PSYCHOLOGIA STARZENIA SIĘ I UMIERANIA

TANATOLOGIA - psychologia przemijania (tanatopsychologia)

• Segmenty:

1. Umieranie

2. Śmierć

3. Żałoba

• Analiza odsłon przemijania na poziomie:

• Faktów - rejestrowanie danej śmierci (coś co nie wymaga analizy; sposoby śmierci, sposoby przeżywania śmierci)

• Problemów - coś co jest do rozwiązania (głębszy poziom analizy, np. jak wielkim problemem jest umieranie w szpitalu, skutki śmierci, organizacja pogrzebu)

• Tajemnic - problemy rozwiązujemy, w tajemnicę wchodzimy (nie jest do końca zrozumiała)

TRUDNOŚCI W MYŚLENIU O PRZEMIJANIU

• Kurczenie się świata (globalizacja) - brak myślenia o własnym imieniu, nieufność i niewiara, że serce człowieka może być intymnym sanktuarium

• Mcdonaldyzacja

• przez pośpiech powodująca degradacje kultury

• nie stawia się na jakość lecz atrakcyjność

• powoduje standaryzacje, obniżenie jakości

• kryteriami najistotniejszymi są : efektywność, kalkulacyjność, przewidywalność, komercjalizacja, poddanie się technologii

• Polityczno - społeczna poprawność

• zmierza do przejęcia władzy nad duszą człowieka, rozgrzesza błędy i nagradza dogodne cnoty

• czasem wiąże się z perwersyjnym odwróceniem wartości

• „śmierć” języka

• spontaniczna bądź zaplanowana dewaluacja języka, niszcząca jego funkcje komunikacyjne, symboliczne czy osobowo twórcze

• zwątpienie w możliwość przekazania prawdy mimo tęsknoty za nią

• Fascynacja absurdem, udręką, niejasnością, wieloznacznością, relatywizmem

• Popularność świata wirtualnego - gdzie nie ma możliwości realnego i egzystencjalnego doświadczania skutków wyboru

• juwenizm = zafascynowanie młodością

BIOLOGICZNE UJĘCIA ŚMIERCI:

• życie jako proces ciągły trwa od momentu rozpoczęcia

• życie rozszerza się terytorialnie i gatunkowo (na bazie jednych gatunków powstają inne)

• śmierć jest zjawiskiem nieciągłym (skokowym)

• Organizm ludzki jest:

• układem samoregulującym odznaczającym się właściwym sobie dynamizmem

• systemem informacji wewnętrznych i zewnętrznych

• układem biologicznym

• określoną strukturą fizyczno - chemiczną

• układem elektronicznym

• Odpowiednio do tych ujęć będzie się kształtowało rozumienie śmierci:

• konieczny i naturalny fizjologiczny etap istnienia organizmu

• rozpad i mineralizacja substancji wchodzących w skład danego organizmu

• ostatni okres ontogenezy

• maksimum entropii, przejście układu biologicznego w stan równowagi termodynamicznej

• brak samoregulacji

• zanik homeostazy

MEDYCZNE UJĘCIE ŚMIERCI

• śmierć nie jest zdarzeniem jednorazowym lecz procesem posiadającym pewne etapy

• poprzedza ją agonia (konanie)

• wyróżniamy podetapy:

• Vita reduta = znaczne obniżenie krążenia i oddychania, niebezpieczne obniżenie fizjologicznej wydolności podstawowych układów

• Vita minima = takie zubożenie krążenia i oddychania, że trudno je odkryć oraz niekiedy przy przedłużającym się stanie tzw. śmierci pozornej - całkowity brak regulacji różnych czynności

• Letarg = długo utrzymujący się stan snu, obniżenie wszelkich procesów przemiany materii, zniesienie wszelkich ruchów

• agonia przechodzi w śmierć kliniczną czyli zupełne ustanie oddechu, krążenia i świadomości

• ostatnio istotnym kryterium śmierci - służącym m. in. do ustalenia możliwości transplantacji organów jest tzw. śmierć mózgowa (ustanie funkcji pnia mózgu)

FILOZOFIA ŚMIERCI :

• SOKRATES

• śmierć stała się dla niego wydarzeniem małoznaczącym dzięki jego wewnętrznemu spokojowi i wierze w triumf prawdy

• śmierć polega na rozszczepieniu jedności natury ludzkiej, duszy i ciała

• ciało przemija, a dusza jest nieśmiertelna i ta prawda dla filozofa stanowi rękojmie spokoju w obliczu śmierci

• PLATON

• śmierć to jakby zejście żeglarza z łodzi (dystans i spokój wobec śmierci)

• dusza wolna od pęt ciała może wieść życie duchowe

• nie wykluczał życia duszy poza ciałem

• zwycięstwem prawdy jest wejście duszy w lepszy świat

• śmierć to dobrowolne odłączenie duszy od ciała

• ARYSTOTELES

• „Dzieło o duszy” - dusza nadaje kształt ciału

• oddzielenie duszy od ciała jest ważnym wydarzeniem, które trzeba opisać

• EPIKUREIZM (III w. p.n.e)

• każda refleksja nad życiem powinna zmierzać do życia szczęśliwego=wolność od cierpienia i lęku

• ataraksja - spokój ducha, znieczulenie się na doznania

• EPIKUR

• śmierć jest złudzeniem

• śmierć jest, ale jej nie ma - nie dotyka nas

• śmierć jest pozbawiona czucia - żyjących nie dotyczy, umarłych nie dosięga, bo nie istnieją

• nie ma nic strasznego w nieżyciu

• nie śmierć dręczy, ale oczekiwanie na nią

• kiedy my jesteśmy nie ma śmierci, kiedy jest śmierć nie ma nas

• STOICYZM

• panowanie nad sobą

• apateia - brak odczuwania, obojętność na doznania

• SENEKA

• śmierć to ucieczka od zła ziemskiego poparcie dla samobójstwa

• fatalizm - wszystko co się zdarza jest przypadkiem

• popełniając samobójstwo uwalniamy się od cierpienia powodowanego przez przypadki

• EPIKTET

• śmierć jest straszakiem

• życie trwa, zmienia się kontekst

• jednostkowa egzystencja nie ma większego znaczenia

• MAREK AURELIUSZ

• śmierć zapewnia rozwój życia

• przychodzi zawsze w porę

• wskutek śmierci świat jest wciąż piękny i świeży

• ŚREDNIOWIECZE

• ŚW. AUGUSTYN

• sztuka umierania nie jest czymś co można przyswoić

• „memento mori” - pamiętaj, że umrzesz, więc wykorzystaj to, że teraz żyjesz - żyj dobrze

• ŚW. TOMASZ

• o nieśmiertelności świadczą argumenty

1. pragnienie wartości niezniszczalnych - każdy byt, z natury swej rozumny, pragnie istnieć

2. niematerialny charakter ludzkiego ja - niematerialne ja czyni nas myślącymi i wnioskującymi

• XV wiek

• „Ars moriendi” - sztuka umierania

• „Współczesny podręcznik opieki paliatywnej i hospicyjnej”

• sentencje, złote myśli na temat śmierci

• religijne, teologiczne, psychologiczne porady jak sobie radzić ze śmiercią dla umierającego

• zestaw pytań katechizmowych

• wzory modlitw do Chrystusa

• modlitwy dla troszczących się o umierających

• wskazówki dla opiekunów umierających

• MONTAGNE - pisał, że śmierć można obłaskawić

• PASCAL - zawarł kilka sformułowań, które ukazują problem śmierci („Myśli”)

1. łatwiej znieść śmierć bez myśli o niej niż samą śmierć bez niebezpieczeństwa

2. tak mało znamy samych siebie, iż niejednemu zdaje się że umiera, podczas gdy ma się dobrze: inni myślą, że mają się dobrze, wówczas gdy są bliscy śmierci, nie czując bliskiej gorączki, lub tworzącego się wrzodu

3. nagła śmierć jest jedyną godną obawy

4. obraz doli ludzkiej - ludzie w łańcuchach skazani na śmierć patrzący jak nawzajem są zabijani (oglądanie śmierci - niepewność)

• HIDEGER

• „bycie i istnienie” - życie jest nakierowane na śmierć, droga do śmierci

• nawiązanie do myśli św. Augustyna

• skoro należymy do gatunku ludzkiego to śmierć nas dotyczy

• BOORS

• teoria ostatecznej decyzji

• jedynym w pełni wolnym aktem wyboru jest decyzja o śmierci

• w momencie śmierci człowiek jest wreszcie wolny bo wtedy fizjologia nie przysłania postrzegania świata

ŚMIERĆ RZECZYWISTA:

• Choroby:

• powolne

• gwałtowne (epidemie) - śmierć to tylko kwestia czasu, ogromna bezsilność, bezsilność dzisiaj na skutek np. kancerofobii

• Wojny:

• kara śmierci na wielką skalę

• naród wydaje wyrok przeciw narodowi

• jest jakby powszechniejsza

• następuje dewaluacja życia

• pewną odmianę stanowi terroryzm, bo w nim kojarzą się i elementy interesu narodowego i śmierci niewinnych, jest pośrednim stadium między wojną konwencjonalną, psychologiczną, a katastrofą nuklearną

• Katastrofy:

• uświadamiają człowiekowi niezwykle wiele spraw: fatalizm ludzkiej egzystencji, bunt, załamanie, bezradność

• Tortury:

• jedne z najczęściej spotykanych form umierania człowieka w więzieniach.

• Komisja Praw Człowieka przy ONZ stwierdziła, że tortury to zjawisko naszych czasów

• powodują: lęki, zanik pamięci, omamy, nocne letargi, a także utratę zdolności do koncentracji

• pewną formą tortur jest uwięzienie człowieka czy wypędzenie go z kraju

• Zabójstwa i samobójstwa:

• z różnych motywów: patriotycznych, psychologicznych, w różnych miejscach

• wymuszona lub spontaniczna rezygnacja z życia

• Śmierć ofiarnicza

• otoczona specjalną atmosferą podniosłego nastroju np. męczennika, wojownika

• zwraca uwagę na jakieś opcje (wybory) etyczne

• prowadza znaczenie tam gdzie go nie było

• sankcjonuje społeczną nieśmiertelność

• pokonuje przekonanie o katastroficznym zagrożeniu

• wzbudza pietyzm kultowy lub narodowy (czasem osobisty)

ŚMIERĆ SPOŁECZNA

• Śmierć fenomenologiczna

• polega na takiej odmianie osobowości, że jej przejawy zachowania się (fenomeny) wskazują na to, że mamy do czynienia z inną jednostką ludzką, posiadamy świadomość śmierci pierwotnej osobowości

• człowiek traci wyróżniające go cechy, po których można go rozpoznać

• przykładem są niektóre patologie osobowości np. schizofrenia

• Naśladowanie śmierci

• by wywołać u obserwatora wrażenie iż organizm nie żyje

• czasem jest to ochrona przed śmiercią rzeczywistą (np. lęk przed zabójstwem ze strony wyzwolicieli ludu w jednym z państw Południowej Ameryki; misjonarz, który przeżywał pacyfikację opowiada jak wpadł w stupor widząc, co się z innymi dzieje, jakby stracił panowanie nad sobą)

• Śmierć społeczna

• brak jest określonej komunikacji z osobą

• nie ma interakcji charakterystycznych dla kontaktu interpersonalnego (tj. relacji zwrotnej), a są relacje charakterystyczne dla nieobecnego lub zmarłego

• jej formami są:

• zmowa milczenia

• „śmierć voodoo”

• internowanie

• cenzura

• ignorowanie

• społeczeństwo zabija poprzez odmawianie aprobaty tym, w którym widzi zagrożenie

POSTAWY WOBEC ŚMIERCI

1. konieczność - uświadomienie sobie nieuniknioności śmierci jako zjawiska całej przyrody

2. centralność - stopień zainteresowania problematyką śmierci - snucie rozważań

3. tajemniczość - śmierć rodzi się jako dręczące, głębokie i niewyjaśnione pytanie, najgłębsza tajemnica, której towarzyszy niepewność

4. wartość

• możliwość zjednoczenia się z Bogiem, okazja do przeżycia czegoś ekscytującego

• może doprowadzić do lepszego poznania siebie

• uodparnia na trudne, egzystencjalne przeżycia i problemy

• zmusza do korekt we własnym życiu

• groza - lęk, trwoga, ból fizyczny

• tragiczność - wstrząsające i nieszczęśliwe wydarzenie, które wzbudza rozpacz

• destrukcyjność - niszczy możliwość rozwoju, poszukiwania sensu życia, demobilizuje aktywność ludzką

• absurdalność

• wyzwala uczucie beznadziejności, niedorzeczności, bezsensowności

• żal do życia, czy o życie

• TYPY POSTAW WOBEC ŚMIERCI:

• ambiwalentny

• ma świadomość, że śmierć jest pewną wartością, ale też uważa, że stanowi ona największą niepewność, smutną konieczność, koniec nadziei i tragedię

• boi się, ale podejmuje próbę myślenia o niej

• spokojny

• stoicki spokój wynikający z akceptacji faktu śmierci

• nie jest tragedią, ale tajemnicą, momentem prawdy o sobie, drogą do odrodzenia i oczyszczenia

• myślenie o śmierci motywuje do zmiany własnego życia

• religijny

• ujęcie w perspektywie wiary chociaż nie zawsze według niej żyje

• częste myślenie o śmierci swojej i bliskich

• i tak optymistycznie patrzy na życie

• zjednoczenie z Bogiem, które nie niszczy osobowego rozwoju

• unikowy

• nie myśli o śmierci własnej bo uważa, że nie jest ona najważniejszym zagadnieniem, nie stanowi największej tragedii

• myśl o swojej śmierci go nie przeraża

• myśli o śmierci bliskich

• przerażony

• najbardziej zaniepokojony

• śmierć stanowi centralny, życiowy problem

• najbardziej niepewny

• chociaż boi się własnej śmierci często o niej myśli

• refleksja o śmierci nie pomaga mu w lepszym życiu

LĘK

• ogólnie - niejasny, nieprzyjemny stan emocjonalny, chrakteryzujący się przeżywaniem obaw, strachu, stresu i przykrości

• egzystencjalizm - reakcja emocjonalna towarzysząca bezpośredniej świadomości braku sensu, poczucia, że świat, w którym żyjemy jest niepełny i chaotyczny

• lęk wobec śmierci - zespół przykrych doznań związanych z doświadczaniem przemijania i utraty życia

• RODZAJE LĘKU PRZED ŚMIERCIĄ:

• przed umieraniem

• przed zmarłym

• Przed nieznanym

• o zniszczenie ciała

• o żyjących

• przed pozornym zgonem

• o wygląd ciała

• przed przedwczesną śmiercią

RODZAJE LĘKU PRZED UMIERANIEM I ŚMIERCIĄ

• lęk przed własnym umieraniem

• cierpienie i bój związane z procesem deterioryzacji organizmu

• bezradność

• zmieszanie związane z prośbami w wielu wstydliwych sprawach (poczucie utraconej godności)

• izolacja od otoczenia

• poczucie unikania nieuleczalnie chorych przez personel (uznanie chorego za bezwartościowego)

• lęk przed umieraniem innego człowieka

• uznawany za przejaw bezradności wobec wezwania do współcierpienia oraz konieczność obcowania z osobami starszymi i chorymi

• większość ludzi młodych i zdrowych nie jest w stanie podjąć kontaktów z umierającymi bliskimi, przyczyny:

1. instynkt biologiczny ochrony życia

2. kult młodości

3. kult określonej choć nieadekwatnej filozofii życia

• lęk przed umieraniem świata

• wyrażenie symboliczne

• celem jest wyakcentowanie przeżywania przez refleksyjne jednostki faktu obumierania poszczególnych rejonów świata

• odniesienie do dekadencji moralno-społecznej

• lęk przed własną śmiercią

• dotyczy przeżycia możliwości nieodwracalnego wygaśnięcia jednostki (agnostycy)

• koniec wszelkiego rozwoju

• lęk przed śmiercią innego człowieka

• przejaw troski o siebie - przestają istnieć życiowe cele

• obawa przed widokiem zwłok

• ucieczka od kontaktu ze zmarłymi

• lęk przed śmiercią świata

• wywoływany przez określone idee religijne i współczesną rzeczywistość

• lęk przed wojną atomową

• lęk przed kolektywną śmiercią

• skupia inne rodzaje lęki tanatycznego (przed własnym i cudzym umieraniem, przed własną i cudzą śmiercią)

• religijność nie jest zdeterminowana biologicznie, jest wyborem

• stopnie pochodzenia lęku przed śmiercią:

1. poziom aksjologiczno-egzystencjalny - funkcja religijna +

1. poziom społeczny - uwarunkowania charakterologiczne

1. poziom biologiczno-fizjologiczny - funkcja religijna 0 (religijność nie ma wpływu)

• JUNG

• lęk przed śmiercią należy wiązać z:

• archetypem cienia

• wyraz ciemnej strony psychiki ludzkiej

• wewnętrzne rozbicie

• pojawia się gdy „self” nie osiąga sensu u wartości

• procesem indywiduacji

• zdobywanie dojrzałości i inicjacja rzeczywistości wewnętrznej

• osiągnięci świadomości człowieka odnośnie jego miejsca na ziemi i we wszechświecie

• poszerzenie własnej osobowości

• lęk wobec śmierci wynika z braku indywiduacji

• tylko wtedy gdy osoba zbuduje pełną osobowość, czyli wniknie w istotę natury staje się wolna od przerażenia związanego ze śmiercią

• FRANKL

• śmierć jest w sytuacjach granicznych (śmierć, cierpienie, wina)

• lęk pojawia się, gdy człowiek nie będzie poszukiwał sensu własnego życia uciekając (pozorna egzystencja), albo gdy poszukuje owego sensu zawiedzie się i nie dotrze do nadsensu

• MAY

• o lęku wobec śmierci należy mówić w kontekście miłości międzyludzkiej

• lęk wobec śmierci ma charakter powszechny a świadectwem tego jest kompulsywne przejmowanie się seksem

• seks i prokreacja to sposoby obrony przeciwko lękowi wobec śmierci

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNO - EGZYSTENCJALNA

• lęk wobec śmierci związany z naturą tak jak lęk przed losem, pustką, bezsensem

• jest najbardziej podstawowym, powszechnym i nieuchronnym zjawiskiem

• powszechność lęku dowodzi istnienia wojen i prawa

• człowiek nie ma szans na odparcie tego lęku przez poznanie określonych argumentów na rzecz opanowania go

• góruje nad wszystkimi innymi lękami chociaż nie oddziałuje on tak bezpośrednio jak inne rodzaje lęku

• jego istota sprowadza się do odczucia egzystencjalnego zagrożenia możliwości auto-formacji człowieka, który może być przypadkowo unicestwiony w momencie śmierci

• śmierć jakby stopniowo objawia się przez los tj. wydarzenia charakteryzujące się przypadkowością i doświadczeniem nieustannego przemijania bowiem człowiek nie posiada możliwości przemyślenia zdarzeń ani zatrzymania czasu, ma poczucie bezdomności w życiu społecznym i indywidualnym

• doświadczenie śmierci jest jedyne w swoim rodzaju

WYPIERANIE PROBLEMATYKI ŚMIERCI

• mechanizmy obronne

• są nieświadomymi sposobami likwidowania konfliktów psychicznych

• ich celem jest ułatwianie przystosowania się jednostki do życia m. in. przez obniżenie poziomu zagrożenia

• 2 stanowiska:

1. Odrzucenie (negacja), przedstawiciele: niektórzy socjologowie i antropologowie kulturowi.

Argumenty:

• nie istnieje mechanizm wyparcia, ale oddziaływanie archaicznych obrazów śmierci

• zainteresowanie śmiercią, a nawet nauczanie na jej temat byłoby niemożliwe gdyby istniał mechanizm wyparcia

1. Akceptacja (zwolennicy), przedstawiciele: filozofowie, teologowie, psychiatrzy, psychologowie, pedagodzy

Dowody:

• człowiek nie mógłby normalnie żyć i być aktywnym gdyby stale myślał o śmierci - skoro żyje i działa tzn., że wypiera problem śmierci

• istnienie tabuizacji śmierci czyli traktowanie jej jako zjawiska nietykalnego, zastrzeżonego ewentualnie dla niektórych tylko specjalistów. Ponieważ jest tabuizacja musi być ona związana z wyparciem

• zmniejszanie się wiary w życie pośmiertne sprawia, że człowiekowi trudno jest akceptować śmierć bardziej spokojnie. Staje więc przed drugą alternatywą: wypieranie wszystkiego co wiąże się ze śmiercią

• istnieją dysproporcje między lękiem wobec śmierci badanym przy pomocy kwestionariuszy (tzw. lęk uświadomiony) i technik projekcyjnych (nieuświadomiony)

• fascynacja młodością i postępami medycyny ma swe źródło w przeżywaniu zagrożenia przed śmiercią, do którego człowiek nie chce się przyznać, ale poprzez zapominanie o procesie starzenia się oraz stwarzanie ułudy przedłużania w nieskończoność życia ludzkiego niejako obłaskawia śmierć, która od czasu do czasu niepokoi psychikę człowieka

• kultura istnieje po to aby człowiek zachował swoje duchowe „ja” przez wypracowanie całego zespołu środków wyrażania nieśmiertelności społeczeństw, a tym samym również zapomniał (wyparł, stłumił) prawdę o swej śmiertelności

UMIERANIE JAKO SYTUACJA KRYZYSOWA:

• Kryzys jest dłużej trwającym (4 - 6 tyg.) stanem psychologicznym pojawiającym się wtedy gdy:

• jakiś ważny cel jest nieosiągalny

• normalne sposoby radzenia sobie w trudnej sytuacji są niewystraczające, bo nie gwarantują utrzymania homeostazy

• Ma kilka faz:

1. odczuwanie napięcia, zagrożenia, zdziwienia

2. wzrost napięcia, świadomość braku sukcesu i opanowania trudności

3. napięcie osiąga punkt kulminacyjny, reinterpretacja własnej sytuacji prowadząca do konkluzji, że rozwiązanie jest niemożliwe

4. rozwiązanie, które może być pozytywne lub negatywne

• Umieranie jest sytuacją kryzysową (śmierć jako stymulator kryzysu):

• charakteryzuje się nierozwiązalnością, tajemniczością, koniecznością

• dostarcza nowych doświadczeń (osamotnienie, ograniczenie autonomii), które mają znamiona dramatu. Nie można ich pokonać w oparciu o już zdobytą wiedzę

• zagraża podstawowym celom życiowym w sposób radykalny przez fakt, że je po prostu unicestwia niespodziewanie i nieodwołalnie

• stanowi źródło wielkiego niepokoju egzystencjalnego, któremu towarzyszyć może trwoga, wściekłość, rozpacz

• przywołuje z dalekiej lub bliskiej przeszłości nierozwiązane problemy wzbudzając nierzadko dotkliwe poczucie winy

ETAPY UMIERANIA

TEORIA E. KUEBLER-ROSS:

• Informacja o chorobie terminalnej

• szok

• Zaprzeczanie

• Gniew

• Targowanie się

1. może być połączone z „eksplozją” religijności

• Depresja

1. pamięć przywołuje negatywne wspomnienia z całego życia (np. poczucie winy)

2. radykalnie ujemny bilans własnego życia

3. wynikająca z wyobraźni o życiu po śmierci i samej śmierci oraz umieraniu

4. wyobrażenie Boga jako srogiego sędziego

• Akceptacja

1. aprobata swojego stanu

2. ofiarowanie swojego życia

3. przyjęcie do świadomości bliskości śmierci

• Nadzieja

1. akt pożegnania się z bliskimi, ze światem

2. spokój ducha

TEORIA E. PATTISONA:

ZAŁOŻENIE: procesy, fazy a nie stadia

Te procesy to:

1. Ostra faza: zdawanie sobie świadomości z nieuchronności śmierci. Efektem jest wzmocnienie poczucia niepokoju

2. Przewlekła faza: początkowe obniżenie niepokoju, ale potem szereg doświadczeń np.:

1. Lęk przed nieznanym

2. Samotność

3. Smutek

4. Strata ciała

5. Cierpienie i ból

6. Strata tożsamości

7. Nuda

3. Faza terminalna: unikanie ludzi i zdarzeń, obecne poprzednie objawy, ale dominuje wycofanie się

TYPY PACJENTÓW:

DAWCA <> BIORCA

SAMARYTANIN <> HIPOCHONDRYK

POMOCNIK<> MALKONTENT

KONSPIRATOR <> ZASŁUŻONY

ŻOŁNIERZ <> STATYSTA

ARTYSTA <> ŻEBRAK

POSZUKIWASZ <> ZAWODOWIEC

BOHATER <> ŚWIĘTOSZEK

WSPARCIE W CHOROBIE TERMINALNEJ

1. Podejmij wysiłek aby zrozumieć swoje własne uczucia wobec umierania i śmierci. Jeśli tak się nie stanie istnieje ryzyko, że będziesz czuć się nieswojo, rozmawiając z kimś nieuleczalnie chorym

2. Pokaż, że chętnie podejmujesz rozmowę o obawach tej osoby

3. Jeśli masz kłopoty z rozmawianiem o pewnych sprawach powiedz o tym innej osobie

4. Odpowiadaj na pytania tak dokładnie jak potrafisz

5. Pozwól umierającej osobie akceptować rzeczywistość sytuacji w tempie dyktowanym prze nią samą

6. Respektuj religijny czy filozoficzny punkt widzenia umierającej osoby

7. Pomóż rodzinie i przyjaciołom akceptować rzeczywistość śmierci u umierającej osoby

POSTAWY WOBEC CIERPIENIA:

• Konsolacyjne (pocieszanie)

• Racjonalizacyjne

• Kompensacyjne (zrównoważenie, cierpienie współistnieje ze szczęściem)

• Ekspiacyjne (cierpienie jako pokuta)

TYPOLOGIA POSTAW WOBEC CIERPIENIA: (M. Scheller)

• Spotkanie z cierpieniem

• Aktywne znoszenie

• Hedonistyczna ucieczka

• Przytępienie cierpienia do apatii

• Tłumaczenie cierpienia

• Iluzoryczna negacja

• Usprawiedliwienie cierpienia jako kary

• Droga Krzyża

POSTAWY WOBEC CHOROBY:

• Transgresja cierpienia w chorobie (sens choroby -> cierpienie)

• Instrumentalizacja choroby (wykorzystanie choroby do różnych celów)

• Represja - wyparcie choroby u siebie i innych

• Koncentracja na sobie i własnej chorobie

• Alienacja przez chorobę (osamotnienie, zerwanie więzi rodzinnych)

SENS CIERPIENIA:

czarna dziura (dlaczego cierpię?) <- CIERPIĘ -> nadzieja (dla kogo, w imię czego?)

• Sens cierpienia może być indywidualny (motywacja psychiczna, wyzwala miłość)

• Międzyosobowy (rodzi uczynki miłości bliźniego, humanizuje stosunki międzyludzkie)

• Ogólnoludzki (buduje cywilizację miłości)

CYWILIZACJA MIŁOŚCI:

osoba > rzecz

etyka > technika

być > mieć

miłosierdzie > sprawiedliwość

cywilizacja śmierci -> odwrócenie wartości cywilizacji miłości

SAMARYTANIN:

• Zatrzymuje się (ciekawość)

• Dyspozycja serca (troska)

• Otwartość

• Wzrusza się (łzy)

• Współczucie

• Diagnoza (sytuacji, potrzeb)

• Działa

• Konkretnie

• Możliwie skutecznie

ŻAŁOBA - całość procesów psychicznych po stracie kogoś (czegoś) bliskiego.

GŁÓWNE PROBLEMY PSYCHOLOGICZNE:

• Poczucie osamotnienia

• Rozchwianie uczuciowe

• Rozerwanie więzi społecznych

• Zmiana ról i ustanowienie nowej identyfikacji

• Poszukiwanie sensu życia

ŻAŁOBA PATOLOGICZNA:

• Przewlekła - przedłużony czas żałoby ostrej (ok. 4-6 tyg.) na wiele lat, pogłębienie poczucia izolacji społecznej

• Zahamowana - gdy nie pojawia się smutek, żal i agresja jako charakterystyczne objawy okresu żałoby. Pojawiają się w innym czasie i zazwyczaj z natężoną siłą

• Opóźniona - powyższe zachowania się pojawiają z tą samą siłą, ale później niż zwykle, mogą pojawić się mechanizmy obronne oraz choroby psychosomatyczne

ETAPY ŻAŁOBY:

1. Faza początkowa (odrętwienia)

• Stadium szoku i zaprzeczenia - pierwszy miesiąc, w tym czasie żałobnik prawie całkowicie neguje realność śmierci i jej nieuniknioność

• Stadium fałszywej akceptacji - do drugiego miesiąca, żałobnik zdaje się godzić ze śmiercią, pozytywnie ją ocenia i jakby pozornie przystosowuje się do sytuacji

• Faza dezorganizacji

• Stadium pseudoorganizacji - do trzeciego miesiąca, żałobnik pragnie odnaleźć się w życiu, wszystko wydaje mu się normalne. Jest to jednak tylko chwilowa poprawa samopoczucia, gdyż wkrótce przychodzi zmiana nastroju (niż)

• Stadium depresji - 3-8 miesiąc, zewnętrznie wszystko jest poukładane, ale wewnętrznie żałobnik kwestionuje odejście umiłowanej osoby, poszukuje po niej pamiątek, posiada bardziej negatywne niż dotychczas postawy wobec śmierci

• Faza reorganizacji

• Stadium reorganizacji - pow. 8 miesiąca, żałobnik godzi się z odejściem kogoś bliskiego, układa sobie życie, postrzega śmierć jako nieuniknioną

MECHANIZMY OBRONNE W ŻAŁOBIE

• Zaprzeczanie

• „nic takiego się nie wydarzyło, on ciągle żyje”

• służy temu, aby psychika stopniowo przyzwyczaiła się, ale może tez prowadzić do spłycenia uczuć

• Projekcja

• „zmarły śmiercią zadał mi ból”

• obrażanie się, obwinianie kogoś/czegoś

• gniew ukierunkowany na lekarzy, Boga

• odczuwanie własnej niemocy wobec faktu śmierci

• Identyfikacja

• Podejmowanie zachowań charakterystycznych dla zmarłego

• Przyjmowanie symptomów jego choroby

• Wycofanie się

• Pielęgnacja wyimaginowanej więzi ze zmarłym

• Poczucie winy i wycofanie się

• Próba załagodzenia wyrzutów sumienia i samousprawiedliwienia się

• Gloryfikacja (idealizacja)

• Szczególnie dotyczy tych zmarłych osób, wobec których czuło się wrogość

• Autoagresja

• Poczucie winy skłania do silnej samokrytyki

• Skierowanie gniewu i agresji na własną osobę

• Myśli/tendencje samobójcze

• Somatyzacja

• Bóle psychiczne zostają przeniesione na fizyczną warstwę

• Pewien sposób załagodzenia bólu i „pozbycia” się problemu

JAK POMÓC OSOBOM W ŻAŁOBIE?

• Akceptacja śmierci bliskiej osoby

• Żałobnik uwolni się od poczucia winy, zapomni o krzywdach

• Śmierć ukaże się jako pewna rzeczywistość

• Przekonanie, że bez zmarłej osoby również da się żyć

• Nie można żyć wg takiego stylu, jakby całkowicie zależało się od zmarłej osoby

• Opowiadanie nt. zmarłej osoby obniży poziom tęsknoty

• Reorganizacja własnego życia

• Fundamentem przeżywania żałoby (a właściwie pozostawienie jej za sobą)

• Znalezienie sensu życia

• Danie sobie trochę czasu (bo jest to proces ciągły)

• Działanie świadomie w oparciu o własne wartości, a nie mocą wartości zmarłego. Nie oznacza to odrzucenie tych wartości, jakie wyznawał zmarły, lecz o krytyczne i osobiste ich przejęcie (internalizacja)

• Wierzącym wskazać i umożliwić dojście do transcendentalnej jedności z Bogiem, który jest źródłem mocy

• SKUTKI przeżycia żałoby:

• Pytania o życie pozagrobowe

• Nie zmienia się częstotliwość myślenia o śmierci

• Nie zwiększa się chęć poznania daty własnej śmierci

• Zdecydowanie większa akceptacja śmierci oraz mniejszy lęk

• Optowanie za skromnym pogrzebem, urządzonym wg uznania najbliższych

WHO - ETAPY STARZENIA SIĘ

1. Wiek podeszly 60 -75 lat

2. Wiek starczy 75 - 90

3. Wiek sędziwy 90 i więcej

List JP II do osób starszych

TEORIE STARZENIA SIĘ

1. Teoria zaprogramowania genetycznego

- długowieczność jest cechą rodzinną

- zegar biologiczny

2. Teoria zużycia i zniszczenia:

- ciało jest jak maszyna

- negatywne oddziaływania środowiska

-starzenie można regulować przez właściwą higienę

3. Teoria rezygnacji z zaangażowania:

- wycofanie się z aktywności

- utrata ról społecznych

4. Teoria kontynuacji:

- tak radzimy sobie ze starością jak z poprzednimi okresami życia

- ważniejsza jest osobowość aniżeli przeżywany etap życia

WARUNKI UDANEGO STARZENIA SIĘ

1. Przekształcenie własnego życia, aby je skupić na tym, co uważa się za istotne i sensowne (cele, których realizacja przynosi przyjemność) „selektywna optymalizacja i kompensacja”

2. Pozytywne poglądy (dolegliwości zdrowotne nie zależą od starości, ale od konkretnych czynników)

3. Stawianie sobie wyzwań (eksperyment z przybranymi dziadkami dla neurologicznie upośledzonych dzieci)

BLASKI I CIENIE STAROŚCI (a - negatywne; b - pozytywne )

1. Konserwatyzm

1. Nieufność do wszelkich nowości, zaufanie do rutyny, „już nie rozumiem świata”

2. Głębsze spojrzenie na rzeczywistość, mądrość życiowa

2. Spowolnienie wszystkich czynności

1. Spowolnienie reakcji, obniżenie refleksu, sprawności fizyczno - umysłowej

2. Unikanie pochopnych a błędnych reakcji, zwiększony dystans

3. Rozluźnienie więzi

1. Niechęć do nawiązywania nowych relacji i obdarzania nowych ludzi miłością

2. Docenianie istniejących więzi

4. Regresyjny zwrot ku własnemu ciału

1. Cofanie się w rozwoju, dziecinnienie, nadmierne zainteresowanie ciałem

2. Przezwyciężanie regresji przez identyfikację z własnymi dziećmi, wnukami

5. Odwrócenie się do przyszłości i teraźniejszości, zwrot ku przeszłości

1. Niepewność jutra, zepchnięcie na margines, konflikt pokoleń, idealizacja przeszłości

2. Rozwój zainteresowań dzięki czemu można zagospodarować teraźniejszość i obudzić perspektywy na przyszłość

BŁOGOSŁAWIEŃSTWA STAREGO CZŁOWIEKA

Błogosławieni ludzie, którzy rozumieją, że moje nogi teraz wolniej chodzą i moje ręce drżą (deficyt fizyczny)

Niech będą błogosławieni, którzy o tym myślą, że moje uszy już niedobrze słyszą i że nie wszystko zaraz rozumiem

Niech będą błogosławieni, którzy wiedzą, że moje oczy już źle widzą

Błogosławieni niech będą, którzy mi nie nawymyślają, gdy coś mi z rąk wypadnie i którzy mi pomogą odnaleźć swoje rzeczy

Błogosławieni niech będą, którzy się do mnie uśmiechają i ze mną w pogawędkę się wdają

Niech będą błogosławieni, którzy zauważają moje dolegliwości i próbują moje cierpienie pomniejszyć

Niech będą błogosławieni, którzy pozwalają mi odczuć, że jestem kochany i którzy czule ze mną się obchodzą

Błogosławieni, którzy przy mnie zostają, gdy idę drogą ku wieczności

Błogosławieni wszyscy, którzy są dobrzy dla mnie. Oni pomagają mi myśleć o dobrym Bogu

- a ja ich na pewno nie zapomnę, gdy będę kiedyś u Niego

15

---