MIĘŚNIE GŁOWY

Mięśnie głowy możemy podzielić na trzy grupy:

1. mię­śnie wyrazowe, związane z ruchomością skóry;

przyczepiają się one przynajmniej jednym swym końcem do powierzchni wewnętrznej skó­ry. Dzielą się na:

• mięśnie sklepienia czaszki objęte jedną nazwą - mięśnia naczasznego, który składa się z:

• mięśnia potyliczno - czołowego

• mięśnia skroniowo - ciemieniowego

oraz łączącego ich rozcięgna zwanego czepcem ścięgnistym

• mięśnie otoczenia szpary powiek

• m. okrężny oka

• m. marszczący brwi

• m. podłużny

• mięśnie otoczenia szpary ust

1. rozwieracze

• m. obniżacz wargi dolnej

• m. bródkowy

• m. obniżacz kąta ust

• m. szeroki szyi

• m. śmiechowy

• m. jarzmowy większy i m. jarzmowy mniejszy

• m. dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa

• m. dźwigacz wargi górnej

• m. dźwigacz kąta ust

• m. policzkowy

• zwieracze

• m. okrężny ust z jego obwodowymi pęczkami, czyli mm. przysiecznymi

• mięśnie otoczenia nozdrzy

• m. nosowy

• m. obniżacz przegrody

• mięśnie małżowiny usznej

• m. uszny przedni

• m. uszny górny

• m. uszny tylny

• mięśnie żucia wpływają na ruchy żuchwy, przyczepiają się z je­dnej strony do czaszki, z drugiej — do żuchwy.

• M. skroniowy

• M. żwacz

• M. skrzydłowy przyśrodkowy

• M. skrzydłowy boczny

• mięśnie języka, gałki ocznej i narządu przedsionkowo-ślimakowego, (te ostatnie ukryte są w głębi kości skalistej).

Znaczenie mięśni wyrazowych głowy

W odróżnieniu od mięśni kośćca wyrazowe mięśnie głowy (mm. faciales) albo w ogóle nie są przytwierdzone do kości, albo też tylko na jednym końcu mają przyczep kostny. Zwykle przyczepiają się one do skóry lub do błony śluzowej, w związku z czym przeważnie nie mają one własnych powięzi. Kurcząc się poruszają skórę. Mięśniówka skórna, silnie wykształcona np. u jeża, umożliwia mu szybkie zwijanie się w kłębek. Natomiast mięśnie kośćca, poruszając stawy, same przesuwają się pod skórę.

Mięśnie wyrazowe napinając skórę w pewnych okolicach twarzy zmieniają jej kształt oraz wygląd i nadają jej określony wyraz. W stanie rozkurczu mięśni skóra pod wpły­wem swej sprężystości powraca do pierwotnego stanu.

W mięśniach szkieletowych powrót do pierwotnego położenia nie odbywa się dzięki sprężystości jego tkanek, lecz w wyniku pracy mięśni antagonistycznych. Z tego powodu rola mięśni przeciwnych w układzie mięśni twarzy nie jest znaczna i szereg mięśni twarzy w ogóle ich nie ma. Poza tym również napięcie spoczyn­kowe mięśnia (tonus) przenosi się na skórę i w zależności od stopnia napięcia wyraz twa­rzy się zmienia, przykładem jest porażenie nerwu twarzowego np., skóra strony porażonej wygładza się i zwisa ku dołowi.

Budowa skóry również odgrywa rolę. W mło­dości jest ona bardziej napięta, w starości traci swą sprężystość — jest zwiotczała po­wstają na niej fałdy i bruzdy, które już się nie wygładzają.

Mięśnie wyrazowe twarzy występują przeważnie w postaci cienkich blaszek mięśnio­wych lub pęczków, które okrężnie jako zwieracze lub promienisto jako rozwieracze układają się dokoła otworów skóry twarzy.

Mięśnie te wykonują różne czynności, jak np. mruganie, otwieranie, zamykanie czy przesuwanie szpary ust, ruchy policzków podczas przyjmowania pożywienia, kształtowania kęsów, wytwarzania dźwięków, gwizdania czy śpiewu.

Na sklepieniu głowy umięśnienie skórne jest mniej zróżnicowane i mięśnie te, po­dobnie jak m. szeroki szyi odgrywają one tylko pomocniczą rolę w działalności mięśni wyrazowych.

Mięśnie wyrazowe twarzy są do pewnego stopnia wyizolowane z pozostałych mięśni ciała. Izolacja mięśni twarzy jest związana z ich rolą, jako narządów wyrażających nasze uczucia. Uczucia nasze niezale­żnie od nas wpływają na krwiobieg, oddychanie, działalność gruczołów, a przede wszystkim na mimikę. O ile jednak uczucia nie podlegają naszej woli, to do pewnego stopnia możemy kierować naszą mimiką. Z twarzy dziecka możemy jeszcze wyraźnie wyczytać uczucia, które poruszają jego psychikę. Dorosły powoli i stopniowo w ciągu życia uczy się panować nad przejawami swych uczuć i nie zdradzać ich wyrazem swych mięśni mimicznych; dla spostrzegawczego obserwatora wystarczy jednak najmniejsze drgnienie twarzy, żeby jak w zwierciadle zobaczyć odbite na niej istotne przeżycia psy­chiczne.

MIĘŚNIE GŁOWY

I.A. MIĘŚNIE WYRAZOWE GŁOWY

Mięśnie sklepienia czaszki (m, naczaszny)

Na sklepieniu czaszki leży szerokie, płaskie i cienkie rozcięgno tzw. czepiec ścięgnisty, który do przodu i do tyłu łączy się z parzystymi brzuścami m. potyliczno-czołowego, potylicznym i czołowym. Na bocznej ścianie czaszki leży m. skroniowo-ciemieniowy, który przechodzi w boczną część czepca ścięgnistego.

1. M. potyliczno-czołowy.

a) Brzusiec potyli­czny jest mięśniem parzystym, kształtu czworobocznego; jest on bardzo cienki, położony w części tylnej głowy tuż pod skórą. Rozpoczyna się on na bocznych dwóch trzecich częściach kresy karkowej najwyższej i zachodzi na wyrostek sutkowaty. Stąd włókna mięśniowe kierują się ku górze i kończą się, przechodząc po krótkim przebiegu we włókna czepca ścięgnistego.

b) Brzusiec czołowy również parzysty, położony na części przedniej czaszki, jest mięśniem czworobocznym, bardzo cien­kim. Rozpoczyna się on w skórze brwi i gładzizny; poza tym prze­nika we włókna niżej położonych mięśni. Włókna biegną ku górze i na wysokości guzów czołowych kończą się, przechodząc we włókna czepca ścięgnistego. Oba brzuśce czołowe ograniczają leżące między nimi długie, trójkątne pole wierzchołkiem skierowane do gładzizny, które odpowiada dawnemu ciemiączku przedniemu. W obrębie tego trójkąta owłosienie utrzymuje się dłużej niż na powierzchni mięśnia.

2. M. skroniowo-ciemieniowy jest mięśniem szczątkowym. Rozpoczyna się on na czepcu ścięgnistym, kończy zaś na powierzchni wewnętrznej chrząstki małżowiny usznej lub też również na czepcu ścięgnistym, nie dochodząc do małżowiny. Mięsień ten w całości lub częściowo odpowiada m. usznemu górnemu.

Czepiec ścięgnisty tworzy wspólne rozcięgno dla m, potyliczno-czołowego i m. skroniowo-ciemieniowego, oba te mięśnie obejmujemy nazwą m. naczasznego.

Czepiec ścięgnisty, zwany też rozcięgnem naczasznym, jest to cienka, mocna błona ścięgnista, złączona luźno z okostną, natomiast bardzo ściśle ze skórą głowy.

Czynność. Oba brzuśce m. potyliczno-czołowego, potyliczny i czołowy kurczą się zawsze równocześnie. Czynne pociąganie skóry głowy i czepca ścięgnistego do tyłu pod wpływem brzuśca potylicznego jest możliwe tylko wyjątkowo u poszczególnych osób. Jednak mięsień ten dzięki swemu napięciu spoczynkowemu, rzadziej — skurczowi, ustala położenie czepca na sklepieniu czaszki. Czepiec staje się wtedy dla brzuśca czołowego punktem stałym i brzusiec czołowy kurcząc się unosi brwi do góry oraz wytwarza na czole poprzeczne fałdy. Jest on antagonistą m. podłużnego (nosa), który w okolicy gładzizny pociąga skórę ku dołowi wywołując u nasady nosa między brwiami głęboki fałd poprzeczny, nieraz wypukły ku dołowi. Brzusiec czołowy jest właściwym i przeważnie jedynym mięśniem, który wywołuje fałdy poprzeczne na czole człowieka; jest on przy tym antagonistą zespołu trzech mięśni: okrężnego oka, marszczącego brwi i podłużnego. Jeżeli w starości dźwigacz powieki górnej jest osłabiony, brzusiec czołowy współpracuje z nim pociągając powiekę i brwi ku górze. Mięsień ten nadaje twarzy wyraz uwagi; widzimy to nieraz na portretach i rzeźbach wybitnych starszych ludzi. Fałdy czoła są osobniczo bardzo zmienne w zależności od grubości skóry; mogą być liczne i cienkie lub nieliczne i grube. W znacznym stopniu przyczyniają się do osobniczej budowy twarzy, szczególnie w starszym wieku, kiedy są ustalone.

MIĘŚNIE GŁOWY

I.B. MIĘŚNIE WYRAZOWE GŁOWY

Mięśnie otoczenia szpary powiek

Do grupy tej należą: m. okrężny oka, m. marszczący brwi i m. podłużny.

1) M. okrężny oka jest mięśniem płaskim, eliptycznym, położonym w powiekach i ich otoczeniu.

Składa się on z trzech części.

• Część oczodołowa, najsilniejsza, stanowi odcinek obwodowy mięśnia; okrąża dokoła wejście do oczodołu, zachodząc na czoło, skroń i policzek.

• Część powiekowa jest zbudowana z włókien cieńszych i bardziej bladych od poprzednich; przebiega w powiece górnej i dolnej.

• Część łzowa jest najmniejszą częścią mięśnia, położoną najgłębiej, do tyłu od woreczka łzowego; stanowi ona odcinek części powiekowej.

Przyczepy.

Część oczodołowa rozpoczyna się na przyśrodkowej ścianie oczodołu, mianowicie na wyrostku czołowym i grzebieniu łzowym przednim szczęki oraz na odnodze przedniej więzadła powiekowego przy środkowego.

Więzadło powiekowe przyśrodkowe jest to mocne pasmo łącznotkankowe, wyraźnie wyczuwalne w przyśrodkowym kącie oka i wyraźnie występujące pod cienką skórą, przy pociąganiu w bok bocznego kąta oka. Więzadło to obejmuje woreczek łzowy, przyczepiając się obu swymi końcami do grzebieni łzowych, przedniego i tylnego; przymocowuje ono tarczki powiek do kości.

Przeważająca część włókien mięśnia

1. okrąża dokoła wejście do oczodołu i kończy się powracając na miejsce swego początku. Włókna tej części krzyżują się z włóknami brzuśca czołowego m. potyliczno-czołowego i m. marszczącego brwi;

2. włókna przyśrodkowego, górnego odcinka biegną nieco rozbieżnie i skośnie do góry, do skóry przyśrodkowej części brwi, wytwarzając tzw. m. obniżający brwi

3. część włókien obwodowych odcinka dolnego mięśnia oddziela się po stronie bocznej od włókien okrężnych i kieruje się skośnie ku dołowi i do skóry policzka.

Część powiekowa występuje w postaci łukowato przebiegających pasm, z których jedne biegną w powiece górnej, drugie — w dolnej. Pasma te tworzą cienką warstwę mięśniową, która od przodu pokrywa łącznotkankowe płytki, tzw. tarczki powieki górnej i dolnej. Włókna tej części mięśnia rozpoczynają się na górnym lub dolnym brzegu więzadła powiekowego przyśrodkowego, a kończą na więzadle powiekowym bocznym, przytwierdzając tarczki do brzegu bocznego wejścia do oczodołu.

Część łzowa występuje w postaci małej, prostokątnej blaszki, położonej do tyłu od woreczka łzowego. Włókna mięśniowe rozpoczynają się na grzebieniu łzowym tylnym kości łzowej i na woreczku łzowym, skąd częściowo krzyżując się biegną w obręb powiek i kończą się jako część rzęskowa na wolnym brzegu powieki górnej oraz dolnej. Włókna te sięgają do bocznego kąta oka.

Czynność.

Część oczodołowa pociąga brwi w kierunku gładzizny oraz ku dołowi i pomaga przy silnym zamykaniu szpary powiek - zaciskaniu powiek. Może ona nadawać twarzy wyraz głębokiego zamyślenia; jest antagonistą brzuśca czołowego m. potyliczno-czołowego. Skurcz wyłącznie części górno-przyśrodkowej tego mięśnia - m. obniżacz brwi - powoduje załamanie się brwi pod kątem; część przyśrodkowa brwi (głowa brwi) zostaje wówczas obniżona.

Część powiekowa powoduje spokojne zamykanie szpary powiek, a także — wspólnie z dźwigaczem powieki górnej - mruganie. Ruchy te odbywają się w ten sposób, że powieka górna opada, a powieka dolna unosi się. Powieka górna opuszcza się także pod wpływem własnego ciężaru. Natomiast podnosi ją dźwigacz powieki górnej, który leży wewnątrz oczodołu i ze względu na swe pochodzenie należy do mięśni gałki ocznej. Jest on antagonistą części powiekowej m. okrężnego. Jedynym mięśniem powieki dolnej jest m. okrężny. Występuje to szczególnie wyraźnie w razie porażenia nerwu twarzowego. Chorzy tacy nie mogą zamykać oczu po stronie porażonej (niedomykanie powiek, zajęcze oko). Mrugając używamy tylko części powiekowej mięśnia; łzy zostają w ten sposób rozprowadzone na powierzchni gałki ocznej. Natomiast przy mocnym, czynnym zamykaniu powiek tworzą się dwa fałdy skórne, stanowiące podwójną osłonę oka, ponieważ skóra przesuwa się od góry i od dołu nad powiekami tym bardziej, im silniej zaciskamy oczy. Skóra czoła zostaje pociągnięta ku dołowi, a samo czoło wygładzone. To podwójne zamknięcie stanowi ochronę przed zewnętrznymi czynnikami, jak uderzenie, rażące światło itp.

Część łzowa dzięki swym przyczepom do woreczka łzowego kurcząc się rozwiera go, wchodzi więc w skład mechanizmu odpływu łez. Część rzęskowa powoduje przyleganie brzegów powiek do gałki ocznej; dzięki temu łzy w zwykłych warunkach nie wyciekają i w wyniku działalności części powiekowej m. okrężnego są kierowane do tzw. punktów i kanalików łzowych, które uchodzą do woreczka łzowego.

Fałdy i bruzdy skórne. Gdy otwiera się powieki, wsuwają się one, zwłaszcza powieka górna, pod część oczodołową mięśnia. Gdy oczy są otwarte, część oczodołowa przykrywa większy odcinek części powiekowej. W miejscu, gdzie ostatnia występuje i staje się widoczna, powstaje fałd skórny oddzielony od powieki bruzdą biegnący równolegle do brzegu powieki, na powiece górnej znacznie bardziej oddalony od brzegu niż na powiece dolnej. Fałd ten zaznacza się szczególnie na powiece górnej (fałd pokrywający powiekę górną). rzęsy występują z głębi zakrytego brzegu powieki.

Dolny przyśrodkowy brzeg części oczodołowej mięśnia biegnie skośnie ku dołowi, nad przyczepem dźwigacza wargi górnej i skrzydła nosa; u osób chudych, a w szczególności po wysiłku, powstaje w tym miejscu skórna bruzda policzkowo-powiekowa. Jeżeli zawartość oczodołu zapada się z powodu zmniejszenia się jędrności tkanek, bruzda ta wybitnie się pogłębia i rzuca ciemne cienie; jest to znany objaw wyczerpania ustroju („podkrążenie oczu"), często — cecha konstytucyjna.

Przy skurczu m. okrężnego oka skóra w okolicy powiek zbiega się tym silniej, im bardziej jest oddalona od przyśrodkowego kąta oka. Dlatego dokoła kąta bocznego powstają szczególnie liczne fałdy promieniste, przebiegające prostopadle do kierunku włókien m. okrężnego (również m. jarzmowy większy przyczynia się do ich wytwarzania).

c.d. Mięśnie otoczenia szpary powiek

2) M. marszczący brwi jest to wąski i mały mięsień, położony obok nasady nosa.

Przyczepy. Rozpoczyna się on na części nosowej kości czołowej kończąc się w skórze nieco powyżej brwi.

Czynność.

Mięśnie obu stron działają zwykle wspólnie. Mięsień pociąga skórę do wewnątrz i nieco ku dołowi, wytwarzając dwa — trzy fałdy pionowe między brwiami, w przeciwieństwie do brzuśca czołowego m. potyliczno-czołowego, który powoduje fałdy poziome. Skóra jak wachlarz występuje nad okiem, ochraniając je np. przed promieniami słońca. W grze twarzy m. marszczący brwi powoduje wyraz złości, zniecierpliwienia, cierpienia.

3) M. podłużny, tak samo jak poprzednie, jest mięśniem parzystym. Jest to mięsień mały, wydłużony w kierunku pionowym, położony w okolicy międzybrwiowej poniżej brzuśca czołowego m. potyliczno-czołowego.

Przyczepy. Mięsień ten rozpoczyna się na kości nosowej, powyżej części poprzecznej m. nosowego. Włókna obu mięśni biegną ku górze stykając się i kończąc siew skórze gładzizny; włókna ścięgniste łączą m. podłużny z brzuścem czołowym m. potyliczno-czołowego.

Czynność.

Mięsień kurcząc się pociąga skórę ku dołowi i wywołuje jeden lub kilka poprzecznych fałdów u nasady nosa, nieraz nieco wypukłych ku dołowi. Łączą się one zwykle z marszczeniem brwi i wyraz twarzy ma wówczas coś groźnego i agresywnego. M. podłużny jest antagonistą brzuśca czołowego m. potyliczno-czołowego. Ostatni pociąga skórę ku górze, m. podłużny - ku dołowi.

Zespół trzech mięśni: okrężnego oka, marszczącego brwi i podłużnego nosa stanowi ochronę oka, ponieważ skóra tym bardziej wypukła się nad szparą powiek, im silniej mięśnie współpracują.

MIĘŚNIE GŁOWY

I.C. MIĘŚNIE WYRAZOWE GŁOWY

Mięśnie otoczenia szpary ust

Mięśnie przebiegające dokoła szpary ust zależnie od kierunku włókien i ich czynności można podzielić na mięśnie biegnące okrężnie dokoła ust (zwieracze) i mięśnie dochodzące do ust przeważnie promieniście (dźwigacze). Do grupy pierwszej należy jeden tylko zwieracz - m. okrężny ust, do grupy drugiej - liczne mięśnie dochodzące do warg czy to od góry, czy od dołu.

1) M. szeroki szyi należy zaliczyć również do tej ostatniej grupy, ponieważ na twarzy sięga do kąta ust, jak opisano poprzednio, pociągając go skośnie ku dołowi.

2) M. obniżacz wargi dolnej jest to płaski, czworokątny mięsień, położony poniżej szpary ust.

Przyczepy.

Mięsień ten rozpoczyna się na brzegu dolnym żuchwy, powyżej przyczepu m. obniżacza kąta ust, nieco do boku od guzka bródkowego; poza tym znaczna liczba włókien (warstwa powierzchowna) stanowi bezpośrednie przedłużenie włókien m. szerokiego szyi. Włókna biegną skośnie ku górze i przyśrodkowo w tym samym kierunku, co włókna m. szerokiego, i kończą siew skórze wargi dolnej.

Czynność.

Mięsień ten obniża wargę dolną, uwypukla ją i pogrubia.

3) M. bródkowy jest to mięsień mały, krótki, stożkowaty, położony na bródce przyśrodkowo od m. obniżającego wargę dolną; jest on ustawiony strzałkowe kierując się od żuchwy do skóry bródki.

Przyczepy.

M. bródkowy rozpoczyna się na wysokości dolnych siekaczy i kła i kończy się w skórze bródki. Liczne włókna mięśni obu stron łączą się i krzyżują w linii pośrodkowej.

Czynność. Mięsień podnosi uwypuklenie bródki i wargę dolną, nadając twarzy wyraz nadąsany, jak to widzimy u osób w chwili, kiedy zbiera się im na płacz.

Mm. bródkowe spoczywają na żuchwie po obu stronach płaszczyzny pośrodkowej. Między obu mięśniami jest podściółka tkanki włóknistej i tłuszczowej, która przyczynia się do wytwarzania wypukłości bródkowej. Wypuklenie to u większości ludzi jest odgraniczone od wargi dolnej poziomo biegnącą skórną bruzdą bródkowo-wargową. U niektórych osób powyższe skupienie tkanki łącznej może wytwarzać wgłębienie pośrodkowe, znane pod nazwą „dołka bródki".

4) M. obniżacz kąta ust jest mięśniem płaskim, trójkątnym, położonym między żuchwą a kątem ust, najbardziej powierzchownym ze wszystkich dotychczas opisanych.

Przyczepy.

Mięsień ten rozpoczyna się na brzegu żuchwy od guzka bródkowego do poziomu pierwszego zęba trzonowego. Włókna biegną silnie zbieżnie ku górze i kończą siew węźle mięśniowym kąta ust. Węzeł ten tworzą krzyżujące się włókna m. jarzmowego większego, dźwigacza kąta ust i m. obniżacza kąta ust. Z węzła mięśniowego część włókien biegnie dalej w obręb wargi górnej i kończy się w skórze bocznej połowy wargi.

Czynność. M. obniżacz kąta ust pociąga kąt-ust ku dołowi i wyprostowuje bruzdę nosowo-wargową. Mięsień ten nadaje twarzy wyraz smutku, cierpienia, przybicia, niesmaku. W razie obustronnego skurczu szpara ust przybiera kształt łuku wypukłego ku górze.

Fałdy i bruzdy. Wyłącznie ludzką właściwością jest stosunek m. obniżacza kąta ust do skóry bródki; dolny brzeg mięśnia jest bowiem zrośnięty nie tylko z brzegiem żuchwy, lecz również ze skórą właściwą. Obustronny skurcz tych mięśni napina skórę i wywołuje poprzeczną bruzdę poniżej brzegu bródki (bruzda podbródkowa). Kurcząc się mięsień pociąga kąt ust ku dołowi; działa on tym samym na bruzdę nosowo-wargową, która odgranicza policzek od skrzydła nosa. Pod jego wpływem bruzda ta, biegnie stromo ku dołowi. W starszym wieku występuje nieraz jeszcze bruzda policzkowa, zstępując łukowato ku dołowi.

5) M. śmiechowy stanowi pęczek włókien mięśniowych przebiegających poprzecznie i osobniczo bardzo zmiennych, który oddzielił się od m. obniżacza kąta ust. Tak samo jak m. obniżający przebiega on zupełnie powierzchownie nad włóknami m. szerokiego, podążającymi do kąta ust.

Przyczepy.

Mięsień ten rozpoczyna się na powięzi przyuszniczej i żwaczowej, skąd jego włókna biegną zbieżnie w kierunku przyśrodkowym i kończą siew węźle mięśniowym kąta ust wraz z m. obniżaczem kąta ust i m. jarzmowym większym.

Czynność. Przy ustalonym kącie ust m. śmiechowy u niektórych osób wywołuje w skórze policzka zagłębienie, tzw. „dołek śmiechowy", ponieważ towarzyszy śmiechowi; czasem występuje on jednostronnie. Jeżeli mięsień kurcząc się zbliża do siebie oba swe końce, poszerza szparę ust i równocześnie może wytwarzać dołek śmiechowy.

6) M. jarzmowy większy jest najsilniejszym i najbardziej powierzchownie położonym mięśniem wyrazowym.

Przyczepy.

M. jarzmowy większy rozpoczyna się na powierzchni policzkowej kości jarzmowej i kończy się w węźle mięśniowym kąta ust.

Czynność. Mięsień jarzmowy większy współpracuje z m. śmiechowym. Jest on właściwym mięśniem śmiechu. Skurcz jego pociąga kąt ust ku górze i bocznie odsłaniając zęby górne oraz nadając charakterystyczny esowaty kształt bruździe nosowo-wargowej; twarz się poszerza, promieniste bruzdy w kącie bocznym oka pogłębiają się.

c.d. Mięśnie otoczenia szpary ust

7) Dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa tworzą dwa pasma włókien mięśniowych leżące ku bokowi od nosa.

Przyczepy.

Mięsień ten rozpoczyna się wąskim pasmem na wyrostku czołowym szczęki; włókna boczne biegną stromo ku dołowi oraz do boku i kończą siew skórze wargi górnej oraz bruzdy nosowo-wargowej; włókna przyśrodkowe dochodzą do skóry skrzydła nosa.

Czynność. Pasmo przyśrodkowe unosi skrzydło nosa, rozwierając nozdrza; działa podobnie jak część skrzydłowa m. nosowego; pasmo boczne unosi wargę górną, współpracując z dźwigaczem wargi górnej.

8) M. dźwigacz wargi górnej jest położony ku bokowi od poprzedniego.

Przyczepy.

Rozpoczyna się on szeroko na brzegu podoczodołowym powyżej otworu podoczodołowego i kończy się w skórze bruzdy nosowo-wargowej, sięgając aż do wargi.

Czynność. Mięsień ten unosi wargę górną; bruzda nosowo-wargowa przybiera wtedy kształt linii wypukłej ku stronie bocznej, siekacze górne są odsłonięte.

9) M. jarzmowy mniejszy leży między dźwigaczem wargi górnej a m. jarzmowym większym.

Przyczepy.

Rozpoczyna się on na powierzchni policzkowej kości jarzmowej, kończąc się w skórze bruzdy nosowo-wargowej.

Czynność. M. jarzmowy mniejszy pociąga wargę górną ku górze i do boku oraz pogłębia bruzdę nosowo-wargową.

Wyżej opisane trzy mięśnie: dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa, dźwigacz wargi górnej oraz jarzmowy mniejszy łączą się u swych przyczepów końcowych. Stanowią one poszczególne części jednej grupy mięśniowej, dawniej zwanej m. czworobocznym wargi górnej.

Czynnościowo tworzą one jedną całość biorąc udział w wytwarzaniu płaczliwego, niezadowolonego, pogardliwego wyrazu twarzy. Wyraz ten jest jednak wynikiem nie tylko ich pracy, lecz również kilku innych mięśni, wśród których m. obniżacz kąta ust odgrywa dużą rolę. Jeżeli obustronnie pracują m. obniżacz wargi dolnej i m. czworoboczny wargi górnej, szpara ust przybiera kształt czworokątny, jak np. podczas płaczu u małych dzieci.

10) M. dźwigacz kąta ust jest mięśniem płaskim, trójkątnym, położonym w dole nadkłowym.

Przyczepy.

Mięsień ten rozpoczyna siew dole nadkłowym poniżej otworu podoczodołowego; włókna biegną ku dołowi nad kłem, wchodzą do węzła mięśniowego i kończą się w skórze oraz błonie śluzowej kąta ust.

Czynność. Dźwigacz kąta ust unosi ten kąt ku górze i nieco przyśrodkowo. Stanowi on odcinek pętli mięśniowej, którą tworzą obustronne dźwigacze i obustronne mm. obniżacze kąta ust;

11) M. policzkowy jest mięśniem płaskim, rozpiętym między szczęką a żuchwą. Stanowi on podłoże policzka i ogranicza od zewnątrz przedsionek jamy ustnej.

Przyczep początkowy.

M. policzkowy rozpoczyna się linią podkowiastą, która biegnie;

1. wzdłuż wyrostka zębodołowego szczęki, dalej wzdłuż szwu skrzydłowo-żuchwowego oraz na powierzchni zewnętrznej części zębodołowej żuchwy aż do pierwszego zęba trzonowego dolnego.

Szew skrzydłowo-żuchwowy jest to silne pasmo włókniste, może być uważany za smugę ścięgnistą włączoną między m. policzkowy, biegnący do przodu, a m. zwieracz górny gardła, biegnący do tyłu.

Przyczep końcowy.

Włókna mięśniowe kierują się w obręb wargi górnej i dolnej przeplatając się z włóknami strony przeciwległej. Jedne włókna kończą się w błonie śluzowej i skórze kąta ust, drugie zaś w błonie śluzowej obu warg; stanowią one tutaj głęboką warstwę m. okrężnego ust.

Czynność. M. policzkowy wydmuchuje powietrze skupione w przedsionku jamy ustnej (mięsień trębaczy). W razie jednostronnego porażenia nerwu twarzowego prąd powietrza skośnie wydostaje się z ust i chory nie może np. zgasić świecy ustawionej na wprost jego ust. Mięsień ten przyciska policzki do zębów, pociąga kąty ust ku bokom, tym samym poszerza szparę ust. Chroni on błonę śluzową policzka przed wciśnięciem się między szeregi zębów, jak również podczas żucia chroni kęsy przed ześlizgiwaniem się do przedsionka jamy ustnej.

12) M. okrężny ust układa się dokoła szpary ust i stanowi podłoże warg.

Układ i przebieg włókien. M. okrężny ust powstaje z licznych i różnych układów włókien:

1) delikatne wiązki prawego i lewego mięśnia rozpoczynają się w węźle mięśniowym kąta ust i biegną łukowato aż poza linię pośrodkową wargi górnej i dolnej, gdzie przeplatają się z włóknami strony przeciwległej.

Do tych czterech różnych ćwiartek warg, utworzonych przez powyższe włókna, dołączają się

2. liczne włókna mięśni sąsiednich: m. dźwigacza kąta ust, m. jarzmowego większego, m. obniżacza kąta ust, m. policzkowego.

Oprócz pęczków okrężnych m. okrężnego ust występują jeszcze nieliczne drobne promieniste włókna, biegnące od skóry właściwej poprzecznie przez włókna okrężne do tkanki podśluzowej w pobliżu czerwieni wargi. Napięcie tych włókien powoduje uwypuklenie się czerwieni warg.

Czynność. M. okrężny ust jest zwieraczem szpary ust. Jest on antagonistą wszystkich mięśni promieniście biegnących do warg, a przede wszystkim m. obniżacza wargi dolnej i mięśni unoszących wargę górną. Gdy kurczą się wiązki położone bliżej szpary ust - część brzeżna, następuje zwężenie czerwiem wargowej i zwrócenie warg do wewnątrz, gdy zaś kurczą się wiązki położone dalej od szpary ust - część wargowa, występuje ryjowate wywinięcie warg na zewnątrz i poszerzenie czerwieni wargowej, jak np. podczas gwizdania czy pocałunku. Warga górna i dolna mogą też pracować oddzielnie. M. okrężny ust bierze również udział w ruchach ust podczas jedzenia czy picia. Nadaje on wargom ich charakterystyczny kształt. Jeżeli gałązka nerwu twarzowego zaopatrująca mięsień zostanie uszkodzona, mięsień tej samej strony jest porażony, kąt ust zwisa ku dołowi i ślina może się zeń sączyć.

a) Mm. przysieczne wargi górnej i dolnej są to płaskie i wąskie pasma mięśniowe, stanowiące obwodowe pęczki włókien m. okrężnego ust.

Mm. przysieczne rozpoczynają się na wysokości siekaczy bocznych szczęki i żuchwy, biegną poprzecznie ku stronie bocznej i kończą się w błonie śluzowej nieco na zewnątrz od kąta ust.

Mięśnie te pociągają kąty ust przyśrodkowo i nieco ku górze lub ku dołowi, tym samym regulują położenie szpary ust w stosunku do kości.

MIĘŚNIE GŁOWY

I.D. MIĘŚNIE WYRAZOWE GŁOWY

Mięśnie otoczenia nozdrzy

Mięśnie położone dokoła nozdrzy stanowią kilka drobnych pasm, które należą albo tylko do nosa, albo też do nosa i okolic sąsiednich. Jedne z tych pasm zwierają nozdrza, drugie je rozwierają. Do mięśni przechodzących z otoczenia na nos należy omówiony poprzednio m. podłużny oraz m. dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa, który rozwiera nozdrza. Jest on synergistą części skrzydłowej m. nosowego i antagonistą części poprzecznej tego mięśnia, który wraz zm. obniżaczem przegrody stanowią właściwe mięśnie ruchomej części nosa zewnętrznego.

1) M. nosowy jest to mięsień płaski, trójkątny, położony na bocznej i tylnej stronie skrzydła nosa. Jak już zaznaczono, składa się on z dwóch części, poprzecznej i skrzydłowej, które mają wspólny przyczep początkowy.

Przyczepy.

M. nosowy rozpoczyna się na wysokości górnego kła i bocznego siekacza. Część poprzeczna układa się w bruździe nosowo-wargowej, rozchodząc się wachlarzowato w płaskie rozcięgno na grzbiecie nosa chrzestnego. Obustronne rozcięgna łączą się z sobą.

Część skrzydłowa po krótkim przebiegu kończy się na bocznym i tylnym brzegu skrzydła nosa.

2) M. obniżacz przegrody powstaje przez odszczepienie się obwodowych pęczków włókien od m. okrężnego ust wargi górnej. Jest to mały, płaski mięsień położony pod nosem ściśle przyśrodkowo od poprzedniego.

Przyczepy.

Rozpoczyna się on na wysokości górnego siekacza bocznego i kończy się na dolnym brzegu części błoniastej przegrody nosa oraz na tylnym brzegu skrzydła nosa.

Czynność. Część poprzeczna m. nosowego kurcząc się pociąga ruchomą część nosa ku dołowi i zwęża nozdrza, podobnie jak m. obniżacz przegrody, który ją pociąga ku dołowi. Część skrzydłowa pociąga nozdrza w dół i bocznie, przyczyniając się do rozwierania nozdrzy, chociaż silniejszym rozwieraczem jest m. dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa.

I.E. MIĘŚNIE WYRAZOWE GŁOWY

Mięśnie małżowiny usznej

Małżowina uszna ma podwójny układ mięśniowy. Jedne mięśnie są to malutkie pasemka rozpoczynające się i kończące na chrząstce małżowiny; z mięśniami tymi zapoznamy się przy opisie narządu przedsionkowo-ślimakowego. Drugie — to trzy mięśnie uszne: przedni, górny i tylny. Mięśnie te przyczepiają się do małżowiny tylko jednym końcem, a drugim przechodzą w powiezie sąsiednie. Układ ten, jest u człowieka w stanie zaniku. Na ogół mięśnie te są bardzo słabe i bardzo zmienne.

1) M. uszny przedni jest to płaski, trójkątny mięsień położony do przodu od małżowiny.

Przyczepy.

Rozpoczyna się on na czepcu ścięgnistym i blaszce powierzchownej powięzi skroniowej. Włókna biegną ku tyłowi i nieco ku dołowi i kończą się na brzegu przednim małżowiny (na końcu obrąbka).

2) M. uszny górny, tak samo jak poprzedni, jest płaski, trójkątny; jest on położony wachlarzowato powyżej małżowiny. Odpowiada on m. skroniowo-ciemieniowemu.

Przyczepy. Rozpoczyna się on na czepcu ścięgnistym. Włókna biegną zbieżnie ku dołowi i kończą się na powierzchni przyśrodkowej chrząstki małżowiny (na wyniosłości dołu trójkątnego).

3) M. uszny tylny jest mięśniem podłużnym, położonym za małżowiną.

Przyczepy.

Rozpoczyna się na wyrostku sutkowatym kości skroniowej i na kresie karkowej górnej. Włókna biegną równolegle do przodu i kończą siew ścianie tylnej małżowiny (na wyniosłości muszli).

Czynność. Mięśnie uszne jako zanikowe nie są na ogół czynne. Tylko bardzo niewielu ludzi może dowolnie nieco poruszać uszami. Mięśnie te pociągają małżowinę do przodu, ku górze i ku tyłowi.

Wyraz twarzy

Po zapoznaniu się z poszczególnymi mięśniami wyrazowymi należy w ogólnych zarysach omówić, w jaki sposób pewne zespoły mięśniowe wywołują niektóre wyrazy twarzy Ich działanie jest nieco inne u noworodków i dzieci, inne u dorosłych.

Podczas śmiechu pod wpływem m. jarzmowego większego i m. policzkowego szpara ust poszerza się i kąty ust unoszą się. M. śmiechowy może równocześnie wywoływać dołek śmiechowy. Bruzda nosowo-wargowa pod wpływem m. jarzmowego większego przybiera kształt esowaty; odsłaniają się górne zęby. Szpara powiek zwęża się, powstają liczne promieniste, drobne fałdy w bocznym kącie oka. Nozdrza się nieco rozszerzają. Cała twarz się poszerza (m. jarzmowy większy); wyniosłości policzkowe przesuwają się nieco ku górze i ku bokom.

Podczas płaczu u dzieci usta przybierają kształt czworokątny, wywołany głównie czynnością dźwigaczy i obniżaczy warg. U dorosłego m. obniżacz kąta ust opuszcza kąty ust, bruzda nosowo-wargowa przebiega bardziej stromo. M. okrężny oka zamyka szparę powiek, a m. marszczący brwi wywołuje pionowe fałdy — wyraz cierpienia. Cała twarz wydłuża się, mogą się odsłaniać dolne zęby. Jeśli jednak płacz staje się coraz gwałtowniejszy, a śmiech coraz silniejszy, przechodząc stopniowo w płacz, wówczas oba odmienne obrazy twarzy coraz bardziej upodabniają się.

Podczas pracy umysłowej w normalnych warunkach ruchy wyrazowe występują głównie na czole i w otoczeniu oka. Według wyrażenia jednego z uczonych „bruzdy na czole są bruzdami myśli". Natomiast stany uczuciowe przejawiają się silniej w otoczeniu ust. Według Lavatera usta są najbardziej uduchowionym narządem twarzy, jeśli oczywiście pominąć działanie wyrazowe oka.

Wyraz twarzy powodowany jest jednak nie tylko ruchami mięśni wyrazowych, lecz również stanem napięcia czy rozluźnienia skóry twarzy. W chwilach fizycznego i psychicznego spokoju mięśnie wyrazowe są nieco odprężone; wskutek zmęczenia rozluźniają się, podczas pracy napięcie mięśni wzrasta {„napięta uwaga"). W nastroju przygnębienia umięśnienie wyrazowe dolnej części twarzy wiotczeje, twarz wydłuża się, zaczyna upodabniać się do twarzy podczas płaczu. W nastroju podniosłym odwrotnie — wargi i policzki unoszą się ku górze, twarz staje się śmiejąca. Wyraz twarzy zmienia się również w ciężkich chorobach fizycznych.

Wreszcie asymetria twarzy w pewnym stopniu wpływa na jej wyraz. Mówiliśmy o niej w części ogólnej; zaznaczyliśmy, że obie połowy twarzy różnią się od siebie i że w znacznej większości przypadków prawa połowa twarzy jest większa od lewej. Asymetria przypuszczalnie też nadaje twarzy swoisty wyraz; w każdym razie u wielu ludzi obie połowy twarzy mają różny wyraz i ucieleśniają różne duchowe właściwości człowieka.

MIĘŚNIE GŁOWY

II.. MIĘŚNIE ŻUCIA

Mięśniami żucia nazywamy cztery pary mięśni, których czynność polega wyłącznie na poruszaniu żuchwy w celu chwytania, przecinania i rozcierania pożywienia, co w mowie potocznej nazywamy żuciem. Mięśnie te wykonują swe czynności przez:

1. obniżanie i unoszenie żuchwy,

2. wysuwanie i cofanie jej

3. boczne ruchy żuchwy.

1) M. skroniowy jest największym i najsilniejszym mięśniem żucia. Jest on położony w dole skroniowym, który całkowicie wypełnia. Ma on kształt wachlarza, którego rączka odpowiada wyrostkowi dziobiastemu żuchwy, a podstawa jest skierowana ku górze i do tyłu.

Przyczepy.

Mięsień ten rozpoczyna się: l)na kresie skroniowej dolnej, 2) na ścianie przyśrodkowej dołu skroniowego aż do grzebienia podskroniowego, 3) na powierzchni wewnętrznej powięzi skroniowej, wreszcie nieliczne włókna rozpoczynają się 4) na łuku jarzmowym.

Przednie włókna mięśnia przebiegają pionowo, tylne — prawie zupełnie poziomo; wszystkie zbiegają się ku dołowi i przechodzą w płaskie, silne ścięgno. Ścięgno to, kierując się do wewnątrz od łuku jarzmowego, kończy się na wyrostku dziobiastym żuchwy, obejmując go obustronnie.

Czynność. Włókna poziome tylnej części mięśnia cofają wysuniętą żuchwę i ta część mięśnia działa przeciwniczo w stosunku do m. skrzydłowego bocznego.

Wszystkie włókna całego mięśnia kurcząc się podnoszą żuchwę i obracają nieco na zewnątrz oraz zaciskają zęby. Działanie mięśnia jest największe z chwilą zamykania się szczęk. Ale i wtedy, kiedy zęby przylegają do siebie, włókna mięśniowe nie są maksymalnie skrócone i mogą jeszcze dalej się kurczyć. Na tym „nadmiarze" polega istota żucia. M. skroniowy jest najsilniejszym mięśniem żucia. Podczas silnego żucia można obserwować jego pracę poprzez skórę w okolicy skroniowej.

2) M. żwacz jest mięśniem krótkim, grubym, kształtu czworobocznego, położonym na powierzchni bocznej gałęzi żuchwy.

Przyczepy.

Mięsień żwacz składa się z dwóch części

• część powierzchowna jest dłuższa i szersza; rozpoczyna się długim i silnie zazębionym ścięgnem na kości jarzmowej a kończą się w bocznej dolnej części kąta żuchwy, sięgając aż do guzowatości żwaczowej.

• część głęboka, słabsza, rozpoczyna się włóknami mięśniowymi na tylnej części łuku jarzmowego i sięga prawie do stawu skroniowo-żuchwowego. Włókna biegną prosto ku dołowi i łączą się z włóknami części powierzchownej; tylko część włókien części głębokiej przyczepia się samodzielnie nieco powyżej do gałęzi żuchwy.

Czynność. M. żwacz, tak samo jak m. skroniowy, unosi żuchwę i obraca ją nieco do boku.

3) M. skrzydłowy przyśrodkowy jest położony do wewnątrz od gałęzi żuchwy; jest to mięsień gruby, czworoboczny, biegnący od wyrostka skrzydłowatego do żuchwy.

Przyczepy.

Mięsień ten rozpoczyna się krótkim ścięgnem 1) w dole skrzydłowym kości klinowej. 2) na wyrostku piramidowym kości podniebiennej i 3) na małym przylegającym odcinku wyrostka podniebiennego szczęki i kończy się na powierzchni przyśrodkowej kąta żuchwy.

Czynność. M. skrzydłowy przyśrodkowy unosi żuchwę, współdziała więc z m. żwaczem i m. skroniowym. Również i on, tak jak oba poprzednie mięśnie żucia, kurcząc się jednostronnie obraca żuchwę nieco na zewnątrz. Trzy mięśnie, które unosząc żuchwę zamykają szczęki, ułożone są w trzech warstwach. M. żwacz leży najbardziej powierzchownie, pośrodku - m. skroniowy, do wewnątrz - m. skrzydłowy przyśrodkowy.

4) M. skrzydłowy boczny, położony na zewnątrz od poprzedniego, znajduje się w dole podskroniowym; jest to mięsień gruby, kształtu trójściennego graniastosłupa, którego podstawa jest skierowana do podstawy czaszki, wierzchołek zaś - do stawu skroniowo-żuchwowego.

Przyczepy.

M. skrzydłowy boczny ma dwie głowy.

• głowa górna, mniejsza, płaska, rozpoczyna się na grzebieniu podskroniowym i powierzchni podskroniowej skrzydła większego kości klinowej; włókna głowy górnej przyczepiają się do powierzchni przedniej torebki stawowej i krążka stawowego stawu skroniowo-żuchwowego

• głowa dolna, okrągława, rozpoczyna się częściowo na powierzchni zewnętrznej blaszki bocznej wyrostka skrzydłowatego, częściowo zaś na powierzchni podskroniowej szczęki. Włókna kończą się w dołku skrzydłowym wyrostka kłykciowego żuchwy;.

Czynność. Równoczesny skurcz obu mm. skrzydłowych bocznych wysuwa żuchwę do przodu i wtedy główka stawowa wraz z krążkiem stawowym ustawia się obustronnie pod guzkiem stawowym; jednocześnie z tym ruchem do przodu oba mm. skrzydłowe boczne rozwierają nieco szczęki. Skurcz jednostronny skręca żuchwę do wewnątrz; przy jednostronnym skurczu główka tej samej strony (np. prawa) przesuwa się do przodu, drugostronna (np. lewa) pozostaje na miejscu i żuchwa wykonuje ruch obrotowy dokoła osi pionowej przez pozostającą w panewce główkę (lewą); w wyniku tego ruchu bródka przesuwa się w stronę przeciwległą (np. lewą). Jeżeli oba mm. skrzydłowe boczne kurczą się na przemian, bródka przesuwa się na przemian to na prawo (skurcz lewego mięśnia), to na lewo (skurcz prawego mięśnia); w ruchu tym powierzchnie żucia zębów trzonowych obu szczęk ocierają się o siebie (ruchy żucia). Przykładając palec do przodu od małżowiny usznej, poniżej łuku jarzmowego, wyczuwamy wyraźnie (a często nawet widzimy przez skórę) wysuwanie się i wsuwanie głowy żuchwy do dołu żuchwowego podczas czynności mięśnia. Tylna część m. skroniowego jako antagonisty m. skrzydłowego bocznego cofa wysuniętą żuchwę.

Współpraca mięśni stawu skroniowo-żuchwowego.

M. skroniowy, żwacz i m. skrzydłowy przyśrodkowy zwierają szczęki, natomiast m. skrzydłowy boczny wysuwa żuchwę do przodu i nieco otwiera szczęki. Oprócz niego mięśniami otwierającymi są mięśnie dna jamy ustnej, głównie m. żuchwowo-gnykowy i m. dwubrzuścowy; masa żuchwy też odgrywa tu rolę. We śnie w pozycji siedzącej i po śmierci żuchwa opada. Silą mięśni żwaczy jest bardzo znaczna. Najsilniejszy jest m. skroniowy; następnie m. żwacz. Mięśnie zamykając szczęki pracują z pewnym „nadmiarem", tzn. po zetknięciu się szczęk mięśnie żuchwy mogą jeszcze się kurczyć. W razie dalszego wzrostu ucisku odczuwa się wreszcie bolesność okostnej; wzrastanie ucisku ma więc swoją granicę.

MIĘŚNIE GŁOWY

II.. POWIĘZIE GŁOWY

Na głowie odróżniamy cztery znaczniejsze powiezie: powięź policzkowo-gardłową, powięź skroniową i powięź przyuszniczą oraz żwaczową.

1) Powięź policzkowo-gardłowa. Ze wszystkich mięśni wyrazowych tylko m. policzkowy ma własną powięź. Powięź ta jest bardzo cienka i pokrywa powierzchnię zewnętrzną mięśnia; do przodu w okolicy kątów ust stopniowo zanika, przechodząc w luźną tkankę łączną, ku tyłowi tworzy szew skrzydłowo-żuchwowy i przechodzi następnie na powierzchnię zewnętrzną mięśni gardła. Powięź policzkowa oddziela m. policzkowy od większego skupienia tkanki tłuszczowej, tzw. poduszeczki tłuszczowej policzka.

Poduszeczka tłuszczowa policzka. Jest to ciało tłuszczowe w kształcie kulistej podściółki, które wypełnia przestrzeń między m. policzkowym a przednią częścią m, żwacza. Poduszeczka jest objęta mocniejszą osłonką, która wyraźnie odgranicza ją od otaczającej podskórnej tkanki łącznej i tłuszczowej. U dzieci powoduje wyniosłość policzkową. Zazwyczaj składa się ona z górnej i dolnej części, między którymi przebiega przewód ślinianki przyusznej.

2) Powięź skroniowa zamyka dół skroniowy w komorę kostno-włóknistą, w której leży m. skroniowy. Jest to powięź bardzo mocna, rozpięta między łukiem jarzmowym a kresą skroniową górną. Rozpoczyna się ona wzdłuż tej kresy i tu łączy się z okostną. Powierzchnia wewnętrzna powięzi jest miejscem przyczepu włókien m. skroniowego. Zstępując ku dołowi powięź dzieli się na dwie blaszki: powierzchowną i głęboką, które kończą się na powierzchni zewnętrznej oraz wewnętrznej łuku jarzmowego i kości jarzmowej. Przestrzeń między obu blaszkami jest wypełniona tkanką tłuszczową; znajduje się ona również w okolicy dolnej części mięśnia między warstwą głęboką powięzi a powierzchnią zewnętrzną mięśnia, łącząc się bezpośrednio z tkanką tłuszczową policzka. Wskutek zaniku tkanki tłuszczowej skroni, np. u osób w wieku starszym lub wyniszczonych, okolica skroniowa zapada się.

3) Powięź przyusznicza i 4)powięź żwaczowa. Rozpoczynają się one w górze na bocznej powierzchni łuku jarzmowego: powięź żwaczowa pokrywa żwacz cienką, lecz mocną warstwą aż do jego przedniego brzegu; ku tyłowi przechodzi ona w powięź przyusznicza, która pokrywa i obejmuje leżącą na żwaczu śliniankę przyuszną. tworząc dla niej torebkę gruczołu przyusznego.

Ku dołowi obie powiezie przechodzą w blaszkę powierzchowną powięzi szyi.

---