ile było w pierwszych latach przemian gospodarczych. Istnieje już olbrzymia konkurencja. W efekcie spośród 209 tysięcy małych firm zarejestrowanych w 2001 roku w ubiegłym roku działało już tylko 103 tysiące.

Zwiększyła się wprawdzie wtedy liczba nowo zarejestrowanych mikroprzedsiębiorstw w porównaniu z poprzednim rokiem, jednak nadal było ich dwukrotnie mniej niż w bardzo dobrym roku 1997.

W tym roku - pisze "Gazeta Prawna" za GUS - choć koniunktura gospodarcza jest bardzo dobra, nie zwiększa się grupa osób, które decydują się na własny biznes.

IV PODSTAWOWE PROBLEMY WYBORU EKONOMICZNEGO

1. Pojęcie kosztu alternatywnego.

Efekty dokonywania wyborów w działalności gospodarczej

Ograniczoność zasobów oraz nieograniczoność potrzeb, które można zaspokoić przy pomocy dóbr wytworzonym w danym momencie z zasobów będących do dyspozycji stwarzają konieczność dokonywania wyborów. Ludzie muszą dokonywać wyboru - co i jak produkować. Ponieważ nie wszystkie potrzeby można zaspokoić w danym momencie, lub inaczej mówiąc nie jest możliwe wytworzenie tylu dóbr ażeby zaspokoić zapotrzebowanie (potencjalne) wszystkich ludzi pojawia się konieczność dokonywania wyboru tych dóbr, które decydujemy się wytworzyć i tych, z których wytwarzania rezygnujemy.

Każdemu wyborowi towarzyszą dwa efekty - korzyści i koszty. Równocześnie jednak każde osiągnięcie korzyści oznacza powstanie kosztu alternatywnego (kosztu utraconych korzyści).

KOSZT ALTERNATYWNY (też: koszt decyzji wyboru, koszt utraconych możliwości) to koszt, który ponosimy, wybierając daną możliwość; jest to wartość najbardziej cenionej przez nas możliwości, nie wybranej w związku z decyzją wyboru innej możliwości. Z zasady ograniczonych zasobów oraz powyższego twierdzenia o konieczności ponoszenia kosztów alternatywnych można wyprowadzić twierdzenie o krzywej możliwości produkcyjnych.

Koszt alternatywny - koszt utraconych korzyści z innego zastosowania posiadanych środków

2. Krzywa możliwości produkcyjnych.

a/ granica indywidualnych możliwości produkcyjnych

Wyznaczają ją alternatywne kombinacje dwóch dóbr, które można wytworzyć w przedsiębiorstwie w danym czasie, jeśli wykorzystuje się do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane czynniki produkcji.

Granica możliwości produkcyjnych - wskazuje na alternatywne kombinacje dwóch grup produktów, które społeczeństwo jest zdolne wytworzyć w ciągu danego okresu czasu wykorzystując do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby oraz technologie produkcji.

Dane zasoby roczne możemy przeznaczyć na produkcję dóbr wojskowych lub do wytworzenia dóbr cywilnych. Jeśli wszystkie zasoby przeznaczymy na produkcję dóbr wojskowych, wówczas przy danej technologii ich wytworzenia możemy wyprodukować maksymalną ilość dóbr.

b/ społeczna granica możliwości produkcyjnych

Granica możliwości produkcyjnych oddziela dwa zbiory kombinacji : kombinacje osiągalne i nieosiągalne przy danej technologii.

Wyborów można dokonywać jedynie w ramach kombinacji osiągalnych, przy czym punkty AB wszystkie maksymalne kombinacje produkcji dwóch dóbr.

Jeśli z jakich powodów nie wykorzystujemy wszystkich zasobów, którymi możemy dysponować w danym momencie, wówczas wykorzystamy jedynie kombinację dóbr M, która jest gorsza od jakiejkolwiek kombinacji leżącej na krzywej AB. Z takimi sytuacjami spotykamy się w okresach kryzysów gosp. (np. bezrobocie) są to marnotrawstwa części zasobów.

c/ krzywa transformacji w długim okresie czasu

KRZYWA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH (zwana również krzywą transformacji) to graficzne przedstawienie wszystkich możliwych do wyprodukowania kombinacji dóbr, przy wykorzystaniu posiadanych aktualnie czynników wytwórczych. Innymi słowy, krzywa możliwości produkcyjnych wyznacza - przy różnych rozmiarach produkcji jednego dobra - maksymalną wielkość produkcji drugiego dobra.

Rysując krzywą możliwości produkcyjnych tworzymy teoretyczny model, odkładając na osi Y ilość dobra A, na osi X ilość dobra B (lub grupy dóbr). Krzywa obrazuje możliwości wykorzystania posiadanych zasobów - każdy punkt leżący na niej jest w efektywnej gospodarce możliwy do osiągnięcia.

Z kolei punkty leżące pod krzywą (pomiędzy krzywą a układem współrzędnych) oznaczają nieefektywne wykorzystanie zasobów. Przy danych zasobach, osiągnięcie punktów leżących nad krzywą jest z kolei niemożliwe - chyba, że nastąpi wzrost gospodarczy (powiększenie posiadanych zasobów).

Z krzywej możliwości produkcyjnych wynika, że możemy - w ramach posiadanych zasobów - tworzyć dowolne kombinacje wytwarzanych dóbr. Nie zawsze jest to jednak opłacalne - mówi o tym zasada malejących przychodów.

Krzywa możliwości produkcyjnych - krzywa ilustrująca różne kombinacje dwóch produktów które mogą być wytworzone przy maksymalnym wykorzystaniu dostępnych zasobów

d/ czynniki umożliwiające przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych

W dłuższym okresie czasu granice nieosiągalne mogą stać się osiągalnymi. Dzieje się to w rezultacie wprowadzenia postępu technicznego organizacyjnego do procesów gospodarowania. Równocześnie zwiększają się zasoby kapitału i siły roboczej.

Nowe technologie, wzrost zasobów kapitału rzeczowego i ludzkiego są głównymi czynnikami wzrostu gospodarczego. W wyniku wzrostu następuje przesuwanie się w górę granicy możliwości produkcyjnych.

Postęp technologiczny i organizacyjny pozwala na bardziej intensywne wykorzystanie danych zasobów. Jest to intensywna droga wzrostu gospodarczego.

Wzrost gospodarczy (przesunięcie w górę granicy możliwości produkcyjnych) można osiągnąć również na drodze ekstensywnej, tzn. w wyniku zwiększenia ilości dostępnych zasobów przy wykorzystaniu dotychczasowej technologii produkcji. Możliwości są bardzo ograniczone.

3. Metody dokonywania wyborów ekonomicznych

Podstawowa, wspólna dla wszystkich podmiotów gospodarczych właściwość wyborów ekonomicznych.

Podstawowa właściwość wyborów ekonomicznych mówi o tym, że każdy wybór przynoszący korzyści wymaga poniesienia nakładów i rezygnacji z innych możliwości.

Wynika ona z faktu gospodarowania w warunkach posiadania rzadkich zasobów.

Dokonywanie wyborów w gospodarce tradycyjnej, nakazowej, rynkowej.

Pytanie	Gospodarka tradycyjna	Gospodarka nakazowa	Gospodarka rynkowa
Jak są określane cele?	przez zwyczaj, tradycję, moralność itp.	odgórnie (klasa rządząca)	racjonalnie
Jak są ustalane środki realizacji celów?	przez zbiorowe doświadczenie, oceniające środki metodą prób i błędów	odgórnie (klasa rządząca)	w myśl zasady maksymalizacji funkcji celu
Jakie są ograniczenia działalności osób gospodarujących?	tradycja ogranicza pole wyborów do metod sprawdzonych	wykonują decyzje pod groźbą przemocy i przymusu	ich wybory ograniczają jedynie prawa rynku

V PIENIĄDZ - ISTOTA, POWSTANIE I ROZWÓJ

1. Powstanie pieniądza;

a/ rozwój form pieniądza

• handel barterowy - towar za towar

• płacidła - ustalenie stałej ceny za towar wyrażonej za pomocą innego towaru, ogólnie uznawanego za cenny; bydło, skórki zwierząt futerkowych, sztabki soli, konie, tytoń lub umownie uznawanego za cenny; np. wiewiórcze główki

• towary rzadkie jak złoto, kamienie szlachetne - jako ekwiwalent

• pieniądz metalowy - ustalona waga i wartość kruszcowa

• monety - pieniądz świata antycznego

• pieniądz papierowy - dawał możliwość przechowywania dużych sum pieniędzy kruszcowych oraz pobierania ich w zależności od potrzeby - zastępował niewygodny i ciężki pieniądz kruszcowy

• pieniądz wirtualny - operacje bezgotówkowe, karty płatnicze, karty kredytowe, weksle, papiery wartościowe

b/ systemy pieniężne w gospodarce światowej

- system waluty złotej - jego cechy, formy, zalety i wady

Ma pewne własności fizyczne tzn. Trwałość (złoto, łatwa przenośność, ograniczona podaż (rzadkość występowania), są towarem jednorodnym (złoto ma zawsze ten sam wygląd i właściwości). Pieniądz złoty jest wart tyle ile jest warte złoto z którego jest zrobiony.

- przyczyny upadku waluty złotej

coraz mniejsza dostępność kruszca, pieniądz złoty był ciężki, zużywał się w czasie pozostawania w obiegu (wycierał się) i miał stosunkowo dużą wartość jednostkową przez co był mało praktyczny przy mniejszych transakcjach, stwarzał potencjalne zagrożenie dla właściciela, dlatego został stopniowo wyparty przez pieniądz papierowy będący ( w początkowym założeniu ) równowartością zdeponowanego w baku złota.

- system wielodewizowy

DEWIZY [fr. < łac.], należności zagr., które ze względu na swą formę i płynność mogą być środkiem płatniczym w obrocie międzynarodowym. Posiadanie waluty płatniczej innych krajów lub waluty przez nie uznawanej ułatwiało wymianę towarową pomiędzy państwami.

2. Rozwój funkcji pieniądza w gospodarce

a/ miernik wartości

Posiadanie określonego kapitału określa kondycję finansową przedsiębiorstwa, lub gospodarstwa domowego.

b/ środek wymiany

Jest uniwersalnym środkiem wymiany towarowej. Obieg cyrkulacyjny t-p-t

c/ środek płatniczy

Teoretycznie „za pieniądze można kupić wszystko”.

d/ środek tezauryzacji

tezauryzacja - gromadzenie skarbów ; obecnie stopa bankowa 2,5%

e/ pieniądz światowy

Ogólnie przyjmowana i uznawana jako środek płatniczy waluta; dolar amerykański, euro, funt brytyjski, frank szwajcarski.

3. Rozwój form pieniądza światowego.

PIENIĄDZ ŚWIATOWY, pieniądz pełniący wszystkie funkcje monetarne: będący środkiem płatniczym, środkiem wymiany w rozliczeniach międzynarodowych oraz środkiem tezauryzacji; wszystkie te funkcje spełniało zawsze złoto, a po II wojnie świat. — dol. USA.

---