WYKORZYSTANIE KOMPUTERA I INTERNETU ORAZ ICH WPŁYW NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY
SPIS TREŚCI
WSTĘP
Komputery wkroczyły w nasze życie i nie sposób dzisiaj obejść się bez umiejętności posługiwania się nim. Coraz więcej osób dysponuje prywatnym komputerem w domu. Powstaje coraz więcej kawiarenek internetowych, które cieszą się rosnącą popularnością. W szkołach, w związku z obowiązkową nauką informatyki, powstały pracownie informatyczne, a komputer stał się zwykłym, dobrze znanym narzędziem. Rodzice bardzo często kosztem wielu wyrzeczeń, starają się ułatwić dziecku ćwiczenie nowych umiejętności. Komputer stał się też pożądanym prezentem z okazji urodzin, ukończenia szkoły itp. Wyraźnie wzrosła dostępność, a wraz z nią zaczęły pojawiać się problemy.
Komputery stanowią wielką zdobycz cywilizacyjną i ogromnie ułatwiają pracę, jednakże ich oddziaływanie na dzieci może też budzić niepokój. Chodzi tu przede wszystkim o wpływ na psychikę dziecka gier komputerowych. Jak wynika z badań nad treścią gier komputerowych - większość z nich przesycona jest agresją, przemocą i zniszczeniem.
Gry „agresywne” polegają na walce osoby grającej z różnymi istotami (ludzie, zwierzęta, stworzenia fantastyczne). Do walki używane jest rozmaitego typu uzbrojenia: dzidy, rewolwery, piły tarczowe, maczugi, broń laserowa i inne. Gry są tak skonstruowane, że w polu widzenia gracza znajdują się przeciwnicy. W zależności od możliwości technicznych sprzętu animacja jest bardzo różnorodna: od prostej (jak w filmach rysunkowych) do realistycznej gry aktorów.
Rozdział I
Komputer a dziecko w młodszym wieku szkolnym
1. Korzyści dla dziecka wynikające z użytkowania komputera
Komputer jako środek dydaktyczny jest przydatny w procesie kształcenia z wielu powodów, z których najważniejsze to:
możliwość oddziaływania w sposób interakcyjny na osobowość ucznia,
zwiększenie możliwości oddziaływania na uczącego się poprzez łączenie funkcji wszystkich dotychczasowych środków,
zastosowanie go w nauczaniu na odległość, w tym także osób niepełnosprawnych.
Obcowanie z komputerem ma wiele zalet. Jest on doskonałym narzędziem pomagającym w edukacji i rozwoju dziecka. Prawidłowy dobór programów edukacyjnych, ułatwia dziecku zdobywanie wiedzy i kształtowanie takich umiejętności jak: logiczne myślenie, kojarzenie faktów, wytrwałość, cierpliwość, szybkie oraz celne podejmowanie decyzji. Odpowiednio dobrane programy pomagają rozwijać spostrzegawczość, zręczność, sprawność manualną, refleks, a także podzielność uwagi. Stwarza młodemu użytkownikowi możliwość rozwoju intelektualnego.
Spośród głównych zalet i korzyści wynikających z posiadania i użytkowania przez dziecko komputera warto wymienić następujące:
1) komputer ułatwia naukę. Istnieją programy, które realizują zasadę „bawiąc uczyć”, w taki sposób, że dzieci nawet nie uświadamiają sobie procesu uczenia się. Wiele programów umożliwia dzieciom kształtowanie konkretnych umiejętności np. związanych z czytaniem lub liczeniem. Inne programy wspomagają rozwój myślenia. Takie programy są określane jako umysłowa sala gimnastyczna,
2) komputer umożliwia dostęp do ogromnych zasobów informacji. Dzieci mają zdolność szybkiego uczenia się, potrafią wchłonąć ogromną ilość informacji, które dają im specjalne programy edukacyjne, encyklopedie, internet itp. Muszą one jednak wiedzieć, które informacje są dla nich istotne i wybierać te najbardziej wartościowe. Ocenianie wartości informacji, to bardzo ważna umiejętność, którą młodzi ludzie powinni nabyć jak najwcześniej,
3) komputer zapewnia interakcyjność, czyli wzajemny dialog pomiędzy użytkownikiem, a programem komputerowym, ułatwia komunikowanie się. Dziecko może wpływać na pracę programu, może wykonywać te funkcje, które go szczególnie interesują lub przerywać te działania, które go nudzą. Jest to sytuacja odmienna np. od oglądania telewizji, kiedy dziecko jest biernym obserwatorem tego, co dzieje się na ekranie,
4) komputer rozwija zainteresowania, rozwija samodzielność, dostarcza rozrywki i relaksuje. Musimy pamiętać, że nasze dzieci obdarzone mogą być różnymi talentami. Rozumienie, jak pracuje komputer, umiejętność pracy z różnymi programami, to także talent. Dziecko może wówczas wykazać się w interesującej go dziedzinie.
5) komputer stanowi nieocenioną pomoc, szczególnie dla dzieci niesprawnych fizycznie. Przy pomocy odpowiednich programów możemy przeprowadzić trening logopedyczny, pomóc w nauce czytania i pisania, umożliwić pisanie dziecku, które ze względu na rodzaj schorzenia nigdy nie napisze tekstu ręką. Komputer może być wówczas wykorzystany, jako bardzo cierpliwy nauczyciel, który jest w stanie wielokrotnie powtórzyć te same czynności.
Komputer jest traktowany przez użytkownika jako bezpieczny i atrakcyjny partner. O jego atrakcyjności decydują następujące cechy:
jest zawsze gotowy do podjęcia zabawy (nie męczy się i nie odmawia),
daje możliwość wielokrotnego powracania do tych samych ulubionych scenariuszy, doskonalenia wyników i ponownego przeżywania przyjemności,
zapewnia najmniej raniący sposób uczenia się (ocenia błędy, ale nie okazuje złości i rozczarowania, jest sprawiedliwy),
daje pozorne poczucie władzy i omnipotencji (mam wpływ na to co się wydarzy), umożliwia projekcję marzeń i pragnień nieosiągalnych w realnym życiu,
interpretacja wygranej i przegranej może być zawsze pozytywna (nie wstyd jest przegrać z mądrym komputerem, a jeśli wygram tym większy mój sukces),
w odróżnieniu od czytania lub oglądania filmu gra komputerowa umożliwia własną aktywność uczestnika,
umożliwia aktywne rozładowanie emocji (przeżywanie bezpiecznego, kontrolowanego ryzyka),
umożliwia zaspokajanie różnorodnych potrzeb niemożliwych do zrealizowania w rzeczywistości .
2. Zagrożenia wynikające z nieracjonalnego użytkowania komputera
Posiadanie komputera niesie ze sobą również pewne zagrożenia zwłaszcza dla młodych użytkowników. Zagrożenia te dzieli na kilka rodzajów m.in.:
fizyczne (wady wzroku, postawy, skrzywienia kręgosłupa),
psychiczne (oderwanie od życia, przebywanie w wirtualnej rzeczywistości, uzależnienie polegające na wielogodzinnym przebywaniu z komputerem na niekorzyść kontaktów z rówieśnikami),
moralne (łatwy dostęp do treści nieodpowiednich dla dzieci w wieku szkolnym, jak pornografia, pokazywanie konstrukcji niebezpiecznych urządzeń itp.),
społeczne (zachowania nieetyczne, anonimowość, pozbawienie hamulców działania, przestępczość komputerowa).
można tu również wymienić zagrożenie intelektualne (słaba koncentracja uwagi, zubożenie języka, słaba umiejętność wypowiadania się, ograniczenie zdolności wyrażania swoich uczuć przez mowę, kopiowanie pomysłów, brak innowacyjności, ograniczenie wyobraźni, „szok informacyjny” - napływ informacji jest za szybki, mózg traci możliwość racjonalnej selekcji wiadomości na sensowne i nic nie warte).
Spędzanie dużej ilości czasu przed monitorem powoduje wiele zagrożeń zdrowotnych, tj.: pogłębianie wad postawy, zmęczenie oczu, a po dłuższym czasie nawet krótkowzroczność.
Układ nerwowy dziecka jest długotrwale atakowany strumieniem wielobarwnego światła, kakofonią ekscytujących dźwięków oraz huśtawką emocji wynikającą z przeżyć w wirtualnym świecie, może dochodzić do zaburzeń koncentracji, kłopotów z myśleniem, rozstroju emocjonalnego, wyobcowana z rzeczywistego świata, zaburzenia więzi uczuciowej z najbliższymi oraz do wielu innych zaburzeń osobowości określanych wspólnym mianem uzależnienia od komputera. Zaburzenie hierarchii wartości, gdzie na pierwszym miejscu stawiany jest kontakt z komputerem. Należy, zatem dbać o higienę pracy przy komputerze, zapewnić bezpieczne warunki pracy, właściwy sprzęt, oświetlenie, uczyć prawidłowej postawy podczas pracy na komputerze, uczyć relaksu i zmuszać do czynienia przerw rekreacyjnych podczas pracy.
Dzieci spędzają czas wolny „sam na sam” z komputerem, nie szukają kontaktu z innymi rówieśnikami, nie potrafią się z nimi komunikować. Dziecko traci z innymi wszelkie związki emocjonalne. Zatraca również poczucie wartości takich jak dobro czy zło, miłość czy nienawiść. Dzieci rozładowywują wszystkie swoje napięcia psychiczne w kontaktach z komputerem, a szczególnie grając w gry komputerowe. Osoby uzależnione od komputera okazują duży lęk przed kontaktami z innymi ludźmi.
Łatwy i niekontrolowany dostęp do informacji może zagrozić moralnemu rozwojowi dzieci i młodzieży. Silne poczucie więzi z grupą i odczuwanie swojej od niej zależności, może dla niektórych z nich rodzić w poszczególnych wypadkach sytuacje konfliktowe, w których dziecko ulega naciskowi grupy, walcząc z poprzednio utrwalonymi postawami np. zdarza się tak, że charakterystyczne dla tego wieku silne pragnienie obcowania z rówieśnikami i towarzyszące temu emocje, jeśli napotykają na przeszkodę, niwelują czasem autorytet nauczyciela czy rodzica, i dla zaspokojenia swoich dążeń dziecko świadomie przekracza obowiązujące dotąd reguły. Zbuntowane, ucieka w inny świat, w którym panuje niczym nie skrępowana wolność słowa. Jest to łatwy i niekontrolowany dostęp do informacji, czyli Internet. Dzieci mogą znaleźć tutaj treści, które wielu z rodziców uznałoby za nieodpowiednie np. seks, przemoc, wulgaryzm. Mogą wejść w posiadanie wiadomości, których znaczenia nie będą potrafiły prawidłowo rozpoznać i zrozumieć.
Mimo, iż większość uczniów integruje się ze swoją klasą to wielu z nich przedkłada komputery nad swoich przyjaciół. Teoretycznie, w sieci, dziecko ma więcej znajomych, ale tak naprawdę następuje wyłączenie jednostki z grupy rówieśniczej. W przypadku niepowodzeń, podczas konwersacji z innymi, dziecko wyłącza komputer i nie musi szukać kompromisu. Takie postępowanie sprzyja skrajnym poglądom. Można zaobserwować, więc fakt, że komputery izolują dzieci od siebie nawzajem. Niepokojące jest to, że anonimowość i brak hamulców przy komputerze i w sieci często powodują zachowania nieetyczne.
Z zagrożeń intelektualnych należy wyróżnić dwa główne zagrożenia:
bezkrytyczne zaufanie do możliwości maszyny;
Istnieje powiedzenie, że komputer jest dobry na wszystko i potrafi wszystko, nigdy się też nie myli. Może to wynikać z faktu przypisania tej maszynie cech, których ona w sposób oczywisty nie posiada: zdolności do poprawiania pomyłek człowieka, obdarzania zwykłych ludzi nadnaturalną charyzmą, czynienia życia szczęśliwszym i tak dalej. Wiara w sprawczą siłę martwego przedmiotu nazywa się fetyszyzmem. Powinno się zatem nauczyć dzieci i młodzież korzystać z komputera jako narzędzia i przekazać im właściwe odniesienie do maszyny, gdyż inaczej zuboży się ich psychikę i nie rozwinie ich możliwości intelektualnych.
szok informacyjny
Szok informacyjny jest to sytuacja, w której napływ informacji jest zbyt szybki, mózg siłą rzeczy traci zdolność racjonalnej selekcji wiadomości na sensowne i nic nie warte. Zaczynamy absorbować wiadomości przypadkowe, odkładając sobie w głowach nic nie wartą papkę bardzo ważnych wiadomości o niczym. Ubóstwo informacji przy największej nawet wiedzy tworzy źle przystosowanego do życia odludka, zaś nadmiar poinformowania bez odpowiedniej dozy wiedzy definiuje osobnika płytkiego intelektualnie, niezdolnego do formułowania niezależnych osądów i podatnego na manipulacje.
Z roku na rok wzrasta udział dzieci zainteresowanych komputerem i korzystających codziennie ze sprzętu komputerowego. Najchętniej i najczęściej korzystają oni z Internetu i gier komputerowych. Liczba tych osób wzrasta wraz ze spadkiem ceny komputera i wzrostem jego dostępności.
Komputer zabiera osobom uzależnionym poczucie wolności, prywatność, a także uniemożliwia krytyczne ustosunkowanie się do otaczającego świata. Staje się on czymś w rodzaju „superczłowieka”, a użytkownik jest podatny na manipulację, niezdolny krytycznie odnieść się do przekazywanych mu informacji.
3. Wpływ komputera na zdrowie dziecka
Spędzanie długiego czasu przed monitorem powoduje powstanie wielu zagrożeń zdrowotnych np.: pogłębianie wad postawy, zmęczenie oczu, a po dłuższym czasie nawet krótkowzroczność. Gdy układ nerwowy dziecka jest długotrwale atakowany strumieniem wielobarwnego światła, kakofonią ekscytujących dźwięków oraz huśtawką emocji wynikającą z przeżyć w wirtualnym świecie, dochodzić może do zaburzeń koncentracji, kłopotów z myśleniem, rozstroju emocjonalnego, wyobcowana z rzeczywistego świata, zaburzenia więzi uczuciowej z najbliższymi oraz do wielu innych zaburzeń osobowości określanych wspólnym mianem uzależnienia od komputera.
Pierwszym i bardzo poważnym zagrożeniem, jakie niesie ze sobą komputer, jest zagrożenie wzroku. Długotrwała praca i zabawa przed monitorem powoduje zmęczenie wzroku, a samo zmęczenie może mieć różne podłoże.
Objawy zmęczenia wzroku dzieli się w następujący sposób:
wzrokowe - zamazywanie obrazu lub czytanego tekstu,
oczne - pieczenie, zmęczenie, zaczerwienienie oczu, ból oczu, przeciążenie mięśni ocznych,
układowe - bóle i zawroty głowy, zaburzenia żołądkowe, skurcze mięśni,
czynnościowe - światłowstręt, niemożność długiego czytania.
Większość naukowców od wielu lat prowadzi badania nad szkodliwością pracy przed komputerem dla zdrowia młodego człowieka. Doszli oni do wniosku, że mogą wystąpić zaburzenia akomodacji oka w przypadku intensywnego wysiłku wzrokowego podczas wielogodzinnej pracy przed monitorem komputera.
Przez wielogodzinne, długotrwałe wpatrywania się w monitor komputera mogą wystąpić następujące zaburzenia:
podrażnienia błony śluzowej oczu, nosa i krtani. Najprawdopodobniej są to reakcje na duże stężenie ozonu w powietrzu, wywołane przez m.in. drukarki laserowe;
zaburzenia widzenia. Objawami są zmęczenie i zaczerwienienie oczu, pieczenie oraz kłucie w oczach, widzenie podwójne lub za mgłą. Przemęczenia oczu wywołane jest częstymi zmianami ogniskowej;
syndrom Sicca. Objawia się wysychaniem i zmętnieniem rogówki oka oraz stopniową utratą wzroku;
zawroty głowy. Spowodowane są przeciążeniem oczu, częstym korzystaniem z okularów VR i stresem wzmaganym przez promieniowanie elektromagnetyczne;
bóle głowy. Jest to skutek promieniowania elektromagnetycznego, przemęczenia oczu i przyjmowania nieprawidłowej pozycji podczas siedzenia.
Częste przesiadywanie przed komputerem może również doprowadzić do obciążenia układu mięśniowo - szkieletowego dzieci. Można wymienić następujące obciążenia:
obciążenie mięśni utrzymujących ciało w pozycji siedzącej,
obciążenie statyczne mięśni obręczy barkowej i przedramion niezbędnych do utrzymania kończyny górnej w pozycji umożliwiającej obsługę klawiatury,
obciążenie statyczne mięśni karku utrzymujących głowę w pozycji umożliwiającej obserwację,
jednostronne obciążenie mięśni bezpośrednio wykonujących czynność roboczą (mięśni rąk),
nadmierne ciśnienie w dyskach międzykręgowych wynikające z obciążenia kręgosłupa podczas długotrwale utrzymanej pozycji siedzącej.
Wśród innych dolegliwości można wymienić: zapalenie stawów, zapalenie pochewek ścięgnistych, bóle mięśni, zwyrodnienie stawów kręgosłupa, wielopunktowe bóle mięśni, sztywność mięśni, ograniczenie ruchów, uszkodzenie nerwów łokciowego, ścięgien i pochewek ścięgnistych, dolegliwości szyi i barków. Dolegliwości bólowe palców, rąk, przedramion są związane z intensywną obsługą klawiatury. Brak oparcia dla pleców powoduje bóle kręgosłupa.
Dzieci będące w okresie intensywnego rozwoju fizycznego są narażone na problemy zdrowotne związane z nieumiejętnym korzystaniem z komputera. Ma to duży wpływ na dalsze ich życie. Należy, zatem zadbać o higienę pracy przy komputerze, a także zapewnić bezpieczne warunki pracy, właściwy sprzęt, oświetlenie, uczyć prawidłowej postawy podczas pracy, uczyć relaksu i zmuszać do ćwiczeń rekreacyjnych podczas korzystania z komputera.
Aby uniknąć prezentowanych wyżej problemów zdrowotnych, warto zwrócić uwagę na higienę pracy z komputerem. Służyć temu mogą takie działania jak:
dobór właściwej rozdzielczości i szybkości odświeżania ekranu monitora
Optymalna rozdzielczość monitora to 1024x768 bądź 800x600 punktów obrazu (pikseli). Przy doborze rozdzielczości monitora należy się kierować możliwościami posiadanego monitora i własnymi preferencjami w odbiorze obrazu. Komfort odbioru obrazu zależy od jego częstotliwości odświeżania. Przy częstotliwości minimum 85 Hz i wyżej, ekran nie sprawia wrażenia migotania, bardzo męczącego dla oczu. Im częściej ekran jest odświeżany w czasie jednej sekundy, tym spokojniej jest postrzegany przez nasze oko. Aby nie przemęczać wzroku, należy pisząc tekst nie wczytywać się w czcionkę, najczęściej korzystać z czarnego pisma na jasnym tle. Wielogodzinne wpatrywanie się w monitor powoduje zmniejszenie częstotliwości mrugania, a to grozi wysychaniem i zmętnieniem rogówki oka i w najgorszym wypadku utratą wzroku.
ustawienie monitora w odległości 50-70 cm od oczu, tyłem do źródła światła
Monitor powinien stać idealnie przed nami: niedopuszczalna jest sytuacja, by trzeba było wykręcać głowę w bok, żeby spojrzeć na ekran. Odległość monitora od naszych oczu również ma kolosalne znaczenie. Monitor ustawiony zarówno w zbyt dużej odległości, jak i za blisko naszych oczu powoduje szybkie męczenie oczu (łzawienie, uczucie pieczenia i szczypania). Należy pamiętać, aby środek ekranu znajdował się na wysokości naszej brody. Bardzo duże znaczenie dla naszych oczu ma oświetlenie pomieszczenia lub stanowiska pracy, które powinno być dostosowane do warunków pracy z komputerem. Monitor powinien być ustawiony tyłem do okna i lamp.
dobór monitorów spełniających normy niskiej emisji szkodliwego promieniowania
Najnowsze monitory zazwyczaj spełniają te normy. Najczęściej symbole uzyskanych certyfikatów umieszczone są na tylnej ścianie monitorów (znak MPR II, TCO 95 lub 99 zapewnia o spełnionych kryteriach określonej normy). Jednak nie tylko monitor ma wpływ na nasze zdrowie. Korzystanie z drukarki laserowej również nie jest bez znaczenia dla naszego organizmu. W trakcie jej pracy uwalnia się ozon. Jest to niezwykle agresywny gaz drażniący błony śluzowe nosa, oczu i krtani. Przypuszcza się, że jest jednym z silniejszych czynników rakotwórczych. Wprawdzie najnowsze drukarki w dużej mierze odfiltrowują ozon, jednak warto wyłączać drukarki wtedy, gdy się z nich nie korzysta. Eksploatacja starszych drukarek powinna ściśle wiązać się zasadą wietrzenia pomieszczeń w regularnych odstępach czasu. Pod wpływem cyrkulacji świeżego powietrza ozon staje się nieszkodliwy.
aktywna przerwa minimum 15 minutowa po około 2 godzinach pracy (najpóźniej)
Aktywna tzn. odejście od komputera (najlepiej pójście na spacer, spoglądanie przez okno - kolor zielony ma właściwości kojące dla naszych oczu; wykonanie kilku skłonów, przysiadów, podskoków). Czas przeznaczony na przerwę dla naszego organizmu, powinniśmy przeznaczyć również na dokładne wywietrzenie pomieszczenia, w którym znajduje się komputer.
ręce powinny być trzymane poziomo na klawiaturze
Inną kwestią wartą podkreślenia jest położenie rąk podczas pracy z komputerem. Ich prawidłowe położenie polega na tym, aby kąt między ramieniem a przedramieniem opartym na podłokietniku wynosił 90 stopni. Ustawienie klawiatury powyżej położenia łokcia powoduje dolegliwości bólowe w obrębie ramion. Ręce powinny swobodnie poruszać się nad klawiaturą, co jakiś czas należy również wspierać nadgarstek o podkładkę. Ręka nie może być nadmiernie wygięta grzbietowo w stawie nadgarstkowym. Takie położenie ręki może, bowiem spowodować wzrost ciśnienia w kanale nadgarstka.
krzesło z regulacją wysokości i odpowiednim oparciem
Kolejna sprawa to właściwy dobór krzesła lub fotela dla pracującego dziecka. Sprzęt taki powinien on być wyposażony w oparcie z niezbyt głęboką płytą siedziska. Zbyt głęboka płyta siedziska powoduje nacisk na dół podkolanowy i ucisk nerwów, co w dalszej konsekwencji utrudnia krążenie krwi w nogach. Poza tym fotel powinien mieć również oparcie dla pleców i łokci oraz regulację wysokości oparcia, wysokości fotela oraz wysokości podłokietników.
Rodzice i nauczyciele powinni respektować powyższe reguły, jeśli zależy im na tym, aby dziecko nie nabyło zaburzeń zdrowotnych. Chociaż zajęcia informatyczne w szkole nie trwają długo, aby uczeń miał zaczerwienione oczy lub bolały go ręce od pisania czy grania na komputerze, należy jednak pamiętać o tym, że większość z nich ma swój własny komputer w domu. Dlatego szczególną uwagę na to, w jakich warunkach dziecko korzysta z komputera powinni zwrócić rodzice. Oni powinni stworzyć warunki niezagrażające zdrowiu dziecka.
4. Edukacyjna rola programów komputerowych
Komputer jest narzędziem kształcenia, które może organizować proces uczenia się poprzez zbieranie, przetwarzanie oraz prezentowanie informacji, co przyczynia się do wzrostu logicznego myślenia, precyzyjnego wyrażania myśli oraz formułowania określonych problemów przez dziecko.
Wartość komputera jako środka dydaktycznego jest ogromna, ponieważ ponad 80% informacji dociera do człowieka poprzez kanał wzrokowy. Ponadto komputer może zaprezentować procesy lub zjawiska, które są niemożliwe do zaobserwowania w naturalnym środowisku, gdyż zwykle są to procesy zachodzące zbyt szybko lub zbyt wolno. Badania nad efektywnością nauczania przeprowadzone za pomocą komputera udowodniły, że przyswajanie wiedzy zwiększa się o 40%, tempo nauki jest szybsze o 60%, a oszczędność czasu wynosi 70%. Najlepiej uczyć się, wykonując określoną pracę. Tak, więc komputer stwarza zupełnie nowe możliwości dla wszystkich przedmiotów nauczania.
Istnieje ogromna ilość multimedialnych programów komputerowych - edukacyjnych i rozrywkowych odpowiednich dla dzieci. Puzzle i układanki ćwiczą spostrzegawczość, programy graficzne pobudzają twórcze myślenie. Godne polecenia są programy wspomagające naukę języków obcych, przyrody, historii, geografii, języka polskiego, czy matematyki, a także tradycyjne gry w wersji komputerowej: tenis, piłka nożna czy szachy. Bardzo popularne są różnego rodzaju encyklopedie multimedialne np. encyklopedia wszechświata, ptaków, ssaków, przyrody, czy multimedialny słownik ortograficzny itp.
W dobie powszechnego użycia komputera, także do nauczania, wykształciły się szczególne rodzaje programów edukacyjnych. Do najbardziej powszechnych należą:
programy ćwiczeniowe (drill and practice),
programy nauczające (tutorial),
programy symulacyjne (symulation),
gry dydaktyczne,
programy demonstracyjne.
Programy nauczające. Szczególnym znaczeniem tych programów jest to, w jaki sposób przekazują one informację. Komputer prezentuje uczniowi pewien zakres wiedzy, a następnie zadaje pytania, na które uczeń ma odpowiedzieć.
Programy demonstracyjne. W programach tych prezentowane są zjawiska z takich dziedzin nauki, jak: fizyka, matematyka, biologia i astronomia. Za pomocą specjalnych programów demonstracyjnych nauczyciel zaznajamia uczniów np. z ruchem planet. Programy te najczęściej zastępują tradycyjne pomoce szkolne.
Programy symulacyjne. Programy symulacyjne tworzone są najczęściej na użytek nauk historycznych, matematyczno-przyrodniczych. W programach tych spotyka się najczęściej zjawiska trudne do bezpośredniej obserwacji. Przykładem takiego programu jest „Would-Be Gentleman” - symulującego życie we Francji za czasów Ludwika XIV. Użytkownik wciela się w postać szlachcica i decyduje o jego losach, dążąc do majątku i umocnienia rodu. Pragnienie poznania świata poprzez własne doświadczenie oraz marzenia o podróżach w czasie i przestrzeni znalazły swój wyraz także w tej formie programu.
Gry dydaktyczne. Psychologowie i twórcy teorii nauczania wspomaganego komputerem stwierdzili, iż u podstaw większości gier dostrzec można:
- pragnienie sympatyzowania czy wręcz utożsamiania się z głównym bohaterem,
- chęć przeżywania przygód, materializującą się w komputerowym mikroświecie,
- traktowanie łamigłówek jako wyzwania intelektualnego,
- potrzebę bycia nagradzanym za swe osiągnięcia, silnie bodźcowe działanie rywalizacji.
Nawet wrogowie gier komputerowych twierdzą, iż mimo wszystkich swych wad, kształcą one pewne umiejętności, tj. zdolności manualne, koordynację wzrokowo-ruchową, szybkość reakcji. Przy zręcznym wykorzystaniu atutów gier komputerowych, autor może „przemycić” w programie komputerowym sporo treści edukacyjnych. Komputerowe gry edukacyjne są ostatnią kategorią nauczania wspomaganego komputerem. Ich forma zbliżona jest do gier rozrywkowych. Różnica polega na tym, że przy pracy z grą dydaktyczną uczeń, oprócz zabawy, powinien również nabyć pewne umiejętności. W niektórych grach mamy do czynienia z problemem, którego rozwiązanie wymaga zastosowania pewnych reguł logiki. Gry uczą zestawiać różne fakty i wyciągać wnioski.
Edukacyjne programy komputerowe są cennym środkiem dydaktycznym pozwalającym skuteczniej rozwijać aktywność intelektualną, fizyczną i moralną dzieci we wszystkich etapach kształcenia. Stosowanie tych programów ma służyć podstawowemu celowi nauczania tj.: przygotowanie do życia i działania w nowoczesnym społeczeństwie.
Rozdział II
Oddziaływanie gier i innych programów komputerowych
na dzieci
1. Pojęcie gry i rodzaje gier komputerowych
Najczęściej spotykane w literaturze ujęcie gry określało ją jako czynność rozrywkową o ustalonych regułach, której wynik powoduje obowiązek świadczenia na rzecz wygrywającego. Z dzisiejszego punktu widzenia takie wyjaśnienie jest całkowicie nieużyteczne. Można wymienić bardzo wiele rodzajów gier, w których przegrana nie pociąga za sobą podobnych konsekwencji. W odróżnieniu od np. programów graficznych, gry służą wyłącznie celom rozrywkowym, a zatem nie spełniają żadnej funkcji użytkowej, umożliwiającej jakąkolwiek pracę twórczą.
Gry komputerowe bardzo różnią się między sobą. Można wyróżnić bardzo wiele typów gier, z typów wyłonić podgrupy, a następnie wyśledzić wiele produkcji o wyraźnie mieszanym pochodzeniu. Najczęściej przyjmuje się istnienie następującego podziału:
tekstowe,
symulatory,
strategiczne,
zręcznościowe,
przygodowe,
logiczne,
sportowe.
Gry tekstowe charakteryzują się brakiem jakiejkolwiek grafiki. Wszystko odbywa się w trybie tekstowym. Symulatory pochodzą od stosowanych w wojsku symulatorów lotniczych. Dzięki nim możemy zasiąść za sterami jakiegoś pojazdu i spróbować swych sił na wojnie lub w zawodach, nie ruszając się sprzed monitora. Symulatory dzielimy na lotnicze, naziemne (najczęściej samochodowe), morskie i kosmiczne. Oczywiście, istnieją także inne rodzaje symulatorów.
Gry strategiczne można podzielić następująco:
klasyczne strategie wojenne, zwane też "twardymi" - mamy tu do czynienia z mapą terenu podzieloną na sześciokątne (zazwyczaj) pola, akcja podzielona jest na tury, a rozrywka ma charakter intelektualny,
strategie czasu rzeczywistego zwane RTS-ami wymagają więcej zręczności niż taktycznego planowania,
strategie ekonomiczne,
oraz takie, które nie pasują do żadnej z tych trzech kategorii.
Gry zręcznościowe z kolei można posegregować jako:
strzelaniny, takie jak DOOM albo Quake, są zazwyczaj krwawe i ponure. Wcielamy się w postać osobnika z solidną bronią dalekosiężną, którego zadaniem jest wydostać się z wrogiej bazy, neutralizując po drodze możliwie dużą liczbę potworów, gestapowców albo innych przeciwników. Tutaj świat widziany jest z punktu widzenia lufy karabinu,
mordobicia symulują walkę wręcz. Najczęściej walki mają charakter turniejowy - odbywamy pojedynki z kolejnymi przeciwnikami na ringu lub arenie celem zdobycia tytułu mistrza. Krew tryska fontannami. (Mortal Combat). Drugą odmianą mordobić są gry "chodzone" - postać kierowana przez gracza wędruje w nieokreślonym bliżej celu walcząc z licznymi, pojawiającymi się znikąd przeciwnikami,
platformówki - zabawa polega na bieganiu, skakaniu i strzelaniu do wrogich obiektów. Często adresowane są do dzieci,
flippery - symulacja znanych, barowych automatów.
Istnieje pogląd, że kategoria "zręcznościowe" jest zbyt ogólna, i jako taka nie ma racji bytu.
Gry przygodowe charakteryzują się możliwie rozbudowaną fabułą i skomplikowanym wątkiem detektywistycznym. Postać gracza krąży po świecie gry rozmawiając z napotkanymi osobami, rozwiązując zagadki, poszukując informacji lub jakichś przedmiotów. Elementy zręcznościowe są zredukowane do minimum. (Space Quest, Monkey Island).
Gry logiczne są przeniesieniem na ekran rozmaitych, wymagających wytężonego myślenia łamigłówek. Gry sportowe - koszykówka, piłka nożna, hokej i inne dyscypliny sportu przeniesione na ekran komputera. Czasami jest się menadżerem, czasem graczem, albo jednym i drugim. Akcja polega na wpływaniu na przebieg dowolnej, także nieistniejącej w rzeczywistości, rozgrywki sportowej.
Gry logiczne, przygodowe i strategiczne rozgrywane są z podziałem na pewne etapy, zmuszają do niemałego wysiłku umysłowego, ale nie stwarzają specjalnych trudności nawet mało zręcznym osobom. Natomiast wszelkiego rodzaju gry platformowe, sportowe, stymulatory samochodów i samolotów wymagają szybkich reakcji oraz precyzji i koordynacji ruchów dłoni. Są również gry, w których ważną rolę odgrywa zarówno myślenie jak i zręczność.
2. Niebezpieczeństwo gier komputerowych
Gry są jedynym w swoim rodzaju zjawiskiem kulturowym łączącym ludyczność, fikcyjność, bezproduktywność i normatywność z elektronicznym nośnikiem i interakcyjną realizacją, w której odbiorca jest w sposób konieczny twórcą niepowtarzalnego przekazu. Główną cechą gier komputerowych jest ich rozrywkowy charakter, który w dużej mierze wpływa na ich popularność. Samo pojęcie rozrywki może być różnie interpretowane: jako ucieczka od rzeczywistości, odwracanie uwagi od problemów, relaks, uzyskanie wewnętrznego zadowolenia kulturalnego lub estetycznego.
Gra komputerowa jest czymś, co można niemal w nieskończoność zgłębiać, uzyskując coraz to lepsze wyniki, dążąc do absolutnego mistrzostwa. Gry komputerowe umożliwiają pogrążenie się w zabawie na długie godziny, zapewniają dużo emocjonujących przeżyć, zastępując jednocześnie towarzystwo innych osób.
Inną rzeczą, która sprawia, że gry komputerowe wciągają jest fakt, że zapewniają nam komfortowe poczucie bezpieczeństwa. Przegrana niczym nie grozi, gdyż zawsze można powrócić do zapisanego stanu gry, a w najgorszym razie zacząć od nowa. Można też przeżywać skrajnie ryzykowne sytuacje nie ruszając się z nowego, obrotowego, fotela na kółkach. Kiedy już nas zabiją spokojnie wyłączamy komputer i idziemy na spacer, aby następnego dnia spróbować ponownie z zastosowaniem innej taktyki.
Inna prawdopodobna przyczyna, dla której ciężko się rozstać z obiektem fascynacji, jest uroda i wyjątkowość komputerowych światów. Można powiedzieć, że niektóre z komputerowych światów są paskudnie nieurodziwe, i najprawdopodobniej można się z nim zgodzić. Ale, jak wiadomo, ludzie różne gusta mają. To co dla jednych brzydkie, dla innych będzie "mroczne, klimatyczne i postindustrialne.
Komputerowy świat jest lepszy niż rzeczywisty. Jeśli popełni się w grze jakiś błąd, jest zawsze kolejne „życie”, kolejna próba, jeśli zaś i wtedy nasze działania kończą się niepowodzeniem, istnieje możliwość szybkiego wyłączenia się ze świata, który nam nie odpowiada, wystarczy tylko wyłączyć komputer.
Przekazy audiowizualne i multimedialne przyjmowane są i konsumowane w sposób całkowicie bezrefleksyjny i mechaniczny. Bezkrytyczne korzystanie z gier przyczynia się do kształtowania „elektronicznych prostaków”, dla których są one rozrywką nie prowadzącą ani do rozszerzenia horyzontów umysłowych, ani do zrozumienia zasad działania komputerów.
Najbardziej narażeni na negatywny wpływ gier komputerowych są dzieci. Komputerowa rozrywka wypełnia ich czas, umysł i działania.
Treścią około 95% gier jest agresja. Zabawa polega na walce z ludźmi, zwierzętami lub stworzeniami fantastycznymi. Do walki używa się rozmaitego typu uzbrojenia: dzid, rewolwerów, pił tarczowych, maczug, broni laserowej. W zależności od możliwości technicznych sprzętu i rodzaju gry, animacja jest zróżnicowana: od prostej, jak w filmach rysunkowych, do realistycznej z udziałem aktorów włącznie. W takim przypadku możliwe jest włączenie różnorodnych dodatkowych opcji, np. pozwalających na ponowne obejrzenie zabitego przeciwnika z różnych punktów widzenia, spojrzenie mu w oczy, podeptanie zwłok nogami i zostawienie krwawych śladów przy odchodzeniu od ofiary. Seans uzupełnia odpowiednio dobrany dźwięk: muzyka, krzyki, jęki, odgłosy wybuchów.
Oddziaływanie gier jest o wiele silniejsze niż oddziaływanie przemocy oglądanej w telewizji. Różnica polega na tym, że podczas zabawy z grami, dziecko podlega równoczesnemu oddziaływaniu silnych mechanizmów, które nie występują podczas oglądania telewizji. Szczególnie silny wpływ ma tu aktywne uczestniczenie w grze komputerowej oraz odwrażliwienie i znieczulenie na przemoc wskutek wielokrotnego powtarzania aktów agresji i destrukcji.
Zjawisko desensytyzacji, czyli znieczulenia określa się jako często powtarzane bodźce przestają być stymulujące i znika towarzysząca im reakcja fizjologiczna. Następuje zobojętnienie na tego typu sceny, które muszą być coraz bardziej wstrząsające, żeby wywołać reakcję. Widzowie pod wpływem częstego oglądania scen przemocy stają się przekonani o ich normalności i reagują na nie obojętnie. Jednocześnie liczne badania eksperymentalne pokazały, że dzieci naśladują widziane na ekranie zachowania agresywne; wykazały też wysoką korelację między oglądaniem scen przemocy a wieku ośmiu lat a późniejszym posługiwaniem się przemocą w dorosłym życiu. Oba te zjawiska psychiczne: zobojętnienie na skutek częstego oglądania scen przemocy i ich naśladowanie, występuje przy grach komputerowych.
Kolejnym dość istotnym obok agresji niekorzystnym czynnikiem oddziaływania gier komputerowych na młodego gracza jest uzależnienie się od nich. Uzależnienie, czyli osoby zależnej od kogoś lub czegoś. Można być uzależnionym od toksycznej substancji, której zażywa się dla przyjemności albo żeby uwolnić się od bólu. Rozróżnia się dwa rodzaje uzależnienia: 1. Uzależnienie fizyczne, będące stanem przystosowania się organizmu do toksycznej substancji; jego skutkiem jest pojawienie się ostrych zaburzeń fizjologicznych i psychicznych w wypadku odstawienia narkotyku ("syndrom odstawienia"); 2. Uzależnienie psychiczne, charakteryzujące się nieprzepartym pragnieniem ponownego zażycia toksycznej substancji; jeśli okaże się to niemożliwe, uzależniony popada w stan depresji lękowej.
Objawy uzależnienia od gier komputerowych u dzieci wyglądają następująco:
granie w gry komputerowe staje się najważniejszą aktywnością w życiu dziecka;
dziecko coraz więcej czasu spędza przy grach komputerowych, rezygnuje z dotychczasowych aktywności (spotkania z rodziną, rówieśnikami, nauka);
objawy abstynencyjne - zaprzestanie grania w gry komputerowe powoduje pojawienie się u graczy nieprzyjemnego samopoczucia, rozdrażnienia, a nawet niekontrolowanej agresji;
konflikt - osoba z powodu zaangażowania w gry komputerowe wchodzi w konflikt ze swoim najbliższym otoczeniem, najczęściej z rodzicami;
drastyczne zmiany nastroju - przeżywanie albo dobrego nastroju i samopoczucia, albo też poczucie odrętwienia, niemocy;
nawrót - po okresie samokontroli, a nawet zupełnego zaprzestania zabawy grami komputerowymi pojawiają się powroty do wcześniejszego patologicznego korzystania z gier.
Gry komputerowe to nowy rodzaj narkotyku, fascynujemy się nimi bardziej niż na to zasługują. Zapominamy nie tylko o kontaktach międzyludzkich, ale także o podstawowych potrzebach organizmu. Uważa się, że uzależnienie od gier komputerowych ma charakter zarówno psychiczny jak i fizyczny. Na uzależnienie fizyczne składa się przymusowe powtarzanie pewnych zachowań i brak zainteresowania innymi formami aktywności. Przy próbach zaprzestania mogą pojawić się tak ekstremalne reakcje fizjologiczne, jak na przykład drżączka.
Świat gier komputerowych może być szczególnie pociągający dla osób sfrustrowanych, o niskiej samoocenie oraz tych, które nie mają dobrych relacji np. z rodzicami. Osoby te w grach mogą doświadczyć poczucia władzy, siły, wpływu na losy innych, w wirtualnym świecie gier mogą zrealizować wiele marzeń i pragnień, a przede wszystkim nie przeżywają zagrożenia, że zostaną odrzuceni lub upokorzeni. Świat gier komputerowych jest idealnym światem do ucieczki przed trudną rzeczywistością.
Jedynym sposobem na uchronienie dziecka przed niekorzystnym wpływem gier komputerowych mają rodzice i wychowawcy. Oni to powinni przede wszystkim mieć świadomość, w co dzieci grają, ile czasu poświęcają na gry oraz być dobrze zorientowani w zakresie oddziaływania gier komputerowych na swoje dzieci.
3. Gry edukacyjne
Gry mają również pozytywne znaczenie i czasem sprzyjają w nauce. Przede wszystkim nauce obsługi komputera. W obecnych czasach umiejętność pracy z komputerem bardzo się przydaje. Dzięki niej można znaleźć lepszą pracę, zdobywać przydatne informacje itp. Gry komputerowe rozwijają motorykę rąk, uczą sprawnej obsługi myszki i komputera, poprawiają refleks i przede wszystkim sprawiają przyjemność graczom.
Do zalet gier edukacyjnych możemy zaliczyć:
usprawnianie umiejętności postrzegania,
umiejętności kojarzenia - logicznego myślenia,
doskonalą refleks,
doskonalą koordynację wzrokowo - ruchową,
doskonalą zręczność manualną,
rozwijają wyobraźnię przestrzenną,
sprzyjają rozwijaniu umiejętności planowania strategicznego,
sprzyjają poszerzaniu wyobraźni,
uczą podejmowania decyzji i zastanawiania się nad ich konsekwencjami,
stanowią doskonałe medium do przekazywania wartościowych informacji i poszerzaniu wiedzy grającego,
edukują,
dają pewnego rodzaju odprężenie oraz poczucie satysfakcji.
Można zaobserwować bardzo szybki rozwój gier edukacyjnych, związanych nie tylko z możliwością zdobycia nowej wiedzy, ale także rozwiązywaniem problemów. Gry te często wykorzystywane przez nauczycieli w celu uatrakcyjnienia zajęć szkolnych, wspierają rozwój umysłowy dzieci i młodzieży, uczą krytycznego poszukiwania, ćwiczenia wyobraźni, aktywnego angażowania się w proces uczenia, konstruowania znaczeń, pojęć, rozwiązywania problemów. Młody człowiek poprzez grę komputerową nawiązuje swoistą współpracę z komputerem, kształtuje własne środowisko, które z kolei wpływa na jego dalsze zachowanie. Dlatego dużą uwagę należy zwrócić na to, w jakie gry dziecko gra i z jakich programów edukacyjnych korzysta.
Rozdział III
Internet - szanse i zagrożenia
1. Rzeczywistość internetowa
Potocznie określamy Internet jako przestrzeń i miejsca, które możemy w niej znaleźć. Zakres oferty wskazuje, że jest to nowy wymiar przestrzeni życiowej: wymiana informacji, zakupy, zapoznawanie się z nowościami muzycznymi, kontakt ze sztuką, z literaturą, gry i zabawy, poznawanie ludzi, lub po prostu spędzanie czasu na surfowaniu po internecie.
Oczywiście w świecie wirtualnym, tak jak w rzeczywistym, czai się zło (sieciowe przestępstwa, pornografia, wirusy, utrata prywatności itp.). Internet jest, więc zarówno wygodnym narzędziem codziennego użytku, jak i wielowymiarowym zjawiskiem społecznym.
Internet jest bardzo interesująca płaszczyzną komunikacji, na której dzieci, często lepiej niż dorośli, potrafią wykorzystywać dostępne narzędzia i techniki. Poprzez internet dzieci, często nie potrafiące rozpoznać zagrożeń, stały się łatwym celem: zarówno przestępców na tle seksualnym, jak również marketerów i specjalistów od reklamy, a także wszelkiego rodzaju oszustów i naciągaczy.
Internet nie zawsze pozwala na zidentyfikowanie osoby (jej wieku) w momencie korzystania z różnego rodzaju usług. Dlatego też dziecko zaopatrzone w kartę kredytową (np. kartę kredytową rodziców) może uczestniczyć w wirtualnym obrocie gospodarczym, korzystać z serwisów oferujących gry hazardowe, licytacje, robić dowcipy zamawiając produkty etc. System prawny powinien chronić dzieci. Nie mają one pełnej zdolności do czynności prawnej, nie podlegają pod ustawę kodeks karny. Na rodzicach, lub innych przedstawicielach ustawowych spoczywają obowiązki opieki nad małoletnimi. Coraz częściej jednak może mieć miejsce sytuacja, w której to dziecko założy rodzicom filtr na różnego rodzaju treści pochodzące z internetu. W dobie szybkiej ewolucji systemów operacyjnych dziecko będzie dużo sprawniej posługiwało się technologią komunikacyjną - celowo nie mówię wyłącznie o komputerze, gdyż wyraźnie obserwowany trend prowadzi do zintegrowania się różnorodnych technik i narzędzi komunikacyjnych.
Internet, jeśli chodzi o jego możliwości techniczne, jak i wykorzystywanie do różnych celów, rozwija się dynamicznie i z wielkim przyspieszeniem. Szczególnie często korzystają z niego ludzie młodzi, których osobowość dopiero się kształtuje, dlatego oddziaływanie internetu na dzieci ma szczególnie duże znaczenie. Oddziaływanie Internetu można podzielić na pośrednie - czas odjęty innym czynnościom, takim jak: komunikowanie się „twarzą w twarz”, nauka itd., oraz bezpośrednie (treści, sposób odbioru lub komunikowania). Ponieważ internet jest zjawiskiem niejednorodnym, o jego oddziaływaniu można by mówić szczegółowo w zależności od paru czynników:
korzystanie z Internetu interaktywne lub nieinteraktywne,
przy internecie interaktywnym, komunikacja synchroniczna lub asynchroniczna,
treści odbierane: informacje naukowe, reklamy, pornografia i in.,
treści tworzone i przekazywane informacje, np. zmiana tożsamości,
cel nawiązywania kontaktów, np. dyskusje naukowe, gry fabularne, rozmowy,
czas poświęcany na korzystanie z internetu ogólnie i na poszczególne jego rodzaje, np. wyszukiwanie informacji, oglądanie pornografii, gry fabularne i in.
Wpływ na psychikę zależy od wszystkich tych czynników jednocześnie, a oddziaływanie każdego z nich jest modyfikowane przez pozostałe. Duże znaczenie dla oddziaływania internetu ma czas, jaki dzieci poświęcają na korzystanie z niego. Średnia ilość godzin przeznaczonych na internet mówi o zakresie zjawiska, nie mówi natomiast o sposobie oddziaływania na poszczególnego odbiorcę. Z reguły bywa tak, że gry mogą rozwijać twórcze myślenie, ale przebywanie całymi godzinami w świecie fikcyjnym może doprowadzić młodego człowieka do zaburzenia tożsamości i zakłócić realne kontakty społeczne.
Internet jest kolejnym wspaniałym wynalazkiem, który może mieć znaczenie pozytywne, ponieważ jednak niesie ze sobą także zagrożenia, jest rzeczą ogromnie ważną, by zagrożenia te zostały uświadomione użytkownikom.
2. Pozytywny wpływ Internetu
Wykorzystanie Internetu przynosi nowe, wspaniałe możliwości działania, zwiększenie wydajności pracy i poprawę jej jakości.
Do najważniejszych cech tego medium należą:
niezwykła zasobność - w sieci WWW jest więcej informacji niż może wyemitować telewizja w ciągu całych dziesięcioleci, przy czym musi się ona liczyć z masowym odbiorcą, a internet może zaspokoić indywidualne gusta i zainteresowania,
pomoc dydaktyczna, udział w dyskusjach specjalistów, możliwość kształcenia się bez wychodzenia z domu, co może mieć szczególne znaczenie dla dzieci niepełnosprawnych i mieszkających w małych miejscowościach,
szybka i sprawna komunikacja ułatwiająca kontakt ze znajomymi, przyjaciółmi itp.,
wysyłanie i odbieranie wiadomości i innych informacji tekstowych, obrazków, filmów i dźwięków,
nawiązywanie znajomości, szansa dla nieśmiałych, niepełnosprawnych, którzy mogą kontaktować się z ludźmi bez wychodzenia z domu,
udzielanie oraz otrzymywanie wsparcia, organizowanie grup osób wzajemnie sobie pomagających, np. rodziców dzieci przewlekle chorych itp.,
możliwość rozrywki, eksperymentowania, wyobraźni, udział w grach.
Medium, o którym mowa przynosi również ogromną pomoc przy odrabianiu lekcji i wykonywaniu zadań szkolnych. Dzieci mogą tam znaleźć wiele interesujących i ciekawych informacji odnoście historii, geografii, biologii, sławnych ludzi itp. Te pozytywne cechy internetu sprawiają, że dla młodych użytkowników, staje się on bardzo atrakcyjny i spędzają z nim coraz więcej czasu.
Strony przeznaczone dla dzieci w polskim Internecie można obecnie odnaleźć wiele. Charakteryzują się one ciekawą i bogatą grafiką, można na nich znaleźć wiele przedstawionych w formie zabaw i gier zadań edukacyjnych. Zwykle bywają łatwe i intuicyjne w obsłudze. Pozwalają rozwijać umiejętności logicznego myślenia, ćwiczą spostrzegawczość, refleks, koordynację wzrokowo - ruchową, uczą postępować według ustalonych norm i zasad. Na wielu stronach można odszukać bogato ilustrowane bajki oraz opowiadani i wiersze dla dzieci.
Do godnych polecenia portali stworzonych z myślą o najmłodszych należą: zabawy - http://zabawy.pl/, Kolorowe Strony - http://www.dzieci.pl/, Wyspa dzieci http://wyspa.interia.pl/, Reporter Junior - http://www.junior.reporter.pl/.
Osobną, dość licznie reprezentowaną kategorię stron WWW w internecie, stanowią strony, których autorami lub współautorami są dzieci. Tematyka tych stron tworzonych przez dzieci (często przy pomocy rodziców lub starszego rodzeństwa) wiąże się najczęściej z ich indywidualnymi zainteresowaniami. Prezentują na nich swoją osobę, swoich ulubieńców - postacie z bajek i filmów animowanych, własne prace plastyczne lub twórczość literacką, a niektórzy nawet swoje ulubione zwierzaki.
3. Negatywny wpływ Internetu
Internet jest wynalazkiem otwierającym wielkie, nowe możliwości, ale związany jest również z pewnymi zagrożeniami. Ukazywanie tych zagrożeń ma na celu nie odcinanie od możliwości, ale szukanie dróg unikania następstw negatywnych.
Coraz częściej zdarza się, że już nawet kilkuletnie dzieci spędzają kilka godzin dziennie przed komputerem i Internetem, a mimo to ich rodzice nie interweniują. Tymczasem wielogodzinne korzystanie z komputera i internetu, podobnie jak długotrwałe oglądanie telewizji, przynosi bardzo negatywne konsekwencje. Po pierwsze, powoduje stopniowy zanik więzi rodzinnych i możliwości oddziaływań wychowawczych ze strony rodziców. Po drugie, szkodzi zdrowiu, gdyż z jednej strony oznacza wielogodzinne wystawienie na promieniowanie w zamkniętym pomieszczeniu, a z drugiej strony prowadzi do rezygnacji z ruchu i aktywnego wypoczynku na świeżym powietrzu. Po trzecie, korzystając z komputera bez obecności i kontroli ze strony rodziców młodzi są narażeni na szkodliwe bodźce psychiczne (przemoc, erotyka) zawarte w wielu programach komputerowych. Po czwarte, długotrwałe przesiadywanie przy komputerze powoduje zmęczenie oraz zaniedbywanie obowiązków szkolnych i domowych. Wreszcie prowadzi do popadnięcia w uzależnienie, a w konsekwencji powoduje szkody zdrowotne, utrudnia rozwój intelektualny, osłabia siłę woli i osobowość, a także wrażliwość moralną oraz więzi rodzinne i religijne.
Istnieje sześć rodzajów zagrożeń, na jakie dzieci mogą natknąć się w internecie:
mogą znaleźć informacje, które są dla nich nieodpowiednie np. dotyczące pornografii, nienawiści, nietolerancji, bigoterii, przemocy, oszustw lub też informacje nieprawdziwe lub przesadzone;
mogą mieć dostęp do informacji, korzystać z usług i kupować przedmioty dla nich niebezpieczne. Istnieją strony instruujące, jak zbudować bombę, oferujące broń, alkohol, trucizny, tytoń i narkotyki oraz proponujące hazard w sieci;
mogą być uwodzone lub niepokojone przez ludzi (często przez inne dzieci) wulgarnych, obrażających, rzucających groźby, podsyłających wirusy i włamujących się do komputera;
mogą przekazać ważne osobiste informacje, wypełniając formularze, biorąc udział w konkursach i w rezultacie mogą stać się celem handlowców stosujących nieuczciwe techniki marketingowe;
mogą być oszukane i wykorzystane, gdy coś kupują w sieci i ryzykują ujawnienie innym istotnych informacji finansowych, takich jak numery kart kredytowych, numery pin i hasła;
mogą być uwodzone przez cybernapastników , którzy chcą spotkać się z nimi twarzą w twarz.
4. Uzależnienie od Internetu
Uzależnienie następuje wtedy, gdy korzystanie z internetu zaczyna przeszkadzać, a nie pomagać w szkole, czy w życiu codziennym. Wielu ludzi używa sieci jako ucieczki od negatywnych uczuć, co w przyszłości może doprowadzić do uzależnienia się od cyberprzestrzeni. Większość z nich przyznaje się do braku poczucia czasu, zwiększenia uczucia intymności oraz braku kontroli nad własnym zachowaniem, kiedy korzysta z sieci.
Wielu młodych ludzi z zaburzonym obrazem samego siebie, zaniżonym poczuciem własnej wartości, czuje się w komputerowym, czy internetowy, świecie bezpiecznie. W tym świecie nie jest ważna uroda, płeć, wykształcenie, kolor skóry, czy przekonania. Wszyscy są tu sobie równi, nie ma dyskryminacji, a jedynym kryterium wartości jednostki jest sprawność poruszania się w sieci. Internet, który niesie szybki i tani kontakt z całym światem oraz zapewnia wszechstronny przepływ informacji, dla niektórych użytkowników staje się nałogiem prowadzi do zaburzeń w kontaktach z otoczeniem. Amerykańscy naukowcy dowodzą, że internauci, którzy często bywają w Sieci, zaniedbują swoje obowiązki, zdecydowanie rzadziej spotykają się z przyjaciółmi, czytają mniej książek i rzadziej oglądają telewizję, redukują czas przeznaczony na sen.
Przyczynami nadmiernego korzystania z internetu są:
łatwość dostępu: coraz więcej osób ma internet w domu, a można z niego korzystać także w szkołach i kawiarenkach internetowych,
wzmocnienia pozytywne dawane przez internet: korzystanie z internetu daje poczucie satysfakcji, kontrolowania sytuacji i umożliwia kontakty, których się nie da osiągnąć w inny sposób,
nie rozwiązane problemy osobowościowe: osoby, które mają jakieś problemy osobiste lub w kontaktach społecznych, mogą uciekać się w rzeczywistość wirtualną, przez co problemy powiększają się jeszcze bardziej i uruchamia się mechanizm błędnego koła.
Objawy uzależnienia od internetu to:
potrzeba coraz dłuższego korzystania z internetu,
zespół abstynencki: złe samopoczucie, drażliwość, pobudzenie psychoruchowe, lęk, depresje przy zerwaniu kontaktu z Internetem,
obsesyjne myślenie o internecie i częste wykonywanie czynności z nim związanych, np. czytanie czasopism na jego temat,
korzystanie dłuższe niż zamierzone,
nieudane próby zaprzestania, okłamywanie rodziców, którym dziecko nie mówi o rzeczywistym czasie poświęcanym na internet,
czerpanie poczucia wartości z udziału w grach i kontaktach internetowych,
ograniczenie innych zajęć, nie odrabianie zadań domowych, ucieczka od problemów życia realnego,
większość czasu spędzana w cyberprzestrzeni oraz zaangażowanie przez nią myśli i wyobraźni.
W wyniku negatywnych konsekwencji uzależnienia od komputera czy od internetu, odpowiedzialni rodzice powinni przede wszystkim zapobiegać takim sytuacjom. Chcąc zminimalizować groźbę uzależnienia dziecka od mediów elektronicznych, należy najpierw dać odpowiedni przykład. „Uzależnienie nie grozi w tych rodzinach, w których rodzice nie siedzą godzinami przed telewizorem czy komputerem, ale poświęcają sobie wzajemnie dużo czasu, rozmawiają o bieżących wydarzeniach i problemach, asystują dzieciom przy odrabianiu lekcji, wychodzą na wspólne spacery. W takich domach nie trzeba nawet ustalać konkretnych godzin korzystania z mediów elektronicznych. W większości rodzin warto jednak wprowadzić określone zasady, np., że dzieci nie korzystają z telewizji i komputera dłużej niż 2 godziny dziennie i że podczas wspólnego posiłku telewizor jest bezwzględnie wyłączony. Żelazną regułą powinna stać się godzina, o której dzieciom i młodzieży nie wolno zasiadać przed komputerem czy telewizorem, gdyż powinni udać się już na spoczynek.
Żeby uchronić swoje dzieci przed uzależnieniem od internetu rodzice powinni:
pilnować, w jaki sposób dzieci wykorzystują komputer podłączony do sieci,
zastosować regułę „najpierw obowiązki (pomoc w domu, nauka) - a potem komputer”,
kontrolować jakie strony internetowe, gry, programy wykorzystuje dziecko,
starać się organizować dziecku inne formy spędzania wolnego czasu niż komputer - spacery, gry sportowe, spotkania z przyjaciółmi,
sprawdzać jak długo dziecko pracuje przy komputerze i egzekwować przerwy w pracy,
jeżeli nie ma możliwości bezpośredniego kontrolowania pracy dziecka przy komputerze, należy stosować różnego rodzaju zabezpieczenia i programy nadzorujące, które będą utrudniać dostęp do treści niepożądanych oraz pozwolą na późniejszą weryfikację rzeczywistego wykorzystania komputera.
Rodzice nie powinni zostawiać dziecka samego przed monitorem komputera, ich zadaniem jest wskazywanie jak umiejętnie i efektywnie należy posługiwać się Internetem, a jeśli tego nie umieją powinni uczyć się razem z dzieckiem, co może stanowić dobrą zabawę i okazję do zacieśniania rodzinnych więzi. Szkoła, na którą dziś wielu rodziców pochłoniętych czasami ślepym zarabianiem pieniędzy, spycha obowiązek wychowania, również powinna uczyć właściwego korzystania z internetu, a nie ograniczać się do pustego udostępniania go. Internet nie jest złem samym w sobie może stać się nim poprzez niewłaściwe korzystanie z niego.
PODSUMOWANIE
Kontakt z komputerem mogą mieć już dzieci w młodszym wieku szkolnym, można go wykorzystać jako doskonałe narzędzie kształcenia i rozwoju, należy jednak pamiętać o rozsądnym ograniczaniu czasu przebywania dziecka przy komputerze i właściwym doborze programów edukacyjnych. Podstawowym zadaniem dla rodziców jest kontrola dostępu dziecka do komputera, a w szczególności do gier i programów komputerowych. Dzieci dorastające z komputerem u boku, szybciej się rozwijają, szybciej przyswajają wiedzę. Łatwiej im będzie również żyć we współczesnym świecie. Komputer i możliwości z nim związane to ogromne okno na świat, z którego korzystając mądrze, można wiele zyskać. Dlatego rodzice powinni pamiętać, o tym by stwarzać dziecku okazje do różnych przeżyć i rozwoju zainteresowań nie związanych z komputerem. Warto pokazywać dziecku piękno pozakomputerowego świata. Właściwa atmosfera rodzinna, dobry kontakt uczuciowy, rozmowy, wspólne rozrywki i zabawy z dzieckiem mogą sprawić, że nie będzie ono uciekać w samotność wirtualnej rzeczywistości. Komputer, jak wszystko, co nas otacza, może być wspaniałym narzędziem rozwoju i źródłem radości lub nieumiejętnie używany, przyczyną wielu problemów.
BIBLIOGRAFIA
A. Barańska, Komputer w teorii kształcenia wielostronnego, „Edukacja i dialog”, nr 2, 2003
J. Szamańska, Komputer jak narkotyk, „Remedium”, nr 11/2002
M. Rostkowska, Komputer zagrożeniem dla młodzieży, „Komputer w Szkole” 1997, nr 4.
S. Tabor, Wpływ komputera na zdrowie ucznia, „Edukacja i dialog” nr 2/2003
S. Tabor, Cyberuzależnienia, „Edukacja medialna”, nr1/2003
S. Łukasz, Magia gier wirtualnych, Mikom, Warszawa 1998
J. Laszkowska, Oddziaływanie gier komputerowych na młodzież, „Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze” nr 7/2000
I. Paleczny, Gry komputerowe a psychika dziecka, „Wychowawca” nr 6/2001
I. Ulfik - Jaworska, Czy gry komputerowe mogą być niebezpieczne?, „Wychowawca” nr 1/2002
M. Braun - Gałkowska, Oddziaływanie Internetu na psychikę dzieci i młodzieży, „Edukacja medialna”, nr 3/2003
M. Ćwiek, Uzależnienie od komputera i Internetu, „Nowe w Szkole”, 7-8/2003
www.sp23.plocman.pl/informatyka.html, P. Dymek, Komputer a dziecko.
www.oeiizk.edu.pl/wczesno/grejo.htm, Komputer a dziecko w wieku wczesnoszkolnym.
www.dzieci.org.pl/internet/pomoce/intajm.html, I. Pulak, Techniki komputerowe w przekazie edukacyjnym.
www.vagla.pl/skrypts/dziecko_a_internet.htm, P. Waglowski, Dziecko a Internet. Szanse - zagrożenia
http://dzieciom.myslowic.w.interia.pl/bezpieczne.htm, E. Okas, Bezpieczne użytkowanie komputera.
http://publikator-nauczycielski.w.interia.pl/progr%20edu.htm, Klasyfikacja edukacyjnych programów komputerowych.
www.oeiizk.edu.pl/wczesno/dembna/wdembna.htm#1, Komputer jako zagrożenie dla rozwoju dzieci kl. I-III
18